Üst Düzey Zihinsel Beceriler
Yrd. Doç. Dr. Ömer Kutlu
Üst Düzey Zihinsel Beceriler
Öğrencilerden göstermesi beklenen üst düzey düşünmeler, alt düzey düşünmelerden farklılık gösterirler. Alt düzey düşünmeler genellikle şu özelliklere sahiptir:
1. Daha çok hatırlama ya da ezberleme gerektiren davranışları içerirler.
2. Öğrenciden öğrenciye değişmeyen doğru yanıtlara sahiptirler.
3. Klasik ölçme araçları ile ölçülürler.
4. Soruyu hazırlayan ve puanlama yapan kişinin uzman olmasını gerektirmez.
5. Kısa zaman diliminde gelişebilen davranışlarla ilişkilidirler.
6. Sonuç, sürece göre daha önemlidir.
Üst düzey zihinsel beceriler ise farklı özelliklere sahiptir. Öğrencilerin
gerçek yaşamda başarılı olmasında etkili olan davranışlar pek çok bilgi
ve becerinin birleşimini içerdiğinden, bu birleşimi oluşturan parçaların
her birinin tek tek tanımlanması mümkün olmamaktadır. Çünkü
beceriler birden çok bilgiden oluşan, yetenekler de birden çok bilgi ve
beceriden oluşan farklı ve yeni yapılardır.
Üst düzey zihinsel beceriler, bireyin yeteneğini sergilerken kullandığı bilişsel, duyuşsal ve devimsel özelliklerin bütünü olarak adlandırılabilir.
Bireyin birden fazla beceriyi, kendi bireysel özellikleriyle ilişkilendirerek kullanması “üst düzey zihinsel beceri” olarak adlandırılmıştır.
Üst düzey zihinsel becerileri tartışmadan önce bilgi – beceri ve yetenek
arasındaki ilişkilere bakmak gereklidir.
Bilgi ve beceri olarak iki alt boyuta ayrılan erişi kavramı, Haladyna (1997) tarafında alanyazına tanıtılmıştır. Erişi, bilgilerin ezberlenmesi ve aşina olunan durumlarda kullanılmasını ifade eder.
Bilgi boyutu öğrencinin ders içeriğini tanıması, hatırlaması süreçlerini
içerirken beceri boyutu ilgili bilgilerin bir araya getirilerek kullanılmasını
ifade eder.
Öğrenci başarısında bir diğer kavram ise yetenektir. Yetenek, becerilerden daha karmaşık bir yapıdır. Birden çok becerisinin ve bilginin (ilgili olanların) uygun bir şekilde bir araya getirilip kullanılmasını anlatır.
Yetenekler, problem çözme, eleştirel düşünme, yaratıcılık, empati
kurma gibi üst düzey zihinsel becerilerin kullanımını gerektirir.
Beceri ile yetenek arasındaki temel fark Kutlu, Doğan ve Karakaya
(2014) tarafından beceri bilgi düzeyi öğrenmelerle bu öğrenmelerin
aşina durumlarda kullanılmasını anlattığı; yeteneğin ise bilgi ve
becerinin özümsenip yeni durumlarda kullanılmaları olduğunu
belirtmektedir.
Öğrencinin bir davranışının üst düzey olabilmesi için;
-birden çok bilgi ve beceriyi içermesi,
-ölçülmesinde kullanılacak soru yapılarının bireylere göre değişen yanıtları gerektirmesi,
-uzun zaman diliminde gelişen öğrenme çıktılarının ölçülmesini gerektirmesi,
-bilişsel duyuşsal ve devinimsel özelliklerin bir arada kullanılması gerekir
(Kutlu, Doğan ve Karakaya, 2014).
Kaynakça
Haladyna, T. M. (1997). Writing test items to evaluate higher-order thinking. USA: Allyn &
Bacon.
Kutlu, Ö., Doğan, C. D., & Karakaya, İ. (2014). Ölçme ve Değerlendirme: Performansa ve Portfolyoya Dayalı Durum Belirleme. Ankara: Pegem Akademi
