Hukukun Çeşitli Anlam ları
1. Pozitif(Müspet) Hukuk: Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte bulunan hukuk kurallarının (yazılı ve yazısız) tüm üne birden denir.
2. Mevzu Hukuk: Bir ülkede yetkili bir makam tarafından konulmuş olan ve yürürlükte bulunan yazılı hukuk kurallarının tüm üne denir.
3. Tabii Hukuk: Bir ülkede ideal, yani “olması gereken hukuk" kavramını ifade eder.
4. Tarihi Hukuk: Yürürlükten kalkmış olan hukuktur.
5. Objektif-Subjektif Hukuk: Hukuk ve hak kavramlarını birbirinden ayırmak için “hukuk" kavramının karşılığı olarak kullanılır.
6. Şekli Hukuk: Uyuşmazlıkların çözümünde izlenecek usulü gösteren kurallara denir.
7. Maddi Hukuk: Toplumu oluşturan kişilerin birbirleri ve toplum ile olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin sahip olduğu hak ve yüklendiği borçları belirleyen kurallardır.
Hukuk Kurallarının Tem el N itelikleri 1. Genellik
2. Soyutluk 3. Kişilik dışı olmak 4. Süreklilik
5. Yaptırıma dayalı olma Hukuk Kurallarının Çeşitleri 1. Emredici
2. Tamamlayıcı (Yedek): Tarafların var olan hükmün aksini kararlaştırabildiği hukuk kurallarıdır. Tarafların açıkça çözemedikleri durumlarda hukuk kuralları uygulanır. Borçlar kanunundaki bazı kurallar tamamlayıcı niteliktedir. Örnek olarak Cumhurbaşkanının Bakanlar Kuruluna başkanlık etmesi tamamlayıcı hukuk kuralıdır.
3. Yorum layıcı: Taraflarca düzenlenmiş, ancak yeteri kadar açıklık taşımayan durum ve davranışların açıklığa kavuşturulmasında kullanılan hukuk kurallarıdır.
4. Tanımlayıcı: Bir kurum veya kuruluşun oluşum ve görevlerine ilişkin açıklamalarda bulunurlar. Hukuksal bir kavramı lüzumlu yasal şartlarını belirten kurallardır. Söz konusu kavram kanunda nasıl tanımlanmışsa öyle anlaşılır.
5. Yetki verici: Hukuk kurallarından bazıları kişilere birtakım işlemleri yapıp yapmaması, bir takım yetkileri kullanıp kullanmaması konusunda yetki sunar.
Bu tür hukuk kurallarına yetki verici hukuk kuralları denir. Ör; Mirasçının mirası kabul ve ret etme yetkisi.
6. İlga edici: Bir takım hukuk kurallarında var olan bir hukuk kuralını yürürlükten kaldırma amacı taşır. Bu tür kurallara ilga edici hukuk kuraları denir. Ör; Ölüm cezasının kaldırılması.
Hukukta Yaptırım Türleri
1. Cebri İcra: Yükümlülüklerini yerine getirem eyen kimselere karşı devletin yetkili makamlarının uyguladığı tedbirlerdir.
2. Tazminat: Bir hukuk kuralına aykırı hareket eden kişinin bu hareketi sonucunda meydana gelen zararı ödemesidir.
3. Hükümsüzlük: Bir hukuki işlemin kanunun ön gördüğü şekilde
yapılamaması halinde hukuki sonuç doğurmamasıdır. Hükümsüzlük 3 e ayrılır.
a. Yokluk: Hukuki işlemlerin kurucu öğelerinde meydana gelen eksiklik veya sakatlıktır. Söz konusu durum neticesinde işlem olmaz ve hiçbir hüküm ve sonuç doğurmaz. Ör; Evlenme akitleri memurlar tarafından yapılmazsa yok hükmündedir.
b. Butlan: Kendi arasında ikiye ayrılır. Mutlak ve Nisbi.
Mutlak Butlan: Hukuki işlemin kesin olarak geçersiz sayılmasıdır. Hukuki işlemlerde “yokluktan" sonra karşılaşılabilecek en ağır geçersizlik hali butlandır. Genel ahlaka aykırılık nedenidir. Kumarhane işletmek için yapılan kira sözleşmeleri buna örnektir. Ör; Bir kimsenin amcası, dayısı, halası ve teyzesi ile evlenmesi Medeni Kanun'a göre yasaktır. Böyle bir evlilik bir şekilde yapılmış olsa bile geçersizdir ve bu yüzden iptal edilir. Yine akli yönden özürlü iki kişinin evlenmesi de mutlak butlan ile sakattır.
Nisbi Butlan: Bir hukuki işlemde bulunan eksiklik veya sakatlık durumu işlemi başından beri geçersiz hale getirm iyorsa nisbi butlan söz konusudur. Ör; Evlilik mukavelesine sarhoş edilerek imza attırılan birisi sonradan bu işlemin iptal edilmesini isteyebilir.
c. Tek taraflı Bağlamazlık (Askıda hükümsüzlük): İşlemin kurucu öğelerinin hemen hemen tam olması yalnızca bir öğenin eksik olmasıdır. Söz konusu eksik öğe tamamlanmasıyla eksiklik ortadan kalkacaktır. Bu eksik öğe
tamamlanıncaya kadar işlem askıdadır, taraflardan yalnızca birini bağlar. Ör;
M üm eyyiz küçük ve m üm eyyiz kısıtlıların kanuni temsilcisinin izni alınmadan yapılan nişanlanmada tek taraflı bağlamazlık söz konusudur.
4. İptal: Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış bir idari işlemin yargı organı kararı ile ortadan kaldırılmasıdır.
5. Ceza: Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasının öngördüğü yaptırım dır.
Hapis, adli para cezaları gibi.
Hukukun Kaynakları 1. Yazılı Kaynaklar
a. Anayasa: İlk yazılı anayasa 1787 tarihli ABD Anayasası'dır. Türk tarihindeki ilk yazılı anayasa ise, 1876 Kanun-i Esasi'dir. Yazılı Olmayan anayasa:
İngiltere'de uygulanmaktadır. 1921 Anayasası. Yumuşak anayasa; İngiltere, İsrail, Yeni Zelanda. Sert Anayasalar; 1961 ve 1982. Çerçeve Anayasa; 1921 Anayasası, Amerikan Anayasası. Düzenleyici(Kazuistik) Anayasa; 1982 Anayasası.
Anayasa'nın Üstünlüğü Prensibi:
1. Anayasa: En soyut norm.
2. Kanunlar(Yasalar) 3. Milletlerarası antlaşmalar 4. KHK
5. Tüzükler
6. Yönetmelikler: En somut norm.
7. Emirler ve Genelgeler
b. Kanunlar (Yasalar): TBM M 'de kabul edilen kanunlar, 15 gün içinde Cumhurbaşkanınca imzalanıp, Resmi Gazete'de yayımlanır. Kanunları yayımlamak görevi Cumhurbaşkanına aittir. Ama Resmi Gazete, Başbakanlık tarafından çıkarılır.
Yayımlanan kanunda yürürlük tarihi yoksa kanun, Resmi Gazete'de yayımlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girer.
c. Uluslar arası anlaşmalar: Bu tür antlaşmalar, hükümet tarafından imzalanır. TBM M tarafından uygun görüldükten sonra Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır.
Uluslar arası antlaşmalar kanun gücündedir.
2004 yılında yapılan değişikliklere göre; Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.
Aykırı oldukları iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
d. KHK: TBM M tarafından verilen yetkiye dayanılarak, hükümet tarafından KHK çıkarılabilir.
KHK yayımlandığında yürürlüğe girer, aynı gün TBM M 'nin onayına sunulur.
KHK'ler yasalar gibi Anayasaya uygun olmak zorundadır. Bu konudaki denetim Anayasa Mahkemesinde yapılır.
Olağan dönem lerde sosyal ve ekonom ik haklar dışında kalan tem el hak ve özgürlükler, KHK'lerle düzenlenemez.
Temel haklar, kişi hak ve ödevleri ile siyasî hak ve ödevler hakkında düzenleme yapılam az.
KHK'ler ilk kez 1961 Anayasası'nda 1971 yılında yapılan değişiklikle anayasamıza girmiştir.
Olağan durumlarda KHK çıkarma yetkisi bakanlar kuruluna aittir.
Sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde KHK çıkarma yetkisi, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu'na verilm iştir. Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi değildir.
Olağan dönemlerde KHK çıkarabilmek için zorunlu olan “yetki yasası"
olağanüstü hallerde aranmadığı gibi, sosyal ve ekonomik haklar dışındaki temel hak ve özgürlüklerin KHK'lerle olağanüstü hallerde işlemez.
Olağanüstü hal KHK'leriyle her tü rlü tem el hak ve özgürlükler kısıtlanabilir.
Bunların anayasaya uygun olup olmadıkları denetlenemez.
Olağan Dönem KHK'lerin TBM M 'de görüşme süresi yok.
OHAL ve Sıkı Yönetim KHK'lerin TB M M 'de görüşme süresi 30 gündür.
Olağan Dönem KHK'lerin uygulanması süresizdir.
e. Tüzükler: Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Danıştay tarafından incelenir. Resmi Gazete'de yayımlanır.
f. Yönetmelikler: Başbakanlık, Bakanlıklar, Kamu Tüzel Kişileri tarafında çıkarılır. Ülke çapında uygulanacaksa Danıştay tarafından, diğer
yönetm eliklerin ise yargısal denetimi o yerdeki idare mahkemeleri tarafından yapılır. Resmi Gazete'de yayımlanabilir. Kanunla düzenlenemeyen bir konuda yönetm elik çıkarılamaz.
g. Emir ve Genelgeler 2. Yazısız Kaynaklar a. Ö rf ve adetler 3. Yardımcı Kaynaklar
a. İçtihatlar (Yargısal Kararlar): Hukukun yardımcı kaynaklarından biri yargı kararlarıdır.
b. Öğretiler (Doktrin): Hukukla uğraşan kişilerin, hukuk sorunları hakkındaki görüş ve düşünceleridir.
HUKUK KURALLARINDA BOŞLUK Hakimin Hukuk Yaratması:
Hakimin önüne gelen anlaşmazlığı çözmek için sırasıyla:
1. Önce yazılı kurallara başvurulur. Yazılı kural var ise onu uygular.
2. Bununla ilgili yazı hüküm yoksa KANUN BOŞLUĞU var demektir.
3. Bu durumda hakim anlaşmazlığı çözmek için yazısız ö rf ve adetlere başvurur.
4. Ö rf ve adet hukuk kuralı varsa onu uygular.
5. Ö rf ve adet hukuk kuralı yoksa HUKUK BOŞLUĞU vardır. (Hem yazılı hem de yazı s ı z hukuk kuralı yoktur)
6. Medeni kanunun kendisine verdiği yetki ile kanun koyucu gibi kendisi hukuk yaratarak sorunu çözer. Hakimler bunu yaparken hukukun yardımcı kaynaklarından da yararlanabilirler.
Kanun Boşluğu:
1. Kural içi boşluk: Kural içi boşlukta kanun koyucu belli bir hukuki mesele için bir çözüm öngörmüştür. Fakat bu çözümün somut olaya doğrudan doğruya uygulanması mümkün değildir. Hakim takdir yetkisini kullanarak bu boşluğu doldurabilir.
2. Kural dışı boşluk: Kural içi boşlukların dışında kalan diğer boşlukların hepsi kural dışı boşluktur. Bu boşlukları kanun koyucu istemeden bırakmıştır.
a. Açık Boşluk: Mevzuatın bir mesele hakkında olayın özü ve sözü itibariyle olaya uygulanabilecek hiçbir kurala yer vermemesidir. Ör; Süt kardeşler arasında herhangi bir evlenme yasağının bulunmaması bu boşluk türüne örnektir.
b. Açık olmayan (örtülü) boşluk: Mevzuatta mesele ile ilgili bir kural bulunmasına rağmen bu kuralın olaya uygulanmasında adaletsiz sonuçlar çıkarması veya mevcut kuralın uygulamada yetersiz ve tatm in edici olmaması durumudur. Ör; Evlenmeleri yasak olan kişiler düzenlenirken aynı kişi tarafında evlat edinilmiş evlatlıkların evlenememesi durumudur.
Hukuk Boşluğu: Herhangi bir olay hakkında ne yazılı ne de yazısız (örf, adet, gelenek gibi) bir kural olmadığı durumları ifade etmek için kullanılır.
M edeni Hukukta Geçerli Olan Tem el İlkeler
1. Dürüst davranma (objektif iyi niyet): Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılması hukuk düzeni tarafından korunmaz.
2. İyi niyet: Kanunun, iyi niyete hukuki bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyi niyetin varlığıdır.
3. İspat kuralları: 3 istisnası var. l.Herkesçe bilinen olaylar, 2.Kanuni karineler, 3.Kanun gereği ispat yükünün yer değiştirmesi.
4. İspat yükü (Beyyine Külfeti): İspat araçlarına delil denir. Ör; Tanık, keşif, bilirkişi. İddiasını bir karineye dayandıran kimse ispat yükünden kurtulur.
Karine: mevcut ve bilinen olgulardan bilinmeyen bir olgunun çıkarılmasıdır.
Kanuni karine: Bir kanun hükmünün belli bir olaydan, belli olmayan bir olayın varlığını çıkarmasıdır. Fiili Karine: Bir olaydan başka bir olayın varlığı veya yokluğu sonucunun çıkarılmasıdır.
5. Resmi belgelerle ispat: resmi sicil ve senetler, belgeledikleri olguların doğruluğuna kanıt oluştururlar.
Kişiler Hukuku: Kişilik ölüm ve gaiplikle son bulur. Tüzel kişiliğin başlangıcı ise bildirim, izin, tescil ve karma sistemle olur. Kamu tüzel kişiliklerin kişiliği ise yasa yolu ile son bulur.
Kişisel Hal Sicilleri ve Tutulması: Nüfus kütükleri ilçe esasına göre tutulur. Her mahalle ve köy için ayrı kütükler tutulur. Bu kütüklerin tutuluş şekilleri ve bütün belgelerin form ülleri yönetm elikle belirlenir.
Doğum Kütüğü: Bu kütük nüfus dairesinde tutulan doğum tutanaklarının tümünden oluşur. Doğumu en geç bir ay içinde nüfus memurluğuna bildirmek gerekir. Bu beyan iki tanık yanında sözlü olarak yapılır.
Ölüm Kütüğü: Her ölüm ve bulunan her ölü en çok 10 gün içinde nüfus memuruna bildirmesi gerekir.
Yer Değiştirme Kütüğü: Nüfus kanunu ikametgahın değiştirilmesi halinde, değiştirmeden itibaren 2 ay içinde aile kütüğünü yeni ikametgaha nakledilmesi zorunluluğu getirmiştir.
Evlenme kütüğü: Bu kütük evlenme belgelerinden oluşur. Evlenme tarihinden başlayarak 1 ay içinde evlenme akdini yaparlar. Ör 3 nüsha evlenme bildirisini bulundu yer nüfus memurluğuna onlar da erkekle kadının kayıtlı olduğu nüfus memurluğuna göndermekle yükümlüdür.
Boşanma Kütüğü: Boşanma kararını veren mahkemenin başkatibi kararın kesinleştiği andan itibaren 30 gün içinde 3 nüsha karar örneğini bulunduğu yer nüfus müdürlüğüne bu müdürlükte kararı kocanın kayıtlı bulunduğu nüfus memurluğuna gönderir.
Hısımlılık: Soybağı
Velayet Hakkı: Ergin olmayan çocuklar üzerinde anne ve babaya tanınmış mutlak haktır.
Vesayet Hakkı: Velayet altında bulunmayan küçük ve kısıtlıların haklarını korumak üzere mahkemelerce yasal bir temsilci atanmasıdır.
Veraset kavramı: Veraset kavramı, miras, vasiyet ve miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarrufları ifade eder.
Miras: Ölen veya gaipliğe hükmolunan kimsenin mal varlığını kanun veya ölüme bağlı bir tasarrufla tayin edilmiş kimselere intikali demektir. Görüleceği üzere, miras ya kanunla veyahut ölüme bağlı bir tasarrufla intikal eder.
Miras Bırakan (Muris): Vasiyet yoluyla miras bırakan kişiyi ifade eder.
Borçlar Hukukuna Hakim Olan İlkeler
*Nisbilik
*İrade özerkliği -sözleşme serbestisi -eşitlik
-şekil serbestisi
*Dürüstlük
*Kusurlu sorum luluk
*3.kişi aleyhine borç kurulamaması
*Sözleşmelerde ivaz (karşılık) ilkesi
*Borçlunun yerleşim yerinde (ikam etgahında) ifa M edeni Hukukta Geçerli olan Tem el Esaslar:
Dürüstlük, İyi niyet, İspat yönü, Hak ehliyeti.
Ceza Hukukuna Hakim Olan İlkeler:
*Kanunilik İlkesi
-Belirlilik: Kişi,yanızca kanunda açıkça suç olarak tanımlanmış eylemlerinden dolayı cezalandırılabilir.
-Aleyhe çıkarılan yasa geçmişe yürümez Kıyas yapılamaz.
İdarenin düzenleyici işlemleri ile suç oluşturulamaz ve ceza verilemez.
Ö rf ve adete dayanarak suç oluşturulamaz ve ceza verilemez.
*Kusursuz Ceza Olm az İlkesi
*Cezaların Şahsiliği (Kişiselliği) İlkesi
*Ümanizm İlkesi: Kişinin Cezalandırılmasının amacı yeniden topluma kazandırılmasıdır.
*Cezalandırmada A d a let ve Eşitlik İlkesi Borçlar İlişkisinin İlkeleri:
1. Borç ilişkilerinin nispi niteliği: Borç ilişkisi sadece taraflar arasında etkili olan, taraflar arasında hüküm ve sonuç doğuran bir etkiye sahiptir. Bu nedenle borç ilişkisinden doğan haklar nispi haklar olarak nitelendirilir.
2. Sınırlı sayıda olmaması: Borç ilişkileri sınırlı sayıda olma ilkesine tabii değildir. Yasalarımızda borç ilişkilerinin sayıları sınırlandırılmamıştır. Yasada öngörülmemiş bir borç ilişkisi de kurulabilir.
3. Borç ilişkilerinin geçici niteliği: Borç ilişkileri geçici ilişkilerdir. Her borç ilişkisinin belli bir süresi vardır.
4. İradede özerklik ilkesi: Taraflar kendi aralarında hukuki işlemlerini serbestçe düzenleyebilme yetkisine sahip olup bu serbest ahlaka, kamu düzenine kanuna aykırılık sebepleri ile sınırlandırılabilir. İrade özerkliği ilkesi içerisinde sözleşme serbestisi eşitlik ilkesi şekil serbestisi gibi bazı ilkeleri de bünyesinde barındırır.
5. Dürüstlük ilkesi (O bjektif İyi Niyet) : Herkes hem haklarını kullanırken hem de borçlarını ifa ederken ortalama zeka seviyesine sahip dürüst, namuslu, güvenilir, bir kişinin aynı hal ve şartlar altında sergileyebileceği davranışı esas alıp bu davranış biçimine göre olgun hareket etmesidir.
6. Kusur sorumluluk ilkesi: Sorumluluğun kurucusu unsurdur. Temel sorumluluk kusur sorumluluğudur. Kusur ise kasten veya ihmalle zararlı sonucu doğuracak, hukuka aykırı fiili gerçekleştirmektir.
7. İvazlılık ilkesi: Kural olarak sözleşmeler karşılıklı borç doğururlar. Bazı sözleşmeler ise herhangi bir karşılık borcu doğurmazlar.
8. Üçüncü kişi aleyhine borç yaratmaması: Borç ilişkisine giren taraflar sözleşme dışında kalan üçüncü bir kişi aleyhine borç yaratamazlar.
9. Borçlunun yerleşim yerinde ifa ilkesi: Borç ilişkisinde kural ifa yerinin taraflar arasında kararlaştırılması olup para ve parça borçları dışında taraflar anlaşmamışlarsa borçlunun ifa yeri esas alınır.
Borçları Sona Erdiren durumlar: Takas, Birleşme, İfa (Ödeme), Zamanaşımı, Tedit (Yenileme)
Edim: Aralarında mevcut borç ilişkisi nedeniyle alacaklının borçludan istediği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranış şeklidir.
Sözleşme: İki tarafın bir hukuki sonucu elde etmek üzere iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun surette açıklamaları demektir.
İcap: Sözleşmeyi kurmak üzere yapılan ilk irade açıklamasıdır.
İfa: Borç ilişkisinde tarafların yapmaları gereken yükümlülüklerini (edimi) yerine getirm eleridir.
Tem errüt: Borçlunun borcunu ödememekte, alacaklının alacağını almakta direnmesi.
Zilyetlik: Eşya üzerinde bilinçli bir şekilde kurulup sürdürülen hakimiyet durumudur.
Def'i: Davalının borcunu, özel bir nedenden dolayı yerine getirmekten kaçınmasına olanak veren hak.
Fesih: Sürekli borç ilişkisini geleceğe etkili olarak ortadan kaldıran bozucu yenilik doğuran haktır. Fesih(Dağıtma) bir tüzel kişiliğin bir kararla sona erdirilmesi.
İnfisah (Dağılma): Bir tüzel kişiliğin herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden sona ermesi.
İntifa hakkı: Yararlanma hakkı; başkasına ait malları kullanma ve bunlardan yararlanma yetkisi veren hak.
İrtifak hakkı: Bir eşyayı sadece kullanma ve ondan yararlanma yetkisi sağlayan ayni hak.
Zamanaşımı: Yasaların belirlediği süre içerisinde ve şartlarda alacaklının alacağını talep etmemesi sonucu hakkını yitirm esidir.
Ahde Vefa İlkesi: Koşullar ne kadar ağırlaşırsa ağırlaşsın tarafların sözleşmede belirlenen doğruluk ve dürüstlük kurallarına uymak zorunda olmasına denir.
Tedit (Yenileme): Yeni bir borç meydana getirmek suretiyle eskisinin ortadan kaldırılmasıdır.
Kambiyo: Herhangi bir yerdeki bir alacağın tahsili, bir borcun ödenmesi veya bir yerden toplanan para ve para yerine geçen taşınabilir değerlerin başka bir yere aktarılması için yapılan işlemin bedeli.
Poliçe: Belirli bir sürenin sonunda belirli bir parayı kendi adına veya bir başkasının emrine ödemesi için alacaklının borçluya yazdığı bildiridir.
Ölüm Karinesi: Bir kimse, ölümüne kesin gözle bakmayı gerektiren durumlar içinde kaybolursa, cesedi bulunamamış olsa bile gerçekten ölmüş sayılır. Bir kimsenin kütüğüne o yerin en büyük mülki amirinin emri ile ölüm kaydı düşürülür. Ö r; Havada infilak edip parçalanarak denize düşen bir uçakta yolculuk etmekte olan cesedi de bulunamayan bir kimsenin ölmüş olduğunu ispat etmek imkansız denecek kadar zordur.
Gaiplik: Ölüm tehlikesi içinde kaybolan ve kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir. Bir kimsenin gaipliğine iki halde karar verilebilir.
1. Ölüm Tehlikesi İçinde Kaybolma: Bir kimsenin bu halde gaipliğine karar verilebilmesi için bir yıl süre geçmesi gerekmektedir.
2. Uzun Zamandan Beri Haber Alınamaması Durumunda: Bu durumda ise son haber tarihinden itibaren 5 yıl süre geçmesini tespit etmiştir. Yüzmek için denize giren ve iyi yüzm e bilen bir kişinin geri dönmemesi durumudur.
Fiil Ehliyetinin Koşulları:
1. A yırt Etme Gücüne Sahip Olmak (Olum lu): Medeni kanuna göre ayırt etme gücünü ortadan kaldıran haller şunlardır: Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, yaş küçüklüğü ve sarhoşluk.
2. Ergin olmak (olumlu): Erginlik, 18 yaşın doldurulmasıyla başlar. Bir kimse henüz 18 yaşını doldurmamış olmamasına rağmen ergin sayılır. Bu duruma erginlik denir. Erken erginlik 2 halde söz konusudur.
a. Evlenme ile ergin olma: Evlenme kişiyi ergin kılar. Evlenme erginliği medeni kanuna göre erkek veya kadın için 18 yaşını doldurmasıdır. Olağanüstü durumlarda önemli bir sebeple 16 yaşını bitirmiş kadın ve erkeğin
evlenmesine hakim tarafından karar verilebilir. Buna olağanüstü evlenme erginliği denir.
b. Mahkeme kararı ile ergin olma: 16 yaşını dolduran küçük kendi isteği ve velisinin rızası ile mahkemece ergin kılınabilir. (en az 15 yaş.)
3. Kısıtlı olmamak (olumsuz): Medeni kanuna göre kısıtlanma sebepleri: Akıl sağlığı veya akıl zayıflığı, savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim , bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü
bağlayıcı bir cezaya mahkum olma işlerini gerektiği gibi yönetemediği ispat edilen bir erginin kısıtlanmasını istemesi hallerinden ibarettir.
Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişilerin Hukuki Durumu:
1. Tam Ehliyetliler:
2. Sınırlı Ehliyetliler: Sınırlı ehliyetliler grubuna evli olanlar ile kendilerine yasal danışman atanmışlar girer.
3. Sınırlı Ehliyetsizler: A yırt etme gücüne sahip küçükler ile ayırt etme gücüne sahip kısıtlı kişilerdir. Medeni kanuna göre bu kişiler yasal temsilcilerinin izni olmadan kendi işlemleri ile borç altına giremezler haksız fiillerinden dolayı sorumludurlar.
4. Tam Ehliyetsizler: Bu kişiler fiil ehliyetinin en önemli koşulu olan ayırt etme gücünden yoksun olan kişilerdir.
Hukuki işlem Ehliyeti: Bir kişinin hukuki işlem yapabilme, hukuki işlemlerde kendi lehine haklar ve borçlar yaratabilmesidir.
Haksız Fillerden Sorumlu olma Ehliyeti: Kişinin hukuka aykırı fiilleri ile başkalarına vermiş olduğu zararları kendisinin ödemekle yükümlü tutabilm e ehliyetidir. Bu ehliyete bütün kişiler sahiptir.
Dava Ehliyeti: Kişinin mahkemelerde davacı veya davalı sıfatı ile yemin, ikrar, sulh ve feragat gibi yargılama hukukuna ait işlemleri yapabilmesini ifade eder.
Tam ehliyetsizler hariç bütün kişilerin ehliyeti vardır.
Taraf Ehliyeti: Bir kişinin davacı veya davalı olabilme ehliyetidir.
Şekli Hukuk: Uyuşmazlıkların çözümünde izlenecek usulü gösteren kurallardır.
Nitelikleri Bakımından Haklar
Mutlak Haklar: Herkese karşı ileri sürülebilen ve sahibine tam bir hakimiyet veren haklardır.
a. Mallar üzerindeki mutlak haklar: Hukuki anlamda mal, para ile ölçülebilen ve başkalarına devredilebilen haklardır. Mallar, maddi mallar ve maddi olmayan mallar olarak ikiye ayrılır.
b. Ayni Haklar( Maddi mallar üzerindeki mutlak haklar): Kişilere doğrudan doğruya hakimiyet kurma yetkisi veren ve bu nedenle herkese karşı ileri sürülebilen bir malvarlığı hakkıdır.
b.1. M ülkiyet Hakkı: Sahibine tam ve geniş yetkiler veren haklardır. M ülkiyet hakkına sahip olan kimse bu hakkın konusunu oluşturan eşyayı hukuk düzenin tespit ettiği sınırlar içinde kalmak şartıyla dilediği gibi kullanabilir.
b.2. Sınırlı Aynı Haklar: Aynı haklardan bazıları m ülkiyet hakkı gibi geniş yetkiler verm eyip sınırlı bazı haklar tanımaktadır. Sınırlı ayni haklar tanıdıkları yetkinin mahiyetine göre irtifak hakları taşınmaz yükü ve rehin hakları olmak üzere 3 e ayrılır.
b.2.1. İrtifak Hakları: Başkasına ait bir eşyayı kullanma veya ondan yararlanma yetkisini veren ayni haklardır. Ö r; oturma hakkı, mecra hakkı, inşaat(üs kurma) hakkı
Şahsi irtifak hakları 1.İntifa hakkı 2.Oturma (sükna) hakkı 3.Üst hakkı
4.Kaynak hakkı
b.2.2. Taşınmaz Yükü: Bir taşınmaza sahip olan kişinin yalnız o taşınmazla sorumlu olmak üzere bir kimseye bir şey vermek veya o işi yapmakla yükümlü kılınmasıdır. Ör; bir üzüm bağına sahip olan A'nın bağından elde ettiği üzümleri şarap fabrikası olan B'ye teslim etmeyi taahhüt etmesi ve bu yükümlülüğünü üzüm bağının değeriyle tem inat altına almasıdır.
b.2.3. Rehin Hakları: Bu haklar sahibine alacağını borçlusundan alamadığı takdirde rehin verilmiş olan şeyi sattırarak paraya çevirmek sureti ile alacağını tahsil etmek yetkisini veren ayni haklardır.
Nispi Haklar: Herkese karşı ileri sürülemeyen ancak belirli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır.
Yenilik Doğuran Haklar
Bu haklar sahibine tek taraflı bir irade açıklaması ile yeni bir hukuki durum yaratma veya mevcut hukuki durumu değiştirmek ya da tamamen ortadan kaldırma yetkisi veren haklardır.
a. Kurucu Yenilik Doğuran Haklar
Yeni bir hukuki ilişkinin doğmasına yol açan haklardır.
İştira (Alım Hakkı): Hak sahibine tek taraflı bir beyanla gayrimenkulün alıcısı olabilme hakkını sağlayan haklardır.
Şuf'a (Ön A lım ) Hakkı: Bir gayrimenkulün üçüncü bir şahsa satımı halinde bu hakka sahip olanın tek taraflı bir beyanla gayrimenkulün alıcısı olma hakkını sağlayan haklardır.
Vefa (Geri A lım ) Hakkı: Gayrimenkulü devretmiş olan bir şahsın tek taraflı bir beyanla gayrimenkulü geri alma yetkisini sağlayan haklardır.
b. Bozucu Yenilik Doğuran Haklar
Hak sahibi tarafından kullanılmaları ile mevcut bir hukuki durumu ortadan kaldıran haklardır. Vekilini azletmek veya haklı olarak hizmet sözleşmesini feshetmek bu haklardandır. Ör; Boşanma hakkı gibi.
c. Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar
Hakkın kullanılması ile mevcut bir ilişkide değişiklik meydana getiren haklardır.
Seçimlik borçlarda seçim hakkını kullanma bu gruptaki haklardandır.
Alelade Haklar
Kullanılmaları ile yeni bir hukuki durumu meydana getirm eyen haklardır. Reşit olmamış çocuklar bakımından sadece anne ve babalara tanınmış olduğu velayet hakkı kapsamında çocuğa öğüt vermek, ihtarda bulunmak, onu temsil etmek hakkı girer.
Hakların Kazanılması:
Kurma yoluyla kazanma: Bir kimsenin sahip olduğu hakkı devretmeksizin bu hak üzerinde bir başkasına yeni bazı haklar sağlaması durumunda kazanılır. Ör;
A'nın komşusu olan B'ye tarlası üzerinde geçit hakkı vermesi.
Hakların kazanılması kuralı iyi niyet (subjektif iyi niyet) Hakların kullanılması kuralı o bjektif iyi n iye t (dürüstlük) dür.
Aleniyet ilkesi: Temelinde hukuk devleti mekanizmasının, kamunun devlete karşı güven duymasını sağlamak olan, taraflar, tanıklar ve kamunun
yargılamaya güvenini sağlamak açısından en önemli unsuru ve isteyen kişilerin duruşmalar sırasında mahkeme salonlarında bulunup, duruşmanın adil bir düzende, usulüne uygun yapılmasını ve adaleti sağlayan ilkedir.
Devleti Oluşturan Unsurlar
Halk (M illet): Devlet otoritesinin yönettiği insanlar topluluğudur.
Ülke (Toprak): Devletin, üzerinde egemenlik kurduğu kara parçasıdır.
İktidar (Egemenlik): Halk ve ülke üzerinde egemenlik hakkını kullanan otoritedir.
Oligarşik Devlet: Egemenliğin bir grup ya da zümre tarafından kullanıldığı devlet biçimidir. Oligarşik devlete Suriye örnek olarak gösterilebilir.
Teokratik Devlet: Egemenliğin dinsel ve kutsal yollarla tanrıdan kullanıldığına inanılan devlet biçimidir. Bu devlet biçimine İran örnek verilebilir.
Üniter Devlet: Devletin ülke, m illet ve egemenlik unsurları ile yasama, yürütm e ve yargı organları bakımından teklik özelliği gösterdiği devlettir. Ör;
Türkiye, Japonya, Norveç, Portekiz, Fransa, İngiltere ve Yunanistan gibi.
Merkezi Üniter Devlet: Devletin dışında başka kamu tüzel kişisinin bulunmadığı ve bütün devlet faaliyetlerinin merkezden yürütüldüğü bir devlettir.
Adem -i Merkezi Üniter Devlet: Bazı devlet faaliyetlerinin kamu kişileri tarafından yürütüldüğü devlettir.
Konfederasyon: İki veya daha çok devletin uluslar arası hukuki kişiliklerini korumak amacıyla özellikle ortak bir savunma sağlamak amacıyla kurdukları devlettir. İç ve dış ilişkilerinde özerktirler. Tüzel kişilikleri yoktur. Ör; ABD'nin eski yönetim şekli
Federal Devlet: İçişlerinde serbest dışişlerinde birbirine bağlı devletlerdir.
Federasyonu oluşturan devletlere federe devlet (eyalet) bunları oluşturan devlete federal devlet denir. Federal devlet federe devletin üstündedir. ABD, Almanya, İsviçre, Kanada, Avusturya, Rusya, Avustralya federal devletlere örnektir.
Kuvvetler ayrılığı: Kuvvetler ayrılığı teorisinin kurucusu M ontesquieu'dur.
Yarı Başkanlık Sistemi: Fransa, Portekiz gibi ülkelerde uygulanır.
Mutlak Monarşi: Yasama ve yürütm ede toplanmıştır. Devletin tek ve hiyerarşik otoritesi hükümdardır. 1876 Anayasası'nda görülmüştür. Ör; Suudi Arabistan Krallığı.
Meşruti Monarşi: Devletin başı olan tek egemen kişinin yetkilerinin kısmen de olsa sınırlandırıldığı ve bu yetkileri paylaşan bir makamın monarşi şeklidir. Ör;
İngiltere, Japonya, İspanya.
NOT: Dünyada ilk kez 1946 Fransız Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiş bu anayasa ikinci referandumda kabul edilmiştir.
Temsili Demokrasi: Türkiye devleti Temsili Demokrasi ile yönetilir.
Temsili Demokrasinin Kontrol Mekanizmaları:
1. Parlamentonun (meclisin) feshi 2. Dilekçe hakkı
3. Temsilcilerin Azli Müessesesi
4. Danışma Referandumu (İstişari Referandum) 5. Politik Grev
Asli Kurucu İktidar: Daha önceden konulmuş hiçbir hukuk kuralı ile bağlı olmadan bir devleti kuran ve ona hukuki statüsünü veren, anayasayı ilk elden yapan iktidardır.
Tali Kurucu İktidar: Bir ülkenin anayasasını, yine o anayasada belirtilen usul ve kurallara bağlı kalarak değiştiren iktidardır.
Kurulmuş İktidar: Kurucu iktidarın anayasa ile çizdiği sınırlar içinde kalarak devletin yasama, yürütm e ve yargı yetkisini kullanan iktidardır.
Jandarma Devleti: Liberal felsefeden esinlenen devletin görevlerini devleti dışa karşı savunmaktan ibaret görev devletin ekonomik hayata müdahalesini gereksiz hatta zararlı gören devlet anlayışıdır.
Bir devletin oluşabilmesi için gerekli öğeler: Ülke-Halk-Egemenlik.
Sened-i İttifak (1808): Misak (sözleşme) biçiminde ilan edilmiştir. İngiliz meşrutiyetinin egemenlini oluşturan Magna Charta'ya benzemektedir.
Tanzim at Fermanı (1839):
• Devlet harcamalarının kanunlara dayandırılması hükmü karara bağlanmıştır.
• Türklerin ilk haklar beyannamesi olarak kabul edilir.
• Padişahın yetkileri bu fermanla sınırlandırılmış, anayasacılığa ve demokrasiye geçişin ilk adımı olmuştur.
• Hukuki açıdan “ferm an" niteliğindedir.
Islahat Fermanı (1856):
Cizye ve iltizam kaldırılmıştır.
Gayrimüslimlere küçük düşürücü sözler söylenmesi (gavur...) yasaklanmıştır.
I.M eşrutiyetin İlanı (Kanun-i Esasi) (1876):
• İlk Osmanlı Anayasası, Prusya ve Belçika Anayasaları esas alınarak hazırlanmıştır.
• I.M eşrutiyetin ilanıyla memurlar sınırlı durumlar hariç azledilemezler.
Kanuna aykırı itaat etme halinde sorumluluk devam eder. (kanunsuz emir)
• Milletvekili seçilme yeterliliği ilk kez bu anayasa ile düzenlenmiştir.
• Yasama dokunulmazlığı ilkesi ilk kez bu anayasada düzenlenmiştir.
• Yüce divan bu anayasa ile ilk kez kurulmuştur.
• İlk kez genel seçim, gizli oy, basit çoğunluğu ilkeleri uygulanmaya konulmuştur.
• Olağanüstü hal kavramına ilk kez yer verilmiştir.
• Bütçenin yıllık olması ve vergilerin kanuniliği ilkesi ilk kez bu anayasada yer almıştır.
• I.M eşrutiyetin ilanında Osmanlıcılık ve Batıcılık etkili olmuştur.
• Vatandaşlık hakkı
• Kişi hürriyeti
• İbadet hürriyeti
• Basın hürriyeti
• Dilekçe hakkı
• Öğretim hürriyeti
• Mali güce göre vergi hürriyeti
• Kanuni hakim güvencesi
• Vergilerin kanuniliği ilkesi
• Müsadere ve angarya yasağı II. M eşrutiyetin İlanı (1909):
• Bakanlar kurulu, kolektif ve bireysel olarak padişaha bağlı değil yasama meclisine karşı sorumludur.
• Haberleşmenin gizliliği ilkesi kabul edilmiştir.
• Parti kurma hakkı getirilerek çok partili hayata geçiş sağlanmıştır.
• Bu dönemdeki uygulamaları demokratik olarak değerlendirmek mümkün değildir.
1909 Kanun-i Esasi'de Yapılan Değişiklikler:
• Hükümet, padişaha değil meclise karşı sorum lu hale getirilmiştir.
• Padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır.
• Padişahın sürgüne gönderme yetkisi kaldırılmıştır.
• Yasa te klifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır.
• Yasalara aykırı tutuklam a yasaklanmıştır.
• Padişahın meclisi açma-kapama yetkisi zorlaştırılmıştır.
• Sansür yasağı kaldırılmıştır.
• Cem iyet (parti) kurma hakkı getirilerek, çok partili hayata geçiş sağlanmıştır.
• Padişahın kanunları onaylama süresi belirlenmiştir (2 a y)
• Padişahın mutlak veto yetkisi kaldırıldı, geciktirici, güçleştirici vetoya dönüştürüldü.
T.C.'de Kurucu Meclis tarafından hazırlanan anayasalar: 1921, 1961, 1982.
1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye):
• Meclis Hükümeti (Yasama ve yürütm e organları, yasamada toplanır.)
• 24 maddeden oluşur.
• “ Egemenlik kayıtsız şartsız m illetindir" ilkesi benimsenmiştir.
• Güçler birliği ilkesi benimsenmiştir.
• Meclis hükümeti sistemi ile yasama, yürütm e, yargı gücü TBM M 'nin elindedir.
• Yasama ve yürütm e yetkisini kendisinde toplam ıştır (Meclis hükümeti)
• Hükümetin doğal başkanı meclisin de başkanıdır.
• Hükümet meclisin denetimi altı ndad ı r.
• Seçimler iki yılda bir yapılır.
• Seçmen yaşı 18'dir.
• Meclis devam lı toplantı halindedir.
• Ç ift dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
• Yerinden yönetim ilkesi benimsenmiştir.
• 1921 Anayasasında yargı düzenlenmemiştir.
• 1921 Anayasası Kanun-i Esasi'yi (1876) yürürlükten kaldırmamıştır. Yani 1924 Anayasası yürürlüğe girene kadar iki anayasa da yürürlükte kalmıştır.
1921 Anayasasında 1923 Değişiklikleri:
• Türkiye Devleti'nin hükümet şekli Cumhuriyettir.
• Cumhurbaşkanı meclis tarafından bir dönem olarak milletvekilleri tarafından seçilecektir.
• Cumhurbaşkanı 4 yıllığına seçilecektir.
• Cumhurbaşkanının meclis tarafından ikinci kez seçilmesi mümkündür.
• Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından m illetvekilleri arasından seçilecektir.
• Bakanlar, Başbakan tarafından ve meclis üyeleri arasından seçilecektir.
• Bakanlar, Cumhurbaşkanınca meclis onayına sunulacaktır.
• Devletin dini İslam'dır.
• Devletin resmi dili Türkçe'dir.
• Başkenti Ankara'dır.
• Yukarıdaki değişliklerle birlikte 1921 Anayasası'na sonradan “Devletin dini İslam, dili Türkçe'dir." ibareleri eklenmiştir.
1921 Anayasasının Özellikleri:
• En kısa ve özlü anayasadır.
• Tek yumuşak anayasadır.
• Çerçeve anayasa özelliğindedir.
• Asli kurucu iktidar özelliğindedir.
• Temel hak ve ödevlerle ilgili düzenleme yapılmamıştır.
• Laik bir anayasa değildir.
1924 Anayasası (20 Nisan 1924)
• Karma hükümet sistemi benimsenmiştir. (Yasama ve yürütm e organları, yasamada toplanır.)
• Kuvvetler birliği, görevler ayrılığı sistemini benimsemiştir.
• Çoğunlukçu demokrasi anlayışını benimsemiş. (O y çokluğu ilkesinin geçerli olması). Çoğunlukçuluk iktidar dışındaki grupların siyasi alana katılamadığı ve çoğunluğun söyleminin egemen olduğu sistemdir.
• Devletin temel niteliği cum huriyet'tir. (bu madde değiştirilemez)
• “Güçler birliği" ve “meclisin üstünlüğü" benimsenmiştir.
• Seçilme yaşı 30'dur.
• Cumhurbaşkanı 4 yıllığına seçilir.
• Cumhurbaşkanının tekrar seçilme imkanı vardır.
• Cumhurbaşkanının kanunları yayımlama süresi 10 gündür.
• Tüzükler, Danıştay incelemesinden geçmek zorundadır.
1924 Anayasasının Özellikleri:
• Sert bir anayasadır.
• Çoğunlukçu demokrasi anlayışını benimsemiştir (O y çokluğu ilkesinin geçerli olması)
• En fazla değişikliğe uğrayan anayasadır.
• En sivil anayasadır.
• Şimdiye kadar en uzun süre yürürlükte kalan anayasadır.
• Anayasanın üstünlük ilkesi benimsenmiştir.
• Sıkıyönetim kavramına yer verilmiştir.
• 1924 Anayasası diğer anayasalarımızın hiç birinde olmayan, kanunları yorumlama (yasama yorum u) yetkisini TB M M 'ye vermiştir.
• “Türkiye Devleti bir Cum huriyet'tir" maddesinin değiştirilmesi yasaklanmıştır.
• 1946'dan itibaren çok partili siyasi hayata geçilmiş (çoğulculuk ilkesi) tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir .
1924 Anayasasındaki Değişiklikler:
1928: Devletin dini İslam 'dır" ibaresi kaldırılmıştır.
1929: Toprak reformu yapılmıştır.
1930-1934: Kadınlara siyasi haklar tanınmıştır. (Belediye(1930), muhtarlık(1933) ve milletvekili seçimlerine katılma(1934)) 1934: Seçmen yaşı 18'den 22'ye çıkarılmıştır.
1937: Laiklik ve diğer Atatürk ilkeleri anayasaya eklenmiştir.
1945: Anayasanın dili Türkçeleştirilmiştir.
1946: Çok partili hayata geçilmiştir.
1946: Seçimler 4 yılda bir yapılır maddesi eklenmiştir.
1946: Tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir.
1961 Anayasası'nın Ö zellikleri:
Hüküm et Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine Sistemi 27 M ayıs 1960'ta yapılan darbe sonucu, darbeyi gerçekleştiren Milli birlik Komitesi'nin girişimiyle Tem silciler Meclisi (Sivil Kanat) ile M illi Birlik Kom itesi'nin (Askeri Kanat) oluşturduğu Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır.
• Yasama yetkisi; TBM M ve Cum huriyet senatosuna,
• Yürütme yetkisi; Cumhurbaşkanı ve bakanlar kuruluna,
• Yargı yetkisi ise; Bağımsız Mahkemelere verilmiştir.
• Sivil Kanat halk tarafından seçilmemiştir.
• Millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosundan oluşan çift meclisli bir parlamento oluşturuldu.
• Parlamenter sisteme geçilmiş, Tek dereceli seçime karar verilmiştir.
• Cumhurbaşkanının görev süresi 7 y ıld ır. Bir kişi bir defa Cumhurbaşkanı olabilir kuralı getirilmiştir.
• En demokratik ve liberal anayasadır.
• MGK kurulmuş tur.
• Millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosundan oluşan çift meclisli bir parlamento oluşturuldu.
• Parlamenter sisteme geçilmiş, Tek dereceli seçime karar verilmiştir.
• Cumhurbaşkanının görev süresi 7 yıldır. Bir kişi bir defa Cumhurbaşkanı olabilir kuralı getirilmiştir.
• En demokratik ve liberal anayasadır.
• Çoğulcu toplum yapısı geliştirilmiş.
• Anayasanın üstünlüğü ilkesi kabul edilmiştir. Böylece Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
• Temel haklar genişletilmiştir (en ayrıntılı biçimde düzenlenmiş). Sosyal devlet ilkesi ilk kez kabul edilmiştir. Demokratik Devlet ilkesi de bu anayasada.
• 1961 anayasası insan haklarına dayalı devlet ilkesini benimsemiştir.
• Hak ve özgürlükler ancak kanunla sınırlandırılabilecektir.
• Sosyal hak ve ödevler ilk defa sistematik olarak düzenlenmiştir.
• İşçilere ve kamu görevlilerine sendika kurma hakkı tanınmıştır.
• 1924 Anayasası'nda cum huriyetin nitelikleri olarak, cumhuriyetçilik, m illiyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik, inkılapçılık sayılmıştır. Oysa 1961 Anayasası'nda bu altı ilkeden halkçılık, inkılapçılık ve devletçilik kabul edilm em iştir.Milliyetçilik ilkesi ise milli devlet olarak değiştirilerek kabul edilmiştir.
• Anayasa bunların yanında “insan haklarına dayalı devlet", “demokratik devlet", “sosyal devlet" ve “hukuk devleti" gibi yeni temel ilkeleri kabul etmiştir. Bu ilkelerden hukuk devleti gibi bazılarının tem elleri önceki anayasamızda da vardır. Oysa sosyal devlet ilkesi tamamen bu anayasa ile benimsenmiştir.
• Hakimlerin bağımsızlıklarını sağlamak üzere Yüksek Hakimler Kurulu getirilmiştir.
• Bu anayasa ile Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yüksek mahkemeler tek tek düzenlenmiştir.
• Diyanet İşleri Başkanlığı 1961 Anayasasından itibaren kurulmuştur. Din hizmetleri kamu hizmeti olarak sayıldığı için DİB genel idare içerisinde sayılmıştır.
• Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetim i ilk kez 1961 anayasasında kabul edilmiştir.
NOT: 1924 Anayasası yönetm eliklerden söz etmemiştir. 1961 Anayasası söz etmesine rağmen, yönetm elik çıkarabilecek kurumlar arasında Başbakanlığı saymamıştır.
1961 Anayasası'nda 1971-1973 Değişiklikleri
• Bakanlar kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiştir. Böylece KHK kavramı ilk kez Türk Anayasasına girmiştir.
• Üniversitelerin özerkliği zayıflatılmış ve TRT'nin özerkliği kaldırılmıştır.
• Askeri otorite güçlendirilmiştir.
• Siyasi partilere devlet yardımı yapılması anayasa kuralı haline getirilmiştir.
• Temel haklar için genel bir sınırlama hükmü getirilmiş; sınırlama sebepleri artırılm ıştır. Ayrıca devlet memurlarının sendika kurma hakkı kaldırılmıştır.
Tabii yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir.
• Anayasa değişikliklerinin sadece şekil bakımından denetlenebileceği hükmü getirilmiştir.
• AYİM ve DGM 'ler kurulmuştur. (D GM 'ler 2004'te kaldırılmış yerlerini Ağır Ceza Mahkemeleri almıştır.)
• Adalet bakanının yüksek hakimler kurulunda oy sahibi olarak bulunması sağlanmıştır.
• 12 M art 1971-73 değişiklikleri ile ilk kez Bakanlar Kurulu'na KHK çıkarma yetkisi verilmiştir.
1961 Anayasası
• Askeri müdahaleler sonucunda hazırlanmıştır.
• Kurucu Meclis: Askeri, Sivil kanat.
• Askeri kanat: Milli birlik komitesi
• Sivil kanat: Temsilciler meclisi
• Sivil Kanat (Temsilciler Meclisi) seçimle oluşturulmamıştır. Ancak, meclis üyelerinin yaklaşık V i dolaylı olarak (vekillerce temsilci gönderilmesi, meclis kuruluşlarının kendi temsilcilerini belirlemesi yoluyla) halk tarafından seçilmiştir.
• Kurucu Meclis tarafından hazırlanan anayasa, halkoyuna sunularak %61 oy oranıyla kabul edilmiştir.
• Sivil Kanat, Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülmesiyle ilgili yetkiye sahip değildir.
• Çoğulcu demokrasi modeli benimsenmiştir.
• Halkoyuna sunulan anayasa tasarısının kabul edilmemesi durumunda ne yapılacağı belirtilm iştir (Genel seçimlerle oluşturulacak Temsilciler Meclisi anayasa çalışmalarına yeniden başlayacaktır).
• Siyasi partiler anayasanın hazırlanmasında etkin rol oynamıştır (Cum huriyet Halk Partisi ile Cumhuriyetçi Köylü M illet Partisi).
• 1961 Anayasası'yla ilgili halk bilgilendirilmiş, anayasanın kabulüne ya da reddine ilişkin görüşler kısmı rahatlık içinde açıklanmıştır.
1982 Anayasası
• Askeri müdahaleler sonucunda hazırlanmıştır.
• Kurucu Meclis: Askeri, Sivil kanat
• Askeri Kanat: Milli Güvenlik Komitesi
• Sivil Kanat: Danışma Meclisi
• Sivil Kanat (Danışma Meclisi) seçimle oluşmamıştır. Danışma Meclisi üyelerinin tamamını MGK atamıştır.
• Kurucu Meclis tarafından hazırlanan anayasa, halkoyuna sunularak %91 oy oranıyla kabul edilmiştir.
• Sivil Kanat, Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülmesiyle ilgili yetkiye sahip değildir.
• Çoğunlukçu demokrasi modelini benimsemiştir.
• Halkoyuna sunulan anayasa tasarısının kabul edilmemesi halinde ne yapılacağı konusunda açıklık getirilmemiştir.
• Siyasi partiler feshedildiği için anayasanın hazırlanmasında siyasi partilerin rolleri olmamıştır.
• Anayasanın kabulüyle Cumhurbaşkanlığı seçimi birleştirilmiştir.
• Anayasanın kabul edilmesiyle Cumhurbaşkanı da seçilmiştir.
1876 Kanun-i Esasi Temel Özellikler:
Merkeziyetçi devlet sistemi benimsenmiştir.
Yasama:
Mebusan Meclisi+Ayan Meclisi Yürütme:
Padişah+Heyet-i Vükela Yargı:
Bağımsız Mahkemeler Hükümet Sistemi:
Meşruti Yönetim 1921 Anayasası Temel Özellikler:
Milli egemenlik ilkesi benimsenmiştir.
“ Devletin dini İslam 'dır" maddesi eklenmiştir.
Güçler birliği ve meclis üstünlüğünü öngörür.
En yumuşak anayasadır.
Yasama:
Büyük M illet Meclisi Yürütme:
Büyük M illet Meclisi
İcra Vekilleri Heyeti Yargı:
Yargı yetkisi düzenlenmemiştir.
Gerektiğinde TBM M tarafından kullanılmıştır.
Hükümet Sistemi:
Meclis Hükümeti 1924 Anayasası Temel Özellikler:
Kazuistik (ayrıntılı) anayasadır.
Sert bir anayasadır.
“Devletin dini İslam 'dır" maddesi 1928'de çıkarıldı.
1937'de Laiklik ilkesi ve diğer Atatürk ilkeleri Anayasa'ya eklendi.
Yasama:
TBMM Yürütme:
TBMM Bakanlar Kurulu CB
Yargı:
Karma Sistem (Parlamenter Sistem+Meclis Hükümeti) 1961 Anayasası Temel Özellikler:
Sosyal devlet ilkesi kabul edilmiştir.
Yasama:
Millet Meclisi+Cumhuriyet Senatosu Yürütme:
Bakanlar Kurulu + Cumhurbaşkanı Yargı:
Bağımsız Mahkemeler Anayasa Mahkemesi
Hakimler yüksek Kurulu kuruldu.
Hükümet Sistemi:
Parlamenter sistem 1982 Anayasası Temel Özellikler:
En sert anayasadır.
En kazuistik anayasadır.
Yasama:
TBMM Yürütme:
Bakanlar Kurulu + Cumhurbaşkanı Yargı:
Bağımsız Mahkemeler Hükümet Sistemi:
Parlamenter Sistem
1982 AN AYAS AS I GENEL ESASLAR Madde-1: Devletin şekli Madde-2: Cum huriyetin nitelikleri
Madde-3: Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti Madde-4: Değiştirilemeyecek hükümler
Madde-5: Devletin temel amaç ve görevleri Madde-6: Egemenlik
Madde-7: Yasama yetkisi
Madde-8: Yürütm e yetkisi ve görevi Madde-9: Yargı yetkisi
Madde-10: Kanun önünde eşitlik
Madde-11: Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
Hukuk Devleti: ilk kez 1961 Anayasamızda yer almıştır. Buna göre devlet düzeni vatandaşlarına hukuk güvenliği sağlamalıdır. 1961 yılında “ Kanuni hakim güvencesi" olarak yer alan ilke 1982 Anayasasında "H iç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılam az" şeklinde düzenlenmiştir.
Bugünkü anayasamız 7 Kasım 1982'de yürürlüğe girmiştir.
1982 Anayasası ile ilk kez mecburi oy ilkesi ve Atatürk Milliyetçiliğine bağlı devlet ilkesi kabul edildi.
1982 Anayasası Hüküm et Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine Sistemi.
Siyasi kararlar almadaki zorlukları giderici hükümler getirm iştir. Bu hükümler:
• Şartları oluştuğunda Cumhurbaşkanı'nın TBM M seçimlerini yenileme yetkisi vardır.
• Toplantı ye te r sayısı, üye tam sayısının en az 1/3'i (184); karar ye te r sayısı, katılanların salt çoğunluğudur. Karar yeter sayısı her halde üye tam sayısının 1/4'ünün 1 fazlasından (139) az olamaz.
• Siyasi parti grupları en az 20 milletvekilinden oluşur.
NOT: O y verme işlemi ilk kez 1982 Anayasası ile yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir.
1982 Anayasası'nın tanıtım konuşmalarına karşı yapılacak yazılı-sözlü beyanlar ve eleştiriler yasaklanmıştır.
NOT:
S Milli egemenlik ilkesi ilk kez 1921 Anayasası'nda yer almıştır.
S 1924 Anayasası Cum huriyet tarihim izin ilk sert anayasasıdır. En sert anayasamız 1982 Anayasası'dır.
S 1921 Anayasası, Yumuşak, Çerçeve Anayasa.
S 1924, 1961, 1981, sert, kazuistik anayasa.
S 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarının ortak hükm ü: Başbakanın meclis içinden seçilme zorunluluğudur.
1995'te Anayasada Yapılan Değişiklikler:
12 Eylül 1980 Askeri darbesin öven cümleler çıkartılmıştır.
Seçme ve siyasi partilere üye olma yaşı 18'e inmiştir.
Sendikaların siyaset yapma yasağı kalkmıştır.
M illetvekili sayısı 550'ye çıkartılmıştır.
Kamu çalışanlarının sendika kurmalarına izin verilmiştir.
TEMEL HAK VE ÖDEVLER
Ailenin korunması
Eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi Kamu yararı
a) Kıyılardan yararlanma b) Toprak mülkiyeti
c) Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması d) Kamulaştırma
e) Devletleştirme ve özelleştirme Çalışma ve sözleşme h ürriyeti Çalışma ile ilgili hükümler a) Çalışma hakkı ve ödevi
b) Çalışma şartları ve dinlenm e hakkı c) Sendika kurma hakkı
d) Sendikal faaliyette bulunma hakkı Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt a) Toplu iş sözleşmesi hakkı
b) Grev hakkı ve lokavt Ücrette adalet sağlanması Sağlık, çevre ve konut
a) Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması b) Konut hakkı
Gençlik ve spor a) Gençliğin korunması b) Sporun geliştirilmesi Sosyal güvenlik hakları a) Sosyal güvenlik hakkı
b) Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler c) Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları
Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması Sanatın ve sanatçının korunması
Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları
Siyasi Haklar ve Ö devler (A k tif Statü Hakları) - Katılma Hakları (vatandaşı devlet yönetim ine katılımını sağlayan ve buna zorlayan haklardır.)
Türk vatandaşlığı
Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları Siyasi partilere ilgili hükümler
a) Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma b) Siyasi partilerin uyacakları esaslar
Kamu hizmetlerine girme hakkı a) Hizmete girme
b) Mal bildirimi Vatan hizmeti Vergi ödevi Dilekçe hakkı
Kamu denetçisine başvurma hakkı
NOT: Siyasi haklardan yalnızca Türk vatandaşları yararlanır. Ancak, vergi ödevi ve dilekçe hakkından yabancılar da faydalanabilir.
Basın ve Yayım la ilgili hüküm ler 1. Bası n hürriyeti
2. Süreli ve süresiz yayın 3. Basın araçlarının korunması
4. Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı
5. Düzeltme hakkı
Sendika Kurma Hakkı: Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunam az.(2010 Anayasa değişikliği ile kaldırıldı)
Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt:
Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar kamu görevlileri hakem kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. (2010 değişikliği) Grev Hakkı ve Lokavt: Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür.
Seçme, Seçilme ve Siyasi faaliyette bulunma hakları:
• Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.
• Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı:
• TBM M Başkanlığına bağlı olarak kurulan kamu denetçiliği kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri inceler (2010 değişikliği.)
• Kamu Baş denetçişi TBM M tarafından gizli oyla 4 yıl için seçilir.
Bir siyasi partilerin kurulabilm esi için en az kaç kişinin olması zorunludur?(cevap:30)
KHK'lerle TB M M içtüzüğünün veya bunların belli madde ve hükümlerinin şekil ve esas, kanunların ise sadece esas yönlerinden Anayasaya aykırılıkları Kişinin Tem el Hak ve Ö d evleri (N egatif Statü Hakları) - Koruyucu haklar
(devlete “karışma, dokunma" dediği haklar) Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı Zorla çalıştırma yasağı
Kişi hürriyeti ve güvenliği Özel hayatın gizliliği ve korunması a) Özel hayatın gizliliği b) Konut dokunulm azlığı c) Haberleşme hürriyeti Yerleşme ve Seyahat hürriyeti Din ve vicdan hürriyeti Düşünce ve kanaat hürriyeti
Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti Bilim ve sanat hürriyeti
Basın yayınla ilgili hükümler a) Basın hürriyeti
b) Süreli ve süresiz yayın hakkı c) basın araçlarının korunması
d) Kamu tüzel kişiliklerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı
e) Düzeltme ve cevap hakkı Toplantı hak ve hürriyetleri Dernek kurma h ürriyeti
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı Mülkiyet hakkı
Hakların korunması ile ilgili hükümler a) Hak arama hürriyeti
b) Kanuni hakim güvencesi c) Suç ve cezalara ilişkin esaslar İspat hakkı
Temel hak ve hürriyetlerin korunması Miras hakkı
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ö d evler (P ozitif Statü Hakları) - İsteme Hakları (Devlete “yap, koru" dediği haklar)
iddiasıyla doğrudan doğruya iptal davası açma hakkı, bunların Resmi Gazetede yayımlanmalarından başlayarak kaç gün sonra düşer? (Cevap: 60)
... Y A S A M A ...
Yasama yetkisinin asliliği(ilkelliği): Yasama yetkisini direkt ve ilk elden meclisin kendisinin yapmasıdır. (TBM M 'nin ele aldığı bir konuyu araya başka bir işlem girmeden düzenlemesidir.)
Yasama yetkisinin genelliği ilkesi: TBM M 'nin istediği her konuyu (Anayasaya aykırı olmamak şartıyla) kanunlarla ayrıntılı olarak düzenleyebilmesidir. Bu durumun istisnası Cumhurbaşkanı kararnamesidir.
Yasamanın devredilem em esi ilkesi: Kanun koyma, kaldırma TBM M 'nin yetkilerindendir. Bu yetki devredilemez. Bu durumun istisnası bakanlar kurulunun çıkardığı KHK'lerdir.
NOT: Çifte vatandaşlar milletvekili ve bakan olabilirler.
Görevinden Çekilmedikçe Aday Olamayan ve Milletvekili Seçilemeyenler:
- Yüksek yargı organları mensupları - Hakimler ve savcılar
- YÖK üyeleri
- Yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları - Kamu kurumlarındaki öğretim elemanları - İşçi niteliği taşımayan kamu görevlileri
- TSK mensupları görevlerinden çekilmedikçe aday olamaz ve milletvekili seçilemezler.
NOT: TSK mensupları ve hakim ve savcılar hariç diğerleri seçilemedikleri durumda görevlerine dönebiliyorlar. Emniyet, mit dönemez.
YSK'nin Kuruluşu:
7 asil, 4 yedek üyeden oluşur.
Üyelerin 6'sı Yargıtay, 5'i Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğun gizli oyu ile seçilir.
TB M M 'n in Kuruluşu:
TBMM , genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur (1995 değişikliği) 1982 Anayasası'nın ilk şeklinde 400 olan milletvekili sayısı, 1987 yılında yapılan değişiklikle 450'ye, 1995 yılında yapılan değişiklikle 550'ye yükseltilmiştir.
G örevinden Çekilmedikçe A d a y Olam ayan ve M illetvekili Seçilemeyenler:
- Yüksek yargı organları mensupları - Hakimler ve savcılar
- Yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları - Kamu kurumlarında çalışan memurlar - İşçi niteliği taşımayan kamu görevlileri
- TSK mensupları görevlerinden çekilmedikçe aday olamaz ve milletvekili seçilemezler.
Yasama Sorumsuzluğu:
• Milletvekilleri, meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden ve o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine meclisce başka bir karar almadıkça bunları meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu olamazlar. Buna “yasam sorumsuzluğu" denir. Bir üyenin yasama sorumsuzluğu kendisi istese dahi meclisçe kaldırılamaz. Oysa yasama dokunulmazlığı kaldırılabilir. Eyleme dönüşmüş davranışlar yasama sorumsuzluğunun kapsamında değildir. Mesela; mecliste bir vekilin diğer bir vekili tartaklaması ya da yaralaması gibi hususlar sorumsuzluk kapsamına girmez.
• Meclis tarafından kaldırılamaz, mutlak ve süreklidir. Milletvekilliğinin sona ermiş olması, o milletvekilinin meclis çalışmaları sırasında kullandığı oy, söz ve düşüncelerinden sorumlu olacağı anlamına gelmez.
• Her zaman devam eder. Cezalandırmayı kaldırır.
• Milletvekilleri yasama görevi ile ilgili fiillerden dolayı sorumsuzdurlar.
• Milletvekilleri hukuki ve cezai bakımından sorumsuzdurlar.
• Milletvekili olmayan Bakanlar da yararlanır.
Yasama Dokunulmazlığı:
• Meclis tarafından kaldırılabilir. Nispi ve geçici niteliktedir. Anayasa'da belirtilen 2 halde kendiliğinden kalkar. Bunlar ağır ceza gerektiren suçüstü hali ve Anayasanın 14.maddesindeki durumların gerçekleşmesidir.
• Yalnızca üyelik sürecinde devam eder. Cezalandırmayı erteler.
• Milletvekili yasama görevi ile ilgili olmayan fiillerinden dolayı dokunulmazlığa sahiptir.
• Milletvekilleri yalnızca cezai bakımından dokunulmazlığa sahiptirler.
• Milletvekili olmayan Bakanlar da yararlanır.
• Yasama dokunulmazlığı Meclis kararı ile (salt çoğunlukla) kaldırılabilir.
Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi'ne başvurma süresi, kararın verildiği tarihten itibaren 7 gündür.
• Anayasa Mahkemesi iptal istemini 15 gün içinde karara bağlar.
• Dokunulmazlık nisbi (kısmi) bir koruma sağlamaktadır.
Siyasi parti gruplarınca yasama dokunulm azlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
• Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
• Yasama dokunulmazlığının olması milletvekilleri hakkında hukuk davası açılmasına engel değildir.
• Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasa'nın 14.maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya TBM M 'ne bildirmek zorundadır.
• TBMM üyesi hakkında, seçimden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zaman aşımı işlemez.
• Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
NOT: Yasama sorumsuzluğu devamlıdır, kaldırılamaz, hukuk ve ceza davalarına karşı korurken; yasama dokunulm azlığı geçicidir, kaldırılabilir ve sadece ceza davalarına karşı korur.
İptal İstemi:
Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine karar verilen milletvekili, Meclis Genel Kurulu'nun karar verdiği tarihten başlayarak 7 gün içinde; kararın anayasaya, kanuna ve içtüzüğe aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne başvurabilir.
Anayasa Mahkemesi, yasama dokunulmazlığının kaldırılmasının iptali istemini 15 gün içinde kesin karara bağlar.
M illetvekilliğinin Düşme Nedenleri:
Milletvekilliği görevinden istifa etmek (çekilmek) ve istifanın kabulü: İstifanın geçerli olduğu TBM M Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra TBMM Genel Kurulunca kararlaştırılır. (En az 139 oyla)
Milletvekili seçilmeye engel bir suçtan hüküm giyme, kısıtlı olma: Bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur. Meclisin ayrıca karar almasına gerek yoktur. Yani milletvekilliği direkt düşer.
Milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar etme:
Yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir. (En az 139 oyla)
Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam 5 birleşim günü katılmama: Durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir. (En az 276 oyla)
Partisinin tem elli kapatılmasına beyan ve eylem leriyle sebep olma: Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin vekilliği, bu kararın Resmi Gazetede gerekçeli olarak yayımlandığı tarihte sona erer. TBM M Başkanlığı bu kararın gereğini derhal yerine getirip Genel Kurula bilgi sunar. (2010 değişikliği ile kaldırıldı.) Ölüm veya yeniden seçilememe: Milletvekilliği kendiliğinden düşer. Meclis kararına gerek yoktur.
NOT: Milletvekilinin, Cumhurbaşkanı seçilmesi halinde milletvekilliği düşer.
Milletvekilleri düşme kararına karşı 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine iptal davası açabilir. Anayasa mahkemesi iptal davasını 15 gün içinde
sonuçlandırmak zorundadır.
M illetvekilliğinin Düşmesi ile İlgili Meclis Kararına Gerek Olan Durumlar:
- Milletvekilliği görevinden istifa etmek (istifa)
- Milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar etme (bağdaşmazlık)
- Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam 5 birleşim günü katılmama (devamsızlık)
M illetvekilliğinin Düşmesi ile İlgili Meclis Kararına Gerek Olm ayan Durumlar (Kendiliğinden)
- Milletvekili seçilmeye engel bir suçtan hüküm giyme kısıtlı olma - Ölüm veya yeniden seçilememe
- Cumhurbaşkanı seçilme
- Milletvekilinin mahkeme kararı ile kısıtlanması ve bu kararın TBM M genel kuruluna bildirilmesidir.
M illetvekillerinin Ödenek, Yolluk, Emeklilik ve Sosyal Hakları:
Özel kanunla düzenlenir.
Ödeneğin aylık tutarı, en yüksek T.C. emekli sandığı iştirakçisinin görevdeyken almakta olduğu miktardan, yolluk tutarı ödenek miktarının yarısından, bağlanacak emekli aylıkları da bunların toplamının yarısından fazla olamaz.
Ödeneğin tutarı, en yüksek devlet memurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz. TBMM üyeleri ile bunların emeklileri T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder (2001 değişikliği)
Meclis Çalışmaları:
S Meclis her yıl ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Bu ilke 1876 Kanun-i Esasi'de 1909 değişikliği ile anayasamıza giren bir ilkedir.
S Meclis bir yasama yılında en çok 3 ay tatil yapabilir. Meclis tatil kararı almadan, çalışmalarına ara verebilir, çalışmalarını belli bir süre erteleyebilir.
S Çalışma döneminde 15 günü geçmemek üzere ara tatiller verilebilir.
