GEA Vidalı kompresör Yapı büyüklüğü C... XH. Teknik bilgi (Orijinalinden çeviri) C_505523_18

(1)

Teknik bilgi (Orijinalinden çeviri) C_505523_18

(2)

(3)

1.2 Isıtma pompası uygulamaları için yağ seçimi 15

1.3 SOĞUTMA MAKİNE YAĞI SEÇİMİNE YÖNELİK AÇIKLAMALAR 18

(4)

(5)

1 VİDALI KOMPRESÖR İÇİN YAĞLAMA YAĞI

1.1 Gaz sıkıştırma ve soğutma tekniği uygulamaları için yağ seçimi

GEA Refrigeration Germany GmbH’nın vidalı kompresörleri için tablolarda belirtilen yağlara izin verilir. Yağların seçimi; kimyasal özelliklerine, sıkıştırılacak malzemelere, ilgili tesisin işletim koşul- larına ve çalıştırma işletimde gerekli olan yağ viskozitesine bağlıdır. Kompresör üreticisine danışı- larak, tabloda belirtilen yağların haricinde yağlar kullanılabilir. Belirtilen yağlarla ilgili ayrıntılı bilgiler, yağ imalatçısının bilgi formlarında ve diyagramlarında yer alır. Soğutma maddesi kompresörleri için özel soğutma makine yağları kullanılmalıdır. Soğutma maddesi, viskozite (kompresör girişinden önce yağ sıcaklığında en az 7 cSt), buharlaşma sıcaklığı (akma noktası) ve yağ ayrıştırma tutumu gereksinimleri (alevlenme noktası, buhar basıncı).

Yağlama yağlarının bazı ve kullanılan kısaltmalar:

M Madeni yağ

M^* Özel işlem görmüş madeni yağ (hydrocracked oil) AB Alkilbenzol

PAO Polialfaolefin E Poliolester PAG Polialkilenglikol

"X"-"Y" Önceki temel yağlardan karışım yağı

Tablo 1: R717 için yağlama yağları (amonyak)

(öncelikli olarak yağ separatöründe düşük miktarda yağ atma oranları önemli olduğunda önerilir)

Üretici Yağ türü Baz

(Sayfa 18)

Viskozite 40°C cSt (Sayfa 22)

Alevlenme noktası

°C cinsinden (Sayfa 22)

°C cinsinden akma noktası (Sayfa 22)

Not NSF

Kalite ¹⁾

GEA

PR-OLEO

C-MH68A M^* 64 245 -42 H2

PR-OLEO

C-MH68A-FG M^* 62 240 -42 H1

CPI CPI 1009-68 M^* 68 226 -40 Hydrotreated H2

CPI 1008-68 M^* 64,9 240 -39 H2

Klüber Lubri- cation

Klüber Sum-

mit RHT 68 M^* 68 240 -39 H2

Klüber Sum- mit RHT FG-68

M^* 68 243 -36 H1

Klüber Sum- mit R 100

PAO

32 < 230 -60

Klüber Sum- H1

mit R 150 46 < 240 -51

Klüber Sum-

mit R 200 68 < 230 -51

Petro Canada Reflo 68A M^* 58 236 -42 H2

(6)

Tablo 1: R717 için yağlama yağları (amonyak)

(öncelikli olarak yağ separatöründe düşük miktarda yağ atma oranları önemli olduğunda önerilir)

(Sayfa 18)

Not NSF

Kalite ¹⁾

Paramo

Mogul Komprimo ONC 68

M^* 68 230 -33

TOTAL Lunaria

NH 68 M^* 68 230 -36

Fuchs Reniso

Ultracool 68 PAO 62 250 -48 H2

NXT Next Lubri-

cants

NXT-717 M^* 61 249 -42

Mobil Gargoyle Arc-

tic 68 NH M^* 69 248 -36

1) NSF (National Sanitation Foundation, www.nsf.org) uyarınca gıda endüstrisinde kullanım alanı – H1: Yağlama yağının doğrudan gıdalarla temas etme olasılığı bulunan uygulamalar için uygun-

dur.

– H2: Yağlama yağının doğrudan gıdalarla temas etme olasılığı bulunmayan uygulamalar için uygundur.

(7)

Tablo 2: Kuru buharlaşmadaki (DX) uygulamalar için R717’li (amonyak) yağlama yağları

(Sayfa 18)

Not NSF

Kalite ¹⁾

Mobil Zerice S32 AB 32 154 -33 Üretici ile

mutabakat

dur.

(8)

Tablo 3: R717 (amonyak) ve R22 için yağlama yağları

(Sayfa 18)

Not NSF

Kalite ¹⁾

Castrol

Aircol 299 M 56 180 -34 sadece R22

için Aircol

AMX 68 M 28 260 -30 sadece R717

için

Aircol 2294 PAO 69 233 -60 sadece R717

için

MOBIL

Zerice S32 AB 32 154 -33

Zerice S68 AB 68 174 -27

Gargoyle Arctic SHC 226E

PAO 68 266 -45 sadece R717

için H1

Gargoyle Arctic SHC NH 68

AB-PAO 64 211 -54

Gargoyle

Arctic 300 M 68 200 -36

Gargoyle Arctic C Heavy

M 46 195 -42

Fuchs

Reniso

S68 AB 68 190 -33

Reniso

Synth 68 PAO 68 260 -57 sadece R717

için H1

Reniso

KS 46 M 46 195 -42

Reniso

KC 68 M 68 200 -39 H2

Shell

Shell Refrige- ration Oil S4 FR-V 46

AB 46 180 -42

Shell Refrige- ration Oil S4 FR-V 68

AB 68 190 -39

TOTAL

Lunaria

NH 46 M 46 226 -36 sadece R717

için Lunaria

SH 46 PAO 44 252 -51 sadece R717

için H1

Lunaria

FR 68 M 68 175 -34 sadece R22

için

Petro Canada Reflo

Synthetic 68A AB-PAO 62 245 -54 sadece R717

için

dur.

(9)

Tablo 4: R134a; R404A; R407C; R410A; R507 için yağlama yağları

(Sayfa 18)

Not NSF

Kalite ¹⁾

Castrol Aircol SW 68

E 68 245 -39

Aircol SW 220 220 250 -27

CPI

Solest 68

E

64 266 -43

Solest 120 125 262 -33

Solest 220 216 271 -27

Fuchs

Reniso Triton SE 55

E

55 286 -48

H2 Reniso

Triton SEZ 68

68 258 -39

Reniso Triton SEZ 80

82 251 -39

Reniso Triton SEZ 100

100 266 -30

Reniso Triton SE 170

173 260 -27

Reniso

PAG 220 PAG 220 240 -38 sadece

R134a için

Shell

Shell Refrige- ration Oil S4 FR-F 68

E

66 230 -42

Shell Refrige- ration Oil S4 FR-F 100

94 230 -42

MOBIL

EAL Arctic 68

E

68 230 -36

EAL

Arctic 100 105 250 -30

TOTAL

Planetelf ACD 100FY

E

100 270 -30

Planetelf

ACD 150FY 150 272 -36

dur.

(10)

Dikkat

İlk kez doldurma için kullanım ipuçları

► Yüksek soğutma maddesi çözünürlüğüne sahip yüksek viskoziteli yağların kullanımında, vidalı kompresör ünitesinin işletime alınması öncesinde tesisin ilk dolumunda soğutma maddesi ile yağın yeteri derecede karışması sağlanmalıdır.

(11)

Tablo 5: Doğalgaz ve hidrokarbon bileşikleri için yağlama yağları

Üretici Yağ türü

Baz (Sayfa

18)

Viskozite 40°C cSt (Sayfa

22)

°C cinsin- den (Sayfa

22)

°C cinsin- den akma noktası (Sayfa

22)

Not NSF

Kalite ¹⁾

Castrol PD 68 M 68 234 -21 Doğal gaz sıkıştırmada

CPI

CPI 1515-68

PAG

67 224 -43 Güçlü bir seyrelti veya yoğuşma oluşabilecek ağır hidrokarbonlar CPI için

1515-100 100 210 -48

CPI 1516-68 68 218 -48

Propan soğutma sistemleri veya güçlü bir seyrelti veya yoğuşma oluşma tehlikesi bulunmayan hafif hidrokarbonlar için CPI

1516-100 100 260 -40

CPI

1516-150 150 260 -34

CPI 4600-68

PAO

68 248 -51 Saf hidrokarbonlar (R290,

R1270) ile yüksek sıcaklık uygu- lamaları için

CPI

4600-100 97 238 -51

CPI 4601-68 64 268 -54 Yüksek sıcaklık uygulamaları ve

gaz türbinlerinde öne bağlanan kompresörler için

CPI H2

4601-100 97 271 -48

CPI 1507-68

PAG

68 231 -48 Ağır hidrokarbonlar için, yüksek basınç/düşük sıcaklık aralıkların- daki hidrokarbon soğutma uygu- lamalarında

CPI

1507-100 90 260 -37

MOBIL Glygoyle 11

PAG 85 226 -45

Doğalgaz ve propan için

Glygoyle 22 177 229 -41

Shell

Corena

S3 R68 M 68 240 Doğalgaz için

Shell Gas Compressor Oil S4 PV 190

PAG 190 262 -30 Doğalgaz ve propan için

TOTAL DACNIS

LPG 150 ²⁾ PAG 142 280 -48 Doğalgaz, propan ve hafif hidrokarbonlar için

Klüber Lub- rication

Summit NGSH-68

PAO-E

68 250 -36 Doğalgaz için, gaz türbinlerindeki öne bağlanan kompresörler ve hidrokarbonlar için

Summit

NGSH-100 100 250 -39

dur.

2) Ürünün adı, "TOTAL Primera LPG 150" iken "TOTAL DACNIS LPG 150" olarak değiştirilmiştir.

(12)

Tablo 6: R744 (CO₂) uygulaması için yağlama yağları

(Sayfa 18)

Not NSF

Kalite ¹⁾

CPI

CPI 4624-46F

PAO

46 246 -60 H1

CPI

4624-68F 68 268 -51 H1

Fuchs

Reniso

C 85 E E^* 80 246 -42 tamamen

karıştırılabilir H2 Reniso

C 170 E E^* 170 -30

Karışım boş- luğuna dikkat edin

Klüber Lubri- cation

Klüber Sum- mit R 100

PAO

32 < 230 -60

Klüber Sum- H1

mit R 200 68 < 230 -51

Mobil SHC Gar-

goyle 80 POE E^* 78 285 -45

* Ester yağlarının kullanımında dikkat edin: t _{Yağ girişi} ≤ t _End - 4K

dur.

Dikkat

İlk kez doldurma için kullanım ipuçları

► Yüksek soğutma maddesi çözünürlüğüne sahip yüksek viskoziteli yağların kullanımında, vidalı kompresör ünitesinin işletime alınması öncesinde tesisin ilk dolumunda soğutma maddesi ile yağın yeteri derecede karışması sağlanmalıdır.

(13)

Tablo 7: Vidalı kompresörlerde soğutma maddesi ve yağlama maddesine bağlı olarak O-ring elastomerlerin kullanımı:

Soğutma maddesi

Yağ

M M* M*-

PAO AB E PAO AB-

PAO PAG

R717 (amonyak) CR^*)/

HNBR

CR^*)/ HNBR

CR^*)/

HNBR CR - CR CR CR/

HNBR

R22 CR - - CR CR - CR -

R134a, R404A, R407C, R410A, R507, R23 - - - - HNBR - - -

R290 (Propan), R1270 (Propilen) - - - - - HNBR - HNBR

R744 (CO₂) - - - - CR HNBR - CR

*) önerilir

Elastomerler için kullanılan kısaltmaların lejantı:

CR: Kloropren (Neopren kauçuk) HNBR: Hidrojene nitril bütadien kauçuk

Dikkat

Kullanım ipuçları: Doğal gaz ve hidrokarbon bileşiklerinde elastomer seçimi

► Sıkıştırma ortamı olarak doğalgaz ve hidrokarbon bileşiklerinde (Tablo 5; Sayfa 11) O-ring elastomerleri uygulama durumunda göre üreticiden öğrenilmelidir.

Dikkat

Yağ seçimine yönelik uygulama ipuçları

► Akma noktası, bir yağın soğuk halde akma kabiliyetini tanımlar ve minimum buharlaşma sıcaklığı için garanti edilen bir referans değer değildir. [Akma noktası, bir yağın akma kabiliyetinin, 5 saniye içinde belli koşullar altında bir hazneden dışarı akamayacak kadar azaldığı sı- caklık olarak tanımlanır]

► Kompresörler, sızdırmazlık noktalarında, soğutma maddesi ve yağlama maddesine bağlı olarak seçilen uygun elastomerlerle donatılır. (Tablo 7; Sayfa 13)

► Bir yağ türünün seçiminde, soğutma maddesinin yanında kompresörde kullanılan O-ringle- rin (elastomer kalitesi) izolasyon malzemesinin uygunluğu da dikkate alınmalıdır. (Tablo 7;

Sayfa 13)

► Belirtilen yağ türlerinin bütünlüğü, mevcut bir kompresörde kullanılamaz. Yağ türünün kul- lanılan elastomere göre tahsis edilmesi, aynı soğutma maddesinde bile zorunludur.

► Bir yağ türünden diğerine geçiş durumunda, işletim sırasında kompresörde arızalar oluşa- bilir ve sızdırmazlık noktalarında sızıntılar meydana gelebilir. Yağ türünün değiştirilmesi sıra- sında daima kompresör üreticisi ile mutabakat sağlanmalıdır.

► Yağ türleri her durumda birbiriyle uyumlu değildir (karıştırılamaz).

(14)

Dikkat

Sorunsuz işletim için kullanım ipuçları

► Yağlama yağının kompresör öncesinde belirtilen viskozite aralığı her durumda dikkate alınmalıdır. Burada, ünitenin yağ separatöründeki basınca ve sıcaklığa bağlı olarak soğutma maddesinde yağın çözündüğü soğutma maddesi/yağ kombinasyonlarının mümkün olduğuna dikkat edilmelidir. Bu durum, saf yağın viskozitesinin düşmesine ve basınç düşüşü veya sı- caklık artışı nedeniyle çözünme ağırlığının değişmesi durumunda köpük oluşumuna yol açar.

Bu durumda yağın en az, belirtilen işletim koşulunda kompresör seçim programı tarafından hesaplanan asgari sıcaklık farkı kadar soğutulması gerekir. Kompresör, ancak yağ giriş sıcak- lığının kompresör seçim programına uygun şekilde korunması durumunda tekrar çalıştırılabi- lir!

► Tabloda verilen yağ türlerinin yağ ayırma tutumu çok farklı olabilir (örn. yağ buhar basıncı etkisi, yağ viskozitesi, çözünürlük, kompresör son basınç sıcaklığı).

(15)

1.2 Isıtma pompası uygulamaları için yağ seçimi

GEA Refrigeration Germany GmbH’nın vidalı kompresörleri için tablolarda belirtilen yağlara izin verilir. Yağların seçimi; kimyasal özelliklerine, sıkıştırılacak malzemelere, ilgili tesisin işletim koşul- larına ve çalıştırma işletimde gerekli olan yağ viskozitesine bağlıdır. Kompresör üreticisine danışı- larak, tabloda belirtilen yağların haricinde yağlar kullanılabilir. Belirtilen yağlarla ilgili ayrıntılı bilgiler, yağ imalatçısının bilgi formlarında ve diyagramlarında yer alır.

Yağlama yağlarının bazı ve kullanılan kısaltmalar:

M Madeni yağ

M^* Özel işlem görmüş madeni yağ (hydrocracked oil) PAO Polialfaolefin

GEA Refrigeration Germany GmbH firması ısı pompaları vidalı kompresörler için PAO kulla- nımını önerir.

Tablo 1: Isı pompaları için R717'li (amonyak) yağlama yağları

(Sayfa 18)

Not NSF

Kalite ¹⁾

Klüber Summit R 200

PAO 68 >230 -51

Summit R 300 100 >240 -39 H1

Fuchs Reniso Synth

68 PAO 68 260 -57 H1

dur.

Tablo 2: Vidalı kompresörlerde soğutma maddesi ve yağlama maddesine bağlı olarak O-ring elastomerlerin kullanımı:

Yağ

Soğutma maddesi M M* PAO

R717 (amonyak) CR/ FEPM CR/ FEPM CR/ FEPM

Elastomerler için kullanılan kısaltmaların lejantı:

CR: Kloropren (Neopren kauçuk) FEPM: Flor kauçuk

(16)

Dikkat

Madeni yağ kullanımında önerilen yağ testi aralıkları

► Son basınç sıcaklığı 95°C ve yağ sıcaklığı yakl. 70°C:

1. İlk yağ testi 500 işletim saatinden sonra 2. İkinci yağ testi 1000 işletim saatinden sonra

3. Daha sonra her 1000 işletim saatinden sonra bir yağ testi

4. 5000 işletim saatinden sonra veya daha önce ortaya çıkan anormalliklerde yağ testi ara- lığı 500 işletim saati olarak belirlenmiştir

► Son basınç sıcaklığı 105°C ve yağ sıcaklığı yakl. 75°C:

1. İlk yağ testi 500 işletim saatinden sonra 2. İkinci yağ testi 1000 işletim saatinden sonra

3. Daha sonra her 1000 işletim saatinden sonra bir yağ testi

4. 3000 işletim saatinden sonra veya daha önce ortaya çıkan anormalliklerde yağ testi ara- lığı 500 işletim saati olarak belirlenmiştir

Dikkat

Yağ seçimine yönelik uygulama ipuçları

► Akma noktası, bir yağın soğuk halde akma kabiliyetini tanımlar ve minimum buharlaşma sıcaklığı için garanti edilen bir referans değer değildir. [Akma noktası, bir yağın akma kabiliyetinin, 5 saniye içinde belli koşullar altında bir hazneden dışarı akamayacak kadar azaldığı sı- caklık olarak tanımlanır]

► Kompresörler, sızdırmazlık noktalarında, soğutma maddesi ve yağlama maddesine bağlı olarak seçilen uygun elastomerlerle donatılır. (Tablo 2; Sayfa 15)

► Bir yağ türünün seçiminde, soğutma maddesinin yanında kompresörde kullanılan O-ringle- rin (elastomer kalitesi) izolasyon malzemesinin uygunluğu da dikkate alınmalıdır. (Tablo 2;

Sayfa 15)

► Belirtilen yağ türlerinin bütünlüğü, mevcut bir kompresörde kullanılamaz. Yağ türünün kul- lanılan elastomere göre tahsis edilmesi, aynı soğutma maddesinde bile zorunludur.

► Bir yağ türünden diğerine geçiş durumunda, işletim sırasında kompresörde arızalar oluşa- bilir ve sızdırmazlık noktalarında sızıntılar meydana gelebilir. Yağ türünün değiştirilmesi sıra- sında daima kompresör üreticisi ile mutabakat sağlanmalıdır.

► Yağ türleri her durumda birbiriyle uyumlu değildir (karıştırılamaz).

(17)

Dikkat

Sorunsuz işletim için kullanım ipuçları

► Yağlama yağının kompresör öncesinde belirtilen viskozite aralığı her durumda dikkate alınmalıdır. Burada, ünitenin yağ separatöründeki basınca ve sıcaklığa bağlı olarak soğutma maddesinde yağın çözündüğü soğutma maddesi/yağ kombinasyonlarının mümkün olduğuna dikkat edilmelidir. Bu durum, saf yağın viskozitesinin düşmesine ve basınç düşüşü veya sı- caklık artışı nedeniyle çözünme ağırlığının değişmesi durumunda köpük oluşumuna yol açar.

Bu durumda yağın en az, belirtilen işletim koşulunda kompresör seçim programı tarafından hesaplanan asgari sıcaklık farkı kadar soğutulması gerekir. Kompresör, ancak yağ giriş sıcak- lığının kompresör seçim programına uygun şekilde korunması durumunda tekrar çalıştırılabi- lir!

► Tabloda verilen yağ türlerinin yağ ayırma tutumu çok farklı olabilir (örn. yağ buhar basıncı etkisi, yağ viskozitesi, çözünürlük, kompresör son basınç sıcaklığı).

(18)

1.3 SOĞUTMA MAKİNE YAĞI SEÇİMİNE YÖNELİK AÇIKLAMALAR

Soğutma makine yağının özellikleri, yağ taşmalı vidalı kompresörlü bir soğutma tesisinin işlev şek- lini etkiler, çünkü yüksek etkili yağ separatörüne rağmen soğutma makine yağı artıklarının soğutma maddesi devresine girmesi tamamen engellenemez. Bu sebeple yağ seçiminde

• yağın vidalı kompresörün yatak yerlerinde yeterli yağlama kabiliyetine sahip olması (basınç ve ısıya bağlı olarak soğutma maddesinin yağ içinde çözülmesinin dikkate alınmasıyla asgari viskozite),

• yağ separatöründe iyi bir ayrışma tutumu için yağın buhar basıncı,

• buharlaşma sıcaklığı ve emiş sıcaklığında yağın yeterli soğuk akma kabiliyeti,

• soğutma maddesi ile yağın sıvı evrelerinde karışım kapasitesi gereksinimleri (karışım boşluğu) dikkate alınmalıdır.

Kullanılan soğutma maddesi, kullanım koşulları ve somut tesis konstrüksiyonu, soğutma makine yağının talep edilen özelliklerini belirler.

Şu anda 5 farklı temel yağ kullanılmaktadır:

1. M, M*: Amonyak ve R22 için madeni yağlar

2. PAO: Amonyak ve CO₂ (R744), R290, R1270 için polialfaolefinler.

3. AB: Amonyak ve R22 için alkilbenzen

4. PAG: Hem amonyak hem doğalgaz ve hidrokarbon bileşikleri, R290, R1270 için poliglikol (PAG yağı).

5. E: Hem R22, R404A, R134a, R 507 ve CO₂ hem de örn. R410A ve R407C için diğer soğutma maddesi karışımları için ester yağı.

Temel yağ bileşenlerinin yanında madeni yağ veya polialfaolefin içeren alkilbenzen karışımları da kullanılmaktadır.

Soğutma maddesinin yukarıda anılan yağlara göre özellikleri çok çeşitlidir.

Soğutma maddesi ve soğutma makine yağı çalışma maddesi çifti için burada 2 temel talep bulunur:

• Kompresör girişinde soğutma maddesinin yağ içinde çözülmesi dikkate alınarak minimum 7 cSt, maksimum 70 cSt viskozite

– Kompresör girişinde soğutma maddesinin yağ içinde çözülmesi dikkate alınarak XG, XH yapı büyüklükleri için 15 cSt asgari viskozite gereklidir.

ve

• bir yağ oranının (yakl. %1 ila %2) ve soğutma maddesinin her iki sıvı evresindeki karışım kapasitesi.

Yeterli bir yağlama viskozitesi taleplerinin yanında kompresördeki basma sıcaklıkları, soğutma maddesiyle yüklenmiş yağ en az 5 K soğutulabilecek kadar yüksek olmalıdır, bu sayede kompre- sördeki basınç düşüşü ve/veya sıcaklık artışı sebebiyle yağın yatak yerlerine ulaşmasından önce köpük oluşumu olmayacaktır.

İkinci temel talep amonyak ile bağlı madeni yağ, alkilbenzen ve polialfaolefin tarafından yerine geti- rilemez, çünkü burada %100'lük bir karışım boşluğu vardır ve soğutma maddesi buharının çözü- nürlüğü ile sıvı evrelerde karışım kapasitesi yoktur. Buna rağmen bu yağlar NH₃ tesislerinde terci-

(19)

hen kullanılmaktadır. Hassas yağ ayırma kademeleri, yağ içeriklerinin soğutma maddesi devresine girmesini engeller.

Adı geçen temel yağ çeşitleri farklı yağ atma oranlarına yol açar, çünkü adı geçen yağların alevlenme noktaları birbirinden çok farklıdır (en düşük alevlenme noktası alkilbenzen için takl. 160 °C, en yüksek alevlenme noktası polialfaolefin için 200 °C'nin üzerinde).

Yağın akış kabiliyeti önemli derecede üretici tarafından verilen akma noktası tarafından karakterize edilse de yukarıda anılan temel yağ çeşitleri farklı VT karakteristiklerine sahiptir. Bu nedenle örn.

68 cSt gibi aynı çıkış viskozitesinde, evaporatörde düşük sıcaklıklarda viskozite farklılıkları ortaya çıkabilmektedir, bunlar -20 °C sıcaklıkta yaklaşık 1500 ve 20000 cSt olabilmektedir.

(20)

Yağa göre soğutma maddesi özellikleri şunlardır:

• Amonyak

Amonyak, yağlama maddeleriyle az miktarda çözünür. Mekanik bir karıştırma, yağda amonyak birlikte iletilecek şekilde yoğun bir halde gerçekleştirilir. Buna rağmen düşük amonyak oranı nedeniyle yağın yağlama kabiliyeti değişmez ve yağ ile soğutma maddesinin sıvı evrelerinde karışım kapasitesi mevcut olur. Bu sebeple etkili bir yağ ayırımı gereklidir.

• HFC (örn. R134a, R404A, R507)

HFC'ler klor içermez ve kullanımları sınırlı değildir. Bu soğutma maddeleri için ester yağları kul- lanılır. Bu soğutma maddelerinin ester yağında daha büyük çözünürlükleri yağ seçiminde dikkate alınmalıdır, çünkü yağın çıkış viskozitesi soğutma maddesinin yağ içinde çözünmesiyle önemli derecede değişebilmektedir. Yağın evaporatördeki akma kabiliyeti, iyi bir karışım kapasitesi sayesinde geniş sınırlarda halen mevcut olur.

Aşağıda ana yağ gruplarının önemli özellikleri açıklanmaktadır:

1. Madeni yağ

Naftenik madeni yağlar soğutma sistemleri için çok uygundur, ancak parafinik yağlar da kulla- nılmaktadır. Özel işlem (parafin giderme) sayesinde parafinik yağlar neredeyse naftenik yağ- larla aynı özelliklere sahip olur. Madeni yağlar düşük sıcaklıklarda HCFC'lere (örn. R22) göre nispeten düşük karışım kapasiteleri ile karakterize edilir. Madeni yağlar nispeten daha yüksek bir viskozite endeksine ve daha düşük bir buhar basıncına (daha yüksek alevlenme noktası) sahiptir, bu sayede yağ atımı pozitif olarak etkilenir.

2. Alkilbenzen (alkilbenzol olarak da bilinir)

Alkilbenzenler doğalgazdan üretilen sentetik yağlardır. HCFC'lerle (örn. R22) düşük buhar- laşma sıcaklıklarında da yüksek derecede karışım kapasitesine sahip olmalarıyla karakterize edilirler. Alkilbenzenler madeni yağlara göre daha yüksek bir termik stabiliteye sahiptir (pistonlu kompresörlü amonyak kullanımı). Ancak madeni yağlara göre daha yüksek bir köpük oluşumu sergilerler ve düşük alevlenme noktası nedeniyle daha fazla yağ atımına yol açarlar. Madeni yağdan alkilbenzene geçişte, alkilbenzenlerin güçlü bir temizleme etkisine sahip olduğu ve bu nedenle yağ değişiminden sonra ilk zamanlarda filtrelerin alışılandan daha hızlı kirlenebilece- ğine dikkat edilmelidir.

3. Polialfaolefinler

Polialfaolefinler yüksek kimyasal ve termik stabiliteye sahip sentetik yağlardır. Bu nedenle yük- sek basma sıcaklıklarına sahip kompresörlerde, örn. ısı pompalarında kullanılırlar. Polialfaole- finler ayrıca amonyak tesislerinde de kullanılır. Düşük akma noktası düşük buharlaşma sıcaklık- larına izin vermektedir. Polialfaolefinlerin yüksek alevlenme noktası daha küçük yağ atımlarına yol açmaktadır.

4. Ester yağları

Madeni yağ, alkilbenzen ve polialfaolefinlerin tersine ester yağları klorsüz yeni HFC'lerde (R134a, R404A, R507 vb.) çözünür. Bu nedenle ester yağları HFC'ler için kullanılabilen tek yağlama maddeleridir. Ester yağları daha yüksek bir alevlenme noktasına sahiptir, bu sayede yağ separatöründen yağ buharı oranı ve bunun sonucunda yağ atımı da pozitif etkilenir. Ester yağları higroskopiktir. Atmosferle temas ettiklerinde suyu emerler. Bu nedenle ester yağları kapalı kaplarda saklanmalıdır. Yağ dolumu öncesinde kompresörün itinalı bir şekilde tahliye edilmesi gerekir.

(21)

5. Poliglikol yağ

Poliglikol yağlar amonyakta çözünür ve son derece higroskopiktirler. Bu sebeple bunlardan ester yağları ile aynı gereksinimler talep edilir. Yağ seçiminde soğutma maddesinin yağ içinde çözünmesiyle viskozitenin düşmesine dikkat edilmelidir. Yağın evaporatördeki akma kabiliyeti, ilgili buharlaşma sıcaklıklarında soğutma makine yağı ile soğutma maddesi arasındaki karışım kapasitesi dikkate alınarak kontrol edilmelidir.

(22)

YAĞLAR İÇİN KULLANILAN TEMEL BÜYÜKLÜKLER:

Yoğunluk

Soğutma maddesi sıvısı ile yağ arasındaki yoğunluk farkı, yağ dönüşü için önemli olabilir. Alkil- benzenin madeni yağa göre daha düşük bir yoğunluğa ve poliglikolün madeni yağa göre daha büyük bir yoğunluğa sahip olduğu dikkate alınmalıdır. Yoğunluk ölçümü için ölçüm yöntemi DIN 51757 bünyesinde açıklanmıştır.

Viskozite

ISO 3448 standardı uyarınca yağlama maddeleri, ISO VG No. olarak belirtilen viskozite sınıfla- rına ayrılmıştır. ISO No. burada sadece bir referans büyüklüktür, yani gerçek viskozite belirli alan- larda farklılık gösterebilir (DIN 51562). Viskozite bilgileri 40 °C ve 100 °C ile ilgilidir.

Viskozite endeksi

Viskozite endeksi, viskozitenin sıcaklığa bağlı olarak değişimi ile ilgili bağlamı belirtir (ISO 2909).

Yüksek bir viskozite endeksinde düşük bir viskozite endeksine göre sıcaklık değişimlerinde daha küçük viskozite değişiklikleri görülür.

Alevlenme noktası

Alevlenme noktası, ısıtılan bir kaptan çıkan buharların hangi sıcaklıkta bir alev ile alevlenebilece- ğini gösterir. Ölçüm yöntemi ISO 2592 bünyesinde açıklanmıştır. Yüksek alevlenme noktasına sahip yağlar düşük bir yağ buhar basıncına sahiptir. Bu da yağ separatöründe sıkıştırılmış bir gazdan yağ ayrımı olasılığını arttırır ve tesisteki kompresörün yağ atımını azaltır.

Akma noktası

Akma noktası, bir yağın akma kabiliyetinin, 5 saniye içinde belli koşullar altında bir hazneden dışarı akamayacak kadar azaldığı sıcaklık olarak tanımlanır. Standarda göre akma noktası sıcak- lığı, ölçülen sıcaklıktan %3 daha düşüktür (ISO 3016 uyarınca ölçüm yöntemi). Akma noktası, birbiriyle çözünmeyen çalışma maddeleri için önemlidir. Düşük akma noktasına sahip yağlar, yük- sek akma noktasına sahip olanlara göre emme tarafına daha kolay geri iletilirler. Ancak uygulama tecrübeleri, akma noktasının altında buharlaşma sıcaklıklarında da yağların, herhangi bir işletim problemi çıkmadan kullanılabildiğini göstermektedir.

Bulanma noktası

Bulanma noktası, yağa %10 oranında karıştırılmış R12 sıvısının, yağın soğutulması durumunda yağdan ayrışan reçine partikülleri nedeniyle bulanıklaştığı sıcaklıktır (DIN 51351 uyarınca ölçüm yöntemi). Bulanma noktası, yağ ve soğutma maddesi birbiriyle karışabiliyorsa önemlidir. Bulanma noktası yağın daha az reçine bileşenleri içerdiğini ve tesislerin daha düşük buharlaşma sıcaklı- ğına sahip HFCF'lerle (örn. R22) işletilebileceğini gösterir. Yağdan reçine ayrışmalarında gen- leşme valfinde veya ayar valflerinde sorunlar oluşabilir. Ester yağları için, %10 yağ ve %90 R134a karışımında ölçülmüş olan kritik bir çözünme sıcaklığı verilmiştir. Kritik çözünme sıcaklığı, yağın soğutma maddesinden komple olarak ayrıştığı sıcaklıktır (standartlaştırılmamış büyüklük).

(23)

Anilin noktası

Anilin noktası, ayni hacim oranında bir yağlama maddesi, yağlama sıvısı veya yağ ve anilinin ısı- tılmasıyla elde edilen homojen çözeltinin soğuma sırasında ayrışma nedeniyle tekrar bulandığı sıcaklıktır. Anilin noktası, yağda bulunan doymamış karbondioksit miktarının ölçümüdür. Aynı zamanda yağın temas ettiği çeşitli sızdırmazlık maddelerinin uyumu için de bir ölçüdür (ISO 3977 uyarınca ölçüm yöntemi). Çoğu soğutma makine yağları düşük bir anilin noktasına sahiptir. Neop- ren ve kloropenden conta halkaları şişer ve bir demontaj sonrasında değiştirilmelidir. Polialfaole- fin soğutma makine yağları daha yüksek bir anilin noktasına sahiptir, bu sebeple neoprenler büzüşecektir. Polialfaolefinlerin soğutma makine yağı olarak kullanılmasında conta halkaları için HNBR maddesinin kullanımı gereklidir.

Nötralizasyon sayısı

Nötralizasyon sayısı bir yağın asit içeriğini gösterir ve potasyum hidroksit (KOH) çözeltisinin titrasyonu ile kanıtlanır. Bu değer her gram yağ için mg KOH ile belirtilir (DIN 51558 uyarınca ölçüm yöntemi). Taze yağların daha düşük bir nötralizasyon sayısına sahip olması gerekir.

Dikkat

Yağ değişimi bilgileri

► Yağ türünün veya bir yağ üreticisinin değiştirilmesinden önce, tesis işletiminde problemleri önlemek için kompresör üreticisi ile görüşülmelidir.

► Uyumlu olmayan yağ türlerinde yağdan ayrışmalar mümkün olabilir, bu da tesiste problem- lere yol açabilir (yağ filtresi, yatakların yağlama kabiliyeti, yağ dönüşü güvence altında değil- dir).

► Buna rağmen başka bir yağ türü kullanılması gerekiyorsa yağın tamamının tesisten tahliye edilmesi ve kompresör ile yağ separatörünün iyice temizlenmesi gerekir (mümkünse ek duru- lama işlemleriyle).

Dikkat

Yağ seçim tablolarının geçerliliği

► Grasso vidalı kompresörler için izin verilen tüm yağlar, yağ seçim tablolarında belirtilmiştir.

Tesisin özelliklerine bağlı olarak yukarıda belirtilen teknik özellikler yağ seçiminde özellikle dikkate alınmalıdır.

(24)