GGY340
ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ VE LİDERLİK
Dr. Duhan KALKAN
Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü
YARATICILIK VE YARATICILIĞIN ÖRGÜTSEL DAVRANIŞA ETKİSİ
Yaratıcılık, önemi her alanda gittikçe artan bir hızla vurgulanan en
değerli katma değerlerden biridir. Onu değerli yapan, çıktısının hem
yeni hem kullanışlı olmasıdır. Zira yaratıcılık ile ilgili yapılmış
tanımların tümünde vurgulanan nokta; yaratıcı çıktının yeni/orijinal
olması ve belirli bir iş veya alanın gereklerini karşılamasıdır. Yaratıcı
edimler, insan zihninde bilişsel süreçlerden geçerek gerçekleşen
karmaşık bilişsel faaliyetlerdir. Bu bilişsel faaliyetlerde bireyler
yaratıcı problem çözme aşamasında, sınırlı olan kaynakları
tüketmeye istekli olup olmadıkları konusunda bilinçli bir karar
vermektedirler (Şengül 2015).
YARATICILIK VE YARATICILIĞIN ÖRGÜTSEL DAVRANIŞA ETKİSİ
Yeni ve orijinal bir ürünün ortaya koyulması yaratıcı düşünme yetisi ile mümkün olurken; alana ait kısıtların ve gereklerin karşılanması ancak o alana ait bilgi birikimi ile mümkün olmaktadır. Bu demektir ki yaratıcılık için belirli bir bilgi birikimi ve bu birikimi işleyecek yetenek gerekmektedir (Şengül 2015).
Daha geniş açıdan bakıldığında yaratıcılık, bireysel, grup veya
örgütsel düzeyde gerçekleşebilen bir performans çıktısıdır. Örgütsel
bağlamındaki yaratıcılık, problemlerin çözümü ve çevredeki
fırsatlardan yararlanma amacıyla yeni ve işlevsel fikirlerin üretimini
ifade etmektedir (Amabile 1988).
YARATICILIK VE YARATICILIĞIN ÖRGÜTSEL DAVRANIŞA ETKİSİ
Örgüt içindeki yaratıcılığa ilişkin araştırmalar, örgüt içindeki süreçleri bir bütün olarak değerlendiren örgütsel davranış yaklaşımlarının kullandığı kavramların bazılarını ön plana çıkartmaktadır.
Yaratıcılık kuramları, örgütsel davranış yazınında örgütün tüm
süreçleri için holistik olarak ele alınan kişilik, motivasyon, liderlik,
çevre ile ilgili yaklaşım ve kuramlardaki belirli öğe ve bileşenleri
vurgulamaktadır. Örnek olarak örgütsel davranış yazınında örgütsel
motivasyon; takdir beklentisi, mevcut performans geribidirimi, ödül,
otonomi ve işin kendisi gibi birçok içsel ve dışsal faktörün bir
fonksiyonu olarak değerlendirilmekteyken, yaratıcılık yazınında
özellikle içsel motivasyona vurgu yapılmaktadır (Şengül 2015).
LİDER DAVRANIŞININ TEMELLERİ
Liderin örgütte çalışanlara karşı nasıl davranış sergilediği,
çalışanların motive edilmesi, koordinasyonu ve yönlendirilmesinde
oldukça önemlidir. Ayrıca, liderin sergileyeceği davranış şeklinin
zamana, çalışanların niteliklerine, statüsüne, çalıştığı birime, gördüğü
işe göre de değişiklik göstermesi, liderlik kavramını hem daha
karmaşık hale getirmekte hem de liderlik davranışlarının önemini
artırmaktadır (Özutku vd. 2007).
LİDER DAVRANIŞININ TEMELLERİ
Liderin sahip olduğu bu özellikler, onun liderlik davranışlarını ve başarısını etkileyen temel faktör olarak kabul edilir. Dolayısıyla bir kişinin grup içinde lider olarak kabul edilmesi ve grubu yönetebilmesi sahip olduğu bu özelliklere bağlıdır. Lider bu özelikleri nedeni ile diğer grup üyelerinden daha üstün ve farklıdır (Koçel 2003).
Liderlik sürecini sadece bireysel özelliklerle açıklamaya çalışan bu
kuramın zaman içinde çeşitli açılardan yetersiz kaldığı savunulmuş
ve kuram eleştirilmiştir (Kağıtçıbaşı 2006).
LİDERLER VE KARAR VERME SÜRECİ
Takım liderlerinin koçluk yeteneklerini de geliştirerek bu süreçte destekleyici rol oynaması, kararların isabet oranını artırması, takımdaki üyelerin görüşlerinin hakkaniyetli bir temsilini yansıtması ve örgütsel verimliliği artırması açısından da önem taşımaktadır.
Örgütün maddi kaynaklarının doğru bir biçimde harcanması, bütçe
faaliyetlerinin özünü teşkil eden kararların doğru bir biçimde
alınmasına bağlıdır. Yanlış kararların örgüte maliyeti olurken, yanlış
kararların sonuçlarını tamir etmek de önemli bir maliyettir.
LİDERLER VE KARAR VERME SÜRECİ
İster küçük, isterse büyük bir karar verme sürecinde olsun takım liderleri şu soruları sormalıdır (Dengiz 2000):
Nerede, ne yapılmalıdır? (Kapsam)
Neden yapılmalıdır? (Gerekçe)
Ne kadar iyi yapılmalıdır? ( Kalite)
Ne zaman ve hangi sırayla gerekli olacak? (Program)
Neye mal olacak? (Maliyet-Bütçe)
Belirsizlikler nelerdir? (Risk)
Kim yapacak? Kimin yapması gerekir? (İnsan kaynağı)
Takımda çalışmak için insanlar nasıl örgütlenmelidir?
(İletişim/kişilerarası beceriler)
Nasıl haberimiz olacak? (Bilginin dağıtımı/iletişimi)
LİDERLER VE KARAR VERME SÜRECİ
Takım liderlerinin tüm aşamalardan (planlama, örgütleme, liderlik etme, izleme ve kontrol etme) sorumlu olduklarından her zaman iyi kararlar vermeleri beklenmektedir. Planlama aşamasında gerekli verilerin toplanıp değerlendirilmesiyle ve müzakerelerde uzlaşma yönünde karar vermek, karar vermenin her aşamada gerekli olduğunu göstermektedir.
Takımların görevi; edinilen bilgileri en iyi biçimde değerlendirerek
makul ve mantıklı kararlar vermektir (Dengiz 2000).
LİDERLER VE KARAR VERME SÜRECİ
Günümüzde takımların üzerinde çalıştığı konular, çok çeşitli, çok
yönlü, uluslararası nitelikli, farklı bütçe kaynaklı ve başka birçok
niteliklere sahip olduklarından, tek bir kişinin tüm bu konuları
bilmesi imkânsızdır. Takımın ve kurumun geleceğini ilgilendiren
kararlar, bu nedenle uzmanlık konularını ortaklaşa bir araya getiren
ve bu konudaki sorumluluğu paylaşan tüm takım tarafından
verilmelidir (Dengiz 2000).
LİDERLİK YAKLAŞIMLARI VE LİDERLİK TEORİLERİ
Literatürdeki çalışmalar incelendiğinde, liderlik teorilerini dört ayrı kategoride toplandığı görülmektedir. Bunlar (Yeşil 2016):
Özellik ve nitelik teorileri dönemi (1940 öncesi)
Davranış teorileri dönemi (1940–1960 yılları arası)
Durumsallık teorileri dönemi (1960-1980)
Yeni liderlik yaklaşımları ve teorileri (1980'lerden günümüze kadar olan dönem).
Bu çalışmalar baz alındığında, liderlikle ilgili yaklaşımları;
özellikler yaklaşımı, davranışsal yaklaşım, durumsal yaklaşım ve
yeni yaklaşımlar olmak üzere dört grupta incelemek mümkündür.
LİDERLİK YAKLAŞIMLARI VE MOTİVASYON TEORİLERİ
Kapsam teorileri adı altında gruplanan üç adet motivasyon teorisi bulunmaktadır. Bunlar (Yeşil 2016):
Abraham Maslow tarafından geliştirilen İhtiyaçlar Hiyerarşisi
Teorisi; Frederick Herzberg tarafından geliştirilen Çift Faktör Teorisi
(veya Hijyen-Motivasyon Teorisi) ile David McClelland tarafından
geliştirilen Başarma İhtiyacı Teorisidir.
Şengül, C. M. 2015. Örgütlerde Yaratıcılık ve İnovasyonun Artırılmasına Yönelik Yaklaşımlar, 7(2):26-37.
Amabile, T. M. 1988. A model of Creativity and Innovation in Organizations, Research in Organizational Behavior, 1988(10):123–
167.
Özutku H., Ağca, V. ve Cevrioğlu, E. 2007. Lider-Üye Etkileşim Teorisi Çerçevesinde, Yönetici-Ast Etkileşimi ile Örgütsel Bağlılık Boyutları ve İş Performansı Arasındaki İlişki: Ampirik Bir İnceleme, 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Bildiriler Kitabı, Sakarya.
Koçel, T. 2003. İşletme Yöneticiliği, Beta Basım Yayım, İstanbul, 9.
Baskı.
Kağıtçıbaşı, Ç. 2006. Yeni İnsan ve İnsanlar, Evrim Yayınevi, İstanbul.
Kaynakça
Yıldırım Becerikli, S. 2013. Takım Çalışmaları ve Verimlilik İlişkisi:
Karar Alma Süreçlerinin Etkinlik Kazanmasında Liderin Rolü.
Verimlilik Dergisi, 2013(3):93-116.
Dengiz, G. M. 2000. Takım Çalışması Teknikleri, Academyplus Yayınevi, Ankara.
Yeşil, A. 2016. Liderlik ve Motivasyon Teorilerine Yönelik Kavramsal Bir İnceleme, Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(3):158-180.