KONYA MERKEZ İLK ÖĞRETİM OKULLARINDA FEN BİLGİSİ DERSLERİNİN VERİLMESİNDE TEKNOLOJİK OLANAKLARDAN YARARLANMA DÜZEYLERİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ÇALIŞMA
Renan ŞEKER, Dündar YENER, A. Kadir ÖZKAYA
Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi Eğitimi ABD, KONYA ÖZET
:
Öğrenmenin ve öğrenilen bilginin kalıcı olmasının sağlanmasında bilgi aktarımında teorik bilgi aktarımının görsel etkinliklerle desteklenmesinin büyük önemi vardır. Anlatılan bilginin bizzat şekil yada görüntü olarak öğrenciye gösterilmesi ile öğretilen bilginin öğrencinin belleğinde daha iyi yerleşeceği ve unutulmayacağı bilinen bir gerçektir. Yapılan buçalışmada Konya merkezinde bulunan ve ulaşılabilen 143 ilk öğretim okulunda fen bilgisi derslerini veren ve anket sorularını cevaplayan 235 öğretmene, dersleri verirken, bilgisayar, televizyon, video, tepegöz, slayt, vb. teknolojik araçlardan
yararlanma düzeyleri sorulmuştur. Elde edilen sonuçlar SPSS-PC paket programı yardımıyla değerlendirilerek tartışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Fen Eğitimi, Teknolojik Araçlar, İlk Öğretim
ABSTRACT: The support of teaching with visual activities is vitally important forstability of gained information.
Illustrative and visual teaching willincrease the memorization delivered information by students. The presenting study included 235 science instructors who responded the survey from 143 primaryschools in the downtown of Konya. The instructors were questioned forpresence of technological equipments including computer, television,videocassette recorder, overhead projector and slide projector and forlevels of their utilization at the schools. The data were analyzed by use ofthe SPSS-PC package program and results were discussed.
Keywords: Science education, Technological equipments, Primaryschool
1. GİRİŞ
Günümüzde, bilgisayar, televizyon, video, tepegöz, slayt makinesi, VCD ve sinevizyon teknolojik olanaklar olarak eğitimde kullanılmaktadır. Öğretme ve öğrenme sürecinde öğretimi desteklemek amacıyla bazı araç ve gereçlerin kullanılmasının, öğretim sürecini zenginleştirerek öğrenmeyi arttırdığı bildirilmektedir(Yalım 2002). Araç ve gereçlerin bu etkiyi;
1. Çoklu öğrenme ortamı sağlayarak,
2. Öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olarak, 3. Dikkat çekerek
4. Hatırlamayı kolaylaştırarak, 5. Soyut şeyleri somutlaştırarak, 6. Zamandan tasarruf sağlayarak,
7. Güvenli gözlem yapma olanağı sunarak,
8. Farklı zamanlarda birbiri ile tutarlı içeriği sunarak, 9. Tekrar tekrar kullanılma olanağı sağlayarak, 10. İçeriği basitleştirip kolay anlaşılır hale getirerek, meydana getirdiği ifade edilmektedir (Yalım 2002).
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından hazırlanan bir bildirgede (Tebliğler Dergisi. Kasım- 1999), aktif öğrenmeye yardımcı olacak, bilgisayar, tepegöz, slayt makinesi gibi ekipmanlar, deney araçları, yerküre, insan iskeleti gibi modeller, canlı bitkiler ile çeşitli ölçüm araçlarının bizzat öğrenciler tarafından kullanılmalarının sağlanarak, öğrenmenin kolaylaştırılması gerektiği
belirtilmektedir. Ayrıca eğitimde daha iyiyi elde etmenin en uygun yolunun eğitim ekipmanları ile donatılmış bir ortam hazırlamak olduğu, öğrenme-öğretme sürecinde bilgi teknolojilerinin
öğretilmesinin büyük ölçüde öğretmene bağlı olduğu ve öğretmenin de bu konuda yeterli bilgiye sahip olması gerektiği ifade edilmektedir.
Konunun önemine binaen Milli Eğitim Bakanlığı Müfredat Laboratuvar Okullarının açılmasına ve bu uygulamanın yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalara ağırlık vermiştir. Bu konuda yayınlanan bir yönergede (Tebliğler Dergisi. Kasım-1999) her sınıfta; televizyon, video player, CD'li kaset çalar, tepegöz ve kağıtlı tahta bulunması gerektiği ifade edilmektedir. Aynı yönergede fen
laboratuvarlarında; laboratuvar takımlarına ek olarak, televizyon, video, tepegöz ve bilgisayarın da olması gerektiği belirtilmektedir.
Buna karşın okullara araç-gereç için yapılan yatırımlara rağmen öğretme ve öğrenme
etkinliklerinde önemli artışlar gerçekleşmediğinin ortaya çıktığı bildirilmektedir (Uçar, 1999). Verim düşüklüğünün nedenin; araç-gereçlerin, bunları kullanma bilgi ve becerisine sahip olmayan öğretmen ve eğitimcilerce ya çok az düzeyde veya zaman zaman, ciddi bir plânlama yapılmadan, birbirinden
kopuk, gelişigüzel biçimde öğretme - öğrenme etkinliklerinde kullanılmaları olduğu ifade edilmiştir (Uçar, 1999).
Bu çalışma; Konya il merkezinde bulunan ilk öğretim okullarında eğitime katkı sağlayan teknolojik araçların bulunma düzeyleri ve fen bilgisi öğretmenlerinin bu araçlardan ne oranda yararlandıklarını belirlemek amacıyla yapılmıştır.
2.
MATERYAL ve YÖNTEMBu çalışmada; Konya il merkezinde bulunan ve ulaşılabilen 13’ü özel olmak üzere toplam 143 ilk öğretim okulunda görev yapan ve anketimize katılan 235 fen bilgisi öğretmenine kişisel bilgilerini öğrenmeye yönelik sorular yanında, bilgisayar,televizyon, video, tepegöz, slaytlar ve diğer teknolojik araçlarla ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Hazırlanan anket soruları ile bu teknolojik araçların
öğretmenlerin çalıştığı okullarda var olup olmadığı, varsa bu aletlerin ders anlatımı sırasında
öğretmenler tarafından kullanılma düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu araçların var olması ve kullanma düzeyleri ile, okulların; özel yada devlet okulu olmaları, fen Laboratuvarının olup olmaması; öğretmenlerin; cinsiyeti, uygulama yaptırma durumları, mezun oldukları okullar ve görev süreleri karşılaştırılmıştır. Anket sorularına verilen cevapların analizleri SPSS paket programı (SPSS Inc. 1999) ile değerlendirilerek frekans değerleri ve çaprazlamaların sonuçları elde edilmiştir.
Farklılıkların önemi aynı program kullanılarak Ki-Kare (Chi-Sukuare) testi ile belirlenmiştir. Anketin alpha güvenilirlik katsayısı aynı program yardımıyla 0.7514 olarak bulunmuştur. Anket uygulamaları 2002 yılı Mart ve Nisan ayları içerisinde yapılmıştır.
3. SONUÇLAR ve TARTIŞMA
Çalışmada anket sorularına verilen cevapların değerlendirilmesi sonucunda elde edilen veriler tablo 1 ve 2 de verilmiştir. Tablo 1’de görüldüğü gibi ankete katılan öğretmenlerin, % 61.3’ü
bilgisayar, % 80.4’ü televizyon, % 74.5’i video, % 72.8’i tepegöz, % 20’si slaytlar, % 12.3’ü diğer (VCD, Sinevizyon) teknolojik araçlar bulunan okullarda görev yapmaktadırlar. Bu öğretmenlerden % 8.9’unun çalıştığı okullarda teknolojik araçlardan hiç birinin olmadığı görülmektedir. Okullarında teknolojik araçlar bulunan öğretmenlerin, % 7.2’si bilgisayar, % 37.0’si televizyon, % 50.6’sı video,
% 53.6’sı tepegöz, % 7.2’si slayt ve % 7.7’si diğer (VCD, Sinevizyon) araçlardan ders anlatımında yararlanmaktadırlar.
Teknolojik araç varlığı ile okulun devlet okulu yada özel okul olması değişkenine göre yapılan çaprazlamada (Tablo 1) görülebileceği gibi; özel okullarda bu araçların devlet okullarından önemli oranda fazla olduğu görülmektedir. Bu durum; Özel okulların MEB’nın müfredat programlarında istenenleri daha iyi yerine getirdiğini ve teknolojik araçlar bakımından daha yeterli olduğunu
göstermektedir. Okullarda fen laboratuvarı bulunması ile teknolojik araçların varlığı arasında oldukça önemli bir ilişki olduğu görülmektedir (Tablo 1). Fen laboratuvarı bulunan okullarda teknolojik araçların tümü, bulunmayan okullardan önemli oranda fazla bulunmuştur.
Öğretmenlerin çalıştıkları okullarda bulunan teknolojik araçların düzeyi üzerine cinsiyetin etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Buna karşın laboratuvar uygulaması yaptıran öğretmenlerin okullarında televizyon ve tepegöz dışında kalan araçların önemli düzeyde fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin mezun olduğu okul değişkenine göre araç varlığına bakıldığı zaman eğitim enstitüsü mezunlarının çalıştıkları okulların daha iyi durum da olduğu söylenebilir. Aynı durum çalışma süreleri 21 yıl ve üzerinde görev yapmış öğretmenler için de geçerlidir. Bu benzerliğin nedeni 21 yıl ve üzerinde görev yapan öğretmenlerin büyük bir kısmının eğitim enstitüsü mezunu olması ve kıdemleri nedeniyle şehir merkezine çok yakın gelişmesini tamamlamış ilköğretim okullarında görev yapmaları olabilir.
Tablo 1 : Fen bilgisi öğretmenlerinin okullarında teknolojik araçların varlığı ile ilgili sorulara verdikleri cevaplar ve bu cevapların; okulun; özel yada resmi olması, fen laboratuvarının bulunması, öğretmenlerin cinsiyeti, laboratuvar da uygulama yaptırmaları, mezun oldukları okullar ve görev süreleri ile karşılaştırılmaları.
Öğretmenlerin Araç Varlığı ile ilgili verdiği cevaplar, (%)
DEĞİŞKEN Fr
B ilgi-
T eleviz-
V ideo
T epegöz
Sl aytlar
D iğer
Y ok
ekans S ayar
y on
Genel 23
5
6 1,3
8 0,4
7 4,5
7 2,8
2 0,0
1 2.3
8, 9
Devlet Okulu 21
4
5 7,9
7 8,5
7 2,4
7 0,1
1 8,2
9.
3
9, 8
Özel Okul 21 9
5,2
1 00,0
1 00,0
1 00,0
3 8,1
4 2.9
0, 0 Farklılığın Önemi (p=) 0.
001
0.
05
0.
005
0.
003
0.
03
0.
001
- Laboratuvarı olan
okul
16 2
7 1,0
8 5,8
8 0,9
8 5,8
2 7,8
1 7.3
4, 3 Laboratuvarı
olmayan okul
73 3 9,7
6 8,5
6 1,6
4 3,8
2, 7
1.
4
1 9,2 Farklılığın Önemi (p=) 0.
001
0.
002
0.
002
0.
001
0.
001
0.
001
0.
001
Bayan Öğretmen 93 6
3,4
8 0,6
7 5,3
7 3,1
1 6,1
1 0.8
6, 5
Erkek Öğretmen 14
2
5 9,9
8 0,3
7 3,9
7 2,5
2 2,5
1 3.4
1 0,6
Farklılığın Önemi (p=) - - -
Uygulama Yaptıran 10 9
7 2,5
8 3,5
7 8.0
7 9,8
2 6,6
1 8.3
4, 6 Uygulama
Yaptırmayan
12 6
5 1,6
7 7,3
7 2,2
6 6,7
1 4,3
7.
1
1 2,7 Farklılığın Önemi (p=) 0.
001
- 0.
024
- 0.
019
0.
009
0.
03 Eğitim Enstitüsü
Mezunu
96 7 0.8a
8 6.5a
8 1.3
7 8.1
2 4.0
8.
3
7.
3 Eğitim Fakültesi
Mezunu
75 4 8.0b
6 8.0b
6 5.3
6 4.0
1 7.3
1 4.7
1 3.3 Fen Fakültesi
Mezunu
64 6 2.5ab
8 5.9 a
7 6.6
7 5.0
1 7.2
1 5.6
4.
7 Farklılığın Önemi (p=) 0.
01
0.
004
- - - Görev süresi 10 yıl ve
altı
97 5 5.7 b
7 3.2 b
6 7.0 b
6 9.1 b
1 5.5
1 3.4
1 0.3 a Görev süresi 11-20 yıl
arası
57 5 0.9 b
7 5.4 b
7 0.2 b
6 3.2 b
1 9.3
1 4.0
1 5.8 a Görev süresi 21 yıl
üzeri
81 7 5.3 a
9 2.6 a
8 7.7 a
8 4.0 a
2 5.9
9.
9
2.
5 b Farklılığın Önemi (p=) 0.
005
0.
003
0.
004
0.
015
- - 0.
22
*Değişken grupları içerisinde aynı sütunda farklı harf taşıyan değerler birbirinden farklı bulunmuştur.
Tablo 2’de görüldüğü gibi teknolojik araçlardan yararlanma noktasında (okullarında
bulunmasına rağmen) devlet okullarında çalışan öğretmenler, özel okullarda çalışanların tepegöz ve slayt kullanımı dışında önemli ölçüde gerisinde kalmaktadır. En büyük fark yaklaşık altı kat oranında bilgisayar kullanımında görülmektedir. Ayrıca özel okullarda görev yapan öğretmenler teknolojik araçlardan en az 1 tanesini kullanırken devlet okullarında çalışanların % 35’i hiçbir araçtan
yararlanmamaktadır. Okulunda fen laboratuvarı bulunan öğretmenlerin olmayanlara göre teknolojik
aletlerden yararlanma düzeyi daha fazla çıkmıştır. Bu fazlalıklar bilgisayar kullanımı dışında önemli bulunmuştur (Tablo 2).
Fen Bilgisi Öğretmenlerinin kişisel bilgileri ile teknolojik araç kullanma düzeyleri arasındaki ilişki incelendiğinde (Tablo 2), erkek öğretmenlerin slaytları, bayan öğretmenlerden önemli düzeyde daha fazla kullandıkları görülmektedir. Laboratuvar uygulaması yaptıran öğretmenlerin video, slaytlar ve diğer aletleri kullanma düzeyi, yaptırmayan öğretmenlerden önemli oranda yüksek bulunmuştur.
Mezun olunan okul yönünden olaya bakıldığında; önemli olan tek farklılığın eğitim enstitüsü ve fen fakültesi mezunlarının eğitim fakültesi mezunlarından daha fazla video’dan yararlanmaları noktasında ortaya çıkmaktadır. Yine 21 yıl ve daha fazla süredir görevde olan öğretmenlerin , diğerlerine göre önemli ölçüde daha fazla video kullandığı belirlenmiştir.
Tablo 2: Fen bilgisi öğretmenlerinin okullarında teknolojik araçlardan yararlanma düzeyleri ile ilgili sorulara verdikleri cevaplar ve bu cevapların; okulun; özel yada resmi olması, fen
laboratuvarının varlığı, öğretmenlerin cinsiyeti, laboratuvar da uygulama yaptırmaları, mezun oldukları okullar ve görev süreleri ile karşılaştırılmaları.
Öğretmenlerin Teknolojik Araçlardan Yararlanma Düzeyleri, (%)
DEĞİŞKEN Fr
ekans
B ilgi-
S ayar
T eleviz- y on
V ideo
T epegöz
Sl aytlar
D iğer
H içbiri
Genel 2
35
7, 2
3 7.0
5 0,6
5 3,6
7, 2
7.
7
3 1.9
Devlet Okulu 2
14
4.
7
3 3.2
4 8.6
5 2.3
6.
5
6.
1
3 5.0
Özel Okul 2
1
3 3.3
7 6.2
7 1.4
6 6.7
1 4.3
2 3.8
0.
0 Farklılığın Önemi (p=) 0.
001
0.
001
0.
05
- - 0.
004
0.
001 Laboratuvarı olan
okul
1 62
9.
3
4 6.9
6 0.5
6 4.2
9.
9
1 0.5
2 0.4 Laboratuvarı
olmayan okul
7 3
2.
7
1 5.1
2 8.8
3 0.1
1.
4
1.
4
5 7.5
Farklılığın Önemi (p=) - 0.
001
0.
001
0.
001
0.
02
0.
015
0.
001
Bayan Öğretmen 9
3
6.
5
3 4.4
4 6.2
5 4.8
2.
2
7.
5
3 1.2
Erkek Öğretmen 1
42
7.
7
3 8.7
5 3.5
5 2.8
1 0.6
7.
7
3 2.4
Farklılığın Önemi (p=) - - - - 0.
5
- - Uygulama Yaptırma 1
09
1 0.1
4 1.3
5 9.6
5 9.6
1 1.0
1 1.9
2 2.9 Uygulama Yaptırma
ma
1 26
4.
8
3 3.3
4 2.9
4 8.4
4.
0
4.
0
3 9.7
Farklılığın Önemi (p=) - - 0.
01
- 0.
038
0.
022
0.
006 Eğitim Enstitüsü
Mezunu
9 6
6.
3
4 1.7
6 0.4 a
6 0.4
1 0.4
5.
2
2 5.0 Eğitim Fakültesi
Mezunu
7 5
5.
3
3 3.3
3 8.7 b
4 5.3
5.
3
8.
0
4 0.0
Fen Fakültesi 6 1 3 5 5 4. 1 3
Mezunu 4 0.9 4.4 0.0 a 3.1 7 0.9 2.8
Farklılığın Önemi (p=) - - 0.
018
- - - - Görev süresi 10 yıl ve
altı
9 7
7.
2
2 9.9
3 9.2 b
5 1.5
3.
1
1 0.3
3 6.1 a Görev süresi 11-20 yıl
arası
5 7
7.
0
3 6.8
4 5.6 b
4 7.4
8.
8
7.
0
4 0.4 a Görev süresi 21 yıl
üzeri
8 1
7.
4
4 5.7
6 7.9 a
6 0.5
1 1.1
4.
9
2 1.0 b
Farklılığın Önemi (p=) - - 0.
001
- - - 0.
029
*Değişken grupları içerisinde aynı sütunda farklı harf taşıyan değerler birbirinden farklı bulunmuştur.
Araştırma sonuçlarının genel bir değerlendirilmesi yapıldığında; özel okulların teknolojik araçlar konusunda daha iyi durumda olduğu, ve bu okullarda çalışan öğretmenlerin bu araçlardan daha fazla yararlandıkları açıkça görülmektedir. Devlet okullarında teknolojik araçların az olmasına kaynak yetersizliği sebep olarak gösterilebilirse de; bu noktada denetim eksikliği ve konunun
önemsenmemesi de göz ardı edilmemelidir. İlk öğretim okullarında teknolojik araçların varlığına oranla kullanılma düzeylerinin daha düşük olması düşündürücüdür. Bu durumun; araçların sayısal olarak yetersiz olması, okul idarecilerinin bu araçları kullanmaya izin vermemesi, öğretmenlerin bu araçları önemsememesi yada kullanmayı bilmemesi gibi farklı sebepleri olabilir.
5. ÖNERİLER
• Teknolojik araçların alımı için yeterli kaynak sağlanmalıdır.
• Sağlanan kaynakların yerinde kullanımı yapılacak denetlemelerle kontrol edilmelidir.
• Temin edilen araçların her zaman faal olmasını sağlama açısından bakım ve onarım için servis hizmetlerine özen gösterilmelidir.
• Öğretmenlerin zaman zaman hizmet içi eğitim kurslarına alınarak,teknolojik cihazların kullanımı konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmaları sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
Milli Eğitim Bakanlığı Müfredat Laboratuvar Okulu Uygulamalarının Yaygınlaştırılmasına İlişkin Yönerge. Tebliğler Dergisi. Kasım-1999 - 2506
SPSS for Windows, release 10.0.1, standart version, copyright@SPSS Inc. (1999)
Uçar. M., (1999). İlköğretimde ders araç-gereçleri kullanımı konusunda öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. AKÜ. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 3,
Yalım H.İ. (2002). “Öğretim Teknolojileri ve materyal geliştirme”(Geliştirilmiş 6. Baskı), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
