YAŞLILARIN BESLENME
DURUMUNUN
DEĞERLENDİRİLMESİ
I
• Yaşlı bireyin sağlığı, beslenme durumu ile yakından ilişkilidir. Özellikle kronik hastalığı olan yaşlılarda morbidite, mortalite ve
hastanede kalış süresine beslenme durumunun etkisi çeşitli yönleriyle değerlendirilmelidir.
• Yaşlıların beslenme durumunun periyodik olarak değerlendirilmesi, bireye özgü tıbbi
beslenme tedavisi programlarının daha sağlıklı
yapılmasını, varsa yetersizliklerin saptanmasını
sağlar.
• Yaşlıda gençlerden daha karmaşık olan malnütrisyon olgusu, morbidite ve
mortalitenin belirleyicisidir.
*Hastanede kalma süresinin artması,
*Yaşam kalitesinin azalması,
*Yara iyileşmesinde gecikme, *Enfeksiyon,
*Fonksiyonel kapasitedeki azalma gibi
olumsuz sağlık durumları ile ilişkilidir.
Çeşitli çalışmalarda yetersiz beslenme prevalansı;
• evde yaşayan yaşlılarda %5-10,
• kurumda kalan yaşlılarda %30-60,
• hastanedeki yaşlılarda ise %35-65
olarak saptanmıştır.
• Malnütrisyonun erken tanısında, tüm
gruplarda beslenme risk taramasının yapılması önem taşımaktadır.
• Tarama testleri gerçek beslenme durumunu tespitten çok beslenme durumu ile ilişkili
özelliklerin, risklerin ve koruyucu faktörlerin erken dönemde tanımlanmasını sağlar.
• Beslenme taramasının amacı; beslenme
yetersizliği riski olan veya malnütrisyonlu
bireylerin hızlı tanımlanmasıdır.
Taramada
beslenme sorunu olduğu belirlenen yaşlıların beslenme durumu
değerlendirmeli ve bireysel
danışmanlık verilmelidir.
Tıbbi değerlendirme ve tedavi
uygulanmalıdır.
Beslenme durumunun taranmasında ve
değerlendirilmesinde kullanılan birçok test vardır.
Klinik çalışmalarda geçerli, gerçekçi, duyarlı ve spesifik testlerin kullanılması önem taşımaktadır .
Seçilecekolan beslenme tarama testlerinin;
• vücut ağırlığı,
• boy uzunluğu, gibi ölçümleri,
• son dönemdeki ağırlık kaybını ve
• beslenme alışkanlıklarındaki değişimi,
• iştah değişimini,
• yeme ve sindirim sistemi sorunlarını,
• aşırı zayıflık,
• apati veya aşırı halsizlik gibi konuları içermesi gerekliliği beden kütle indeksi (BKİ)
• Bu testleri uygulayan sağlık meslek gruplarının farklı olması nedeni ile kullanıcının eğitim ve uygulama farklılıklarına bağlı olarak elde
edilen sonuçların etkilenebileceği saptanmıştır.
• Bununla birlikte tarama testinin bir kez
kullanılması yaşlının beslenme yetersizliği riski taşımadığının saptanması için yeterli değildir.
• Evde ve huzurevi ortamındaki yaşlılarda belirli aralıklarla tekrarlanması gereklidir.
• Yine yaşlının hastanede kalma süresine göre tekrarlanmalıdır.
Sık Kullanılan Tarama Testleri
Klinikte sık kullanılan tarama testleri
• Subjektif Global Değerlendirme (SGD) ve
• Mini Nütrisyonel Değerlendirmedir (MND)
Subjektif Global Değerlendirme
Bireylerin beslenme durumunu saptanmasında "Subjektif Global
Değerlendirme" birçok kurum için kolay ve
pratik bir yöntemdir.
• Hastanın hikayesi
*ağırlık kaybı,
*besin alımında değişme,
*gastrointestinal semptomlar ve fonksiyonel durum
• Hastanın hikayesi
*ağırlık kaybı,
*besin alımında değişme,
*gastrointestinal semptomlar ve fonksiyonel durum
• Fiziksel testler
*kas kütlesi,
*subkutan yağ,
*sakral ve ayak ödemi,
*asit
• Fiziksel testler
*kas kütlesi,
*subkutan yağ,
*sakral ve ayak ödemi,
*asit
gibi farklı
değerlendirme kriterlerini
içermektedir.
gibi farklı
değerlendirme kriterlerini
içermektedir.
• SGD laboratuvar verileri içermez.
• Bu bilgilerin teste eklenmesinin testin
malnütrisyonu saptamadaki performansını etkilemeyeceği düşünülmektedir.
• Ağırlık indeksinin, subjektif değerlendirmeyi
etkileyen esas belirgin objektif faktör olduğu
bildirilmiştir.
• Bu tarama testinin özelliği yaşlı popülasyonda kullanılabilmesidir.
Uzun dönem bakımda, beslenme düzeyindeki değişiklikler ile ilişkili komplikasyonlar için (major
enfeksiyonlar, bası yaraları ve
mortalite) yüksek risk taşıyan yaşlıların tanımlanmasında yararlı bir
değerlendirme aracı olduğu
saptanmıştır.
• SGA- (Subjektif Global Değerlendirme
Anketi)
SGD’nin malnütrisyon
değerlendirmesinde kullanılan
antropometrik ölçümler ve biyokimyasal parametreler ile de çok iyi korelasyon
gösterdiği belirlenmiştir.
• SGD hasta ile ilgili perspektif bir sonuç verir.
• Hastalarda malnütrisyon durumunun
değerlendirilmesinde kullanılan, uygulaması kolay, maliyeti düşük ve güvenilir bir
yöntemdir.
• Beslenmeye bağlı komplikasyonların önceden belirlenmesinde SGD tek başına objektif
testlerden daha güçlü bir belirleyici olduğu
bulunmuştur.
Ulubay vd. (2006), ortalama yaşı 66±8 yıl olan kronik obstrüktif akciğer hastalıklı (KOAH) olguların BKİ ve SGD ile beslenme durumlarını değerlendirmişlerdir.
Hastaların %46’sında BKİ’ne göre malnütrisyon saptanmıştır.
• SGD skorlarına göre olguların
• %71’inin beslenme durumunun iyi,
• %20’sinin hafif-orta derecede malnütrisyonlu,
• %9’unun ileri derecede kötü olduğu belirlenmiş, SGD’nin KOAH’lı hastaların beslenme durumunun
değerlendirilmesinde kullanışlı bir yöntem olduğu
sonucuna varılmıştır.
Mini Nütrisyonel Değerlendirme (MND)
Yaşlı bireylerin yetersiz beslendiğini ya da risk altında olup olmadığını belirlemek için
geliştirilmiş olan bu test, basit sorulardan
oluşmakta ve hastanede/ bakımevlerinde
yaşlılara uygulanmaktadır.
• Yaşlılarda kullanılması European Society of Parenteral and Enteral Nutrition (ESPEN) tarafından da önerilmektedir.
• Yaşlı birey cevap veremeyecek durumda ise
yakını da bu soruları cevaplayabilmektedir.
MND;
• antropometrik ölçümleri,
• ilaç kullanımını,
• besin tüketimini,
• beslenme alışkanlıklarını,
• sağlığın subjektif değerlendirmesini
içermektedir.
MND‘nin amacı,
ev bakım programlarında,
yaşlı bakım evlerinde ve
hastanelerde yaşayan yaşlılarda;
*yetersiz beslenme varlığını ve
*yetersiz beslenme riskini saptamaktır.
MND taraması yaşlılarda sıklıkla beslenme durumunu etkileyen fiziksel ve mental durumu ve diyeti de
içerdiği için yetersiz beslenme riskinin ve yetersiz
• MND testi 15’i sözel sorgulama ve üçü
antropometrik ölçüme dayalı 18 sorudan oluşmaktadır.
• Tüm puanlama 30 puan üzerinden yapılmaktadır.
• Altı sorudan oluşan ön sorgulama
kısmında 14 üzerinden 12 veya üzeri puan
alındığında testin geri kalanına devam
Test yaklaşık 10-15 dakika içerisinde tamamlanan hızlı bir yöntemdir.
MND skoru;
• ≥23.5 ise malnütrisyon riski yoktur,
• 17-23.5 ise malnütrisyon riski vardır,
• <17 ise yaşlıda protein enerji
malnütrisyonunu (PEM) gösterir.
• Testin en önemli özelliği skor 17-23.5 arasında iken, vücut ağırlığı ve serum albümin düzeylerinde şiddetli değişiklikler oluşmadan önce malnütrisyon riskinin tespit edilmesidir.
Örneğin; birey günde sadece 1-2 öğün besleniyorsa, daha çok öğünde besin tüketimi sağlanmalı veya yan etkileri olan ilaçlarda gerekli değişiklikler yapılmalıdır.
Bu durumda yaşlı hasta takip edilmeli, riske neden
olan faktörler düzeltilmelidir.
MND’nin malnütrisyonun izlenmesinde
kullanılmasının, beslenme desteğinin etkisinin ölçülmesinde yarar sağlayacağı
düşünülmektedir.
Hastanede kalma sırasında ve sonrasında MND puanlamasına göre risk altında olan yaşlılarda, günlük oral suplemantasyon yapılmasının vücut ağırlığını koruduğu ve Hastanede kalma sırasında ve sonrasında
MND puanlamasına göre risk altında olan
yaşlılarda, günlük oral suplemantasyon
yapılmasının vücut ağırlığını koruduğu ve
Yaşlılarda MND taraması sıklıkla
beslenme durumunu etkileyen fiziksel ve mental durumu ve diyeti de içerdiği için
yetersiz beslenme riskinin ve yetersiz beslenmenin erken evrede saptanmasını
sağlar.
• Guigoz vd. (2002), MND’nin nütrisyonel alım,
antropometri, laboratuvar verileri,
fonksiyonel durum, morbidite, mortalite ve
hastanede kalış süresi ile iyi korelasyon
gösterdiğini belirlemişlerdir.
• Küçükerdönmez vd. (2002), MND testi kullanarak 1022’si ev ortamında ailesi ile birlikte, 542’si
huzurevinde yaşayan yaşlıların beslenme durumunu değerlendirmişlerdir. MND puanına göre huzurevi
yaşlılarının %8.1’inin, ev ortamında yaşayan yaşlıların
%5.6’sının yetersiz beslendiği; huzurevinde yaşayan yaşlıların %74’ünün, ev ortamındakilerin ise
%66.6’sının beslenme yetersizliği riski taşıdığı
belirlenmiştir. Besin tüketim araştırmaları ile birlikte MND’nin kullanılmasının uygun olacağı ifade
edilmiştir.
Malnutrisyon Universal Tarama Aracı - Malnutrition Universal
Screening Tool
MUST
Hastanede yatan veya evinde yaşayan yaşlılarda kullanımı kolay bir tarama aracıdır.
Asıl değişken olarak BKİ kullanıldığı için;
• Boy uzunluğu ve
• Vücut Ağırlığı bilgisi gerekir.
BKİ kg/m2
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi, Amerikan Diyetetik Derneği ve Ulusal Yaşlılık Konseyi’nin geliştirdiği
"Beslenme Risk Taraması"
toplumda yaşayan yaşlılarda yetersiz
beslenmeye neden olan temel beslenme
bilgilerine ulaşılmasını sağlar.
Bu kontrol listesi kolay hatırlanması açısından DETERMINE;
• Disease-hastalık durumu;
• Eating poorly-yetersiz veya aşırı beslenme;
• Tooth loos/mouth pain-diş kayıpları, yeme zorlukları;
• Economic hards-hip-ekonomik zorluklar;
• Reduce social contact-sosyal ilişkinin azalması;
• Multiple medicines-çoklu ilaç kullanımı;
• Involuntary weight loss/gain- istem dışı ağırlık kazanımı ve kaybı;
• Needs assistance in self care-alışveriş yemek hazırlama ve yemek yemede yardımın gerekli olması;
• Elder years above age 80-80 yaş üzerinde olmak)
İlk Adım Beslenme Risk Taraması
(Sağlıklı Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi)
İfadeler Evet dendiğinde
alınacak puan
Hastalığım yeterince besin tüketimimi engelliyor 2
Günde 2 öğünden az yerim 3
Sebze ve meyveyi veya süt ve süt ürünlerini seyrek yerim 2
Günde >3 kez bira, likör, şarap içerim 2
Beslenmemi zorlaştıran ağız ve diş sorunlarım var 2
Yeterli beslenmemi sağlayacak param yok 4
Genellikle tek başıma yerim 1
Günde >3 farklı ilaç kullanırım 1
Son 6 ayda istem dışı 4.5 kg ağırlık kaybettim veya
kazandım 2
Toplam puan
• 0-2: Beslenme durumu iyi, 6 ay sonra yeniden bir değerlendirmenin yapılması gerekir.
• 3-5: Orta derecede beslenme yetersizliği riski var. Yaşlıya beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzının değiştirmesine ilişkin bilgiler verilmeli ve 3 ay sonra yeni bir değerlendirmenin
yapılması önerilmelidir.
• ≥ 6 : Yaşlı beslenme açısından yüksek risk
taşıyan gruptadır ve bir sağlık kuruluşuna
İlk adım beslenme kontrol listesi uygulandıktan sonra risk taşıyan yaşlılara birinci ve ikinci düzey tarama testi uygulanır.
Birinci düzey taramada;
• Vücut ağırlığı,
• Boy uzunluğu ölçümleri ve
• BKİ kullanılmaktadır.
Son 6 ayda
• istem dışı ağırlık kaybı ve kazanımı 4.5 olan yaşlılar ile
• BKİ 27 kg/m2’nin üzerinde, 22 kg/m2'nin altında olan yaşlılara dikkat edilmesi gereklidir.
Bu taramada;
• yeme alışkanlıkları,
• yaşanılan çevrenin özellikleri,
• fonkiyonel kapasite,
İkinci düzey tarama, birinci düzey ile aynı kriterleri içermektedir.
Ancak daha derinlemesine bilgi sağlayabilecek;
• antropometrik (üst orta kol çevresi, triseps deri kıvrım kalınlığı, üst orta kol kas çevresi),
• biyokimyasal (albümin, kolesterol),
• klinik ve
• beslenme durumuna ilişkin göstergeleri de
içermektedir.
Yaşlıda Yetersiz Beslenmenin Majör Göstergeleri
1
.Belirgin ağırlık değişimia. Son 6 ayda % 10 değişim
b. Son 6 ayda 4.5 kg ve üzeri istemsiz ağırlık kaybı ve kazanımı
2. Antropometrik veri
a. Beden kütle indeksi <22 veya >27 b. Üst orta kol çevresi <10. persentil c. Triseps DKK <10. veya >95. persentil 3. Laboratuvar verileri
a. Serum prealbümini <15mg/dL b. Serum transferrin <200mg/dL c. Serum albumin <3.5g/dL
