N ü r n b e r g k o n g r e b i n a s ı .
M i m a r Ludvvig T r o o s tK ö l n i s c h e Zeitung'darı T ü r k ç e y e ç e v i r e n : A. A. Kolatan Yeni an'ane ve yeni millet— Bunlar artık Almanyada
sadece birer hedef değildir. Birer hakikat olmağa başla- mıştır. Millî a n ' a n e bakımından bu yeni kavrayışın herkesçe anlaşıldığı ve gözle görülür bir hal aldığı bir yer vardır: Al- manyada, Nürnberg şehrindeki parti toplantı sahası...
Bu s a h a n ı n maksada uygun bir surette tanzimi için bir cemiyet teşkil etmiştir. İsmine Zweckverband Reichspartie- tagsgelânde deniliyor. B u cemiyet devlet, parti, şehir ve belediyeler t a r a f ı n d a n kurulmuştur. 1933 senesindenberi her yıl bir milyondan fazla nasyonal sosyalistin iştirakile Hitlerin başkanlığı altında parti toplantılarının yapıldığı Nürnberg şehrindeki bu s a h a seneden seneye d a h a güzel tanzim edilecek ve parti hareketlerinin pek muazzam olan toplantıları için oraya yeni yeni binalar ve mükemmel fennî tesisat ilâve edilecektir.
i 8 kilometro uzunlukta ve ü ç buçuk kilometro genişlik- t e k i bu s a h a n ı n plânı şimdilik 1943 senesine kadar yapılacak inşaat için tanzim olunmuştur. Bu büyük iş gerçi 60,000 kişi alacak olan ve bir dere k e n a r ı n d a b u l u n a n büyük (Parti Kongre Binası bitmekle başarılmış sayılabilecektir.
Parti toplantı sahasının e n manalı alâmetleri b ü - yük binalar ve abideler değil, içinden geçen ve sahayı kısımlara ayıran yollardır. Muazzam ve her biri (40) metro genişlikte iki yol vardır ki parti ve ordu efradına m a h s u s ordugâhlardan 300 metro genişlikte d e - miryol hatlarını havi yeni istasyonun şimalindeki toplantı yerine doğru uzanırlar. Bu iki yol, h a t t ı n öte t a r a f ı n d a bir- leşerek (80) metro genişlikte bir a n a şose haline gelir ve bütün s a h a n ı n ortasından bir mihver gibi geçerek kongre binasına gider. Bu şose üzerinden yüz binlerce partili yürü- yerek Hitlerin önünden geçecektir.
Bugünkü fennin en son usullerine göre yapılmış olan bu yollar üzerinde binlerce Alman kadını ve Alman erkeği yürüyecektir ve daima yeni Alman nesil - leri bu yollar üzerinde hareket halinde bulunacaktır.
Eski asırlarda Alman .milletinin â d e t a u n u t m u ş olduğu bu
«hareket halinde bulunmak vazifesini» Alman milletine tekrar tekrar hatırlatmak içindir ki bu plân üzerinde üç se- nedenberi Nürnberg şehrinde çalışıyor.
Plânın tatbiki ancak 1943 senesine kadar bitirileceğinden
son bir sene içinde yapılan işler henüz başlangıç m a h i - yetindedir. B u bir sene içinde bile büyük binalar vücude getirilmiş bulunuyor.
34 büyük kuleyi havi muazzam tribünler geniş saha - n ı n ü ç t a r a f ı n ı kaplar. Dördüncü t a r a f t a ise 370 m e t r o u - zunlukta, 23 metro yükseklikte yeni bir şeref tribünü vardır ve b u n u n arkasında 144 muazzam sütun bulunuyor. Bu sü- tunlar arasına büyük bayraklar gerilecektir. Büyük istas- yonun yanındaki parti idaresine m a h s u s yeni lokanta d a pek iyi bir tesir yapıyor. Bu bina ayni zamanda (220) odayı havi mükemmel bir oteldir ve yedi ay gibi kısa bir z a m a n d a meydana çıkarılmıştır.
Nürnbergde yapılmakta olan bu i n ş a a t t a eb'at azame- tile birlikte sür'atte takdire lâyık bir derecededir. Meselâ 55 metro uzunlukta ve 14 metro yükseklikteki muhavvele binası (63) gün içinde yükselmiştir. B ü t ü n s a h a n ı n suyunu temin etmek üzere şehir önündeki tepelerde iki büyük su tesisatı vücude getirmektir ki bunlardan kilometrolarca uzunlukta kanallarla h e r istikamete su seykedilir. Büyük a n a yol üzerinde de hararetle çalışılmaktadır.
D e v l e t
Bu mevzu üzerine, 1931 yılında bir tip plânla İstanbul Belediyesi t a r a f ı n d a n inşa edilen otuz kadar ilk mektep bi- nasını bir çok mahzurlu n o k t a l a r d a n tenkid etmiştim [*]. Bu defa d a müteaddit Devlet makamları t a r a f ı n d a n bu usulle yapılan ve yapılmak istenilen (type) binaları incelemek i s - tiyorum. Bu mesele hakikaten üzerinde durulmağa değer bir mimarî mevzudur. Bazı memleketlerde yanlış anlayışlarla h e r türlü binalar için tatbik edilen (tip - plân) bugün mimarî varlıkları olan memleketlerde t a m a m e n bırakilmışdır ve halen iptidaî, kötü bir usul telâkki ediliyor.
(Tip) plânları tetkik ederken, hangi çeşid binalarda bu- nu tatbik etmek ve hangilerinde bunlardan sakınmak lâzım- geldiğini tefrik etmelidir. T i p inşaat bir çok uluslararası kongrelerde m ü h i m konuşmaların mevzuu olmuş, bir çok ke- reler bunlar h a k k ı n d a bazılarının haklı endişe gösterdikleri görülmüştür. Bazı murahhaslar, tip inşaat böyle devam eder- se mimarî ölecektir diye endişelenmişlerdir. Hakikaten, yan- lış kullanıldığı takdirde, yani her nevi binalara kadar tip şü- mullendirildiği takdirde memleket mimarisinin yükselmesine mühim bir engel teşkil eder. B u n a mimarlık zümresi ve var- lığı olmıyan memleketlerde tatbik edilebilecek iptidaî bir sis- temdir diyebiliriz.
[*] M i m a r kolleksiyonu 1931.
Günde seksen vagon k u m ve granit kırıkları 14 metroyâ kadar derinlikte bulunan 16,000 s ü t u n içine imlâ olunmak- tadır. M a k s a t ; , zemini 224 X 259 metro cesametindeki yeni kongre binasını taşıyabilmek üzere tahkim etmektir. B ü t ü n bunlar, dediğimiz gibi, sadece bir başlangıçtan ibarettir. Hal- buki inşaatın hepsine şamil olacak saha (20) kilometro m u - rabbaındadır. Gelecek senelerde bir çok yollar ve demiryol- ları kaldırılacak, yerine yenileri yapılacaktır. S a h a d a h i - lindeki kilometrolarca genişlikte b u l u n a n çam ormanı t e d - ricen meşe ormanı haline getirilecektir. Uğraşılmakta olan iş h e r t a r a f ı uygun ve vahdetli, büyük bir düzeltme işi - dir. Gerek cesameti, gerekse hatlarındaki tesir edici vasıflar bakımından dünyada bir eşi d a h a yoktur, Bu muazzam s a h a h a k k ı n d a d a h a pek çok m a l û m a t verilebilir. Ancak, bütün bunlar, yapılmakta olan işin m a n a ve maksadını ifade etmek- t e n uzaktır. Burada milletin yeni an'anesi,' yeni bir görenek yaratılmaktadır. B u an'ane, milleti h e r z a m a n için hareket halinde bulundurucaktır: Kendi varlığı istikametinde bir h a -
Mimart eserler, yol menfezleri, demiryolu kulübeler köprü tipleri ve daha bunlara benzeyen sade ve san'a tarafı olmıyan ve yalnız ihtiyaç için yapılan "sınaî imalât gibi (tip) projelerle inşa edilemez.
Devlet binalarında (plân - tip) in tatbiki milli mimart nin daha tohum halinde İken ölümü demektir.
Tip plân, mimarî ve s a n a t bakımından ehemmiyeti az, hususiyetleri olmıyan, basit ve yardımcı binalar için kabul edilebilir. Bunlar ise m a h d u t t u r . Köy evleri, amele mahalle- leri, ucuz ikametgâhlar bu sınıfa sokulabilir. F a k a t bu sınıf inşaatta bile daima bir type tenevvüü vardır. Halbuki, m i - marî hususiyetleri olan, â m m e hizmetlerine ait, resmi ve milli binaları hiç bir z a m a n bir tip plânla inşa etmek doğru ola- maz. Mesele böyle olduğu halde, bizde Maarif Bakanlığının bundan sekiz yıl evvel bütün Anadolu için tip mektep p l â n - ları vucude getirdiği, d a h a sonra, yukarıda bahsi geçen İ s - tanbul ilk mekteplerinin inşası, Başvekâlet t a r a f m d a n şehir ve kasabalar için kabul edilen mezbaha tipleri ve halâ da.
Nafıa Bakanlığı t a r a f ı n d a n , mektep, postane ve saire gibi â m m e binaları plânları için tipler hazırlandığına şahit olu- yoruz. Bize bu yazıyı yazdırmağa saik olan âmil de bunlar- dır.
Başka başka şehirlerde birbirlerinden t a m a m e n ayrı hususiyetler gösteren arsalar üzerine kurulacak bir çok bina- ları tek bir plâna göre mütemadiyen tekrarlamak bugünkü plân tekniğinin ve bilgilerinin kabul etmediği bir haldir. Bil- hassa mektep, postane gibi â m m e hizmetlerine m a h s u s ve şehirlerin içinde bulunması lâzımgelen binaların, sokaklar, etraf binalar ile sıkı alâkaları vardır. Arsaların şekilleri, or-
i n ş a a t ı n d a t i p - p l â n u s u l ü n ü n m a h z u r l a r ı
M i m a r Z e k i S a y â -
