A I.ex and er R ii stow

•

A I. ex and er R ii stow

Bir Fikir ve Aksiyon insanzmn Arkasmdan

Prof. Sabri F. Vlgener

Bir· y1.1 hemen hemen dolmak ilzere ! S1cak bir yaz gilnil siyah.

geq;eveli bir .zarf ilim ve fikir diinyasma ac1 bir haberi . duyuruyor- du : Prof. Alexander Rilstow 30 Haziran 1963 gilnil hayata gozle- rini kapam1§tl.

Ac1 haber, kendisini bilen ve tamyanlar1 iki hilviyetile hatir- latm1§ ve dll§ilndilrmil§ olacaktlr : istanbul Universitesinde 17 y1I- llk hocahg1 ile ! Rilstow'un bir goklanm1zda uqutulmayacak emegi ve yap1c1 gayreti vardir. Talebe ve meslekda§lan bu emegi daima

§iikranla yad edeceklerdir. Yap1c1 s1fat ve san'atI ikinci hilviyeti ile m.emleket sm1rlar1 d1§ma ta§ar : Rilstow, 1950 den sonra Federal Almanya'nm .iktisadi- sosyal politikasmm manevi cephede haz1rla- y1c1 ~el. belki in§ac1larmdan ·biri olarak kar§1m1za g1kar. Her iki cephesile yap1c1hk esasmda birbirine s1ms1k1 b8:ghd1r denebili:r-.

ikincisi, manevi - ideolojik tarafile Tiirkiye'de yogrulmu§ ve olgun- la§mI§tlr.

Alexander Rilstow 1885 de Wiesbaden'de dogdu. Yilksek tahsi.:.

lini tamamlad1g1 y1llardan bu yana gall§malar1 akademik ve pra tik konular arasmda, higbir zaman birini obilriine feda etmeden, ahenk- li bir §ekilde akm1§ ve yiirilmil§tilr. Once tamami'le abstre lojistik bir konuda parlak doktora t~zi akademik gevrenin dikkatini ve tak- dirini topluyor. Fakat geng ara§tlr1c1 kapah bir hticre adam1 olacak bir mizagta degildir. Ertesi y1llar kendisini tatbikatm iginde ve or- tasmda gortiyoruz. Tamnm1§ bir yaymevi (Teubner - Verlag) Riis- tow'a ilmi mil§avir olarak Latin ve Yunan metinlerinin bask1s1na nezaret vazifesini veriyor. Birinci Dilnya Harbi sonunda Rilstow Alman !ktisat Bakanhgmdaki gi:irevi ile ge§itli iktisadi konulari, bilhassa kartel prob~emini yakmdan incelemek ·f1rsatm1 kazamyor.

«Neo - liberal» bir gi:irii§le serbest piyasa .dtizenine, saglam ve s1h-

Prof. Alexander Rustow (1885 - 1963)

Alexander RUstow 25

hatli bir rekabet mekanizmasmm i§leyi§ine hudutsuz inam§1 bu y1l- , larda ba§lam1§br denebilir.

Alexander Rtistow, Naziligin iktidara geQtigi 1933 y1lmda va- tanmi kendi r1zas1 ile terkedip yeniden kurulu§ halindeki !stanbul Dniversitesinden gelen daveti kabul etti ve Ttirkiye'ye geldi. tstan- bul'da sakin, bask1s1z hayab Rtistow'a, 1950 de tekrar Almanya'ya donUnceye kadar, eserlerini olgunla§brma ve tamamlama iQin ge- rekli ortam1, adeta bir Qmaralb huzurunu kazand1rd1. Ttirkiye'ye bu bakimdan ta§1d1g1 §tikran hissini, Almanya'ya dondtikten sonra.

yaymlanan btiytik eserinin. (Ort~be~ti~mung .~er Ge,genwart) ilk sahifelerinde aQlk olarak, d1le gebrm1§b : «0 gunden bu yana ken- dimi ilmi Qah§maya verebilmi§ isem, bunu Atattirk'tin yaratbg1 ve bati klilttir Qevresine yone~ttigi Yeni Ttirkiye'ye bOrQluyum. Bi:r;Qok meslekta§1m gibi ben de her cihetten liberal ve insanhk §anma la- yik §artlar altmda bu yoneli§ ve Qevrili§e yard1mc1 olarak davet edil-

mi§ bulunuyordurn» '. .

Rtistow'u, 1950 de Al:µianya'ya dondiikten sonra, Heidelberg Dniversitesinde tinlti sosyolog ve kiilttir tarihQisi Alfred Weber'deJ.!

bo§alan ktirsiintin ba§mda goriiyoruz. Bu kiirsti ile baghhg1 · ernek- li oldugu y11lara, hatta bir bak1ma oltirniine kadar devarn etrni§tir.

Alexander Rtist~w'un hayab ve §ahsiyeti tizerinde duruken ilrni Qehresini de hakkettigi geni§li~te belirtmeden geQmemek laz1md1r.

Biraz evvel de i§aret ettigimiz gibi, Rtistow'da - mizac1 icab1 - iki mukabil kutup adeta ucuca birle§mi§ goriiniir.: Her §eyden evvel, mes'eleler lizerine son derece ciddi, sab1rh bir ara§bric1 htiviyetile egilmesini bilen, kaynaklarm derinligine inmedikQe kendini tatrnin edilmi§ saymaya~ bir zeka! Diger yanda, bu derinlemesinelojik kav- ray1§ kar§1smda .- onunla her zaman kolay bagda~1r gortinmeycn - lieyecanh, idealist bir mizaQ ! Karakterinin ·her iki yonii onda k1l kadar aksamadan ba§mdan sonuna kadar beraberce ytirtirnti§ttir de- nebilir. Rtistow, tahlilci taraf1 yamnda ve belki tisttinde, her hali ve tavr1 ile bir §OV«lye insan s1fabm ta§1m1§br. Hadi.seler kar§1s1ri-

1) Ortsbestimmung der Gegenwart; dlt 1, Onsoz, s. 9, Eugen Rentsch Verlag 1950.

'

•

26 Sabri F. Ulgcncr

da egilip btiktilmeyen, yon degi§tirmeyen tavnm, deger olgtileri~·

deki salabetini bu 12ovalye mizaQta kokle§mi§ gorebiliriz. Rtistow.u diger ilim adamlarmdan ay1ran ozelligi de belki burada aramak la·

z1m gelir : bnceden «verilmi§» bir hareket noktasma sahip · olrn~·

dan sadece teorik veya lojik bir mebde'den hareket edip fikir orgu·

sti. nereye kadar uzamrsa oraya stirtiklenen ve orada kalan masa ba§1 ilim adammdan apayri bigimde bir fikir ve aksiyon insan1 kar·

§1smday1z! Rtistow'da hareket noktas1 ta ba§mda verilmi§ ve tayin edilmi§tir : Bu, htir insan ve htir §ahsiyet degerlerile ortilti serbest bir iktisadi ve sosyal dtizendir. Htirriyet ve §ahsiyet deger hiyerar·

§isinin ba§mda ve belki zirvesinde gelir; o kadar ki Rtistow, ser·

best piyasanm dtizenleyici kuvvetine inanmakla beraber, piyasayt ve· umumi olarak iktisadi hayati maddi icaplarile her §eye tistiln tutan gorti§lin daim:a kar§1smda olmu§tur. «Kapitalizm ve Kornil·

nizm Arasmda» ba§hkh incelemesinin ilk sabrlarmda aynen §oyle diyordu : «iktisada verdigimiz ehemmiyet, 19 uncu ytizy1lda iktisa·

di hayab her tlirlti ya§~Yl§ saham1zm en mtihim ve en merkezi dal~

saymam1zdan otlidti degildir. Bilakis, Sf1glam ve s1hhatli bir be§erl k1ymet hiyerar§isine tekrar kavu§abilmenin on §arb olarak, her

§eyi ekonomiden ibaret goren (olwnomozentrisch), hurafele§mi§ bir materyalizmi yenmemiz icap edecegine inanmaktay1m» ^2• lktisat, Rlistow'a gore, ya§ay1§ sahalarim1zm en altmda yer ahr ve ancak diger sahalara yard1mc1 ve hizmetkar olabildigi nisbette ehemmiyet ta§1r. Boyle oldugu iQin de, maddi refahm be§eri deger olQtileri tis·

tline sivrilme istidadmdaki ifratlarile yenilme ve a§1lmas1 gerekece·

gine inamr. Netekim 1960 sonbaharmda .verdigi bir k~mferans gok manah olarak ~<Refahm Yenilmesi» (Die Bewiiltigung des Wohlstan·

des) ba§hgm1 ta§1yordu.

Rtistow'da htirriyet fikri, blittin bir deger hiyerar§isinin kilit ta§1 olarak, tamamile humanist, antropolojik ve vital manada aim:

m1§br. Maddi, iktisadi hayab d1§ardan dogru gerQeveleyen, be§el'l degerlerle ortili.i oyle bir ya§ay1§ sahas1 vardir ki, bunu bir goklar1 sadece bir «~er.geve» veya «kenar» (Rqnd) olarak mtihimsemez·

likten gelmi§lerdir. Rlistow'da ise· as1l onemli olan bu QerQeve k1y·

metleridir : Ktilttir, terbiye, egitim, insanla insan mtinasebeti ilh ..

Ba§kalarmda hirer «veri» olarak ikinci plana itilen btitlin bu deger·

ler Rlistow'da birinci plana geQirilmi§ bulunuyor. iktisadi bayat,

2) Zwischen Kavitalismus und Kommunismus, ORDO (Jahrbuch flit' die Ordnung von 'Wirtschaft und Gesellschaft); cilt 2, 1949 .

Alexander Rilstow ²⁷

§imdiye kadar her §eyin merkezinde gorlilen bu madde dlinyas1, di- ger sahalan en mutlu ve verimli seviyeye ula§tirmak igin yard1mc1 bir alet mevkiine irca edilmek istenmektedir. Antropoloji, boylelik- le, piyasa ekonomisinin govdesi igine yerle§tirilecek yerde, piyasa geni§ kadrosu ile antropolojinin bir bpllimti ve fasl1 haline getiril- mi§ gorlinliyor. Blitlin bu be§eri deg·erleri vUa humana olarak on plana· alan ve iktisadi hayati yard1mc1 bir alet olarak bu degerlerin hizmetine gegirmeg·i hedef tu tan gorli§, Rlistow tarafmdan « Vitalpo- litik» ad1 ile, sosyal politikay1 da kapsayan bir sistem haline geti- rilmek istenini§tir.

Derin koklerile antropqlojiye dayanan ·boy le bir gorli§, siije ola- rak insam on plana almca, onun birtak1m tabil instenktleri de do- kunulmaz hirer deger olarak aym suretl'e on plana gegirilmi§ olacak- ti. ~ahsi menfaat bu instenktlerin ba§mda gelir ve boyle oldugu igin de §ahsi menfaate dayah bir rekabet ekonomisi degi§ik piyasa

§ekilleri arasmda hig §liphesiz en tesirli ve yararhs1 olmak s1fatm1 ta§lI'. ~ahsi menfaati guya ortadan kald1np da yerine «kamu men- faatleri» gibi kli§elerle «Ersatz» motifler aramak insan tabiatma ayk1n idi: Sadece bu kadan Rtistow'u liberalizm ve serbest reka- bet taraftarhgma gottirmeg·e kafi idi.

Fakat bu taraftarhg1 yanh§ anlamamak laz1md1r. Serbest re- kabet, Rtistow'daki §eklile, gegen ylizy1lm anlad1gmdan bamba§ka bigimde bir dtizendir. Ona gore rekabetin tlirlli motif ve i;;ekillerini birbirinden ay1rmak, ay1klamak gerekir. Bu ·§ekillerin faydah ve . yararl1 olanlan yanmda son derece zararhlan da vard1r. Bu climle- den olarak, bigimine getirip gelme takma ve imha etme §eklinde bir yan§ma ile gruplan birbirine dli§liren zararh rekabet (Behinde- rungs - und Vernichtungslwnkurrenz) yerine, sportif bir kar§1la§- maya benzer §ekilde sadece gorulen i.$e ve ba§ariya dayali bir re- kabet (Leistungskonl\:iirrenz). vanlacak hedeflerin ba§mda gelir.

Devlete dli§en en mlihim vazife de, yan§anlar arasinda §ans e§itli- gini (Startgerechtigkeit) tesis ve muhafa.za edecek §ekilde sahay1 monopolcii kuvvetlerden temizleyebilmektit. Rlistow 19 uncu yliz- y1lm biiyi.i.k hatas1111 §u noktada gorliyordu : Bir taraftan, iktisadi hayatl gergeveleyen. «kenar» tk1ymetlerde alabildigine atomla§ma ve klitlele§mege goz ym~arken, obiir taraftan mangesterci bir anlay1§- la rekabetin zararh ve kirli §ekillerine me¥dam bo§ b1rakmakla ya- n§anlarm gogu ezilmi§, imha edilmi§, rekabet yerine boydan boya monopolcti bir tahakklim pozisyonu yaratilm1§tl. Rekabetle, bir ba-

'

'

28 Sabri F. Ulgener

k1ma, herkes herkesin dli§mam farzediliyordu. Daha 17 nci ytizyil- da Hobbes tarafmdan guya ilk gaglar igin bir hakikatmi§ gibi ileri si.iri.ilen bellum omnium contra omnes telakkisi, daha sonra Dar- win'in «Struggle of life» nazariyesi, rekabet hakkmdaki dii§linceler de dahil, uzun bir yanh§ anlamalar zincirinin birbirine eklenip gi- den halkalarmdan ba§ka §eyler degildi ^3•

BU.tun bu gorii§ler arka arkaya olgurtla§bkga, serbest piyasa dtizeni ile beraber sosyal dirligi ve ahengi bir arada ytiriitmegi he- def tutan bir siyaset anlay1§1 gergekle§me yoluna giriyordu. Ken- disi ile beraber bir s1ra fikfr ve ideal arkada§mrn da (Ropke, Euc- ken ve digerleri) bliyi.ik pay1 olan bu anlay1§ ikinci dlinya harbi so- nunda Federal Almanya'da Erhard'm yap1c1 tutumu ile tatbikata mal edilmi§ oluyordu. Kurulan dtizene, ba§armak istedigi hedeflere gore, yak1§1k alacak ad da bulunmu§tu : «Sosyal piyasa ekonami- si» ,, ! Btittin bu gah§malari arka planda destekleyecek bir fikir ku- ltibU' olarak tesis edilen «Aktiongemeinschaft Soziale Marktwirt- schaft» (Sosyal Piyasa Ekonomisi Aksiyon Dernegi) Rtistow'un

§ahsmda ba§kan olarak en kuvvetli destegi bulmu§ oluyordu. Rtis- tow'a bu §erefli onclillikte hakettigi §likram ve kadirbilirligi mem- leketinin ilim ve irfan mtiesseseleri dile getirmekte gecikmemi§ler- dir. Bu ctimleden olarak, F. V. S. Vakf1 Hamburg Universitesile mli§tereken 1960 y1h Freiherr Vom Stein mlikafatm1 Alexander Rtistow'a tevcih ederken, sunulan berat'ta kendisini §U sahrlarla ovmli§tli : «Profesor RU.stow, iktisadi mlinasebetlerip ilmi tahlili ile beraber, ekonomik ve sosyal politikay1 §ekillendirme davas1 ile de derinlemesine me§gul olmu§tur. · Sosyal gayeleri kendine vazife bilen ve liberalizm dtizeninden hareket eden bir iktisat politikasmm

3) Ortsbestimmung der Gegenwart; cilt 3, s. 503 ve dev.

4:) «Sosyal piyasa ekonornisi», serbcst fiat te:;iekkil!U ve :;iahsi te:;iebbtis temellerine dayal! olmakla beraber, 19 uncu yilzy1l liberalizminden farkh ola- rak, devlete de rekabet mekanizrnasmm dtirtist ve s1hhatli §ekilde i§lemesini temin igin gerekli tedbirleri .almakta sorumluluk tamr ve oylece htirriyetle be- raber dtizen ve plan fikrini bir arada olarak gergekle:;itirmegi hedef tutar. Sos- yal piyasa ekonomisinin bu bak1mdan ta:;i1d1g1 mana ve ozellikler tizerine The German Economic Review'nun ilk say1smda (1953) Ludwig Erhard'm «A New Bond Between Economists» ba§l!ld1 yaz1s1 istifade ile okunabilir. Rtistow'un bu konular tizerinde makale ve konferanslarr son <;>larak «Rf!de und Antivort»

ba:;ih151m ta:;i1yan ayn bir ^ci~t halinde yaymlanm1:;itir (Martin Hoch, Ludwigs- burg).

Alexander Ri.istow 29

en cesur onsava§g1larmdan biri olarak kar§1m1zda Rlistow'u gorli- yoruz» ".

Profesor Rlistow'un ilmi ve fikri gehresi hakkmda buraya kadar anlat1lanlar1 tamamlamak igin lig bliylik ciltlik eseri olan «Ortsbes- timmung der Gegenwart» lizerinde biraz daha durmak yerinde olur.

!Ik hazirhklari istanbul'da ba§layan eserin uzun ve getin olgunla§- masma, tabir caizse dogum sanc1larma birgoklarim1z gibi bu satir- larm yazari da §ahit olmu§hir. Kitaba hakim olan temel fikir bir climle iginde hlilasa edilebilir : «radikal», yani derin koklerine ka- dar inen bir kliltlir tenkidi ve oyle bir tenkit yolunda kaderimizin tayini ! Eserin ad1 da bu fikri ag1klayacak derece manahdir : «Hali Hazirin Yerini Tayin» (Ortsbestimmung. der Gegenwart) ! Dlinya tarihinin neresindeyiz? Rlistow'un gozile onemli olan sual burada- d1r. Her kliltlir, ona gore, binlerce y1ll1k koklerine inerek degerlen- dirilebilir. Hali hazirm, aym suretle, son on bin sene iginde kendi kendini hazirlayarak ortaya g1k1§1 eserin ana tem'ini te§kil etmek- tedir.

Bu geni§likte ele ahnan bir konunun ne kadar engin bir bilgiyi

§art ko§acag1 a§ikardir. Jeoloji, etnoloji ve tarih oncesinden 19· ve 20 nci ylizy1llarm tarihine kadar renk renk bilgi dallarma vukuf sahibi olmadan bu iddiada bir eseri kaleme almak degil hatirdan bi- le gegirmek imkans1zd1r. Esasen yazarm !stanbul Universitesindeki tedris faaliyeti de bu geni§ ve yaygm bilginin ag1k bir delili say1la- bilir. Sokrat - oncesi felsefeden iktisat tarihine, sosyolojiye ve hat- ta iktisadi cografyaya kadar ge§it ge§it bilgi dallan Rlistow'un elin- den gegmi3tir; ve as1l mlihim taraf1, higbirinde de yavanhga ve sat- hilige dli§meden! «Hali Hazirin Yerini Tayin», bu yaygm ve zengin bilgi hazinesinin -eski bir tabirle - «sad1rdan satra gikml§», lig bli- ylik cilt halinde govdele§mi§ tezahlirlinden ba§ka bir i;;ey degildir.

Kitabm birinci cildi (ilk bask1da 360 sahife, sonradan geni§le- tilmi§) tarihte kuvvet ve tahakklimlin tlireyi§ini inceliyor. !kind cilt (710 sahife) hlirriyetsizlige kar31 hlirriyetin sava§ml, liglincli

5) Freiherr vom Stein milkafatmm Ri.istow'a tevcihi mel'asimme dair tafsilat, o hususa ait berat'm suretile beraber, 40 sahifelik bir bro§i.ir i\;inde yaymlanm1§tlr. Bro§i.irde Hamburg Universitesi Rektori.i H. Thielicke'nin Ri.is- tow'u takdim eden ve ba§h ba§ma bir inceleme hi.iviyetini ta§1yan hitabesi ile Ri.istow'un Freiherr vom Stein hakkmdaki konferans1 arka arkaya yer alm1§- tlr.

30 Sabri F. Ulgener

cilt (725 sahife) tahakki.im ve hi.irriyet arasmda bugiinki.i dtinya- nm segecegi yolu incelemege tahsis edilmi§tir.

Konunun, belirtilen gergevede, ele allm§l bi.iyi.ik arap tarihgisi lbn Haldun'un tarih felsefesini hatirlat1r. Ri.istow da, on bin yih kaplayan temel hadiseyi ozil itibarile topraga yerle§ik giftgi kavim- lerin yabanc1 gogebe kavimler tarafmd:in istildsinda ve alt tabaka lizerine zamanla bir ust tabakanin yerle§mesinde aram113 ve gor- mli§ti.ir. Bu istila ve alttan liste tabakala§ma, toplu olarak; « D b e r- 1 ager u n g» terimi ile ifade edilmektedir. Kelime, esasmda, ga- yet iyi segilmi§ ve yerini bulmu§tur. Toprag·a yerle§erek statik bir htiviyete btiri.inmli§ olan medeniyetler, ibn Haldun'da oldugu gibi, gogebe kavimlerin akmlari sonunda i.istten dogru bir istila ve ta- hakkum tabakasile ortlilmli§ ve kaplanm1§ oluyor. Bununla bera- ber, hadise model olarak ahnan giftgi ve gogebe kavimler arasin- daki mtinasebete mtinhasir degildir. Ost tabaka ilk ~eklile bir kere kurulduktan sonra, arkas1 s1ra bir grup ve sm1fm digerlerine ta- hakklimti ile aym olay, yani alttan liste ·tabakala§ma degi§ik sekil- lerde birbirine eklenip gitmi§tir. Rlistow, bi.itiin bu §ekilleri «Uber- lagerung» · ba§hg1 altmda topluyor. Alttan i.iste tabakala§may1 bir bak1ma istila ve tahakkiim sozile ifade etmek mlimklindi.ir. ~u fark- Ia ki, ilk fetih ve baskmlar igin tam yerine oturan istila sozti, son- ' ralari cemiyet iginde bir sm1fm digerleri listline sivrilmesile daha

gok bir tahakkum htiviyetini kazanm1§ olmaktad1r.

!Ik §eklile gogebe istilas1 dtinya tarihinde ha§in ve kaba zorun ilk defa boy gostermesi gibi menfi bir mana ta~1makla beraber Rlistow hadisenin mlisbet bir taraf1 oldugunu da inkar etmiyor. ' Ytiksek kiilti.irler (Hochkulturen) · bir bak1ma bu ilk istila ve tahak- klim dalgasmm sonucudur denebilir. Btiytik say1da insan ki.itleleri _geni§ cografi satihta bir araya getirilince, aralarmda iktisadi i§

boltimtini.i en kamil §eklile tatbik etmek imkam elde edilebiliyordu.

Boyle oldug·u igindir ki, Rtistow'da list tabakala§ma (Uberlagerung) kanununu hemen pe§inden ikinci. bir kanun, kultur piramidi (Kul- turpyramide) kanunu takip ediyor. Tabamnda ni.ifusu ve zirvesin- de ki.ilti.ir seviyesini temsil eden bir piramit dli§i.intilecek olursa, ta- banm ge_ni§ligi ile klilttir ytiksekligi arasmda orant1ll bir mi.inase- bet kurmak mi.imktindi.ir. Daha ag1k bir deyi§le : Ytiksek ki.iltUr, muayyen bir geni§lige vard1ktan sonra yaygm bir i~ boli.imlini.in tatbikine imkan veren ni.ifus ki.itleleri igin di.i§i.intilebilir. «Kulti.lr piramidli» kanunun manas1 budur. Ni.ifusu seyrek, primitif toplu- luklar higbir zaman ytiksek. bir ki.ilti.ir seviyesine varamam1f;llardir.

Alexander Rlistow 31

ilk istilalarm ve alttan tiste tabakala§malarm yaratt1g1 yilk- sek ktilttirler, biraz evvel de i§aret ettigimiz gibi, dilnya tarihinin ak1§1 iQinde birbiri pe§inden yeni ve degi§ik karakterde list tabaka- la§malara sahne olmakta devam etmi§lerdir.

Tarih, bu aQ1dan bakmca, geni§ panoramas1 iie zincirleme bir tahakktim ve «list tabakafa.§ma» nm hikayesi olarak kar§1m1za Ql- kar. Marx'da sm1f mticadelesi gibi burada da «list tabakala§ma», tarihin as1rdan asra §ekil ve kahp degi§tiren, fakat cevherini mu- hafaza eden ta§1y1c1, kilit olay1dir. Marx'la - materiyalizm taraf1 bir kenara - ortakla§a payla§llan diger bir gorli§, her ikisinde ba§ka ba§ka faktOrlerle yarablan sosyal strtikttirtirl. birtak1m davram§lar- da, sembollerde, hatta fikir ak1mlarmda akislerini bulmas1d1r. Ni- tekim tistte §ovalye, altta QiftQi sm1fimn yer almasmdan vticut bu- lan · tahakktim strtikttirti ortaqagi Ve ona has olan «feodal» dilzeni verir. Bab dtinyasmda orta~ag prens ve htiktimdarlarmm goQebe- likten kalma rengini, uzun zaman hakimiyet ve otorite alemi olarak stirtip giden k1rbaQ ve QOban asasmda sembolle§mi§ gormek mtim- ktindtir.

BUttin bunlara ragmen, ortaQag, Rtistow'a gore, h1ristiyanhgm yumu§abc1 tesiri ile Babda istila ve tahakkilm strtiktilrtintin asga-

~i hadde indirildigi Qaglard1r. Saf ve derin bir inancm uzun z~man

· yab§brd1g1 tahakktim instenkti Yeni zamanlarda mutlakiyet, so-

mtirgecilik ve emperyalizm ile yeniden ve kuvvetle irkilmek, ha§ kal- dirmak imkamm elde etti. Tahakktim ihtiras1, alttan tiste tabaka- la§nltLnm degi§i~ §ekilleri olar~k jakobinizm ve bonapartizm tize- rinden geQerek, 19 uncu ytizy1lm «endilstri derebeyligi» ne kadar uzamp gidiyordu. Marx, .tarihi htiviyetini hakkile belirtmek gere- kirse, boydan boya §ehirle§mi§ olan bu endilstri feodalitesinin ya- rattig1 istila ve tahakktim strliktilrtin\in kaQm1lmaz bir sonucu ola- rak anla§1lmak icap eder (:.

Rtistow'a gore, 19 uncu ylizy1lm endlistri kapitalizmi, rekabeti kottiye kullamp monopolcti kuvvetlere meydam ho§ b1r~kmakla btin- y.esi iQinde dejenere olmu§tur. Fa.kat btinye hastahg1 sosyalizme tavizlerle veya dagm1k palyatif tedbirlerle savu§turulabilecek cins- ten bir hastahk degil, bilakis derindeki koklerine cesaretle el ata- rak tedavi edilebilecek bir derttir. Tarihi htiviyeti ile soysuzla§m1§

6) OrtsbesUmmung der Gegenwart; cilt 3, s. 507.

I

. !

~

32 Sabri F. Ulgener

bir kapitalizmden kopup ne idigi belirsiz bir kollektivist rejimin ku- cagma at1lacak yerde, yukarda tarifini verdigimiz §eklile. bir, «Sos- yal piyasa ekonomisi» nin imkanlarmdan faydalanmaya gah§1lma-

• hd1r ⁷• Bir taraftan, rekabet mekanizmasm1 dlizglin ve s1hhatli bir s;ekilde harekete gegirirken, oblir taraftan istila ve tahakki.imi.in gegmis;ten bu yana tasfiye edilememi§ artiklanm ortadan kald1r- mak, bugi.inki.i cemiyetlerin oli.im kahm mi.icadelesinde ha§ vura- caklan tek yoldur. Ri.istow, bu di.i§i.ince ile, geni§ ve kokli.i bir top- rak reformunun llizumuna inanmakta idi. Nitekim Bah di.inyas1 Qin kar§1smdaki tutumu ile tarihin en vahim hatalarmdan .birini i§le- mi§ti : Feodal bi.inyeli bir Qanghai§ek rejimine tam zamanmda kar.-

§1 gelip makul bir toprak reformu yliri.itlilemedigi igin 600 milyon- luk bir i.ilke hi.ir di.inyadan kopup aynlm1§hr ^8• Bols;evizm, toprak ve endlistri agahgmm yara'tt1g1 tabakala§maya son vermek ister- ken, gok daha bliyi.ik gapta yeni bir «kar§1 list tabakala§ma» (Ge- gen - Vberlagerung) ile bugi.in hiir dlinyay1 en fazla tehdit eden teh- likelerden biri olarak oniimi.ize dikilmektedir.

Profesor Rlistow'un yukarda ozetini verdigimiz tarih ve cemi- yet anlay1§1, okuyucuyu kadere boyun egmeye zorlayan teslimiyet- gi bir ruhun degil, tam tersine, gelecege limit ve cesaretle bakmay1 ogreten is;1kh bir mizacm mahsuli.idlir. Spengler gibi «Garbin Bati§i>~

yerine, koklli, cesaretli birtak1m reformlarla qilakis "kurtulu§ ve yliksehs;ini · mi.ijdeleyen ses, karanhkta bocalay1p duranlarim1za yol gostermekte devam edecektir. Ebediyete intikal eden mert ve asil karakterin fikir diinyam1.za biraktig1 izi de her §eyden evvel bu 1§1k

. 0

ve limit dolu sesleni§te aramak laz1md1r. · ·

7) Bu ve. dig"er noktalar etrafmda W. Ropke'nin Ri.istow i~in yazd1g-1 ki-

sa ve ozli.i makale de dikkati Qekicidir; The German Economic Review; cilt 1, say1 3, 1963.

8) Ortsbestimniun,q der Gegenwart; cllt 3, s. 518.