2. Hafta
Deneysel ve Eleştirel Sosyal Psikolojinin Ortaya Çıkışı
• DENEYSEL SOSYAL PSİKOLOJİNİN ORTAYA ÇIKIŞI Sosyal psikolojide deneyselci geleneğin ortaya
çıkışındaki en önemli deneylerden biri; Triplett’in 1898 yılında yaptığı deneydir. Triplett, bireyin bir başkasıyla çalışmasının, çalışma hızı ve kalitesi üzerine etkisini gösteren bir deney yapmıştı.
Bugün buna sosyal etki adını veriyoruz.
• &Davranışçılık: Deneysel sosyal psikolojiye hakim olan yaklaşım davranışçılıktır. Floyd Allport (1924)psikolojinin ciddiye alınmak istiyorsa sosyal psikolojinin deneysel bir
bilim haline gelmesini şart görüyordu. Giriş kitabını da davranışçı kurallara göre yazdı.
Allport için sosyal psikoloji “ esasta bireyin davranışını inceleyen bir bilimdi, bir bireyin davranışı diğer insanların davranışlarını
uyarır ya da kendisi böyle bir uyarana davranışlarında tepki oluştururdu”
• &Sosyal Öğrenme Teorisi: Bu davranışçı yaklaşım 1950’lerde Hillgard’ın sosyal
öğrenme teorisi ile yer değiştirmeye başladı. Hillgard saldırganlık, başarı, otonom olma gibi sosyal motiflerin
insanları, belli şekillerde davranmak üzere uyardığını ve bu şekilde davranmayı
öğretecek şartları yarattığını öne
sürüyordu. Çünkü içgüdüsel dürtülerin tersine sosyal dürtülerin bir gruptan
diğerine değiştiğini fark etmişti.
• &Gestalt Psikolojisi: 1930’larda Hitler
Almanya’sının politikaları kendini göstermeye başlayınca sosyal psikolojinin o dönem en
başarılı ve önemli düşünürleri ki çoğunluğu Yahudi'ydi, ABD’ye göç etti. Bu anlamda bu
ülkede sosyal psikolojinin gelişimine ve önderlik etmesine yol açan Hitlerdi. Cartwright, Lewin, Heider, Köhler, Wertheimer, Lazarsfeld ve
Brunswiks gibi kişiler ABD’ye hiç gelmemiş olsalar sosyal psikoloji daha gecikmeli olarak gelişebilirdi.
Gestalt, bütünün onu meydana getiren parçaların toplamından başka bir şey olduğu anlamına gelir.
Yaklaşım olarak insanın nesneyi algılayışında, nesnenin içinde bulunduğu bağlamın çok önemli olduğunu öne sürer. Gestalt psikolojisi ABD
davranışçılığına bir başkaldırıydı. Kurt Lewin, Muzaffer Şerif gibi göçmen sosyal psikologlar, zihnin nesnel gözlenemezliği sebebiyle
incelenemeyeceğini savunan davranışçılığın kurallarını reddettiler.
• Deneysel sosyal psikoloji Kurt Lewin’in özellikle sosyal grupların etkileri ve grup dinamikleri üzerine yaptığı çalışmalarla
kuruldu. Algısal alan kişinin ne gördüğünü etkiliyordu, davranış dediğimiz şey de
psikolojik alandan etkileniyordu.
• Benzer biçimde Muzaffer Şerif de grup dinamikleri ve gruplararası davranış ile
ilgilenmiştir. Grubun onu oluşturan üyelerin tamamından daha fazla ya da daha farklı bir dinamik olduğunu, tek tek üyelerinin
psikolojik süreçlerinde incelenemeyeceğini öne sürmüştür. Bu modeller 1970’lere
kadar güçlü bir biçimde kabul görmüştür.
• ELEŞTİREL SOSYAL PSİKOLOJİNİN ORTAYA ÇIKIŞI
• Fransız sosyolog Emile Durkheim’a göre (1858-1917) “sosyal olgular büyük ölçüde bireysel bilincin dışında ve ondan
bağımsızdır”. İnsanlar birbirilerini anlamalarını ve dünyayı anlamlı
kılmalarını belirleyen kolektif temsilleri paylaşırlar.
Durkheim bireysel psikolojiden ayrı kolektif bir psikolojiyi tanımlıyordu. Fransız Serge Moscovici ise sosyal temsillerin toplum
içinde birbirleriyle etkileşim halindeki bireyler tarafından gündelik konuşmalar içinde
ortaya çıkartıldığını ve toplumun üyeleri
arasında sağduyu halinde paylaşıldığını öne sürüyordu.
• 1980’lerden sonra Kenneth Gergen, Rom Harre, Derek Edwards, Jonathan Potter, Margaret Wetherell ve Ian Parker sosyal psikolojide paradigmatik bir değişiklik
yaratarak sosyal inşacılık ve söylemsel psikoloji yaklaşımlarını alan soktular.