Erken Çocuklukta Bilişsel
Gelişim
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı İşlem Öncesi Dönem
2-7 yaş arası işlem öncesi dönem zihinsel temsillerde ve sembolik etkinliklerde artışın yoğun olarak görüldüğü bir dönemdir.
Zihinsel temsiller ile çocuklar sözcükler ile düşünebilmeye başlar.
Mış gibi oyunlar oynanır
Mış gibi oyunların gelişimi
Oyun gerçek yaşam koşullarını yansıtır, yetişkini taklide dayanır: 2 yaşta bardak bardaktır, şapka da şapka
2 yaştan sonra oyuncağın gerçekçiliği azalır: nesne ve olaylar esnek bir şekilde hayal edilir
Eylemler çocuğun kendinden objelere doğru yönelmeye başlar (animizm)
Oyun daha karmaşık şema kombinasyonları içerir: (önce sen öyle
yapmışsın sonra böyle olmuş ama o sırada da bu olmuş)
Mış gibi oyununun yararları
Piaget’ye göre mış gibi oyunlar zihinsel temsilleri içeren şemaların özümsenme alanıdır.
Buna ek olarak mış gibi oyunlar ayrıca
Çocukların sosyal becerilerilerine
Bilişsel becerilerine katkı sağlayan ve dikkat bellek, mantık, dil hayalgücü ve yaratıcılık becerilerini geliştiren
katılım ve işbirliği için zengin içeriğe sahip oyunlardır
Mış gibi oyunların bir parçası olarak hayali arkadaşa sahip olan
çocukların, yaratıcılık, sosyal ve empati becerileri açısından akranlarına
göre daha ileri düzeydedirler.
Erken Çocuklukta Mış Gibi Oyunu Destekleme
1.
yeterli alan ve oyun materyali sağlama
2.
oyunu kontrol etmeden destekleme
3.
Hem gerçek hem de açık uçlu yani net işlevi olmayan materyaller sunma
4.
Yetişkinlerle birlikte gerçek yaşam etkinliklerine katılmaları ve toplumsal rolleri gözlemleme fırsatı sağlama
5.
İşbirliği ile çatışma çözme desteği sağlama
Sembol – gerçek ilişkisi
Ölçekli modellerin (Örn; resimlerin, fotoğrafların, haritaların, çizimlerin)
gerçek alanların sembolü olduğunu anlama 3 yaş civarı ortaya çıkar
İşlem öncesi dönemin sınırlılıkları
Benmerkezcilik
Korunumda yetersizlik
Tersine çevrilemezlik
Hiyerarşik sınıflamada yetersizlik
Özelden özele akıl yürütme
Erken çocuklukta bilgi işlemleme
Dikkat: dikkati canlı tutma becerisi 2 yaş civarı gelişir. Bu gelişim
çocukların «dürtü engelleme-dikkati çeken baskın uyarıcıya direnebilme yeteneklerindeki artış ile ilişkilidir. Örneğin deve-cüce oyununda hata oranı yaş ile birlikte düşer. Dikkati çeken baskın uyarıcıya direnebilme becerisi 3-5 yaş civarı görülür ve yaş ile birlikte artması beklenir.
Dürtü engelleme becerisi sosyal olgunluk ve akademik başarının yordayıcısıdır.
Karmaşık oyun amaçları oluşturma kapasitesi ve yetişkin rehberliği
dikkatin gelişimine katkı sağlar.
Planlama: 2-7 yaş arasında çocuklar zamanından önce eylemlerin
sıralarını düşünme ve bir hedefe ulaşmak için dikkatini ayırma yani
planlama becerilerinde, eğer görev karmaşık değilse, ilerlerler. Ancak
bunun için bir yetişkinin rehberliği çocuğun içsel bir model oluşturması
açısından önemlidir
Bellek: Bellek ile ilgili tanıma (aynısı var mıydı) ve hatırlama (ne
vardı?) görevleri ile yürütülen araştırmaların sonuçlarına göre erken
çocukluk dönemi sonunda tanıma belleği neredeyse mükemmel bir
hale gelir. Olmayan uyaranın zihinsel görüntüsünü yaratma yani
hatırlama görevi ise tanımaya göre daha zayıftır. 2 yaşında bir
çocuk bir ya da iki öğe, 4 yaşında 3 veya 4 öğeyi hatırlamaktadır.
Erken çocuklukta hatırlama kapasitesinin düşüklüğü bellek stratejilerin kullanmadaki sınırlılıklarıdır. Erken çocuklukta en sık kullanılan bellek stratejisi tekrar etmek olsa da bu strateji bile sınırlı çalışan belleği
doldurmaktadır. 2,5 yaş çocuğunun bellekte tutabildiği hane sayısı 2 iken 7 yaşında 5 haneye çıkabilmektedir.
Bununla birlikte erken çocukluk boyunca gündelik yaşam deneyimlerin
içeren bellek kapasiteleri artar ve karmaşıklaşır.
Çocuklarda çizimlerin gelişimsel dönemleri
Karalama Dönemi: 2-4 yaşları arasında gözlemlenmektedir.
Düzensiz karalama donemi; ilk dönemlerde çizilen gelişigüzel karalamalardan oluşur.
Karalamanın bilindiği dönem; çizim giderek daha anlamlı bir şekil alır.
Sembolik karalama dönemi; artık çocuk yaptığı çizimler hakkında bilgi verebilir.
Şema Öncesi Dönem (Çöp adam evresi): 4- 7 yaşları arasında gözlemlenmektedir.
Şematik Dönem (sadeleştirme-basitleştirme dönemi) : 7-9 yaşları arasında gözlemlenmektedir.
Gerçekçilik Dönemi: 9-12 yaşlarında gözlemlenmektedir.
Görünürde Doğalcılık Dönemi: 12-14 yaşlarında gözlemlenir.
Çocuk Çiziminin Gelişme Evreleri
14 ay civarı: Bu dönemde organize olmayan, dalgayı andıran yatay çizimler
gözlemlenir. Çocuklara sorduğumuzda bize karalama gibi gelen bu çizimler, onlar için içerisinde birçok şey barındırdığını anlatabilirler.
18 ay civarı: El, kol, kas gelişiminin ve kontrolünün arttığı bu dönemde, yatay çizgiler artık dairesel şekillere dönüşmeye başlar.
2 yaş dönemi: Bu dönemde el ve kol kaslarının gelişiminin yanında, bilek ve parmak
kasları da kullanılmaya başlanır. Yatay-dikey çizgilerin yoğunlaştığı bu dönemde el göz
koordinasyonunun da gelişmesiyle karalamalarda azalma gözlemlenir. Sadelik içeren,
genellikle farklı anlamlar taşıyan (çocuğun adlandırmasına göre) çiçek, şeker, ağaç gibi
çizimler sıklıkla tekrarlanır. Bununla beraber basit insan çizimi de, “kocabaş” olarak
adlandırılan kocaman kafanın, ince bir vücudun olduğu ya da hiç vücut çizilmeyen
şekilde resmedilmeye başlanır.
4-5 yaş dönemi: Bu dönemde daha çok insan figürleriyle uğraşan
çocuklar, cinsiyet ayrımının oluşumunu tam gerçekleştiremedikleri için kadın-erkek figürlerini çok benzer şekilde resmedebilirler. Basit
şekillerin, kompozisyon olmaksızın çizildiği bu dönemde, çocuklar
sıklıkla ağaç resmini yapmayı da tercih ederler. Genelde bir yuvarlak ve iki çizgiden oluşan bu ağaç resimleri, çocukların çizimlerinin
vazgeçilmezlerindendir denilebilir. Bu dönemde 2 yaş dönemine
nazaran insan çizimlerinde kol, bacak gibi vücut bölümleri de doğru
olarak yerleştirilmeye başlanır. Fakat yine de kol ve bacaklar şekilsel
açıdan daire şeklinde olabilmektedir.
7-9 yaş dönemi: Ayrıntı dönemi olarak adlandırabileceğimiz bu
dönemde çocuklar artık el ve parmaklara kadar çizmeye başlarlar, buna kıyafetler hatta kıyafetlerin düğmeleri, süsleri de eklenebilir. Bu dönem daha çok geometrik izler (yuvarlak kafa, kare vücut vs)taşır.
Bu dönemde düşünce ve duyguların rahatça yansıtıldığını, çizimlere
eklenen ağaç yaprak gibi detayların artmasından ve ağız, el, kol gibi
ayrıntıların oranlarındaki değişikliklerden görebiliriz. Çocuklar kağıdın
zeminini taban olarak kullanırlar. Perspektif oluşumuyla beraber eşya
çiziminde de artış gözlemlenir. Artık çocuklar bu dönem itibarıyla resmi
bir iletişim aracı olarak kullanmaya başlarlar.
