2020 - AYT (EDEBİYAT)
SINAVA HAZIRLANANLAR OLARAK AMACIMIZ
Değerli arkadaşlar, hepimiz zorlu bir sınav maratonundan geçiyoruz. Bende sizler gibi üniversite sınavına hazırlanıyorum ve Youtube’de ders anlatan hocalarımız sayesinde bilgi birikimimiz artıyor. Ders takiplerini yaparken hepimiz not alamayabiliyoruz bunun için de AYT Edebiyat için tutmuş olduğum video ders notlarını sizlerle paylaşacağım. Bütün konuları A’dan Z’ye not aldım. Her konu başlığını ayrı bir PDF’te toplayacağım. Videolarını severek izlediğim ve edebiyatı bana sevdiren değerli hocam Harun Ardıç’a çok teşekkür ediyorum. (NOT : Harun Ardıç hocamızın videosunu izlemenizi kesinlikle öneririm)
DİVAN EDEBİYATI
GENEL ÖZELLİKLERİ
➔ Sarayı anlatır. (Belirli insan tabakası ve zümreyi anlatır)
➔ Belirli insan tabakası ve zümreyi anlatır.
➔ 13. yy’da başlayıp 19.yy’da biter.
➔ En uzun edebiyat dönemidir. (600 sene sürmüştür)
➔ Daha çok bireysel konular işlenmiştir. (Toplumsal konularda işlenmiştir ama ağırlıklı olarak bireysel konular işlenmiştir)
➔ Şiir ağırlıklı bir edebiyattır. Az da olsa düzyazı vardır.
➔ Tam ve zengin kafiye kullanılmıştır.
➔ Sanatçılar genellikle iyi eğitim görmüş kişilerdir
➔ Şiirlerin özel başlığı yoktur.
➔ Mazmun denilen kalıplaşmış ifadeler vardır (Aşağıdaki tabloda kalıplaşmış ifadeler yer verilmiştir ve ok işaretiyle gösterilen ifadelere benzetilmiştir)
➔
➔ Divan Edebiyatı denmesinin sebebi sanatçıların şiirlerini “Divan” denilen kitapta toplanmasından dolayıdır.
➔ Divan Edebiyatının diğer isimleri şunlardır;
◆ Yüksek Zümre
◆ Klasik Türk Edebiyatı
◆ Aydın (Havas) Edebiyatı
➔ Soyut bir edebiyattır.
➔ Ağırlıklı olarak aruz ölçüsü kullanılmıştır. Az da olsa hecede kullanılmıştır.
➔ Dili Arapça, Farsça ve Türkçenin karışımı olan Osmanlıcadır.
➔ Göz için kafiye anlayışı vardır.
➔ Parça güzelliği anlayışı vardır.
➔ Sanatçılar mahlas kullanmışlardır. (Son dörtlükte şairin isminin geçtiği yere
“Mahlas” adı verilir)
DİVAN EDEBİYATINDA KULLANILAN NAZIM BİÇİMLERİ A-)BEYİTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
1-) GAZEL
➔ 5-15 beyit arasında yazılır.
➔ Aşk, şarap, kadın güzelliği gibi konularda yazılır.
➔ aa,ba,ca,da… şeklinde kafiyelenir.
➔ Gazel türünde en başarılı sanatçılar: Fuzuli, Baki ve Nedimdir.
➔ İlk beyitine matla; son beyitine makta denir.
➔ İkinci beyitine Hüsni Matla; sondan bir önceki beyitine Hüsni Makta denir.
➔ Gazeller redifleriyle anılırlar.
➔ Aşık Edebiyatındaki koşmanın karşılığıdır.
➔ Şairin isminin geçtiği beyite Taç Beyit denir.
➔ Sözlük anlamı : kadınlarla hoş sohbet etmektir.
➔ Musammat gazel : beyitin ortasında bulunan kafiye ve rediftir.
➔ En güzel beyitine Beytül Gazel denir.
➔ Bir gazelin tamamında aynı konu işleniyorsa bunun ismi yek ahenk olur.
➔ Bütün beyitler aynı güzellikte söyleniyorsa yek avaz ismi kullanılır.
2-)KASİDE
➔ Daha çok kişileri övmek için yazılır.
➔ Ölümden bahsedilirken kullanılabilir.
➔ 33-99 beyit arasında değişir.
➔ aa,ba,ca,da şeklinde kafiyelenir. (Gazel ile aynı)
➔ En güzel beyitine Beytül Kaside ismi verilir. (Gazel ile aynı kalıpta gider)
➔ Farklı bölümlere ayrılır.
➔ Daha çok devrin önde gelen kişilerini övmek için yazılmıştır.
➔ Bu türün en büyük sanatçısı Nefidir.
➔ Son beyitine Taç Beyit denir.
KASİDENİN BÖLÜMLERİ (Aşağıdaki tabloda gösterilmiştir)
1-) Nesib (Teşbip) Konudan farklı, alakasız bir şey söylenir.
2-) Girizgah Kasiyede girişi ifade eder
3-) Methiye Asıl bölümdür. Kim övülecekse
burada övülür
4-) Tegazzül Kaside içinde gazel söylemidir.
5-) Fahriye Şairin kendini övdüğü bölüm
6-) Dua Öldüğü kişi ve kendisi için dua
eder.
3-)MESNEVİ
➔ Günümüzdeki hikaye ve romanın birnevi karşılığıdır.
➔ Divan Edebiyatının en uzun nazım şeklidir.
➔ Beyit sayısı sınırsızdır.
➔ İran Edebiyatından bize geçmiştir.
➔ aa,bb,cc,dd… şeklinde kafiyelenir. (Her beyit kendi içinde kafiyelenir)
➔ Aşk hikayeleri, tarihi olaylar gibi uzun konular için kullanılır.
➔ Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
➔ 5 mesneviden oluşan eselere Hamse denir. Günümüz dilinde hamseye “set”
denir.
➔ Hamse Sahibi Sanatçılar şunlardır;
1-) Ali Şiir Nevai(İlk Hamse Sahibi) - (İlk tezkire sahibi : Mecalisü’n Nefais) 2-) Hamdullah Hamdi (Anadolu sahasında ilk hamse sahibi)
3-) Nevzai Atai 4-) Sabit
5-) Nergisi
4-)MÜSTEZAT
➔ Gazelin özel bir şeklidir.
➔ Uzun ve kısa dizelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Uzun ve kısa dizeler kendi içinde kafiyelenir. Kısa dizeleıe ziyade denir. Örneği aşağıdaki resimde gösterilmiştir.
5-)KITA
➔ Gazel gibidir, çoğu özelliği benzer.
➔ Matla beyti yoktur.
➔ Mahlas genelde kullanılmaz.
➔ Genelde iki beyitten oluşur.
➔ Parça, bölük anlamındadır.
➔ Başta beyit şeklinde yazılıp sonradan iki dizenin eklenmesiyle oluşur ve dörtlük haline dönüşür.
B-)DÖRTLÜKLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
1-)RUBAİ
➔ Tek dörtlükten oluşur.
➔ aaxa şeklinde kafiyelenir.
➔ İran Edebiyatından alınmıştır.
➔ Az sözle çok şey anlatma amacı güder.
➔ Aruzun 24 farklı kalıbıyla yazılır.
➔ En önemli rubai sanatçısı Ömer Hayyamdır.
➔ Ömer Hayyam, Yahya Kemal ve Arif Nihat Asya bu türün en önemli sanatçısıdır.
➔ Konu olarak daha çok felsefi görüşler ve dünyayla ilgili fikirler işlenir (hayata dair konular işlenir)
➔ Genellikle mahlas kullanılmaz.
2-TUYUĞ
➔ Tek dörtlükten oluşur.
➔ aaxa şeklinde kafiyelenir.
➔ Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir.
➔ Hemen hemen her konuda yazılabilir.
➔ Kadı Burhanettin bu türün kurucusu ve en önemli temsilcisidir.
➔ Aruzun tek kalıbıyla yazılır. (11’li hece ölçüsüne denk gelir) (Failatün Failatün Failün)
➔ Genellikle mahlas kullanılmaz
➔ Maninin etkisiyle oluşmuştur.
3-) MURABBA
➔ Dörtlükle yazılır.
➔ Dörtlük sayısı 3-7 arasında değişir.
➔ Kafiyeleniş biçimi “aaaa, bbba, ccca…” şeklindedir.
➔ Hemen hemen her konu işlenebilir.
➔ Taşlıcalı Yahya ve Namık Kemal bu türde önemlidir.
4-ŞARKI
➔ Türkler kazandırmıştır.
➔ Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir.
➔ Türkünün etkisiyle oluşmuştur, gelişmiştir.
➔ abab, cccb, dddb şeklinde kafiyelenir.
➔ Nedim bu türün en önemli temsilcisidir.
➔ 3-5 dörtlük arasında değişir.
➔ Birinci dörtlüğün 2. ve 4. dizesi, diğer dörtlüklerin 4. dizesi tekrar eder. Buna da “nakarat” adı verilir.
C-)BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
1-)TERKİB-İ BENT
➔ 5-15 bent arasında değişir
➔ Her bent de kendi içinde 5-10 beyit arasında değişir.
➔ Daha çok toplumsal konularda yazılır.
➔ En önemli sanatçısı Bağdatlı Ruhidir.
➔ NOT : Tanzimat Edebiyatında Terkib-i Bent’in en önemli sanatçısı Ziya Paşadır.
➔ Bir bentten diğerine geçerken vasıta denilen beyit kullanılır. (Vasıta beyitlerde kendi aralarında ayrı kafiyelenir.) (Her yeni beyte geçerken vasıta beyti kullanılır ve vasıta beyti her bölümde farklıdır.)
➔ Gazel gibi kafiyelenir.
➔ NOT : Terkib-i Bent’te bir bentten diğerine geçerken vasıta beyti farklı ancak Tercii Bent’te bir bentten diğerine geçildiğinde vasıta beyti aynıdır.
2-) TERCİİ BENT
➔ Vasıta beyti her bendin sonunda tekrar eder.
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ
1-) TEVHİD
➔ Nazım biçimi Kasidedir.
➔ Allahın varlığını ve birliğini anlatır.
2-) MÜNACAAT
➔ Allah’a yalvarış ve yakarışı anlatır.
3-) NAAT
➔ Hz.Muhammed (s.a.v)’in övüldüğü şiirlerdir.
4-) FAHRİYE
➔ Şairlerin kendini övdüğü şiirlerdir.
5-) METHİYE
➔ Övgü şiirleridir.
6-) MERSİYE
➔ Ölüm şiirleridir.
DİVAN EDEBİYATINDA DÜZ YAZI (NESİR)
➔ Ne anlatıldığından daha çok nasıl anlattığı önemlidir.
➔ Sanatlı bir anlatım amaçtır.
1-) SADE NESİR
➔ Daha çok halkı ilgilendiren, halka faydalı konulardan bahsedilir. (ÖRNEK : Tarihi bir olay veya dini yönde inanlara bilgi anlatma vs. gibi)
➔ Sanat yapma amacı ön planda olmayan, asıl anlatılmak istenenin konu olduğu yani bir şeyleri anlatma amacı güden, sanatı ikinci plana atan bölümdür. Buna ilişkin de Sade Nesir’e örnekler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
➔
2-) ORTA NESİR
➔ Sanat yapma amacı ile bir şeyler öğretme amacının kesiştiği noktadır.
➔
3-) SÜSLÜ NESİR
➔ Sade nesrin tam zıttıdır.
➔ Sanatlı ifade birinci plandadır..
➔ Anlatılmak istenen ikinci plandadır.
➔ Veysi, Nergisi, Sinan Paşa buna örnek gösterilebilir.
➔ NOT : Sinan Paşa’nın Tazarruname (Yalvarış/Yakarış) Süslü Nesir’e örnek olarak gösterilebilir.
Bir sonraki PDF’de Divan Edebiyatı Sanatçıları’nın not paylaşımlarına yer vereceğiz. İyi çalışmalar dileriz.
