Antropometrik Yöntemlerle Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi I

Antropometrik Yöntemlerle Beslenme Durumunun

Değerlendirilmesi I

Vücut Bileşiminin

Saptanması

Vücut bileşiminin bilinmesi neden önemli??

• Sağlık ve hastalık durumu

• Performans

• Görünüm

• Uzun bir yaşam

Günümüzde vücut bileşimi;

1. Atomik

2. Moleküler 3. Hücresel

4. Doku Sistem

5. Tüm vücut düzeylerinde değerlendirilmektedir.

İn vivo koşullarda direkt ölçümler insanlarda mümkün olmadığı için vücut bileşimi indirekt yöntemlerle saptanmaktadır.

Vücut bileşimini etkileyen etmenler

• Büyüme ve gelişme

• Cinsiyet

• Yaş

• Irk

• Genetik

• Beslenme

• Egzersiz

• Hastalık

• Kalıtım

• Özel diyetler

ANTROPOMETRİK

YÖNTEMLERLE BESLENME DURUMUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ-I

Antropos (insan) ve metris (metre, ölçüm) sözcüklerinin birleşmesinden türeyen

antropometri;

• insan türünün biyolojideki yerini,

• oluşumunu,

• fiziksel ve kültürel evrimini ve

• bu evrim içerisinde aynı fiziksel özellikleri göstererek bir diğer gruptan farklı olan ve ırklar adı verilen grupların bu oluş nedenlerini karşılaştırmalı yöntem ile araştıran bir disiplindir.

BeslenmeAntropometrisi;

değişik yaş ve beslenme durumundaki

insanların fizik boyutlarının (boy uzunluğu, vücut ağırlığı, çevre ölçümleri vb) ölçülmesi ve

 vücut bileşimlerinin (yağ ve kas dokusunun) saptanmasıdır.

Beslenme durumunun saptanmasında duyarlı bir yöntem olup, beslenme

epidemiyolojisinde önemli yeri vardır.

1.Büyüme Ölçümleri 1.1. Boy uzunluğu

(yatarak veya ayakta) 1.2. Vücut ağırlığı

1.3.Baş çevresi

1.4. Dirsek genişliği 1.5.Diz yüksekliği 1.6.Üst orta kol

çevresi

9

2. Vücut Bileşimi

2.1. Vücut yağ kütlesinin saptanmasında

2.1.1. Deri kıvrım kalınlıkları

2.1.2. Bel-kalça oranı (WHR)

2.2.3. Üst orta kol yağ alanı

2.2. Yağsız vücut kütlesinin saptanması

2.2.1. Üst orta kol çevresi 2.2.2. Üst orta kol kas

çevresi

2.2.3. Üst orta kol kas alanı

İndeksler

Yaşa göre yatarak boy uzunluğu,

Yaşa göre vücut ağırlığı,

Yaşa göre boy uzunluğu,

Boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı,

Ağırlık/ Boy oranları,

Yaşa göre baş çevresi,

vd.

• Büyüme: Ölçü bakımından olgunluktur.

• Gelişme: Organların çalışma düzenlerindeki değişimlerdir.

• Büyüme ve gelişme: Organların ölçü ve çalışma düzeninde yetişkinliğe doğru olan gelişmelerdir.

Antropometrik Ölçümlerin Olumlu Yönleri

• Basittir.

• Güvenilirdir.

• Noninvazivdir (zarar vermez).

• Pahalı değildir.

• Eğitimle herkes ölçüm yapabilir, uygulanması kolaydır.

• Standart teknikler kullanıldığında, yöntemler doğru ve kesindir.

• Sayılarla ifade edilir.

• Objektifdir,

• Hızlıdır,

• Duyarlıdır.

Ölçümde kullanılan araçların düzenli olarak doğruluğunun kontrol edilmesi,

Ölçüm yapan kişilerin eğitilmesi,

Kıyaslama yapılacak referans değerlerin veya standartların bulunması,

Kesişim noktalarının belirlenmiş olması

Antropometrik ölçümler alınırken;

Antropometride kullanılacak olan uygun yöntemin seçimi;

 Risk gruplarına,

 Yaşa,

 Cinsiyete ve

 Olanaklara göre değişir.

Standartlar veya Referans Veri

1.Ulusal

2.Uluslar arası

Aynı zamanda;

1.Uzunlamasına (Longitudinal) 2.Kesitsel (Cross-sectional)

• Standart: Kabul edilmiş bir norm veya hedeftir. Kıyaslama değeridir. Büyüme geriliği yüksek olan ülkelerde hedef kitle gerçekçi olamaz.

• Referans: Verilerin gruplanması ve analiz edilmesi için bir araçtır.15

Antropometrik ölçümlerin değerlendirilmesinde

• Toplum çalışmalarında, persentiller ve/veya

standart deviasyon/sapma skoru (SD) (z-skor)

• Endüstrileşmiş ülkelerde antropometrik

ölçümlerin değerlendirilmesinde persentiller

• Gelişmekte olan ülkelerde ise z-skor kullanılması önerilmektedir.

Beslenme durumunun saptanmasında

sıklıkla kullanılan antropometrik ölçümler;

*boy uzunluğu,

*vücut ağırlığı,

*deri kıvrım kalınlıkları (triseps, biseps, suprailiak, subskapula),

*bel çevresi,

*kalça çevresi,

*üst orta kol çevresi,

*baş çevresi,

*göğüs çevresi vb’dir.

I.VÜCUT AĞIRLIĞI VE BOY

UZUNLUĞU

Vücut ağırlığını etkileyen etmenler:

Yağ Ödem Asit

Kitlesel tümör gelişimi Yanıklar

Enfeksiyonlar Organ büyümesi Parazitler

Ampütasyon ¹⁹

Vücut ağırlığını oluşturan bileşenler;

Protein (kas) Yağ

Su

Kemik Mineral Kütlesi’dir.

Vücut ağırlığı; basit ancak önemli bir morfolojik gösterge olup;

o büyüme hızı, o şişmanlık ve

o yetersiz beslenmenin saptanmasında kullanılır.

Vücut ağırlığı;

• Protein kütlesi ve enerji deposunun da dolaylı göstergesidir.

• Klinik olarak 6 aydan kısa bir sürede vücut ağırlığının %10’ dan fazlası kaybedilirse

önemlidir.

Boy Uzunluğu

Boy uzunluğu linear büyümenin ölçümü

olup, bedensel gelişimi en iyi tanımlayan

antropometrik değişkenlerden

biridir. Boy uzunluğu genelde vücut ve

iskelet yapısının temel

Boy

uzunluğu;

yatarak ve

ayakta

ölçülür.

Vücut Ağırlığı

Yetişkin Kalibre edilebilen tartı aleti kullanılır.

İnce kıyafetle ve ayakkabısız ölçüm yapılır.

0.5 kg’a duyarlı tartı aleti kullanılmalıdır.

Mümkünse sabah açken, dışkılama sonrası ölçüm yapılmalıdır.

Çocuk 0.1 kg’a duyarlı hassas terazi kullanılır (Bebek Terazisi).

Çıplakken ölçüm yapılır.

Boy Uzunluğu

Yetişkin Ayaklar yan yana ve baş Frankfort düzlemde iken ölçüm yapılır.

Ölçümde stadiometre kullanılmalıdır.

Çocuk İki yaşına kadar yatarak, iki yaşından sonra ayakta ölçüm yapılır.

Yatarak ölçüm infantometre, ayakta ölçüm stadiometre kullanılarak yapılır.

Yaşa göre boy indeksi , linear büyüme geriliğinin bir göstergesidir.

Yaşa göre boyun kısa olması, büyümede duraklamanın

(bodurluğun) göstergesidir.

Bodurluk, kronik malnütrisyonla

ilişkilidir

VÜCUT AĞIRLIĞININ

DEĞERLENDİRİLMESİ

Beden Kütle İndeksi (BKİ) /Quatelet İndeks

Son yıllarda ideal vücut ağırlığının hesaplanmasında en çok kullanılan yöntem beden kütle indeksi’dir.

BKİ toplum düzeyinde şişmanlığın ve şişmanlık riskinin tanımlanmasını sağlar.

• BKİ vücut ağırlığının değerlendirilmesinde pratik ve doğru sonuçlar veren bir

yöntemdir.

• Mortalite ile ilişkisi, kuşkuya yer

vermeyecek şekilde birçok araştırmacı tarafından gösterilmiştir.

19 Yaş Üzeri Bireylerde BKİ Değerleri (kg/m²)

BKI değerleri (kg/ m² ) Değerlendirme

<16.0 Ağır düzeyde zayıflık 16.0 -16.9 Orta düzeyde zayıflık

17.0-18.4 Hafif düzeyde zayıflık

18.5-24.9 Normal

25.0-29.9 Hafif şişman

30.0-34.9 I. Derece Şişman

35.0-39.9 II. Derece Şişman

>40 III.Derece Şişman

BKİ Sınıflaması: WHO sınıflaması kullanılmaktadır.

BKİ Değerleri (2007)

Sınıflama BKI (kg/m2)

Temel kesişim noktaları Geliştirilmiş kesişim noktaları

Zayıf (düşük ağırlıklı) < 18.50 < 18.50

Ağır düzeyde zayıflık 16.00 < 16.00

Orta düzeyde zayıflık 16.00 -16.99 16.00 - 16.99

Hafif düzeyde zayıflık 17.00 - 18.49 17.00 - 18.49

Normal

18.50 – 24.99 18.50 – 22.99

23.00 – 24.99

Toplu, hafif şişman ≥ 25.00 ≥ 25.00

Şişmanlık öncesi 25.00 – 29.99 25.00 – 27.49

27.50 – 29.99

Şişman ≥ 30.00 ≥ 30.00

Şişman I derece 30.00 -34.99 30.00 -32.49

32.50 – 34.99

Şişman II derece 35.00-39.99 35.00 - 37.49

• Çocuklarda; Bölgesel ve Ulusal standartlar Uluslar arası standartlar

Persentiller

Standart sapma skorları (Z skor) kullanılmaktadır.

Ölçümler Değerlendirme Z-skor (SD) Persentiller Yaşa göre vücut

ağırlığı

Çok zayıf (Düşük kilolu) <-2SD < 3. persentil

Zayıf >-2SD-<-lSD ≥3.-<15. persentil

Normal >-l SD-<1SD ≥15.-<85.persentil

Kilolu, hafif şişman (Fazla kilolu) >1SD-<2SD ≥85.-<97. persentil

Şişman (Obez) >2SD ≥97. persentil

Yaşa göre boy

uzunluğu Çok kısa (Bodur) <-2SD <3. persentil

Kısa >-2SD-<-lSD ≥3.-<15. persentil

Normal >-l SD-<1SD ≥15.-<85.persentil

Uzun >1SD-<2SD ≥85.-<97. persentil

Çok uzun >2SD ≥97. persentil

Yaşa göre BKİ Çok zayıf <-2SD <3. persentil

Zayıf >-2SD-<-lSD ≥3.-<15. persentil

Normal >-l SD-<1SD ≥15.-<85.persentil

• WHO <3. persentil ve >97. persentil

değerlerinin kullanımını önermektedir.

• Diğer referanslarda bu değerler <5. persentil ve >95. persentil değerleri olarak yer

almaktadır.

Z Skor (SD skoru)

Z skor = Bireyin değeri–referans grubun median değeri / Referans grubun standart deviasyon değeri

Çocuklarda tahmini vücut ağırlığı 1. Bebekler

Yeni doğan: 3.0-3.5 kg 0-6 ay : 800 g / ay 7-12 ay : 500 g/ay

3-12 ay (kg) : Yaş (ay)+9 2

2. 1-6 yaş (kg) =Yaş (yıl) x2 + 8 (± %20) 3. 6-12 yaş (kg) = Yaş (yıl) x 7

2

Çocuklarda tahmini boy uzunluğu Yenidoğan (ortalama) = 50 cm

İlk 6 ay =16 cm

İkinci 6 ay = 8 cm

1-2 yaş = 10- 12 cm

2-6 yaş = Yaş (yıl) x 5 + 80 (± %10) 6-12 yaş = Yaş (yıl) x 6 + 77 (± %10)

• Vücut yapısı ölçümden çok, bir kavramdır.

Vücut yapısı kemik, eklem ve iskelet genişliğinden oluşur.

• Metropolitan Yaşam Sigortası 1959 yılında ilk kez ideal vücut ağırlığı verilerini yayınladığında vücut yapısı değerleri yer almamıştır.

• Vücut yapısı ince, orta, iri şeklinde kişisel yoruma dayalı olarak tanımlanmıştır.

Dirsek Genişliği

Yağ dokusu hacmi ve yaş faktöründen bağımsız olarak vücut cüssesinin belirleyicisi olarak kullanılır.

Bilek Çevresi Ölçümü

Vücut yapısı boy uzunluğunun bilek çevresine oranı bulunarak da saptanır.

Özel durumlar

• Yatağa bağımlı bireylerde

• Spastik çocuklarda

• Bacak vb amputasyon nedeni ile ayakta duramayanlarda

• Skolyoz (omurga eğriliği)

• Kifoz (kamburluk) nedeni ile ölçüm hatası olabilecek bireylerde

Vücut ağırlığı ve boy uzunluğunun saptanması güçleşmektedir.

• Olanaklara bağlı olarak engelli tartı aleti kullanılabilmektedir.

• Olmadığı durumlarda;

*denklemler,

*nomogramlar ve

*bunların tablolara dönüştürülmüş şekilleri ile pratik olarak saptamalar ve

değerlendirmeler yapılabilir.

Amputasyon durumunda

• Engelli tartı aleti varsa veya hasta yatağı tartılabiliyorsa direkt olarak vücut ağırlığı saptanır.

• Bu tür tartı aletleri yoksa vücut ağırlığı

denklemler yardımı ile hesaplanır ve belirli amputasyon değeri kadar düzeltme uygulanır.

Boy Uzunluğu ve Vücut

Ağırlığının Denklemlerle Saptanması

BOY UZUNLUĞU

– Yarım kulaç genişliği

– Diz yüksekliği (>65 yaş; 6-80 yaş) – Ulna uzunluğu

VÜCUT AĞIRLIĞI

– Üst orta kol çevresi – Baldır çevresi

– Subskapular DKK