nn.t VE EDEBiYATI BOLUMU YAKIN DOGU UNIVERSITESI FEN EDEBiYAT FAKULTESi TURK KUZEY KIBRIS TURK CUMHURiYETi

(1)

1988

KUZEY KIBRIS TURK CUMHURiYETi

'-"

.. .

.

YAKIN DOGU UNIVERSITESI

FEN EDEBiYAT FAKULTESi

TURK

nn.t

VE EDEBiYATI BOLUMU

ABDULHAK

~iNASi HiSAR'IN

GE<:Mi~

ZAMAN

KO~KLERi

ADLI ESERiNiN iNCELENMESi

"MEZUNiYET <:ALI~MASI"

Hazrrlayan

950827

Derya Deniz

Damsman

Do~. Dr. Bulent Yorulmaz

Lefkosa

(2)

ONSOZ

Bu rnezuniyet cahsmasi Yakm Dogu Universitesi, Turk Dili Ve Edebiyati Bolumu, Y eni Turk Edebiyati dersi kapsarnmda yapilrmstir.

Abdulhak Sinasi Hisar'm "Gecmis Zaman Koskleri" adh rornanmm "Madi Kultur" a91smdan incelenrnesi yapilmistir.

Dort

yilhk

egitim hayatim boyunca benden yardimlanm esirgerneyen ve beni bu cahsmada yonlendirrni~ olan kiymetli Hocam Sn. Bulent Yorulrnaz'a tesekkur ederirn.

Derya Deniz

(3)

GiRiS

Y eni Turk Edebiyati alanmdaki mezuniyet cahsmamla Abdulhak Sinasi Hisar'm "Gecmis Zaman Koskleri" eserini secmemdeki amacim; Abdiilhak Sinasi Hisar'm yasamis oldugu donemdeki istanbul hayatma ait

Maddi Kiiltiiriin

(Giyim- Kusam , Yiyecek-Icecck vb.) aynntih bir sekilde ogrenilmesini ve boyle bir cahsma yapihrken dikkat edilmesi gereken noktalarm anlasilnus olmasmi saglamaktir.

Gecmis Zaman Koskleri romanmdan toplanan hatiralar, bir bakima, altnus yil onceki istanbul hayatmm bir romam, aynca Bogazici 'nde en yuksek derecesine ulasnus kultur, yasama ve tabiat guzelliklerinin yorumlan, tahlil ve tasvirleri sayilmahdir. Ona gore Bogazici "Hususi bir terbiye, bir sive, bir terkip,bir uslup, bir krvam, bir makamdir.

Bu eserde yahlan, mehtaplan, saz alemleri, sehrayinleri, unlu ve unsuz kisileri, pasalan, beyleri, usaklan, hizmetcileri, turlu kadm giyimleri, hayat anlayislan ve yahlarm ic duzeni ile tasvir ve tahlil edilen Bogazici, en fazla sahsiyet tasidig; bir zamanda, yani yirminci yuzyil baslannda ele almnustir. Her sey masahmsi bir anlatunla "gecmis zaman" havasi icinde verilmistir, Adeta perilerin yasadigi bu alemde her sey guzel, hep huzur ve ferahhk icindedir.

Abdtilhak Sinasi Hisar bu romanmda, semt ve manzaralarm basdondurucu lezzetini bize sunar. Bir sanat buyuctlsu gibi, cevre ve insanlann, yalmz guzel ve hayali yanlanni gosterir.

Abdulhak Sinasi Hisar, cevre olarak seksen yil onceki istanbul'un Camhca, Adalar ve Bogazici gibi hem deniz kiyisma (veya yakmma) dusen, hem sahsiyetli hem de Turk muhiti olan semtlerini secmistir.

(4)

i(:iNDEKiLER

• Onsoz

I

• (}iri~

II

• Abdiilhak Sinasi Hisar'm Biyagrafisi Ve Edebi Sahsiyeti

1 • Acddamalar

1. Giyim - Kusam

2. Salus Isimleri

3. Meslekler

4. Yiyecek - Icecek

5. Hayvanlar

6. Yer Isimleri

2-4

5-6

7-8

9 10 - 11

12 - 13

• Kaynakca

14 • Genel Indeks

15 - 18

(5)

Abdillhak Sinasi Hisar'm

Biyagrafisi Ve

Edebi Sahsiyeti

Abdi.ilhak Sinasi Hisar 1888 yilanda istanbul'da (Rumelihisan) dogdu.

'arhkh ve kulturlu bir ailenin cocugudur. Fransizca mi.irebbiyelerden Fransizca,

tomsulan

olan Tevfik Fikret'ten Turkce dersleri alarak yetistirildi,

Orta ogrenimini Galatasaray Lisesi'nde yapti, 1905'te Paris'e gitti. Orada

iyasal Bilimler Okulu'nda okudu. 1908'de Mesnitiyet'in ilamndan sonra yurda

dondu.

istanbul' da, Paris 'ten gelmis gene bir edebiyatci olarak ilgi gordu; devrin

yazar, ~air ve sanat adamlanyla tamsti. Birinci Di.inya savasi sonlannda bazi

dergilerde birkac siiri

91km1~

(1918),si.irekli olarak Mi.itareke doneminde yazmaya

baslamistir. Bu donemde Dergah (1921), Yann (1921) dergilerinde siirler ve

elestiriler, ileri vb. gazetelerinde elestiriler yazdi; bu yoldaki yazilanru Curnhuriyet

doneminde Milliyet, Ti.irk yurdu gibi gazete ve dergilerde surdurdu,

Varhk dergisinde mensur siirler, edebiyat i.izerine denemeler, eski

edebiyatcilar ve gecmis zaman hayati i.izerine amlar yazdi (1933-1943). Butun bu

hazirhklardan sonra roman yolunda i.iri.inler vermeye basladi (1941); bir yandan da

gecmis zaman yasayisuu anlatan amlar, izlenimler yazmayi si.irdi.irdii. Bogazici

mehtaplan, 1943; Bogazici yahlan, 1954; Gecmis zaman fikralan, 1958; istanbul ve

Pierre Loti, 1958; Yahya Kemal'e veda, 1959; Ahmet Hasim, 1963. Hemen butun

yazilannda Rumelihisan, Bi.iyi.ikada ve

Camlica

ucgeni arasmda mutluluk icinde

gecen cocukluk ve genclik yillanna karsi duydugu ozlemi anlatrmstir. Romanlannda

(Fehim Bey ve biz, CHP roman mukafati ucunculugu, 1941; Camhca'daki enistemiz,

1944; Ali Nizami Bey'in alafrangaligi ve seyhligi, 1952), cocukluk ve ilk yillannda

tanidigi kimseleri en yakm aile kisilerini, akrabalanm, aile cevresinde gordi.igi.i

insanlan konu edinmistir, Kahramanlanm, hayatta her gun rastlanan kisiler arasmdan

degil, asm birtakim ozellikleri olan kisiler arasmdan secmis; ya da cesitli kisilerin

asmhklanm bir kiside toplarmstir. Bu kahramanlann herbirinde cesitli gariplikler

ardir.

Abdi.ilhak Sinasi Hisar'm romanlan kuruluslan bakimmdan bilinen roman

ti.irlerine pek benzemezler. Y

azar, romanlanm am biciminde yazdigi icin, ister

istemez hikayeye kendini de katmis, roman kisileri karsisinda acima, sevme, yerme

gibi duygulanru aciklarmstrr.

Yapitlannm hepsinde kisiler, Osmanh Imparatorlugu'nun list kat insanlan

arasmdan secilmis; onlarm yasayisan, gelenekleri, gorenekleri, koskleri, yahlan,

eglenmeleri, uzuntuleri vb. eski istanbul'un turlu ozellikleri icinde verilmistir,

(6)

GiYiM - KUSAM

AL TIN

B

BA~ORTUSU

C

CEKET

~

~AR~AF

<;ERKEZ :

Anadolu'nun kimi yorelerinde kadmlann giydigi uzun giysi.

E

IlBiSE

£LDivEN

EL"\IAS

ESVAP

ETEK

F

FERACE :

Kadmlann sokaga giydikleri arkasi bol mantoya benzeyen ust giysi.

G

GECELiK

GERDANLIK

H

HASIR :

Genellikle hasirotu, rafya gibi bir bitki maddesiyle orulrnus, cogunlikla

taban

dosemesi, kimi zaman duvar ve tavan kaplamasi olarak kullarulan, bir ttir ot - ygi.

HASIR~APKA

HiL

ALi

GOMLEK

(7)

HOTOZ : Eskiden kadmlann sus icin saclannm ustune taktiklan cesitli renkte ve

bicimde yapilrmskucuk bashk,

i

iGNE

iNci

iPEK

K

KADiFE BOH<;A

KE<;E:

Koyun, keci, deve, tavsan v.b. hayvanlann yapagismm tuytmtm durulup dovulmesi yoluyla yapilan kaba kalm kumas,

KUMA~

KURDELA

KUPE

KURK.TEN

MAN~ON:

Elleri soguktan korumak icin kullamlan her elin bir yanmda sokuldugu born biciminde ici astarh kurk,

L

LAVANTAKOKU

M

MANTO

MA~LAH :

Eskiden kadmlarm sabahhk gibi geydikleri tek parca kolsuz ustluk,

MENDiL

MUCEVHER

N

NALIN :

Genellikle hamamda ve benzeri islak tabanh yerlerde kullamlan agactan yapilnus tabam yiiksekce ustu yasmah acik ayakkabi.

0 OYA

p

PAMUK

PANTOLON

PE<;E

(8)

PIRLANTA PGDRA

R

REDiNGOT :

Resmi toren yada toplantilarda giyilen etekleri uzun arkasi yirtmacli cift sira dugmeli erkek ceketi.

s

SEDEF DUGME :

Midye, istiridye gibi deniz hayvanlannm kabugunda bulunan ve sedefcilikte kullamlan gokkusagi panltih beyaz ve sert bir madde.

SIRMA iSLEMELi HAMAM T

AKIMI

~AL

D

t~iFORMA

Y

ALDIZLI (:EVRE :

Kiyilan sirma islemeli mendil yada oyah yazma.

Y

AZMA :

Basortusu, bohca, yemeni, yorgan yiizii gibi seyler yapmakta kullamlan ustune boya ve fircayla yada tahta kalpilarla desen yapilrms bez.

YELDiRME :

Eskiden genellikle yada simdi kimi yerlerde kadmlann carsaf yerine kullandiklan basortusu ile birlikte giyilen hafif ustluk.

YELEK

YELPAZE

YEMENi

(9)

SARIS iSiMLERi

ABDULHAK HAMMiD

ABDULHAMiT

ADALI EMiNE HANIM

_IDEM

ALlRIZABEY

iTiYE

AY~E

B

-

BAL""DELAiRE

C

CTMALBEY

(IlTLil(Li ZEHRA HANIM

DOKTORZiCi

H

H..\_,i

HAZRETiMEVLANA

(10)

_,ACiYE

_,AMIK KEMAL

xrcn-

BEY

R

RAKIMBEY

ROBiNSON

,AFFETi ZiYA

HAKES PEARE

,UL

TAN HAMiT

z

(11)

MESLEKLER

B

BACI

BAHRiYELi:

Bir devletin deniz kuvvetlerine bagh asker, denizci.

BALIK<;I

BEK<;i

(OCL'K

BAKICISI

DADI

OOKTOR

E

-~,IZHOCA

·IITO

IIrt.~, .. r

:\BAZ :

Sahnede el .cabukluguyla bir takim sasirtici oyunlar yaparak

eri biciminde sunarak gecinen kimse.

T

UFA :

Bilgisi ve uzlugu cirakla usta arasmda bulunan zanaatci, usta yardimcisi.

"'APIA~- Ll3ICU

(12)

AS : Oynayan, dans eden, kocek,

-~'I

(13)

YiYECEK - iCECEK

BOZA: Arpa, bugday, misrr gibi tahillann mayalamp cksitilmesiyle yapilan coyuca mayhos icecek.

D

DONDURMA

K

_-

KIRMIZI

SARAP

KIZILCIK RE<;ELi

TAR

(14)

HAYVANLAR

AGUSTOS BOCEGi

AT

B

BEYGiR

.i. I BOCEK

BUKALEMUN: Bukalemungillerden, yaklasik otuz santim uzunlugunda, yavas ket eden, renk degistirmesiyle tamnan bir surungen turu.

BiLBUL

C

civciv

E

GEYiK

H

-

mi

HOROZ

(15)

ORUMCEK

p

PAP

AGAN

(16)

YER iSiMLERi MEVLEviHANESi TALiMANI rOGLU "'AZi(:i BiYUKADA \..._ ~'91Li_CA

C."'-\ILICA TEPESi

KALE Si

aa..""U.ICA

(17)

(18)

-

KAYNAKCA

- 1. Develioglu, Ferit. Osmanhca - Turkce Sozluk.

Ankara: 1992.

2. Kabakh, Ahmet. Turk Edebiyat1. istanbul: 1985.

3. Meydan Larouse. Sabah Yaymlan, 1992.

4. Puskulluoglu, Ali.

Oz

Turkc;e Sozluk, Ankara: 1982.

(19)

ABDULHAK HA.MMiD ABDULHAMiT

ADALI EMiNE HANIM ADEM AGUSTOS BOCEGi ALiRIZABEY ALiM AL TIN ARAPDADI AT ATiYE AYSE BACI BAHRiYE MEVLEVIHANESi BAHRiYELi BALIK<;I BALTALiMANI BASORTUSU BAUDELAiRE BEK<;i BEYGiR BEYOGLU BOGAZi<;i BOZA BOCEK BUKALEMUN BULB UL BDY0KADA CE KET CEMALBEY

ctvctv

<;AMLICA

~

<;AMLICA TEPESi

<;ARSAF

<;ERKES

<;ERKEZ

<;iFTLiKLi ZEHRA HANIM

<;OCUK

BAKICISI

DADI

DiNDAR

GENELiNDEKS

129

208 128, 171

184 172,177

207,210,211,214

134 142,189,190,191,209

172

151

128

171

172

168

131

176

174 124,179

200

176

151

203 154, 157, 174, 176

154 177, 181

195,200

191, 195

121, 128, 131, 138, 143, 150, 167, 168,

169,170,174,176,185,203

151 128, 129, 130, 153

126 157,165,168,170,173,174,175,176,

177,203

132, 172

124, 154, 161

172

172 128, 130, 137, 171

140 158, 162, 163, 165

190

(20)

DOK TOR DOKTORZiCi DONDURMA ELBiSE ELDiVEN ELMAS ESVAP E~EK E~EK<;i ETEK

EYUB

FARE

FATiH

F

ATiH KALESi

FERA

CE

FiLOZOF

FRANSIZ HOCASI

GECELiK

GERDANLIK

GEYiK

GOKSUKASRI

HALiC

HA

Ni

HA

SIR

HASIR~APKA

HAZRETi MEVL\NA

HEYBELiADA

HiL A.LI GOMLEK

HiNDi

Hi SAR

HiZMET<;i

HOKKABAZ

HO

ROZ

HOTOZ

iGNE

iLAH

iNci

iPEK

iSTANBUL

KADiFE BOH<;A

KALFA

KANLICA

KAPTAN

KARACAAHMET MEZARLIGI

KE<;E

KEDi

I

143, 151, 156, 172

151, 165

155

163

124 142,189,190

127, 131, 151, 156

122,127,128,205

127

156 154,174

153 206,202

161,209

201,204

140

123

155

127 157, 169, 175, 177, 203

156, 157

153, 169

151

204 141, 156

163

126 132,173,174

119, 153

156 172,177,212

163

155

134

155 129, 171

124, 126, 137, 154, 156, 157, 167, 169,

172,177,202

163 127, 158, 163

158

176

157 153,169

153,179

(21)

KENAN iLLERi KIRMIZI SARAP KIZILCIK RE<;ELi KRiSTOF KOLOMB KUMAS KURDELA. KURT KUS KUYUMCU KUPE KURK.TEN MANSON LAVANTAKOKU MANTAR MANTO MAS LAH MAYMUN MENDiL MERKEB MUCEVHER NACiYE NALIN NAMII( KEMAL NECiPBEY NiZAM TEPESi OYA ORUMCEK PAMUK PANTOLON PAP AGAN PAP AZ PE<;E PIRLANTA PUDRA RA.HiBE RAKI RAKIMBEY RAKKAS REDiNGOT RES SAM ROBiNSON

_{. .}

_",

RUMELIHISAR

SAFFETi ZiY

A

SAKIZ

SAN'ATKA.R

SEDEF DUG-ME

SHAKESPEARE

SIRMA iSLEMELi HAMAM TAKIMI

122

123

162

126

163

170 168, 185, 188,197,212

155

164

123

127

156

123

187

163

129

126

171

163

129

128

126

163

128

160

151

162 127,156

124 137, 189, 190, 191

124,163

156, 179

129 152,153

131

161 197,207,208,210,211,212,214

126 128, 131, 132, 138, 153, 157, 167, 168,

169, 176,202

203

160 157,207,209,213,214

161 189, 195, 198

163

(22)

-

SiNEK SU SULTAN HAMiT SUT SUTNINE SAR

SAIR

SAL SAMFISTIGI SARAP USAK DNiFORMA -OSKUDAR Y ALDIZLI <;EYRE YAZMA YELDiRME YE LEK YELPAZE YEMENi YILAN YILANLI Y ALI YUMURTA

YU

ZUK

ztct

AiLESi 152 121, 153, 174, 184, 185 214 147 158 134 197 169 209 123 122 161 173 163 163 179 151 163 163 202 202 156, 157, 158 137, 155 151

NOT: Incelemis oldugum Abdulhak Sinasi Hisar'm "Gecmis Zaman Koskleri" adli eseri; 1954 yilmda, istanbul' da, Varhk Yaymevi tarafindan basrlmistir.