FAKİR MAHALLELERİN ORTADAN K A L D I R I L M A S I
Yazan : Jane Jacoibs «Amerika» dergisinden
Birleşik Amerika'da mevcut eski bir dert hazırlanan ciddi bir plânla ortadan kaldırılıyor. İstanbuldaki Amerikan Haberler Merkezi (USIS). bu makaleyi, münhasıran istimalini taleb eden
ARKİTEKT dergisi için hazırlamıştır.
Birleşik Amerika'daki şehirleri, gayrı sıhhî ve bir cinayet yatağı olan fakir mahallelerden kurtarmak ga-yesiyle Birleşik Amerika Kongresi bir mesken kanu-nu kabul etmiştir. Millî mesken kakanu-nukanu-nu beyannamesinde şöyle denilmektedir: «Güdülen gaye, her A m e -rikan ailesine yaşamağa elverişli bir muhitte temiz bir ev sağlamaktır.» Mezkûr kanun sayesinde mazide olduğu veçhile hususî teşebbüslerle yapılan inşaatın mesken ihtiyacını karşılayacağı mütalâa olunmakta-dir. Mamafih, fakir mahallelerin ortadan kaldırılması ve halk için mesken temini gibi meselelerin hallinde Federal hükümetin yardımından istifade edilmekte-dir.
Bu kanun çerçevesi dahilinde dört mühim mese-lenin halline salâhiyet verilmiştir: Federal hükümetin yaptığı istikrazlar ve teberrülerle mevcut faıkir ma-hallelerin ortadan kaldırılması ve matlûba muvafık tarzda yeniden inşa edilmesi. İkincisi, kiraları yüksek olmıyan meskenlerin sağlanmasını derpiş eden pro-gram çerçevesi dahilinde gelecek altı sene için halen hayat şeraiti iptidaî olan meskenlerde yaşıyan ailele-re 810.000 meskenin inşasını sağlıyacak paranın Fe-deral hükümet tarafından finanse edilmesi. Bu pro-gramın 3.200.000 kişinin rahatını temin edeceği tah-min edilmektedir. Üçüncüsü, ev inşaatını arttıracak malûmatın genişletilmesi ve kiraları yüksek olmıyan elverişli evlerin inşasına matuf mesken programının tetkiki. Dördüncüsü, çiftlik evleri programı mucibin-ce çiftçilerin ev ve çiftlik binaları inşa etmelerini sağ-lamaları için hükümetten malî yardım görmelerinin temini.
Diğer bazı mühim içtimaî programların bundan daha basit bir başlangıcı olmuştur ve daha büyük bir ihtimamla tatbikat sahasına konmamıştır. Birleşik Amerika'da fakir mahalleleri ortadan kaldırmak üze-re halk evleri projeleri dahilinde inşa edilen, evler
ilk defa olarak New York'da 1936 senesinde 123 ai-leye kapılarını açmıştı. Bu evler, Birleşik Amerika hükümetinin muhtelif şubelerinin sağladığı müstacel yardım fonu, yardım sever vatandaşların maddî yar-dımları ve o arazide bulunan evlerin malzeme satışı ile elde edilen para ile inşa edilmiştir. 1937 senesin-de Kongre, halk için mesken inşaatının mahallî bir mesuliyet olduğunu, bunun mahallî cemiyetler tara-fından ifa edilmesi gerektiğini ve hükümetin vazifesi ancak malî ve teknik yardım olduğunu derpiş eden Birleşik Amerika Mesken Kanununu kabul etti. Bu kanun, halk için inşa edilen her eve karşılık hayat şeraiti iptidaî olan bir meskenin ortadan kaldırılma-sını iltizam ediyordu. Bu suretle fakir mahalleleri or-tadan kaldırmak üzere iki cepheli bir mücadele baş-lamış oldu.
Bunu takip eden üç dört sene zarfında —İkinci Dünya Harbi esnasında inşaatın tahdidi ile bu faali-yet inkıtaa uğrayıncaya kadar— Birleşik Amerikada halk için inşa edilen ilk evler tamamlanmıştı. 191.000 meskenin inşası federal hükümetin malî yardımı ile tamamlanmış birçok projeler için gereken para da şe-hir, devlet, vilâyet ve- eyalet resmî daireleri tarafın-dan finanse edilmişti.
Nüfus kesafetinin en fazla olduğu ve inşaat pro-gramlarının en geniş olduğu New York şehrinde, İkin-ci Dünya Harbinin hitamından beri vasatî olarak her ay bir inşaat projesi tatbikat sahasına konmuştur. 1949 senesi nihayetine kadar New Y o r k Mesken İdaresi ta-rafından 41.000 aileyi, diğer bir tabirle 150.000 insanı barındıracak ehven kiralı ev inşa edilmiştir.
Harp esnasında ve harpten sonraki senelerde mal-zeme kıtlığından dolayı inkıtaa uğrayan inşaat faali-yetleri, 1949 senesinde ve 1950 senesi bidayetinde tek-rar hızlanmıştı. 1949 senesinde inşa edilen 35.300 evin bedeli devlet ve mahallî hükümet tarafından finanse
edilmişti. 1949 senesi zarfında 1.023,300 mesken inşa edilmişti. Federal Mesken Programı çerçevesi dahilin-de yapılan inşaat, 1950 senesindahilin-de gelişmeye başladı. 1950 senesi bidayetine kadar takriben 500 semt, bir milyon beş yüz bin insanı barındıracak meskenin in-şasını temin etmek maksadile Federal hükümete mü-racaat ederek yardım taleb etmiş bulunuyordu.
Fakir mahallelerin ortadan kaldırılması ve halk evlerinin inşası mevzuunda bu evlerin, bilhassa dar gelirli aileler için yapılmasının ehemmiyetle üzerin-de durulmuştur. Bazı vak'alarda bu evler, fakir ma-hallelerin ortadan kaldırılması neticesinde evsiz ka-lan ailelere ve bu bölgelere en yakm yerlerde bulunan-lara tahsis edilmiştir. Diğer bazı hallerde ise kiracılar, daha evvel oturdukları fakir mahalleler nazarı itiba-ra alınmaksızın bu evlere yerleştirilmiştir. Hayat şe-raiti iptidaî olmıyan evlerde oturabilecek durumda o-lan insanların dar gelirli ailelerin halk evlerinde ika-metlerine mâni olmamaları için ailenin büyüklüğüne göre kiracıların azamî gelir seviyeleri tesbit edilmek-tedir. Kiralar, aile geliri esasına ve fakir mahallede-ki evlere ödenen mahallede-kiraya göre tesibit edilir.
Halk evleri inşaatı ile ilgili projeler bidayette —plân, idare ve yardım— gibi birçok cihetten tecrü-bî mahiyette idi. Mimaride maharetle ortaya atılan yenilikler sayesinde arazinin yüzde 10 ilâ 15 i bina-lara, geri kalan kısmı ise oyun yerlerine ve parklara hasredilebilmelktedir. Halk için inşa edilen evler, ki-racı toplantıları, sıhhat programları, eğlence ve tah-sil sağlama yolunda yeni kolaylıkların temini gibi iç-timaî sahada mühim bir tecrübe teşkil etmiştir. 1949 senesinde Birleşik Amerikadaki halk evlerini tetkik eden bir şahıs şöyle demiştir: «Yeni muhitte yaşıyan insanların kısmı azamı, fakir mahallede kaybolan ve-ya saklı kalan önderlik vasıflarını ve kabiliyetlerini inkişaf ettiriyor.»
1950 senesinden evvel dar gelirli aileler için ha-zırlanan evlerin takriben yarısı, evvelce fakir ma-halle evlerinin işgal ettiği arazi üzerine inşa edilmiş-tir. Mamafih, tecrübe seneleri zarfında tatbik edil-mekte olan usulle fakir mahallelerin ancak cüz'î bir kısmının ortadan kalkacağı tebeyyün etmiştir. Bazı arsaların meskenlerin inşası için gelişi güzel kullanı-lışı fakir mahallelerin meydana gelmesine ve büyü-mesine sebep olmuştur. Bu sahalarda yeni evlerin in-şası daha ziyade ticarî ve endüstriyel veya yeni nakli-ye şebekeleri, umumî parklar, hastaneler ve üniver-siteler için elverişli olan arazinin matlûba muvafık ol-mıyan tarzda kullanılması demek olmuştur. Şehir plâ-nı mucibince' ikametgâh semti olarak tesbit edilen bölgelerde halik tarafından finanse edilmek suretiyle inşa edilen dar gelirli aile evlerinin hususî surette yap-tırılan orta halli aile evleri ve kooperatiflerin inşa et-tiği evlerle aynı yerde bulunmasının umumiyetle fay-dalı olduğu müşahede edilmiştir. Bazan halk evlerinin inşası için en uygun arsalar banliyölerde veya halen boş olan bölgelerdedir.
Bu devre zarfında birçok Amerikan şehirleri,
park ve nakliye sistemlerinin incelenmesini ve şehrin ticaret ve ikametgâh mıntakalarma ayrılmasını derpiş eden plânları yürürlüğe koydu. Bazı yerlerde bu plân-ları ihtiva eden programlar, Hükümet Mesken İdaresi veya hususî plân komiteleri tarafından tatbik edilmiş-tir. Doğuda bulunan Pittsburgh çelik ve kömür mer-kezinde olduğu veçhile, bazı yerlerde ise mezkûr plân-ların yürürlüğe konması halka karşı alâka gösteren vatandaşların vücude getirdikleri komiteler tarafından deruhte edilmiş ve hükümetin yaptığı teknik yardım ve mütehassıslar sayesinde tatbik edilmiştir. Bazı yerlerde ise muhtelif müesseseler bu işte rol oynamış-tır. Meselâ, orta batı şehirlerinden Chicago'da fakir mahallede bulunan hastahane, teknik üniversite, muh-telif sınaî şirketler 7 mil murabbaı büyüklüğündeki bir bölgenin imarını derpiş eden bir program hazırla-mışlardır. Chicago Mesken İdaresi, halk evleri inşası ile ilgili projesini bu plâna göre tanzim etmektedir. Bu plânların tatbikat sahasına konmuş şekli, muhtelif teşekküllerin ve vatandaş gruplarının kanaatini, tav-siyelerini ve yardımlarını temsil etmektedir.
Fakir mahallelerin hazırlanan plânlara göre imar edilmesi, iktisadî bakımdan büyük faydalar temin et-miştir. Fabrika, büro ve hususî teşebbüsle inşa edilen ev veya apartımanlarm inşasını temin etmek üzere arsaların satın alınması, mevcut binaların yıktırılma-sı muhakkak ki çok pahalıya mal olacaktı. Müstakil iş sahiplerinin, inşaatçıların ve hususî müesseselerin bu işi az masrafla başarmalarına imkân yoktur.
Belediye, mahkemece tesbit edilen. fia.t üzerinden mutedil fiata satın aldığı arsaları münasip gördüğü müesseselere satar veya kiralar. Buna rağmen mas-rafların mühim bir kısmı şehir finansımanı ile karşı-lanamadığı takdirde, bu işin yürürlüğe konması ikti-sadî zihniyet çerçevesi haricinde kalır.
1949 senesinde kabul edilen Mesken Kanunu üe bu meselenin hal şeklinde değişiklik yapılmıştır. Mez-kûr kanun, Federal hükümete ve mahallî hükümet-lere fakir mahalle evlerinin yıkılarak yeni evlerin inşasını sağlamak maksadile istikrazlarda bulunması-na salâhiyet vermektedir. Aynı zamanda arazinin ye-ni ihtiyaçların karşılanması için yapılacak masrafların üçte ikisini temin etmek üzere hibe esasları dahilinde yardımda bulunmasına müsaade etmek suretiyle mas-rafın teşkil ettiği mania ortadan kaldırılmaktadır. Bu istikraz ve hibeler ancak şehir idaresi imar projesi bölgesindeki insanların yerleştirilmesi bakımından tatminkâr bir plân hazırladığı takdirde yapılmakta-dır. Yeni evlere yerleştirilme keyfiyeti, ya aynı mm-takada veya Mesken Kanununun tasrih ettiği bölge-lerde yapılmalıdır. Mesken Kanunu metninde şöyle denilmektedir: «Halkın menfaatine, ticarî kolaylıkla-ra ve halk evlerinin inşa edileceği mmtakalardan tah-liye edilen ailelerin malî imkânlarına uygun yıkılan ev adedine müsavi sayıda sıhhî şeraiti haiz ve iş mer-kezine yakın mesafede mesken temin edilmelidir.»
Halk evleri ve hususî surette inşa edilen evler için yapılan istikrazlar sayesinde mesken ihtiyacı
kar-şılanmaktadır. Buna ilâveten, fakir mahallelerin or-tadan kaldırılmasını derpiş eden projelerin hükümet-ten malî yardım görmesi için bu projelerin ikamet-gâh inşasına matuf olmaları icap etmektedir.
1950 senesi şubat ayma kadar 37 şehre, şehrin imarına matuf programın tatbikat sahasına konması için hibe esasları dahilinde yardımın sağlanması tas-viıb edilmişti.
Birleşik Amerika şehirlerinde bulunan fakir ma-halleler tedricen ortadan kalkmağa başlamıştır. Ma-mafih, takdir olunacağı veçhile bu iş bir günde ikmal edilemez. Bir şehrin gelişmesi dinamik olduğundan tez ne kadar dikkatle hazırlanmış olursa olsun mu-vaffakiyetin elde edilmesi için teferruat daima ince-lenmelidir. Bu sebeple bütün plânlama ve tatbikatın teferruatı, millî bakımdan ehemmiyetli olan umumi hususlar hariç, şehrin yerlilerine bırakılmalıdır.
Şimdiye kadar kaydedilen ve kaydedilmekte olan terakki, kemiyet ve keyfiyet bakımından şayanı tak-dirdir. Bu terakki, mazide «fakir mahalleleri ıslâh» etme tarzından esaslı surette farklıdır. Bugün elde edilen başarı, eski bir devrin sonunu temsil etmekte-dir.
(Baş tarafı 83 üncii sahifede)
teahıhit seçmek suretile bu mahzura bir çare bulmağa çalışılmıştır. İntihab edilen müteahhit, göreceği vazife-yi başarabilecek kabiliyette olursa bu usulün muvaf-fak olması lâzım gelmekte ise de ekseriya bu şart te-min edilememektedir.
Esasen şantiyenin teşkilâtlandırılması, muhtelif i-malâta ait işçiliklerin ne suretle meydana getirileceğine ait tasavvurların iyi bilinmesine mütevakkıf bulundu-ğundan, plânını hazırlarken bunun tatbik mevkiine ko-nabilmesi için gerekli usul ve fennî imkânları da tasar-lamış olan mimarın şantiyenin teşkilâtlandırılması için lüzumlu unsurları tamamen haiz olacağı şüphesizdir.
(Devamı var)
r : ^
BUNLARI BİLİYOR MU İDİNİZ ?
O Belediyenin yaptırdığı ucuz evlerin, banyo, mutfak, oda gibi piyeslerinin ölçüleri, kat irtifaları halen vatandaşlar için mer'i yapı talimatnamesindeki as-garî ölçülerinden daha küçük olduğunu,
O Türkiyede 730, Fransada ise 34.000 belediye mev-cut bulunduğunu,
O Yerli ve ecnebi çimento fiatlarmı ayarlamak için iki ay önce Ekonomi ve Ticaret Bakanlığında toplanan komisyonun, yerli çimento fabrikacılarının tazyiki
ile işi askıda bıraktığını,
O Karabük fabrikalarının üç ay önceki -tevzi listesi mucibince vermeği kabul ettiği demirlerin ancak % 20 sini verebildiğini,
O Eskişehirde 1000 adedi 35 liraya olan makine tuğ-lasının tren nakliye ücretlerinin yüksekliğinden İstanbul'da ancak 70 liraya mal olabildiğini, O İstanbul Belediyesi 1952 bütçesinin 52 milyon
lira-ya çıktığını bunun 1950 ye nazaran 8 milyon kadar fazla olduğunu, bu artışın gelir vergisi, gümrük resmi gibi devlet gelirlerinin artışından ileri geldiğini!..
O 1951 de ithal edilen inşaat malzemesi mikdarı 1950 ye nazaran % 40 daha fazla, olduğunu, buna
rağ-men demir ve çirağ-mento da elan buhran bulunduğunu, Biliyor mu idiniz ?
