S E R İ H C İL T 3 7 S A Y I
3 1987
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
ORMAN FAKÜLTESİ
D E R G İ S İ
İSTATİSTİKLERLE TÜRKİYE’DE ORMAN YANGINLARI
D r. A li K Ü Ç Ü K O S M A N O Ğ L U l
K ı s a Ö z e t
D ü n y a n ın b irç o k ü lk e s in d e o ld u ğ u g ib i ü lk e m iz d e do o r m a n la r ın sü - re k liliğ n ıi te h d it eden te h lik e le rin b a ş ın d a o rm a n y a n g ın la r ı g e lm e k te d ir.
O r m a n la r ın y a n g ın d a n k o ru n m a s ı için b ir ç o k te d b ir le r a lın a b ilir . B ir m ın tı k a d a h a n g i te d b irle rin n e ölçü d e a lın m a s ı g e re k e c e ğ i ve b u y ö n d e k i ç a lış m a la r ın e tk in lik d e re c e s i u su lü n e u y g u n o la r a k tu tu lm u ş i s t a t i s t i k l e r d e n a n la ş ılır. B u n e d e n le T ü rk iy e C u m h u riy e tin in k u r u lm a s ın d a n s o n r a m e v c u t tü m y a n g ın i s ta t is t ik l e r i b u ç a lış m a d a in c e le n m iş tir.
G İR İŞ
İn s a n o ğ lu n u n g ittik ç e a r t a n ç e şitli ih tiy a ç la r ın ı k a r ş ıla m a d a d o ğ a l k a y n a k l a r d a n b ir i o la n o r m a n a o ld u k ç a b ü y ü k g ö re v le r d ü ş m e k te d ir. İ n s a n lığ ın v a ro lu ş u n d a n b e ri o r m a n la r a v e o r m a n la r d a n elde edilen ç e şitli ü r ü n le r e d e v a m lı ih tiy a ç d u y u lm u ş tu r . N ite k im b u ih tiy a ç la r h e r g e ç e n g ü n a r t m a k t a d ır . B ilin d iğ i g ib i b u g ü n o rm a n ü r ü n le r in in 6000 d o la y ın d a k u lla n ım y e ri b u lu n m a k ta d ır. O rm a n ın k e n d in e d ü şe n g ö re v le r i y e rin e g e tire b ilm e s i, o n u n d e v am lı o la r a k ç e şitli c a n lı ve c a n s ız z a r a r lı la r d a n k o r u n m a s ın a b a ğ lıd ır. O rm a n a z a r a r v e re n c a n s ız f a k t ö r le r a r a s ın d a b u lu n a n y a n g ın ise, T ü r k iy e ’de o r m a n la r ın d e v a m lılığ ın ı te h lik e y e s o k a n e tk e n le r in e n ö n e m lile rin d e n b irid ir. Ö zellikle, o rm a ıı y a n g ın la rın ın ç ık m a s ın d a e n u y g u n k o ş u lla r a s a h ip o la n A k d e n iz ik lim in in e tk ili o ld u ğ u T ü rk iy e 'n in ö n em li b ir b ö lü m ü b u a f e tin s ü r e k li e tk is i a ltın d a b u lu n m a k ta d ır . Ü lk e m iz d e y a n g ın te h lik e s i a ç ıs ın d a n b ö lg e le r itib a r iy le b ir s ı r a la m a y a p a r s a k y a n g ın la r en ç o k A k d e n iz , E g e v e M a r m a r a b ö lg e le rin d e g ö rü l
m e k te d ir . Ö zellik le b u b ö lg e le rd e h e m e n h e r y ıl ç ık a n y a n g ın l a r so n u c u n d a g id e re k a r t a n b ir o rm a n s ız la ş m a g ö rü lm e k te d ir.
N ite k im i s ta t is t ik l e r in in c e le n m e sin d e n , T ü r k iy e ’de 1960 - 1987 y ılla r ın ı iç e r e n dö
n e m d e 24.949 a d e t o r m a n y a n g ın ı çık m ış ve 343.207 h e k t a r o rm a n lık a la n y a n m ış tır.
B u y a n g ın la r d a 12 116 782 m.3 y a p a c a k ve 14 490 101 k e n ta l y a k a c a k o rm a n e m v ali y a n a r a k y o k o lm u ş tu r (T a b lo 1).
İ n s a n v e o rm a n iliş k ile ri d e v a m e ttiğ i s ü re c e ç e şitli n e d e n le rle o r m a n la r d a h e r z a m a n y a n g ın ç ık m a o la sılığ ı v a rd ır.
1 I.Ü . O rm a n F a k ü lte s i, O rm a n E n to m o lo jis i ve K o ru m a A n a b ilim D a lı, B ü y ü k d e r e - İS T A N B U L . Y a y ın K o m is y o n u n a S u n u ld u ğ u T a r ih : 30.12.988
104 A L İ K Ü Ç Ü O SM A N O Ğ LU
T a b lo 1. T ü r k iy e ’de 1960 - 1987 Y ılla rı A r a s ın d a Ç ık a n Y a n g ın la r ın D a ğ ılım ı
| Y IL L A R Y A N G IN
(A d e t)
Y A N A N A L A N (H e k ta r)
Y A N A N M A L L A R IN M İK T A R I
m 3 K e n ta l
1960-1975 10155 167940 4112228 7720905
1976 702 6396 44384 192363
1977 1615 43076 2039619 2454854
1978 1122 13233 2189297 648697
1979 1300 34122 1497208 1030190
1980 1092 10248 239607 126990
1981 982 5470 283956 147063
1982 951 4018 86466 245200
1983 968 3556 341703 902476
1984 1433 7358 172148 13739
1985 1793 26007 484000 699000
1986 1526 11037 247389 164046
1987 1310 10746 378777 144596
T O P L A M 24949 343207 12116782 14490101
İN S A N 'VE O R M A N Y A N G IN I
T ü r k iy e o r m a n la r ı iç in e n te h lik e li y a r a t ığ ı n in s a n o ld u ğ u sö y le n e b ilir. Ç ü n k ü ü lk e m iz d e in s a n la r ın o rm a n d a y a p tığ ı z a r a r l a r a r a s ın d a o r m a n y a n g ın la rı, in s a n la rın h a y v a n la r ın ı o r m a n d a o tla tm a s ı, a ç m a c ılık , k a ç a k ç ılık , o r ta m k ir le n m e s i vb. h u s u s l a r m e v c u ttu r . T ü rk iy e o rm a n la r ın d a ç ık a n o rm a n y a n g ın la r ın a a i t is ta t is t ik l e r in c e le n d iğ in d e b u y a n g ın la r ın b ü y ü k b ö lü m ü n ü n (% 99) in s a n la r ta r a f ı n d a n ç ık a rıld ığ ı a n la ş ılm a k ta d ır . Ü lk e m iz d e b ü y ü k b ir n ü f u s u n o rm a n iç in d e v e y a k e n a r ın d a y a ş a m a s ı v e in s a n la r ın ç e şitli r e k r e a s y o n g e re k s in m e le rin i k a r ş ıla m a k ü z e re o r m a n la r a g itm e s i, in s a n la o rm a n ın ço k s ık o la r a k b a ş b a ş a k a lm a s m a n e d e n o lm a k ta d ır. M ev
c u t l i te r a tü r l e r i n in c e le n m e sin d e n , in s a n la r ta r a f ı n d a n o r m a n d a ç ık a r ıla n h e r y a n g ı
nın, b ile re k v e y a b ilm e y e re k y a p ıla n b ir h a r e k e t in s o n u c u o ld u ğ u a n la ş ılm a k ta d ır.
B u n ed en le , o r m a n d a b ir y a n g ın ın ç ık m a m a s ı için, in s a n o ğ lu n u n d a v ra n ış la rın ın k o n tr o l a ltın d a b u lu n d u r u lm a s ı b ü y ü k ö n em ta ş ım a k ta d ır .
Y A N A N O R M A N A L A N L A R I
Y a p ıla n ç a lış m a la rd a n T ü rk iy e ’n in o rm a n v a r lığ ın ın 20,2 m ily o n h e k t a r o ld u ğ u s a p t a n m ı ş tır . B u n a g ö re o rm a n la r ım ız ü lk e a la n ın ın % 26’sın ı k a p la m a k ta d ır . O r
m a n la rım ız ın % 44’ü ü r ü n v e re b ile n « V erim li O rm a n » n ite liğ in d e olup, g e r i k a la n
% 56’sı d a v e rim g ü c ü d ü şü k , y a d a b o z u k m a k ilik ve ç a lılık la r ın o lu ş tu rd u ğ u «Ve
rim s iz O rm a n » n ite liğ in d e d ir. D ü n y a n ın b ir ç o k ü lk e s in d e o ld u ğ u g ib i T ü r k iy e ’de de o r m a n la r m d e v a m lılığ ın ı te h d i t ed en te h lik e le rin b a ş ın d a o rm a n y a n g ın la r ı g e lm e k te d ir. B u n e d e n le y a n g ın la r a k a r ş ı g e re k li ö n le m le ri z a m a n ın d a a lm a k v e ç ık a n y a n g ın la r la s a v a ş m a k g e re k ir.
İST A T İST İK L E R L E O R M A N Y A N G IN L A R I 105
T ü rk iy e o r m a n la r ın d a O sm a n lı İ m p a r a t o r lu ğ a d ö n e m in d e ç ık a n y a n g ın l a r a a it is ta t is t ik i b ilg ile r m e v c u t d e ğ ild ir. T ü rk iy e C u m h u riy e ti’n in k u ru lm a s ın d a n s o n r a ç ı
k a n y a n g ın l a r h a k k ın d a k i i s ta t is t ik i b ilg ile re a n c a k 1937 y ılın d a n itib a r e n r a s tla n - m a k ta d ır . B u t a r i h 3116 s a y ılı O rm a n K a n u n u 'n u n ç ık ış m a r a s tla m a k td ı a r . 1937 y ı
lın d a 3136 a d e t o rm a n y a n g ın ı çık m ış ve 13 564 h e k t a r a la n y a n m ış tır . 1938 y ılın d a 398 a d e t y a n g ın ç ık m ış ve 14 416 h e k t a r o rm a n a la n ın m y a n m a s ın a n e d e n o lm u ştu r.
1939 y ılın d a ise 510 a d e t y a n g ın çık m ış ve 12 304 h e k t a r o rm a n a la n ım y a k m ış tır.
T ü r k iy e ’de 1940 - 1961 y ılla r ı a r a s ın d a ç ık a n o rm a n y a n g ın la r ı ile 1960 - 1987 dö
n e m in i iç e r e n is ta t is t ik i ç a lış m a la rın so n u ç la rı ik i a y r ı d ö n em o la r a k d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n de şu h u s u s la r o r t a y a ç ık m a k ta d ır.
1940 - 1961 y ılla r ım iç e r e n 22 y ıllık d ö n em d e 17 489 a d e t y a n g ın ç ık m ış ve 981 950 h e k t a r o rm a n a la n ı y a n m ış tır . B u d ö n em d e b ir y a n g ın ın y a k tığ ı a la n o r t a la m a o la r a k 56 h e k t a r o lm u ş tu r. A y n ı d ö n em d e h e r y ıl o r t a la m a o la r a k 44 634 h e k t a r o rm a n a la n ı 'y a n m ış tır (T a b lo 2).
T a b lo 2. T ü rk iy e ’de 1940 - 1961 Y ılla rı A r a s ın d a Ç ık a n Y a n g ın la r ın D a ğ ılım ı
Y IL L A R ' Y A N G IN
(A d e t)
Y A N A N A L A N (H e k ta r)
1940 419 18732
1941 850 33415
1942 740 73210
1943 779 46723
1944 536 39315
1945 1169 105307
1946 1023 125115
1947 668 59999
1948 630 32463
1949 738 36502
1950 987 69068
1951 628 18884
1952 1282 62271
1953 654 17496
1954 1126 35580
1955 878 27773
1956 1118 38983
1957 779 28634
1958 725 26862
1959 436 8070
1960 504 8559
1961 620 8989
T O PLA M 17489 981950
106 ALİ KÜÇÜK OSM ANOĞLU
1960 - 1987 y ılla r ın ı iç e r e n 28 y ıllık d ö n em d e ise 24 949 a d e t y a n g ın ç ık m ış ve 343 207 h e k t a r o rm a n a la n ı y a n m ış tır. B ir y a n g ın ın y a k tığ ı a la n o r ta la m a s ı y a k la ş ık o la r a k 14 h e k t a r olup, h e r yıl o r ta la m a o la r a k y a n a n a la n 12 257 h e k t a r a düş m ü ş tü r (T a b lo 3).
T a b lo 3. T ü r k iy e ’de 1960 - 1987 Y ılla rı A ra s ın d a Ç ık a n Y a n g ın la r ın D ağ ılım ı
Y IL L A R Y A N G IN
(A d e t)
Y A N A N A L A N (H e k ta r)
1960-1975 10155 167940
1976 702 6396
1977 1615 43076
1978 1122 13233
1979 1300 34122
1980 1092 10248
1981 982 5470
1982 951 4018
1983 968 3556
1984 1433 7358
1985 1793 26007
1986 1526 11037
1987 1310 10746
T O PL A M 24949 343207
SO N U Ç
B ü tü n b u a ç ık la m a la r d a n a n la ş ıla c a ğ ı ü z e re ö n em li olası y a n g ın s a y ıs ın ın ç o k lu ğ u değil, y a n a n a la n ın b ü y ü k lü ğ ü d ü r. G ö rü lü y o rk i 1960 - 1987 d ö n e m in d e b irin c i dö
n e m e o r a n la g e re k b ir y a n g ın a is a b e t eden o r t a la m a y a n a n a la n ile h e r yıl o r ta la m a o la r a k y a n a ıı a la n m i k ta r ın d a b ü y ü k b ir d ü ş ü ş v a rd ır. B u d u ru m T ü rk iy e a ç ıs ın d a n s e v in d iric id ir. Z ira y a n a n a la n n e k a d a r k ü ç ü k o lu r s a y a n g ın la r la s a v a ş ö n le m le ri o ölçü d e e tk ili d e m e k tir. Ü lk e m iz d e so n y ılla r d a y a n g ın k o r u m a ve s a v a ş o rg a n iz a s y o n u n d a k i g e liş m e le r y a n g ın la r ın g e r e k a d e t ve g e re k s e a la n la r ın d a ö n em li d e ğ iş m e le rin m e y d a n a g e lm e sin e n e d e n o lm u ştu r.
K A Y N A K L A R
B A Ş , B ., 1935. T ü r k iy e ’de o rm a n y a n g ın la r ı p ro b le m i v e b a zı k li m a t ik fa k tö r le r in y a n g ın la r a e tk ile r i ü ze r in e a r a ş tır m a la r. T .B . O rm a n G enel M ü d ü r lü ğ ü Y a y ım N o.
1/21/20, İs ta n b u l.
Ç A N A K Ç IO Ğ L U , H ., 1985. O rm a n K o ru m a . l.Ü . Y a y ın N o . 3315, O.F. Y a y ın N o.
376, İs ta n b u l.
K Ü Ç Ü K O S M A N O Ğ L U , A ., 1987. T ü r k iy e O rm a n la rın d a Ç ık a n Y a n g ın la r ın S ın ıf
la n d ır ılm a s ı ile B ü y ü k Y a n g ın la r ın Ç ık m a v e G elişm e N e d e n le ri. O rm a n G enel M ü d ü r lü ğ ü Y a y ın la r ın d a n , S ır a N o. 662, S e ri N o . 28, A n k a r a .
K Ü Ç Ü K O S M A N O Ğ L U , A . v e D iğ erleri, 1986. O rm a n Y a n g ın ı. T.C. T a r ım O rnıau v e K ö y iş le r i B a k a n lığ ı OGM , A n k a r a .
