BETÜLGÜLENÇHAZİRAN1999LEFKOŞA/KIBRIS TÜRK DİLİ EDEBİYATIBÖLÜMÜGEÇMİŞZAMANKÖŞKLERİ'NİNİNCELENMESİMEZUNİYETÇALIŞMASIHAZIRLAYAN K.K.T.CYAKINDOGUÜNİVERSİTESİ

K.K.T.C

YAKIN DOGU ÜNİVERSİTESİ

FEN EDEBİY-A.T FA.KİJLTESİ

TÜRK DİLİ EDEBİYATI BÖLÜMÜ

GEÇMİŞ ZAMAN KÖŞKLERİ'NİN

İNCELENMESİ

MEZUNİYET ÇALIŞMASI

HAZIRLAYAN

950790

BETÜL GÜLENÇ

HAZİRAN 1999

LEFKOŞA/KIBRIS

ABDÜLHAK ŞİNASİ HİSAR

GEÇMİŞ ZAMAN KÖŞKLERİ

ÖNSÖZ

Bu bitirnı~.t~~9alışması Yakın Doğu Üniversitesi Fen - Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yeni Türk Edebiyatı kapsamı dahilinde yapılrrııştm.

Çalışmada Abdülhak Şinasi Hisar'ın "GEÇMİŞ ZAMAN KÖŞKLERİ" adlı eseri-aynntılı olarak incelenmiştir. Bu kapsam içerisinde bilinmeyen kelimeler çıkartılıp incelenmiş, ve ayrıca maddi kültürler çıkartılıp tahlil edilmiştir.

Bu çalışmada beni yönlendiren, her türlü yardımı ve eleştiriyi esirgemeyen bitirme tezi danışmanım Doç. Dr. Bülent YORULMAZ' a, teşekkür ederim.

İÇİNDEKİLER

Sayfa ÖNSÖZ I İÇİNDEKİLER{.'... . ··· ··· II 1

crooŞ:.:

2 2 YAZ.ARINHAYATI 3 3 ESERLERİ 4 4 BİLİNMEYEN '.KELİMELERVEMANALARl .5-13 5 GENEL İNDEKS ··· ··· 14-22 6 KAYNAKÇA... . 23 -

II-GİRİŞ

Yeni Türk. Edebiyatı>Dersi . kapsamında yapmış olduğum mezuniyet çalışması Abdülhak>Şinasi•Hisar'ın Geçmiş Zaman Köşkleridir. Bu eseri seçmemin.s~bebi;

19i.

20. Yüzyıl İstanbul'unda Rumelihisan' nda.Büyükada d~}~ ÇZamtıcatı-lald Yalı ve Konaklarda yaşayan insanların hayatını merak etmeı:ndemdolayıdır.

Geçmiş Zaman Köşklerin de her şey bir " geçmiş zaman" havası içinde, bir·masal edasında verilmiştir. Adeta perilerin yaşadığı bu alemde her şey güzel, hep huzur ve ferahlık içindedir. Orada cennettekini andıran bir ömür sürülür. Yazarın mutlu çocukluk dünyası içinden, hiç bozmaksızın çıkardığı tasanlar,duyuşlar <ve hayaller çekici bir üsluba bürünmüştür. O alemi çocukluğunda . yaşamış ve duymamış olanların dikkatinden kaçabilecek bambaşkave deritıbir gözle, semt ve manzaraların baş döndürücü lezzetini bize sunar. Bir sanat büyücüsü gibi, çevre ve insanların, yalnız güzel ve hayali yanlarını .gösterir.. Bakmaya değmeyecek veya çirkin olan köşeleri gözlerden saklamayı bilir.

2

YAZARINHAYATI

ABÔtJLHAK ŞİNASİ HİSAR (1888-1963)

İstanbul' da (Rumelihisan) doğdu. Şinasi ile Abdülhak Hamid'e hayran olan babası, onu bu iki şairin isimlerini birleştirerek vermişti.: Abdülhak Şinasi

Galatasaray Sultanisi'ni bitirdikten sonra Paris'te Ecole Libre des Sciences Politiques'te okudu (1905-1908). Paris'te öğrencilik yıllarında Genç Türklerin

siyasi toplantılarp:ı.~.~~,!ılg.ı..lJnlüFransız yazar ve şairleriyle (Maurice Barres, Jean, Morça~,~Rti1y]i~guet ve Anatole France) tanıştı. Fransız öğrenci deme~ltfi:tıg.~rii)ZÇ/e>.larcl.kbulundu.

1908'de yurda dönerek 1928' e kadar bazı yabancı şirketlerde çalıştı. Daha sonı-~ jHariciyeci olarak, yurt içi ve yurt dışı memurluklar yaptı. 1948'de İstanbul' a döndükten sonra yalnız eserleriyle meşgul oldu.

Ömrü boyunca evlenmemiş olan A. Şinasi, çocukluk ve gençlik yıllarını Boğaziçi'nde geçirmiş\ir. Candan bağlı olarak bir çok eserlerine çevre ve konu edindiği Rumelihisarı'11c:lakiyıllan, 1918' de yanmıştır. Yazar 1948'den sonra, ömrünü Cihangir'de geçirmiştir. 3 Mayıs 1963'te vefat eden A. Şinasi Hisar, Merkezefendi mezarlığına gömülmüştür.

Abdülhak Şinasi Hisar, 19. Yüzyıl sonu ile 20. Yüzyıl başlarında son parlak çağını zevk ve medeniyet birikimlerini yaşayan İstanbul yüksek tabakasına bağlı bir aydındır.

A. Şinasi Hisar'ın dünyaya bakışı hayli karamsardır. Hayatın geçiciliği ve hiçliği, her şeyin bir gün yok olacağı tasası bütün eserlerine yaygındır.

Abdülhak Şinasi, çok mecazlı, süslü, uzun ve dolaşık cümlelerden örülü bir yazı dilini benimsemiştir. Yazı dilinde ısrar etmiş ve konuşma dilini istememiştir. Konuşur gibi yazmanın; açık, yalın, kısa cümleler kurmanın aleyhinde olduğu için romanlarında söyleşme bölümleri bile pek azdır. Köylü ve · halk taklidi sözlere hele, hiç yer vermemiştir.

Hisar, Maurice, Barres ve özellikle Marcel Proust'tan etkilendi, geçmişe yönelerek hem roman, hem anı yazılarında geçmiş zamanı anlattı ve övdü. Rümelihisan, Büyükada ve Çamlıca' daki yalı ve konaklarda geçen çocukluk günleri giderek onun için bir yitirilmiş cennete dönüştü ve büyük bir özlem kaynağı oldu.

ESERLERİ

ROMAN:

- Eahim bey ve biz, 1941

- Çamlıca' daki Eniştemiz, 1944

- Ali Nizami Bey'in Alafrangalığı ve Şeyliği, 1952

ANI-DENEME : - Boğaziçi Mehtapları, 1943 - Boğaziçi "Y"ıll~rı, .1954 - Geçmiş .Za.rtıafıKôşkleri, 1956 İNCELEME: - İstanbul ve PierreLoti, 1958 - Yahya Kemal'e Veda, 1959

- Ahmed Haşim'in Şiiri ve Hayatı, 1963

ANTOLOJİ:

- Aşk İmiş Her Ne Var Alemde, 1955 - Geçmiş Zaman Fıkraları, 1958

-EŞYALAR

A

-ANAHTAR AT NALI AYAKLI SAAT AYNA AYNALI DOLAP

B

-. BEŞİK BİLLUR SÜRAHİSİ ~ ÇAYK.AŞIGI ÇOCUK OYUNCAGI ÇOCUK YATAGI

D

-DOLAP DÖŞEK

E

-EZ~lSAAT: Mevsimlere göre, Güneşi'in batışında saatin 12'yi gösterecek biçimg.~ayarlanması temeline dayanan bir zaman ölçüsüdür.

F

-

FANUS :Xt'-JJ~!~de süsler bulunan uzun ayaklı fener.

FARAŞ: Süpüı;g~ylebir yerde toplanan süprüntüleri alıp atmaya yarayan, çoğunlukla tenekeden ya ada plastikten tapılmış, bir tür küçük kürek

G

-

GERGEFİN : Genellikle dikdörtgen biçiminde üzerine nakış işlenecek kumaşın gerildiği iç içe geçebilen iki çerçeveden oluşan araç

H

-

HALI HAMAM TASI HASIR •

I

-İSKEMLE

K

-

KAFES KANCA

KANDİL .İçinde zeytin yağı, gaz yağı gibi sıvı bir yakıt ve fitil bulunan kaptan oluşan aydınlatma aracı.

KANEPE KAPI KAPI TOKMAGI KARYOLA KEÇE KILIF KİBRİT KUTUSU KİTAP KOLTUK

L

-

LAMBA

M

MARPUÇ : Nargilenin hortum biçimindeki uzun ve bükülgen borusu. MASA MAŞA MERDİVEN MERMER MİNDER MUŞAMBA 6

-o

-

OYUN MASASI

ö

-

ÖRTÜ

p

-

PAKET PANCUR PARMAKLIK PERDE PERVAZ PİYANO

s

-

SAAT SABUN SAÇ KARYOLALAR SAKSI SALINCAK SANDIK SEDİR SEPET SOFRA SüNGER KAGITI SÜRAHİ

s

ŞİLTE>

T

-

_TABAK TELEFON TÜL -7-

YASTIK YATAK YATAK YÜZÜ YORGAN

V

-

VAZO

y

-VASITA

A.

-

_AR.ABA

G

-

_GEMİ

K

-

KAYIK

o

-

_OTOMOBİL

s

-

_SANDAL ~ ŞİMENTİFER : Tren

T

-

_{TRAMVAY : Kent içi yolcu taşımasında kullanılan, yol üzerinde çıkıntı.}

yapmayacak biçimde döşenmiş özel raylar üzerinde hareket eden, elektrik gücü ile işleyen yolcu taşıtı.

V

-VAPUR

y

-YELKEISfliıİ : "Y'"elin şişirdiği yelkenleri yardımıyla yol alan gemi

-RENKLER

A

-

_AK

ALTIN RENGİ

B

BAŞAK RENGİ : Arpa,pug~y, yttla.:fgiôfekinlerin rengi. BEYAZ

G

-

_{GÜVEZ .:.. ~oyu,i:nıöra yakın kırmızı.}

K

-

KIRWZI

KÜLltENGİ : Odunun yanmasıyla oluşan külün akla kara arasındaki rengi, kurşuni, gri.

M

-MAVİ

MAVİMTRAK : Rengi maviyi andıran , maviye çalan. MOR

p

-

PEMBE

s

-

_SARI

y

-YEŞİL

YEŞİLİMTRAK :Rengi yeşili andıran, yeşile çalan.

AGAÇ VE ÇİÇEKLER

A

-AMBER}C~~~~{llerden, süs bitkisi olarak yetiştirilen, kabuğundan elde edilen reçinesi koRıryapımında ve eczacılıkta kullanılan mimozaya benzeyen bir ağaç AKAJU :Tespihağacıgillerden, Honduras'ta ve Hindistan'da yetişen,kerestesinden yararlanılan büyük bir orman ağacı

ç:

ÇAMAGACI

ÇEMEN :Maydanozgillerden, kimyon türü bir bitki ÇINAR

G

-

_GÜL

E

-ERGUVAN AGACI : Baklagillerden, Akdeniz ikliminde, kurak yamaçlarda yetişen; süs bitkisi olarak bahçe ve parklarda da yetiştirilen, boyu on metreye ulaşabilen, yamru yumru<gövdeli, .. yapraklanmadan önce her yerinden pembe çiçekler açan bir ağaç

K

~İL KEKİK

L

-

LAVANTA ÇİÇEGİ : Balıbabagillerden, çalı görünüşünde, sap ucunda başak durumunda mavi, ·•· mor ya da koyu kırmızı çiçekleri olan, çiçekleri esans sanayisinde kullanılan-güzel kokulu bir bitki

M

-MANTAR MENEKŞE

o

-

OT ö

ODAGACI :Dulapt~l~tu.ğillerden, Doğu ve Güney Asya'nın sıcak bölgelerinde yetişen yaz kış yaprak.dökmeyen, armut biçiminde meyveleri olan, odunu ve kabuğu güzel kokulu olduğu için kıyılarak parçaları dinsel törenlerde tütsü olarak yakılan bir ağaç

ÖKALİPTÜS AGACI :

s

-

_SELVİ SÖGITT .A.GACI ~ . ŞAM FISTIG-LAGACI

y

-

_YASEMİN 10

-MEKAN

N

-ADA APARTMAN

B

BAG

BAHÇE

BALKON

~ Ç~ŞIRHANE Ç~IK ÇA:MORMANI ÇAx'"ılR ÇİFTLİK

D

DAG

DAİRE

E

-EV

F···.

FiŞEKHANE : Fişek yapılan yer.

G

GAZİNO

H

-

H.ARA.BE HA VUZE/IJBAHÇE

i

-

İSKELE -11 -

K

KAGITHANE KIR KONAK KORU Kôl\lflJRLüK KÖŞK KÜMES

M

-MABET : Tapınak

MAHALLE

MAHSEN MANASTIR ME~~l3~ Ml3~~E~İ~ : ME!Z!AALIK MÜZE

o

-

_ODA ORMAN OTEL

s

-

_SAHİL

SAHRA

SALON

SELAMLIK

D AİRE :

Saray, köşk ya da konaklarda yalnızca erkekler.in bulunduğu ve erkekkönukların alındığı bölüm.

SEMT

SOFA : Evlerde oda kapılarının açıldığı genişçe yer.

S(?~ SU KIYILARI

s

ŞEHİR.

T

-

_TEPE TİYATRÔ s.AHNEsi TÜRBE 12

-KOZMİK UNSURLAR

B

-

DUMAN DÜNYA

F

-

FIRTINA G GÖLGE

GQK.

GoK'.iwzu

GUl'-IBŞ

K

-

KUTUP : Yer yuvarlağının kuzey ve güney olmak üzere, eşlekten en uzak olan yer ekseninin geçtiği.var sayılan iki noktasından her biri

KUYRUKLU YILDIZ: Gök yüzünde zaman zaman görülen, bulutumsu yapıda, parlakça, bir başı, bit ya da birkaç kuyruğu bulunan gök cismi

M

-

MEHTAP

R

-

RÜZGAR

s

-

_SİS

y

-

_YILDIZ

A

-

AKŞAM

G

-

GECE GÜNDÜZ

i

-

İKİNDİ

s

-

_SABAH

ö

-

ÖGLEN

ZAMAN

14

-4

GENEL İNDEKS

A

-ADA AK AKAJU ALTIN RENGİ AMBER ANAHTAR APARTMAN ARABA ATNALI AY:AKLISAAT AYNA AWALIDOLAP BALKON 15 -152,156,132 139,136,137 138,142,147 151,154,156 157,174,175 177,135,134 152 125 124,129,135 137,140,143 154,155,180 193,194,195 196,197,198 199,200,205 211,215 20,92 163 136 119,123 151,173,205 208,129 173 131,171 171 124 184 119,121,126 127,137,138 144,160,165 167,169,174 183 ,185,186 197,201,210,215 126

170,174,177 119 171 160 197 121,122,125 126,131,133 137,140,141 144,148,149 157,158,159 178,181,184 185,194,196 199,200 BİLLUR SÜRAHİSİ

C

136 209 129 160,162,124 18,210 129 BANYO BAŞAK.RENGİ BEŞİK BEYAZ CENNET 172,183,184 185,186,193 ~ ÇAM ÇA.iIV! ORMANI Q~YIR Q7*YKAŞIGI ÇEil\ı1EN ÇINAR ÇİFTLİK ÇOCUK OYUNCAGI ÇOCUK YATAGI 128,144,145 169,176,203 127,144 126 121,126,127 137,143,145,150 144,174,176 210 167 178 178 128 162 162

-DAG DAİRE DOLAP DÖŞEK D D 16

-EZANİ 209 119,123,125 126,121,128 131,133,141 143,147,150 152,154,158 160,162,163 164,165,166 168,170,171 172,175,176 208,209 121

E

-

ERGUVAN AGACI EV 177 152,153 189 177 150 123,127,136 143,144,145 146,147,148 160,176,177 179,180, 186 199,200,213,119 198 178 187,189,190,191 122 196,198,211,127 141,142 174,185,186,199 123,145,177 179,181,196

G

GAZİNO GECE GRUP GÜL

GÜNEŞ

HALI

HAMAM TASI

HARABE

HASIR

HAVUZLU

K

-KAFES

KAGITHANE

KANCA

KANDİL

KANEPE

KAPI

18 -153,169 163 120 153,169 173 212,214 121,129,132 135,169 204 143 143 169 127,160,169 210,122,170 152 186 123,169 154,203,205 153,169 176,203 123,169 177 141,174,175 178,208,213 151,152,155 162,164

155 128,145 169 119 143,144,178 126 119,120,165 166,167,168 169,170,172 176,180,208 211,213 135 132,158 188 196 126,158,161 KİBRİT KUTUSU KİTAP KOLTUK KONAK KORU KÖMÜRLÜK KÖŞK KREM KUTUP

L

-

LAMBA LAVANTA LAVANTA '-'.l.'--'.L.l'-'.L 200,141,143 124,126,176 120,124,160,163

M

-

lVIEKTEP 200 131,195,201 202,203,204 205,207,214 215,119 127 127 127 153 121,125 152,153 174,189,190,203 124 127,128,130 136,176,186,188 148,211 MABET MAHALLE MAHSEN

MENEKŞE MERDİVEN MERMER MEVLEVİHANE MEZARLIK N1\İNDER MOR lVlUŞAMBA MÜZE 186,185,188 144,168,203 169 204 127,146 172 141,187 169 203

o

-

_ÖDAGACI ÖG-LEN ÖKALİPTÜS ÖRTÜ 204 126,205,210 176 163

-

123,125,126 143,144,147 152,155,166 168,170 144,198 175,176,185,208 123,150 206 152 ODA OT OTEL OTOMOBİL OYUN MASASI

ö

PERVAZ PİYANO 156 136 121,143,208,210 169,170 210 124 143 177 20

-R

-

187,188,190,199 Rüzgar

s

-

134,138,144 171,175,141 125,147,161 171,172,175 177,185,205 124,126,133 126 170 200,203,207 126,146 126 132 125 169,176 155,163,164 163,164 152,170,174,121 126 119 173 119 156 196,197 168 129 201,204,209 143 178 119 122 126 SAAT SABAH SABUN SAKSI S.ALINCAK SA.DON S.ı1\NDAL SANIJIK S.ı1\NDIK SARİ SAZ SELAMLIK _L#~~ SELVİ SEMT SEPET SİS SOFA SOFRA SOKAK 21

-s

_{ŞAMFISTIGI AGACI} ŞEHİR ŞİLTE ŞİMENTİFER 209 198,200,214 215,203 160,169,137 203,205 TÜRBE 172 127 204 132,197 135 205 197 203

T

-

TABAK TAHTA PARMAKLIK TELEFON TEPE

V

--

121,132,136 156,157,203 205,212 126 VAPUR 22

-y

119,153,167 169,174,208,213 YASEMİN _121,137,138 185,186,203 YASTIK ₁₃₇ YATAK _123,144,145 146,147,160 161,169,172 176,180 YATAK YÜZÜ ₁₆₀ YELKENLİ ₁₇₆ YEŞİL _155,156,162 174,121 YEŞİLİMTRAK ₁₇₄ YILDIZ _122,134,137 138,143,158 180,185,186 191,203 YORGAN _{160,161,162,169} 23

-6

KAYNAKÇA

1. 2. Köşkleri",1. Baskı,1954 3. _._ .••.••..••• u Yayınları, İstanbul ' 4. -