EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI SINIF ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
GÖREVE YENİ BAŞLAYAN SINIF ÖĞRETMENLERİNİN KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Mehmet Hayri SARI
Ankara Temmuz, 2011
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI SINIF ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
GÖREVE YENİ BAŞLAYAN SINIF ÖĞRETMENLERİNİN KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Mehmet Hayri SARI
Danışman: Doç. Dr. Yüksel ALTUN
Ankara Temmuz, 2011
i
Mehmet Hayri SARI ‘nın Göreve Yeni Başlayan Sınıf Öğretmenlerinin Mesleklerinin İlk Yıllarında Karşılaştıkları Sorunlar baĢlıklı tezi …. /…./ 2011 tarihinde, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Ġlköğretim Ana Bilim Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
BaĢkan : Doç. Dr. Rabia SARIKAYA ……… Üye (Tez DanıĢmanı): Doç. Dr. Yüksel ALTUN ………. Üye : Yard.Doç.Dr. M.Arif ÖZERBAġ ……….
ii
Bu araĢtırmanın yürütülmesinde ve araĢtırma boyunca gösterdiği rehberlik, anlayıĢ ve katkılarından dolayı değerli danıĢmanım Doç. Dr. Yüksel ALTUN’a teĢekkürü bir borç bilirim. Ayrıca yüksek lisans çalıĢmalarımı yürütürken destek ve yardımlarını esirgemeyen sevgili arkadaĢım AraĢ. Gör. Hanife ESEN’e, eleĢtirileriyle tezimin Ģekillenmesinde katkısı olan öğretmen arkadaĢım Süheyla BOZKURT’a, anketin uygulanması aĢamasında desteğini esirgemeyen Ġstanbul, ġanlıurfa ve Van illerinde görev yapan il-ilçe yöneticilerine, eğitim müfettiĢlerine ve öğretmen arkadaĢlara, burada ismini sayamadığım hocalarım ve arkadaĢlarıma, yüksek lisans eğitimim boyunca ihmal ettiğim canım eĢim Sinem SARI’ya ve değerli aileme teĢekkür ederim.
Mehmet Hayri SARI Ankara, 2011
iii
GÖREVE YENĠ BAġLAYAN SINIF ÖĞRETMENLERĠNĠN KARġILAġTIKLARI SORUNLAR
SARI, Mehmet Hayri
Yüksek Lisans, Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Yüksel ALTUN
Temmuz – 2011, 133 Sayfa
Bu araĢtırmanın temel amacı, göreve yeni baĢlayan sınıf öğretmenlerinin karĢılaĢtıkları sorunların neler olduğunu ortaya çıkarmaktır. AraĢtırma tarama modelinde tasarlanmıĢtır. AraĢtırmanın uygulaması 2010 yılı içerisinde en fazla sınıf öğretmeliği atamasının yapıldığı Ġstanbul (Bahçelievler, Bağcılar, Güngören), ġanlıurfa ve Van illeri ve bu illere bağlı ilçelerde görev yapmakta olan 529 aday sınıf öğretmeni ile gerçekleĢtirilmiĢtir.
Anket yoluyla elde edilen verilerin çözümlenmesinde yüzde, frekans ve aritmetik ortalama iĢlemleri ile Mann Whitney U-testi ve Kruskal Wallis analiz tekniği kullanılmıĢtır. AraĢtırmada aĢağıdaki sonuçlara ulaĢılmıĢtır:
Okul yöneticileri ile iliĢkilerde; aday sınıf öğretmenleri okuldaki sorumluluklarını yerine getirirken okul yöneticilerinden gereken desteği alamamaları en önemli sorun olarak görülmüĢtür.
Ġl-ilçe yöneticileri ile iliĢkilerde; il-ilçe yöneticilerinin, aday sınıf öğretmenlerinin yaratıcı görüĢ ve önerileri için destek vermemeleri en önemli sorun olarak görülmüĢtür.
Öğretmenler ile iliĢkilerde; okul rehberlik servisindeki rehber öğretmenin, aday sınıf öğretmenin mesleki yeterlilik alanının (rehberlik dersinin iĢlenmesi, öğrenciyi tanıma vs.) geliĢmesi konusunda yeterince ilgilenmemeleri en önemli sorun olarak görülmüĢtür.
Öğrenciler ile iliĢkilerde; aday sınıf öğretmenlerinin öğrencilerin motivasyonlarını nasıl arttıracaklarını bilmemeleri en önemli sorun olarak görülmüĢtür.
Eğitim-öğretim ortamına iliĢkin; yetersiz teknoloji ve araç gereç eksikliğinden dolayı eğitim-öğretim faaliyetinin aksaması en önemli sorun olarak görülmüĢtür.
iv
Lisansta (hizmetöncesi) alınan eğitimin uygulanmasına iliĢkin; resmi yazıĢmaların nasıl yapılacağı, ayrıca mesleki ve özlük hakları ilgili mevzuatı tanımaları konusunda lisansta alınan eğitimin yetersiz kaldığı aday en önemli sorun olarak görülmüĢtür.
Anahtar Kelimeler: Aday sınıf öğretmeni, öğretmen sorunları, adaylık eğitimi, aday öğretmen sorunları, rehber (danıĢman) öğretmen.
v
BEGINNING PRIMARY EDUCATION TEACHERS’ PROBLEMS FACED BY THEM
SARI, Mehmet Hayri
Master, Elementary Education Department Advisor: Assist. Prof. Dr. Yüksel ALTUN
June-2011, 133 Pages
The purpose of this paper is to evaluate beginning teachers’ problems faced by them in their first year. The practice of research has been carried out with 529 beginning teachers in Ġstanbul (Bahçelievler, Bağcılar, Güngören), ġanlıurfa, Van and these cities’ districts that it is stated most primary teacher by Ministry of Education.
In analizying data gathered through questionnaire was used percentage, frequency, arithmetical mean calculations, Mann Whitney U-test and Kruskal Wallis analyze technique. Consequently following results have been obtained from the research:
In relationship with school administrators it has been seen that the most significant problem by faced beginning teachers; school administrators do not adequately support them.
In relationship with city and districts administrator it has been seen that the most significant problem by faced beginning teachers; city and districts administrator do not support teachers’ creative opinions and suggestions.
In relationship with teachers it has been detected that the most significant problem by faced beginning teachers; consultant (mentoring) teacher in school adequately interest in beginning teacher about development professional qualification.
In relationship with students it has been seen that the most significant problem by faced beginning teachers; beginning teachers do not know how enhance students’ motivation.
Related to education atmosphere it has been seen that the most significant problem by faced beginning teachers, is delaying education activity due to inadequate technique and tool deficiency.
vi time.
Related to carrying out pre-service training it has been detected that the most significant problems by faced beginning teachers, they do not know how can do official correspondence; also they can not sufficiently learn professional and personal rights during pre-service training.
Key Words: Beginning Teacher, Teacher Problems, Beginning Teacher Education, Beginning Teacher Problems, Consultant (Mentoring) Teacher
vii
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI ... i
ÖN SÖZ ... ii
ÖZET ... iii
ABSTRACT ... vi
TABLOLA,ġEKĠLLER VE GRAFĠKLER LĠSTESĠ ... xii
KISALTMALAR LĠSTESĠ………..…………...xviii 1. GĠRĠġ 1.1 Problem Durumu………….………....1 1.2 AraĢtırmanın Amacı...………...3 1.3 AraĢtırmanın Önemi………..………..4 1.4 AraĢtırmanın Sınırlılıkları…...………....…...5 1.5 Varsayımlar………...…..5 1.6 Tanımlar……….………….…....6
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR 2.1 Öğretmenlik Mesleği Nedir?...………..………....7
2.2 Öğretmenlik Mesleğinin Özellikleri………..…..….…...7
2.3 Öğretmenlerin Eğitimi…….………..…………...8
2.3.1 Hizmet öncesi Eğitimi………….………..….…..9
2.3.2 Hizmet Sırasında Eğitimi………….………..…..….9
2.4 Eğitimde Sınıf Öğretmeninin Yeri ve Önemi.…..…………...10
2.5 Öğretmenlik Mesleğinin Temel Sorunları………..…………...11
2.6 Aday (Stajyer) Öğretmenlerin Sorunları..………..…………...17
2.7 Aday Öğretmenlerin ĠĢ BaĢında YetiĢtirilme Süreci..………...25
2.8 Aday Öğretmenlerin Rehberlik Hizmetinden Yararlanma Süreci...29
2.8.1 Okul Yönetimin Rehberliğinden Yararlanma..………..….…29
2.8.2 Zümre Öğretmenin Rehberliğinden Yararlanma ………….…………..…29
2.8.3 Rehber Öğretmenin Rehberliğinden Yararlanma ………….……....….…30
2.8.4 Eğitim MüfettiĢlerinin Rehberliğinden Yararlanma………..….…31
2.9 Ġlgili AraĢtırmalar...33
2.9.1 Yurt Ġçinde Yapılan AraĢtırmalar……….…..…33
2.9.2 Yurt DıĢında Yapılan AraĢtırmalar……….……….…..…36
3. YÖNTEM 3.1 AraĢtırmanın Modeli………...39
3.2 Evren ve Örneklem……….…...39
3.3 Veri Toplama Aracının GeliĢtirilmesi………...40
3.4 Verilerin Analizi………...45
4. BULGULAR ve YORUM 4.1 KiĢisel Bilgilere ĠliĢkin Bulgular ve Yorumlar………...…..47
4.1.1 Aday Sınıf Öğretmenlerinin Cinsiyete ĠliĢkin Dağılımları……….…47
4.1.2 Aday Sınıf Öğretmenlerinin Medeni Durumlarına ĠliĢkin Dağılımları..…47
4.1.3 Aday Sınıf Öğretmenlerinin Göreve Yerine ĠliĢkin Dağılımları…………48
4.1.4 Aday Sınıf Öğretmenlerinin Okuttuğu Sınıf Düzeyine Göre Dağılımları..49
viii
4.1.7 Aday Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Deneyimlerine Göre Dağılımları…50
4.2 Birinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….…..…..…..51
4.3 Ġkinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….………..………..52
4.4 Üçüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular………...…...54
4.5 Dördüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular………....…...55
4.6 BeĢinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular………...…...56
4.7 Altıncı Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular………...…...57
4.8 Yedinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular………....…...59
4.9 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular………...61
4.9.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...61
4.9.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...61
4.9.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...62
4.9.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...63
4.9.5 Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...63
4.9.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...………...64
4.9.7 Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...65
4.10 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular…..………..…...65
4.10.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...65
4.10.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...66
4.10.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...67
4.10.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...68
4.10.5 Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….……….…...69
4.10.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...………...70
4.10.7 Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Görev Yeri DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….…...71
4.11 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….……..…...72
4.11.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...72
4.11.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...72
4.11.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...73
4.11.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...74
ix
4.11.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...………...75 4.11.7 Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………….….…...76 4.12 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….……..…...77 4.12.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...77 4.12.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...78 4.12.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...78 4.12.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...79 4.12.5 Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...80 4.12.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….…...81 4.12.7 Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Rehber (danıĢman) Öğretmen DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……...82 4.13 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….……..…...83 4.13.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...83 4.13.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...84 4.13.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...85 4.13.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...86 4.13.5 Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...87 4.13.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...88 4.13.7 Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Okuttukları Sınıf Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular…………...88 4.14 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….……..…...89
4.14.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Ġstihdam Türü DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...89 4.14.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Ġstihdam Türü DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...90 4.14.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Ġstihdam Türü DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...91 4.14.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Ġstihdam Türü DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...92 4.14.5 Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Ġstihdam Türü DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….……….…...93 4.14.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Ġstihdam Türü DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….……….……...93
x
4.15 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular……….……..…...94
4.15.1 Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...94
4.15.2 Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...95
4.15.3 Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...96
4.15.4 Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………...97
4.15.5 Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….…….98
4.15.6 Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular……….………...99
4.15.7 Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Daha Önce Görev Yapma DeğiĢkenine ĠliĢkin Bulgular………….100
5. SONUÇ, TARTIġMA ve ÖNERĠLER 5.1 Sonuç………...102
5.1.1 Birinci Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar……….….102
5.1.2 Ġkinci Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar………...….102
5.1.3 Üçüncü Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar………...…….….102
5.1.4 Dördüncü Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar………..……...103
5.1.5 BeĢinci Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar……….…103
5.1.6 Altıncı Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar……….….103
5.1.7 Yedinci Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar………...……….….103
5.1.8 Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Sonuçlar……….…..104
5.2 TartıĢma..………...107 5.3 Öneriler ………...115 KAYNAKÇA……….……...118 EKLER………...………...…126 EK 1………...….126 EK 2………...127 EK 3……….………..131
xi
Tablo 1.1. Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunlara ĠliĢkin Boyutun Faktör Analizi………41 Tablo 1.2. Ġl- Ġlçe Yöneticiler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunlara ĠliĢkin Boyutun Faktör Analizi……….………41 Tablo 1.3. Öğretmenler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunlara ĠliĢkin Boyutun Faktör Analizi………...…42 Tablo 1.4. Öğrenciler ile ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunlara ĠliĢkin Boyutun Faktör Analizi………42 Tablo 1.5. Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunlara Ait Boyutun Faktör Analizi……….……..43 Tablo 1.6. Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunlara Ait Boyutun Faktör Analizi……..43 Tablo 1.7. Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunlara Ait Boyutun Faktör Analizi……….….…44 Tablo 4.1. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Cinsiyete ĠliĢkin Dağılımları……….…..47 Tablo 4.2. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Medeni Durumlarına ĠliĢkin Dağılımları…….48 Tablo 4.3. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin Dağılımları………48 Tablo 4.4. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Okutulan Sınıf Düzeyine Göre Dağılımları…49 Tablo 4.5. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Ġstihdam Türüne Göre Dağılımları………..…49 Tablo 4.6. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Rehber (danıĢman) Öğretmen Durumuna Göre
Dağılımları………50 Tablo 4.7. Aday Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Deneyime ĠliĢkin Dağılımları………51 Tablo 4.8. Okul Yöneticileri Ġle ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmen GörüĢlerine
Göre Yüzde, Frekans ve Aritmetik Ortalama Dağılımları………52 Tablo 4.9. Ġl-Ġlçe Yöneticileri Ġle ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmen GörüĢlerine Göre Yüzde, Frekans ve Aritmetik Ortalama Dağılımları………...53 Tablo 4.10. Öğretmenler Ġle ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmen GörüĢlerine Göre Yüzde, Frekans ve Aritmetik Ortalama Dağılımları………...….…...54 Tablo 4.11. Öğrenciler Ġle ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmen GörüĢlerine Göre Yüzde, Frekans ve Aritmetik Ortalama Dağılımları………..………...……55 Tablo 4.12.Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmen GörüĢlerine Göre Yüzde, Frekans ve Aritmetik Ortalama Dağılımları...57
xii
Tablo 4.14. Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmen GörüĢlerine Göre Yüzde, Frekans ve Aritmetik Ortalama Dağılımları……….………..…….60 Tablo 4.15. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Okul Yöneticileri ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..…...…61 Tablo 4.16. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları…..………...…62 Tablo 4.17. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmenler ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları…..……….…………...…62 Tablo 4.18. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler ile Ġlgili ĠliĢkilerde
YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..……...…...63 Tablo 4.19. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları….……….…………...…64 Tablo 4.20. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları……….……….………...64 Tablo 4.21. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları...65 Tablo 4.22. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Okul Yöneticileri ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Görev Yeri DeğiĢkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..66 Tablo 4.23. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Görev Yeri DeğiĢkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…67
xiii
Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları……….……..67 Tablo 4.25. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler ile Ġlgili ĠliĢkilerde
YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Görev Yeri DeğiĢkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..………….…….68 Tablo 4.26. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Görev Yeri DeğiĢkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..……….…69 Tablo 4.27. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Görev Yeri DeğiĢkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları…..……….………...…70 Tablo 4.28. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Görev Yeri DeğiĢkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...………...71 Tablo 4.29. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Okul Yöneticileri ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları……….………72 Tablo 4.30. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları……….…73 Tablo 4.31. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmenler ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..….….73 Tablo 4.32. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………...…….………...…74 Tablo 4.33. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına
ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları……….…75 Tablo 4.34. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..……….………...……….…76
xiv
Öğretmenlerin Medeni Duruma Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..76 Tablo 4.36. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Okul Yöneticileri ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..77 Tablo 4.37. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları…...………...78 Tablo 4.38. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmenler ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları…….……...79 Tablo 4.39. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...80 Tablo 4.40. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına
ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...80 Tablo 4.41. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan
Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...81 Tablo 4.42. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Lisansta(hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Rehber(DanıĢman) Öğretmen Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...82 Tablo 4.43. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Okul Yöneticileri ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Okuttukları Sınıf Düzeyine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..83 Tablo 4.44. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Okuttukları Sınıf Düzeyine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…84
xv
Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...…85 Tablo 4.46. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler ile Ġlgili ĠliĢkilerde
YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Okuttukları Sınıf Düzeyine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…….…86 Tablo 4.47. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Okuttukları Sınıf Düzeyine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..87 Tablo 4.48. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Okuttukları Sınıf Düzeyine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları….……….……….………...…88 Tablo 4.49. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Okuttukları Sınıf Düzeyine Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...89 Tablo 4.50. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Okul Yöneticileri ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..………..90 Tablo 4.51. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri ile Ġlgili
ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………...……….….90 Tablo 4.52. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmenler ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları.. ……….……91 Tablo 4.53. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler ile Ġlgili ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları.. ………...……..…...…92 Tablo 4.54. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına
ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları.. ……….……….93 Tablo 4.55. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………….……….……….93
xvi
Öğretmenlerin Ġstihdam Türüne Göre Mann Whitney U-Testi Sonuçları………..94 Tablo 4.57. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Yöneticiler Ġle ĠliĢkilerde
YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..95 Tablo 4.58. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Ġl-Ġlçe Yöneticileri Ġle ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları……….…………96 Tablo 4.59. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmenler Ġle ĠliĢkilerde
YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…97 Tablo 4.60. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Öğrenciler Ġle ĠliĢkilerde YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…98 Tablo 4.61. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Ortamına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…...99 Tablo 4.62. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Görev Yerine ĠliĢkin YaĢanan
Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları……….………100 Tablo 4.63. Göreve Yeni BaĢlayan Sınıf Öğretmenlerinin Lisansta (hizmetöncesi) Alınan Eğitimin Uygulanmasına ĠliĢkin YaĢanan Sorunların Öğretmenlerin Daha Önce Görev Yapma Durumuna Göre Kruskal Wallis Testi Sonuçları………...101
xvii akt. : Aktaran
ed. : Editör
f : Frekans
KPSS : Kamu Personeli Seçme Sınavı
MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
N : Birey Sayısı
p : Anlamlılık Düzeyi
SPSS : Statistical Packages for the Social Sciences (Sosyal Bilimler Ġçin Ġstatistik Programı)
sd : Serbestlik Derecesi
U : Mann Whitney U
BÖLÜM I GİRİŞ
Bu bölümde araştırmanın problem durumuna, problem cümlesine, araştırmanın amacına, önemine, varsayımlarına, sınırlıklarına ve terimlerin tanımlamalarına yer verilmiştir.
1.1 Problem Durumu
Bir ülkenin kalkınmasında, toplumun refah ve huzur içerisinde yaşamasında en önemli katkıyı eğitimin yaptığı herkes tarafından kabul edilen ve üzerinde tartışılmayan bir gerçektir (Özdemir ve diğerleri, 2008; Vural, 2004; Erdemir, 2007). Bu eğitimin sağlanmasında en önemli unsuru oluşturan öğretmenler de, eğitimin niteliğini etkileyecek güce sahip özellikler taşımaktadır. Bu yüzdendir ki, öğretmenler bir ülkenin kalkınmasında ve gelişmesinde önemli ödevi üstlenen kişidir (Vural, 2004).
Eğitim sisteminin en temel unsurlarından birini öğretmenler oluşturduğuna göre; öğretmenlerin sorunları da eğitim sistemini doğrudan etkileyecektir. Doğal sorunlarıyla boğuşan öğretmenler eğitim sisteminin yapı ve işleyişine istenilen katkıyı yeterince sağlayamayacaktır (Arslan, 2007). Aynı zamanda öğretmenleri zorlayan bu şartlarda mesleği yürütmek, öğretmenlerin mesleğe olan inançlarını yitirmelerine neden olmaktadır (Gömleksiz ve diğerleri, 2010). Özellikle öğretmenlik mesleğinin ilk yıllarında yaşanan sorunların yeni öğretmenin meslekte kalıp kalmaması çabası içerisindeki en kritik dönem olarak ifade edilmektedir (Veeman, 1984; Quaglia, 1989; Karge, 1993; Yalçınkaya, 2002; Ergenekon, 2004).
Hizmet öncesi öğretmen eğitimi programından mezun olan bireyler ne kadar iyi olurlarsa olsunlar gerçek dünyanın problemleri ile karşı karşıya kalmaktadır (Sağlamer, 1975; Yalçınkaya, 2002; Korkmaz ve diğerleri, 2004). Her meslekte olduğu gibi öğretmenlik mesleğinin ilk yılları da işe yeni başlayan öğretmenler için bir deneyimsizlik sürecidir. Bu nedenle aday öğretmenler; işe yeni başlamanın heyecanı, değişen durum ve şartlar nedeniyle mesleğinin ilk yıllarında geniş çapta rehberliğe ihtiyaç duymaktadır (Karge, 1993; Taymaz, 1997; Yalçınkaya, 2002).
Çünkü göreve yeni başlayan bir öğretmenin hizmet öncesi aldığı eğitim ağırlıklı olarak teoriye dayalı olmaktadır. Oysa öğretmenlik mesleği teorik bilginin yanında
uygulamaya dayalı olan ve yaşantı ile bir bütünlük gösteren bir meslektir (Ekinci, 2010a). Öğretmenin yetişmesi; hizmet öncesi seçme, yetiştirme, görev başında eğitim gibi birbirleriyle ilişkili olan ve aşamalılık arz eden bir süreçtir (Saban, 2000; Ekinci, 2010a). Bu süreçte kritik dönem olarak ifade edeceğimiz “adaylık eğitim süreci” hem öğretmeni mesleğe hazırlamada hem de pratik bilgi, beceri ve uygulamaların verileceği yoğun bir dönemi kapsar (Ekinci, 2010a).
Adaylık sürecinde işe başlayanın sıkı bir takibi ve çok dikkatli değerlendirilmesinin yapılması gerekir (Sağlamer, 1975). Bu süreçte aday öğretmene gereken desteğin sağlanmaması halinde birçok problemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu konu ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde aday öğretmenlerin; sınıf disiplinini sağlayamama, öğrencileri tanıyamama, öğrencileri motive etmede güçlükler yaşama, velilerle iletişim kuramama, meslektaşlarıyla iletişim kuramama, yöneticilerle yaşanan sıkıntılar, ders ve kılavuz kitaplarını etkili kullanamama, kalabalık sınıflar, öğrenci çalışmalarını değerlendirememe, materyal ve kaynakların yetersiz olması, farklı kültürden gelen öğrencilerle ilgilenememe gibi sorunlarla mücadele ettiği belirlenmiştir (Franc, 1970; Sağlamer, 1975; Veeman, 1984; Afşin 1988; Quaglia, 1989; Güçlü, 1996; Yalçınkaya, 2002; Güçlü, 2004; Sünbül, 2005).
Bu sorunlar çerçevesinde ülkemizde de öğretmenlik mesleğinin zor şartlar altında yürütülmeye çalışıldığı yadsınamayacak bir gerçektir. Özellikle sınıf öğretmenlerinin hem atanma problemiyle yüz yüze olmaları hem de atandıktan sonra çok ciddi problemlerle karşı karşıya kaldıkları bilinmektedir (Gömleksiz ve diğerleri, 2010). Ayrıca göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlar baktığımız zaman resmi işlerin nasıl yürütüleceği, öğretmenlik mesleğine uyum sağlamada, öğretim görevini yerine getirmede, sınıf yönetimi, okula ve çevreye uyum sağlamada, çeşitli derslerin öğretiminde, materyal temininin sağlanmasını gibi sorunlar yaşadıkları belirlenmiştir (Korkmaz ve diğerleri, 2004; Gömleksiz ve diğerleri, 2010).
Öğretmen sorunları ile ilgili çalışmalar incelendiğinde; bu çalışmaların farklı branşlardaki öğretmenlerin veya aday öğretmenlerin genel sorunları ile ilgili çalışmalar olduğu görülmüştür. Bu çalışmada ise; ilköğretim 1.-5. sınıflarında eğitim-öğretim faaliyetlerinin yürütülmesi için göreve yeni atanan sınıf öğretmenlerinin mesleklerinin ilk yıllarında karşılaştıkları sorunlar farklı boyutlarla ve farklı değişkenlerle ortaya çıkarılmaya çalışarak literatüre gereken katkının sağlanacağı düşünülmektedir.
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırma; 2010 yılında İstanbul, Şanlıurfa ve Van illerine atanan aday sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunları ortaya koymak amacıyla yapılmıştır.
Bu çerçevede bu araştırmada “2010 yılında İstanbul, Şanlıurfa ve Van illerine atanan aday sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlar nelerdir?” sorusuna yanıt aranacaktır. Bu probleme bağlı olarak alt problemler;
Göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin;
1- “Okul yöneticileri” ile ilgili karşılaştıkları sorunları nelerdir? 2- “İl-ilçe yöneticileri” ile ilgili karşılaştıkları sorunları nelerdir? 3- “Öğretmenler” ile ilgili karşılaştıkları sorunları nelerdir? 4- “Öğrenciler” ile ilgili karşılaştıkları sorunları nelerdir? 5- “Eğitim-öğretim ortamında” karşılaştıkları sorunlar nelerdir? 6- “Görev yaptığı yerde” karşılaştıkları sorunları nelerdir?
7- “Lisansta (hizmet öncesi) alınan eğitimin uygulanmasında” karşılaştıkları sorunlar nelerdir?
8- Göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlar; a- Cinsiyet
b- Görev yaptığı yer c- Medeni durum
d- Rehber (danışman) öğretmen durum e- Okuttuğu sınıf düzeyi
f- İstihdam tipi
g- Daha önce görev yapma durumu
1.3.Araştırmanın Önemi
Eğitim alanında birçok başarıyı etkileyen değişken olsa da, bunlardan en önemlilerin başında öğretmen gelmektedir (Karakuş, 2006). Öğretmen aynı zamanda eğitim sisteminin düzenlenmesinden sorumlu kişidir. Bu sebeple öğretmenin rolünü yalnızca sınıf ile sınırlamak doğru değildir.
Eğitim kademesi içerisinde büyük bir öneme sahip olan ilköğretim 1.-5. sınıfları ve bu kademede görev yapan sınıf öğretmenleri eğitim hayatının vazgeçilmez öğelerindendir. “Sınıf öğretmeni, ilköğretim eğitim programında yer alan bilginin öğrenciler tarafından keşfedilmesini sağlayan, onları araştırmaya, yaratıcılığa, girişkenliğe yönelten, kendilerine ve dış dünyaya karşın olumlu tutumlar geliştirmelerine yardım eden, başkalarıyla etkili iletişim kurma becerilerinin gelişimini sağlayan kişidir” (Senemoğlu, 1994). Ayrıca eğitim sistemimizde yaklaşık 6.6 milyon ilköğretim 1-5 öğrencisi, 240 bin civarında sınıf öğretmeni göz önüne alındığı zaman ilköğretimin yeri ve önemi daha da net bir şekilde anlaşılacaktır. Bu sebeple ilköğretim 1.-5. sınıflarda görev yapmak için atanan sınıf öğretmenlerinin mesleklerinin ilk yıllarında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunların çözümü hem eğitimin sistemimizin kalitesi hem de öğretmenin mesleki gelişimi açısından büyük bir öneme sahiptir.
Öğretmen sorunları ile ilgili olarak yapılan literatür araştırmasında, diğer branşlarda görev yapan aday öğretmenlerin sorunları ile ilgili birçok çalışma varken (Afşin, 1988; Korkmaz, 1999; Ekinci ve Ayar, 2000; Hamarat, 2002; Ergenekon, 2004; Erdemir, 2007; Kösterelioğlu ve Kösterelioğlu, 2008; Erkoç, 2010) göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin sorunlarının tespiti ile ilgili sadece birkaç çalışmaya rastlanabilmiştir (Korkmaz ve diğerleri, 2004; Gömleksiz ve diğerleri, 2010). Bu çalışmalardan Korkmaz ve arkadaşları (2004)’nın yapmış oldukları çalışma incelendiğinde “Öğretmenlik mesleğinin zorlukları, idari işler, eğitim-öğretim faaliyetinin yürütülmesine” ilişkin yaşanan sorunlar ele alınmıştır. Gömleksiz ve arkadaşları (2010)’nın yapmış oldukları çalışma incelendiğinde ise “Sosyal ve çevresel problemler, okul ve idari işlere yönelik problemler, lisansta alınan eğitime yönelik problemler” boyutlarında ele alındığı görülmüştür.
Bu nedenle, göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin mesleğinin ilk yıllarında literatürde (Korkmaz ve diğerleri, 2004; Gömleksiz ve diğerleri, 2010) tespit edilen
sorunlara ilave olarak; göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin, okul yöneticileri, il-ilçe yöneticileri, öğretmenler ve öğrenciler ile ilişkilerinde yaşadıkları sorunların tespit edilmesinin literatüre önemli bir katkı sağlayacağı açıkça görülmektedir. Ayrıca ifade edilen bu sorunlara ilişkili olarak; rehber (danışman) öğretmen durumu, istihdam türü, medeni durum, okutulan sınıf düzeyi ve daha önce görev yapma durumu gibi değişkenlere göre incelenmesi de hem çalışmayı diğer çalışmalardan farklı kılacak hem de literatürün bu bağlamdaki eksikliklerini giderilmesine yardımcı olacaktır.
1.4.Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma sonucu elde edilecek bulgulara ilişkin genellemeler aşağıdaki sınırlılıklara göre geçerli olacaktır.
Araştırma süresi; İstanbul, Şanlıurfa ve Van illerinde farklı zamanlarda gerçekleştirilen göreve yeni başlayan öğretmenlerin adaylık eğitiminde aldıkları hazırlayıcı eğitim süresinde anketlerin uygulanmasıyla ile sınırlıdır. Araştırma, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2010 yılı içerisinde en fazla atamanın yapıldığı İstanbul, Van ve Şanlıurfa illeri ve ilçeleriyle sınırlıdır. Araştırma, stajyerliği henüz kalkmamış aday sınıf öğretmenliği branşı ile
sınırlıdır.
Araştırmada sonuçları, veri toplama aracı olarak geliştirilen ölçeğe verilen cevaplar ile sınırlıdır.
Araştırma, mesleğinin 7. ayında görevde olan aday sınıf öğretmenleri ile sınırlıdır.
1.5.Varsayımlar
Bu araştırmada aşağıdaki varsayımlardan hareket edilmiştir:
Göreve yeni başlayan sınıf öğretmenlerinin anket maddelerine doğru ve objektif cevap verdikleri düşünülmüştür.
Veri toplama araç ve teknikleri araştırmanın amacına uygun, bilgiler toplama açısından yeterlidir.
1.6.Tanımlar
Aday öğretmen: Göreve yeni atanmış olup, rehber öğretmen yardımı ve gözetimi altında eğitim çalışmalarına katılarak kendini yetiştirmekte olan, henüz asil memurluğu onaylanmamış yani stajyer öğretmen olan kişidir (Tebliğler Dergisi, 1995: 2423).
Adaylık eğitimi: Aday memurların yetiştirilmesi amacıyla düzenlenen temel, hazırlayıcı ve uygulamalı eğitimlerin verildiği dönemi kapsayan süreç.
Hizmet öncesi eğitim: Bir meslek dalında çalışmaya başlamadan önce gerekli yeterliliğin kazandırıldığı eğitimdir.
Rehber Öğretmen: Öğrencilerin özel durumlarıyla yakından ilgilenen ve öğrenciye, zorluklar karşısında yardımcı olan öğretmen (TDK, 2011).
Okul Yöneticisi: İlköğretim veya ortaöğretim okullarında görevli müdür ve müdür yardımcılarını ifade eder.
İl-İlçe Yöneticisi: İl ve ilçelerde milli eğitim müdürlüklerinde görevli milli eğitim müdür/müdür yardımcısı, eğitim müfettişleri ve şube müdürlerini ifade eder.
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Öğretmenlik Mesleği Nedir?
Öğretmenlik mesleği; eğitim sisteminin değişik kademelerinde görev yapan, öğretme-öğrenme sürecini gerçekleştiren, alan uzmanlık bilgisinin yanında, genel kültür, genel yetenek, mesleki bilgi ve beceri bakımından üst düzey becerilere sahip kişilerin gerçekleştirdiği bir uzmanlık alanıdır (Ünal ve Ada, 1999). Titrek (2004)’e göre öğretmenlik, bireysel, sosyal, kültürel, bilimsel, teknolojik boyutlu profesyonel statüde bir eğitim mesleğidir.
Çalışkan (2007)’a göre günümüz koşullarında ise öğretmenlik, öğrenme ve öğretme ortamını iyi organize edebilen, öğrencilerle iletişim ve etkileşim becerilerini sağlayabilen, öğrencilerin duygu, düşünce ve davranışlarını anlayabilen ve bunları bilinçli bir şekilde kullanma becerisine sahip bir uzmanlıktır.
Buna göre öğretmenlik mesleğinin ortak noktalarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
Özel bir uzmanlık alanı ve beceri gerektirir.
Öğrenme-öğretme faaliyetini gerçekleştiren kişidir. Bir takım becerilerin kazandırılmasını sağlayan kişidir. 2.2. Öğretmenlik Mesleğinin Özellikleri
Her mesleğin olduğu gibi öğretmenlik mesleğinin de kendi özgü özellikleri vardır. Bu özellikler literatürde şu şekilde belirtilmiştir: (Ünal ve Ada, 1999; Ocak, 2005; Şişman, 2005; Özdemir ve diğerleri, 2008).
Öğretmenlik, görev yeri eğitim kurumlarında olan belirli bir plan ve program dâhilinde öğrencilere bilgi kazandırmaya gerektirir.
Ülkemizde öğretmenlik mesleğine giriş için belirli ölçütler vardır. Ülkemizde öğretmenlik mesleğine atanacak kişinin Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS A Grubu)’dan yeterli puanı alması gerekir.
Ülkemizde en yaygın mesleklerden biri olan öğretmenlik, genel olarak alt ve orta kesimden gelen kişilerin tercih ettiği bir meslek olarak görülmektedir. Öğretmenler diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de devlet memurlarının
çoğunluğunu oluşturmaktadır. 2010- 2011 öğretim yılında toplam 466.630 öğretmen çeşitli eğitim-öğretim kademelerinde görev yapmaktadır.
Öğretmenlik mesleği genel olarak bayanlar tarafından tercih edilen bir meslektir. Öğretmenlik, diğer meslek gruplarından farklı olarak geniş bir insan kitlesiyle
iletişim ve etkileşim içerisinde olunan bir meslek grubudur.
Öğretmenlik mesleğini yapacak kişinin en az lisans mezunu olması gerekir. Öğretmenlik, kariyer yapma ve mesleki gelişim imkânları kısıtlı bir meslek
grubudur.
Öğretmenlik mesleği yaratıcı olmayı gerektirir. 2.3. Öğretmenlerin Eğitimi
Öğretmenlerin eğitimi denilince daha çok akla hizmet öncesi alınan eğitim gelmektedir. “Öğretmenler kimi zaman formal, kimi zamanda informal yollarla yaşam boyu eğitim süreci içerisinde yer almaktadır” (Çeliköz, 2004, s.373). Günümüzde eğitimin yaşam boyu devam eden bir süreç olduğu düşünülürse, öğretmenlerin eğitimi sadece hizmet öncesi değil, hizmet içinde de devam etmektedir. Öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimi kadar mesleğe girdikten sonra aldıkları eğitimde önemlidir (Şişman, 2005). Mesleğe yeni başlayanlar için hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimden farklı olarak bireyin iş başında eğitim zorunluluğu vardır. Bu eğitimin amacı, kişinin çalışma ortamına uyum sağlaması, çevreyi tanıması, kişiyi mesleğin somut gerçekleriyle tanıştırmak ve mevcut bilgi ve becerilerini arttırmaktır (Şahin, 2004).
Öğretmenlerin eğitimi ve yetiştirilmesi hizmet öncesi ve hizmet içinde alınan eğitim olmak üzere iki ayrılır.
2.3.1 Hizmet Öncesi Alınan Eğitim
“Hizmet öncesi eğitim, bireyin bir kurumda göreve başlamadan önce, o görevin özelliğine göre gerekli bilgi, beceri ve davranışın kazandırılması amacıyla yapılan eğitimdir” (Çeliköz, 2004, s.373).
Öğretmen yetiştirme politikasının, belirli bir eğitim felsefesi ışığında ele alınması son derece önemlidir. Eğitim kurumlarında yetiştirilecek öğretmenlerin insanları ve çocukları sevmesi, onlar arasında ayrım gözetmeksizin farklı düşünce ve inançlara saygı duyan, devletin gelişmesine katkıda bulunan, iyi bir toplumun oluşmasında rol üstlenecek lider insanlar olarak yetişmeleri önem taşımaktadır (Celep, 2007).
Öğretmenlik mesleği kendine özgü bilgi, beceri ve uzmanlık gerektiren bir görev olması nedeniyle, bu görevi yerine getirecek kişilerin bir takım yeterliliklere sahip olması gerekir. Bu yeterliliklerin kazandırılmasında hizmet öncesi alınan eğitimin önemi büyüktür (Şişman, 2005). Ülkemizde öğretmenlik mesleğini yerine getirecek kişilerin en az 4 yıllık eğitimden geçmeleri gerekmektedir.
2.3.2. Hizmet Sırasında Alınan Eğitim
Öğretmenlerin hizmet öncesi (lisans) eğitimden sonraki eksikliklerini gidermek, bilimsel, teknolojik yenilikleri ve gelişmeleri takip etmek, mesleğinde nitelikli, etkin ve profesyonel biri olmalarına sağlamak amacıyla kendilerini sürekli geliştirmelerine bağlıdır (Özdemir, 2003; Uygur, 2006). Bu anlamda hizmet sırasında verilen eğitimlerin önemi öğretmenin kendi gelişimi ve verimliliği bakımından büyük öneme sahiptir. Ataklı (1992)’ya göre, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimi kesin çizgilerle birbirlerinden ayırmak mümkün değildir.
Hizmet içi eğitim, öğretmen ve yöneticilerin değişen ve gelişen çağın koşullarına ayak uydurmak, ayrıca eğitim anlayışı doğrultusunda bilgilendirilmesini ve hizmetleri süresince daha etkili ve verimli olmalarını sağlamak amacıyla gerekli bilgi, beceri ve davranışların kazandırılması sürecidir (Çeliköz, 2004). Bu nedenle, işe başlayan bir kişi için iyi hazırlanmış bir program; bireyin başlangıç kaygılarını azaltır, çalışma ortamına uyumu kolaylaşır. Aksi takdirde başlangıçta bireye ihtiyaç duyduğu destek gösterilmediğinde kişinin işiyle ruhsal bağlantısı kopabilir (Ataklı, 1992).
Milli Eğitim Bakanlığı, öğretmenlerin meslek içinde gelişmelerini, mesleğinde nitelikli, etkin ve profesyonel biri olmalarını sağlamak için çeşitli hizmet içi eğitim faaliyetleri düzenlemektedir (Özdemir, 2003). Hizmet içi eğitim programları; aday öğretmenlere yönelik yapılan adaylık eğitimi, meslek sürecinde mesleki nitelik ve verimliliği arttırma, yenilikleri takip etme gibi amaçlarla yapılabilmektedir. Bu faaliyetler; ülke, bölge, il, ilçe, okul bazında yapılabileceği gibi okul kademelerine yönelikte gerçekleştirilebilir (Şişman, 2005).
Milli Eğitim Bakanlığı verilerine göre, 2010 yılında 444.692 öğretmen; merkezi ve yerel düzeyde olmak üzere toplam 19.511 hizmet içi eğitim kurslarına katılmıştır.
2.4. Eğitimde Sınıf Öğretmeninin Yeri ve Önemi
Öğrenme ve öğretme ortamında birçok değişken yer almaktadır. Bu değişkenler; öğretmen, öğrenci, okul, program, eğitim ortamı, eğitim yönetimi, aile ve çevre olarak sıralanabilir. Bu değişkenlerden en önemlisi ve en kritik olanı öğretmendir. Çünkü etkili bir sınıf yönetimi için gerekli olan eğitimin süreçlerinin düzenlenmesinden ve yürütülmesinden öğretmen sorumludur (Terzi ve diğerleri, 2003). Diğer taraftan “eğitimin başarısında, sistemin en temel öğesi olan öğretmen unsurunun yer aldığı, eğitim bilimcilerin tümünün üzerinde birleştiği bir görüştür” (Çeliköz, 2004, s.335).
21. yüzyılda teknolojinin gelişmesiyle birlikte eğitimde öğretmenin rolü azalmamış, aksine artmıştır. Yani sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmelerle birlikte yaşanan değişim öğretmenin önemini ve eğitimdeki yerini açık bir biçimde ortaya koymaktadır. Öğrencinin moral kazanması, duygusal gelişimi ve öğrencinin gereksinim duyduğu destek sağlanmasında öğretmenin rolü çok büyüktür (Ataünal, 2003). Öğretmenlik, yüz yüze etkileşimin ve paylaşımın olduğu mesleklerin başında gelmektedir. Öğretmenlik mesleğinde bilginin yeni kuşaklara aktarılmasının yanında, ilköğretim düzeyinde bireylerin topluma hazırlanmasında ve kişilik gelişiminde öğretmenlerin etkin bir rolü vardır. Bu etkin rolün içerisinde yer alan sınıf öğretmenleri çocukların gelişimde, onların eğitiminde ve geleceğe hazırlanmasında büyük bir öneme sahiptir (Gündüz, 2006).
Ülkemizde ilköğretim milli eğitimin temel kademesini oluşturur. İlköğretim çağındaki öğrencilere, Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı, demokrasi ilkelerinin ve kurallarının kazandırıldığı, gelişen ve değişen teknoloji karşısında bireylerin
ihtiyaçlarına cevap veren ilköğretim önemli bir eğitim kademesidir (Gökçe, 2002). Bu kademede büyük etkiye sahip olan sınıf öğretmeni; “sadece öğrencileri birinci sınıftan beşince sınıfa kadar okutmakla kalmaz, öğrencilere ulusal kimliği, milli birliği ve beraberliği, sevgiyi, hoşgörüyü, paylaşmayı, hayatı, bilimi ve teknolojiyi tanıtan ve öğreten bir kimliğe bürünerek, eğitimde büyük sorumluluklar yerine getirir” (Sazak, 2007; Akt:Özpınar, 2008, s.12).
Ayrıca ilköğretimde öğretmenin niteliği, hem sahip olduğu bilgi ve becerisi hem de öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve beklentilerinin karşılanması ile yakından ilgilidir. Öğrencinin ilgi, ihtiyaç ve beklentilerini iyi bilen bir öğretmen, öğrenme-öğretme ortamının şekillenmesinde ve öğrencinin ihtiyaçlarının karşılanmasında etkili rol alır (Gökçe, 2002). Wragg (1993)’a göre “ilköğretim öğretmelerinin sınıf içerisindeki sorunları çözebilmeleri, öğrenci problemleri ile yakından ilgilenmeleri, hem etkili öğrenme ortamının oluşturulması hem de öğrenci motivasyonun sağlanması açısından oldukça önemlidir” (Akt:Gökçe, 2002).
Öğretmenlik mesleğinin bu derece önemli olmasının nedeni, yetiştireceği gelecek nesilleri daha çocukluk ve gelişim çağında iken, kendi bilgi, beceri ve donanımı ile sarıp, tecrübe ve yetenekleri doğrultusunda nitelikli birer birey haline getirme çabası içinde olmasıdır. Bu açıdan, eğitimin ilk kademesinde görev yapan sınıf öğretmenleri çocuğun yaşantısında çoğu zaman ailesinden daha çok etkiye sahip olmaktadır. Çocuk kendini, arkadaşlarını ve çevresini tanırken kendisine bir rol model aramakta, bu süreçte çocuk üzerinde en çok etkiye sahip olan sınıf öğretmenini kendine model alarak benimsemektedir (Özpınar, 2008). Bu sebeple ilköğretim, çocukların okul çağına kadar aileden aldıkları eğitimin şekillendirildiği ve bunlara yenilerin eklendiği ortamdır (Gündüz, 2006).
Ayrıca ilköğretim; çocuğun bedenen, zihnen, duygusal ve sosyal yönden gelişiminde hassas bir dönem olması, ilköğretim çağının mecburi olması, ilköğretimin ortaöğretime hazırlayıcı bir basamak olması nedeniyle bu kademede görev yapan sınıf öğretmenlerinin önemini bir kat daha arttırmaktadır (Koçak, 1992).
2.5. Öğretmenlik Mesleğinin Temel Sorunları
Öğretmenlik mesleği, kutsal bir meslek olmakla birlikte ülkenin geleceği olan nesillerin yetiştirilmesinde büyük sorumluluk sahibi olan öğretmenlere, bugün
mesleklerinde hak ettiği önemin verilmediği görülmektedir. Bununla birlikte ülkemizde öğretmenlik mesleğinin durumuna bakıldığı zaman gelişmiş ülkelerin gerisinde olduğu dikkat çekmektedir. Durum böyle olunca ülkemizde öğretmenlik mesleği bir “çile mesleği” ya da “fedakârlık mesleği” olarak algılanmaktadır (Çeliköz, 2004).
Bu olumsuz etkilerle birlikte; öğretmenlik mesleğinin önemi konusundaki inançlarımız ile uygulamalarımız arasındaki tutarsızlıklarımız nedeni ile toplumda öğretmenlik mesleğine verilen değer giderek azalmaktadır. Öğretmenler arasında mesleğe karşı, çalışma ve yaşam koşullarına ilişkin yakınmalar ve huzursuzluklar giderek artmakta, aynı zamanda öğretmenlik mesleği gençler arasında çekiciliğini yitirmekte ve en son tercih edilen bir meslek haline gelmektedir. Bu durum, mesleğe ilişkin sorunlara da kaynak olmaktadır (MEB, 1982a). Bu nedenle; öğretmen sorunlarının değişik boyutlarda ele alınıp incelenmesi gerekmektedir.
Literatürü taradığımız zaman öğretmenlerin sorunlarına dair çeşitli bulgulara rastlanmaktadır. Celep (2004)’e göre; öğretmenlik mesleğinin en önemli sorunlarından bazıları şunlardır:
1. Ekonomik Sorunlar: Öğretmenlik mesleği ekonomik olanaklarının yetersiz olduğu bir meslek grubudur. Öğretmenler, ekonomik olanaklarını iyileştirmek için mesleklerinin dışında ek çalışmalarla gelir sağlamaktadır. 2. Meslekleşme Koşulları: Günümüzde öğretmenlik mesleğinin önemli
sorunlarından biri de; öğretmenlik mesleğinin herkes tarafından yapılabilecek bir meslek olarak görülmesidir. MEB’in farklı alanlardan (ziraat, işletme, iktisat) mezun olan kişileri öğretmenlik mesleğine atanmaları; zamanla toplum tarafından bu mesleğin herkes tarafından yapılabilir olduğu düşüncesi kabul görmüştür.
3. Özlük ve Toplumsal Haklarla İlgili Sorunlar: Öğretmenlerin mevcut özlük haklarının iyileştirilmesi konusunda yapılan çalışmalar yetersizdir. Öğretmenlerin bulundukları görevde yükselmeleri, yöneticiliğe atanmaları ya da kariyer planlanmasına ilişkin yapılan düzenlemeler farklılıklar göstermektedir.
4. Mesleki Gelişme Sorunları: Öğretmenlerin mesleki yetersizliklerinin giderilmesine ve geliştirilmesine yönelik olarak yapılan çalışmalar yetersizdir.
Eğitim hayatında karşılaşılan bu sorunlardan etkilenen kişi eğitimin vazgeçilmez unsuru olan öğretmenlerdir. Bu sorunların üstesinden gelmek için mücadele eden kişi yine öğretmenlerin kendisidir. Bu nedenledir ki öğretmenler kendi sorunları ile baş başa kalan ve bu sorunlarıyla anılan bir mesleğin çalışanları olmuştur (Özpınar, 2008).
Bununla birlikte öğretmenlik mesleği alanında eğitsel, sosyal, ekonomik, hukuksal ve istihdama yönelik sorunlar da mevcuttur. Bu sorunların başında mesleğin profesyonelleşmemiş olması ve politik istikrarsızlık gelmektedir. (Alkan ve Hacıoğlu, 1997). Öte yandan Alkan ve Hacıoğlu (1997)’na göre öğretmenlerin sorunları;
1- Öğretmenli mesleğindeki örgütlenmelerin yetersizliği
2- Öğretmenlik mesleği ile ilgili yasal olanaklarındaki yetersizlikler 3- Toplumda öğretmenlik mesleğine verilen değerin düşük olması
4- Toplumda gençler arasında öğretmenlik mesleğinin pek tercih edilmemesi 5- Öğretmenlik mesleğinin seçimi, yetiştirme, istihdam ve terfi olanaklarının
yetersiz olması
6- Çalışma koşullarının ağırlığı ve ekonomik sorunların olması 7- Öğretmenlik rolünün ve yeterliliklerin belirsizliği
8- Öğretmenlik formasyon standartlarının belirlenmemiş olması olarak özetlenmiştir.
Öğretmenlik mesleğinin sorunları detaylandırıldığında, mesleği başındaki öğretmenler her gün yüzlerce problemlerle karşı karşıya gelmektedir. Kendilerinden beklenen rol ve sorumlulukları yerine getirebilmeleri ve gelecek nesillerin yetiştirebilmelerinin temel koşulu rahat, huzurlu ve sağlıklı bir ortamda sorunsuz olarak hizmet verebilmeleri ile mümkündür Bu sebeple günümüzde öğretmenlerimizin karşı karşıya kaldığı ve halledilmesi gereken sayısız sorunları vardır (Çeliköz, 2004).
Çeliköz (2004)’ e göre bunlar;
1- Öğretmenlik mesleğinin standartlarının belirlenmemiş olması
2- Öğretmenlik mesleğin geliştirilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliği (MEB, YÖK, Üniversiteler gibi.)
3- Mevcut öğretmelik mesleği ile ilgili yasal mevzuatlardaki eksiklikler 4- Öğretmenlikte mesleki etiğin oluşturulmamış olması
5- Çalışma koşullarının ağırlığı
6- Öğretmenlik mesleğinin toplum gözünde statüsünün düşük olması 7- Mesleki örgütlenmede eksikliklerin olması
8- Seçim, yetiştirme ve istihdam uyum ve ayrımının oluşturulamaması 9- Hizmet içi eğitimlerin yetersiz olması
10- Maddi olanaklarının düşük olması
11- Tayin, terfi, atama sisteminin objektif kriterler taşımaması 12- Bilgi ve teknolojiyle öğretmenlik mesleğinin desteklenmemesi
Görüldüğü üzere öğretmenlik mesleği oldukça zor şartlar altında gerçekleşmektedir. Öğretmenlik mesleğini yürütecek kişi kendi gayretleriyle sürekli olarak kendisini geliştirmek için çaba harcaması gerekmektedir. Birey zor şartlar altında mesleğini yürütürken karşılaştığı sorunlar onun mesleğine olan inancını etkilemektedir. Özellikle sınıf öğretmelerin atanma problemleri yaşamasıyla birlikte, mesleğini yürütürken karşılaştığı sorunların önemi bilinmektedir. (Gömleksiz ve diğerleri, 2010).
Bununla birlikte görev yapan öğretmenlerin sorunları Ocak (2005)’a göre şu şekilde sıralanmaktadır:
1- Öğretmenlerin Sosyal Statü Sorunları:
“Toplumun en çok önem verdiği statü olan meslek statüsü sonradan kazanılan bir statüdür. Bu statü, öğrenim durumundan, gelir düzeyinden, yasal düzenlemelerden, çevrenin gösterdiği sosyal itibardan etkilenmektedir. Öğretmenlik mesleğinin de bu ölçütlerden etkilenmesi sonucunda toplumdaki sosyal statüsü dönem dönem değişmiştir” (Ocak, 2005, s.40).
2- Öğretmenlerin Sınıf Rehberlik Hizmetlerini Yürütmede Karşılaştıkları Sorunlar:
Sınıf rehberlik çalışmalarının yürütülmesinde etkin bir rol alan sınıf rehber öğretmenleri, bu görevlerini yerine getirirken okul rehber öğretmenlerinin desteği ve işbirliği ile sürdürmek durumundadır. Birçok okulda rehber öğretmen olmadığı gibi öğretmenler rehberlik hizmetinin yürütülmesinde gereken desteği rehber öğretmenlerden alamamaktadır.
3- Hizmet içi Eğitim Sorunu:
“Bilginin sürekli güncellendiği dünyada, diğer bütün meslekleri eğiten öğretmenlerin de öğrenmeye ve kendini geliştirmeye ihtiyacı vardır. Bu nedenle çalışanların yeni gelişmelerden ve uygulamalardan haberdar edilmesi amacıyla iş başında yetiştirilmesi gerekir” (Ocak, 2005, s.42).
4- Öğretmen Hastalıkları:
“Bir kurumun verimli bir şekilde çalışabilmesi için sağlıklı olması gereklidir. Kurumun sağlıklı olabilmesi için çalışanlarının kendilerini fiziksel ve ruhsal yönden iyi hissetmeleri gerekir. Yapılan araştırmalar sonucunda öğretmenlerde görülen başlıca hastalıklar; farenjit, varis ve psikolojik rahatsızlıklar (stres, tükenmişlik vb.)dır” (Ocak, 2005, s.46).
5- Öğretmen Seçiminde Yaşanan Sorunlar:
Ülkemizde öğretmen seçimi öğretmenlerin yaşadığı önemli sorunlardan biridir. Öğretmen atamalarının KPSS puanı ile yapılması nedeniyle öğretmen adayı öğrenciler, dördüncü sınıfa geldiklerinde iyi bir öğretmen olmak yerine KPSS sınavına
hazırlanmayı tercih etmektedirler. Bununla birlikte öğretmen adayı mezunlarının sayıları her geçen gün artmakta ve bir birikim yaşanmakta, bu durum öğretmen atamalarında tıkanmalara neden olmaktadır. Bu nedenle öğretmenlik mesleğinin karşı karşıya kaldığı bu sorunlara acil çözümler bulunmaması halinde öğretmenlik mesleğinin değeri ve niteliği toplumda azalmaya devam edecektir.
Öğretmen yetiştirmede ve öğretmen sorununa çözüm aramada zaman zaman bazı gerçekçi istekler ortaya konulsa da, bu çabaların çoğu zaman olumlu bir şekilde sonuçlanmadığı görülmüştür (Atanünal, 2003). “Toplumların varlığıyla beraber hayat bulan eğitim ve bu sürecin temel halkası olan öğretmenlerin yaşadığı sıkıntılar ve sorunlar eksik olmamış, her fırsatta tartışmaların odak noktası haline gelmiştir” (Özpınar, 2008, s.32). Bu noktada 1982 yılında gerçekleştirilen XI. Milli Eğitim Şurasında öğretmen sorunlarının araştırılmasına ilişkin “…öğretmenlik mesleğinin önemi konusundaki inançlarımızla uygulamalarımız arasındaki tutarsızlıklar nedeniyle, ülkemizde öğretmenlik mesleğine verilen değer giderek azalmaktadır. Öğretmenler arasında mesleğe, çalıĢma ve yaĢam koĢullarına iliĢkin yakınmalar, huzursuzluklar yaygınlaĢmaktadır. Öğretmenlik gençler arasında çekiciliğini yitirmekte ve en son tercih edilen meslek haline gelmektedir. Bu durum öğretmenlerin sorunlarına kaynak olmaktadır. Bu nedenle öğretmen sorunları araĢtırılırken bir meslek grubu olarak, öğretmenlerin statülerine iliĢkin sorunlar ağırlık taĢımaktadır.” şeklinde dile getirilmiştir (MEB, 1982).
Bununla birlikte 1991 yılında öğretmen sorunlarını araştırmak için kurulan Meclis araştırma komisyonunun yapmış olduğu çalışma sonucunda ortaya koyduğu rapor XI. Milli Eğitim Şura kararlarını destekler niteliktedir. Söz konusu araştırmaya göre, öğretmenlik mesleğinin sorunları:
1. Öğretmen yetiştirme sistemindeki sorunlar, 2. Öğretmenlerin istihdamındaki sorunlar,
3. Öğretmenlerin hizmet içi ve işbasında yetiştirilmesiyle ilgili sorunlar,
4. Öğretmenlerin görev yaptıkları eğitim ortamlarıyla ilgili sorunlar,
5. Öğretmenlerin özlük haklarıyla ilgili sorunlar, 6. Öğretmenlerin sosyal statüsüyle ilgili sorunlar.
şeklinde belirlenmiştir (TBMM Genel Kurul Tutanağı, 2001; Akt: Özpınar, 2008, s.33).
01-05 Kasım 2010 tarihinde yapılan 18. Milli Eğitim Şura Kararlarında öğretmen adaylarına ve göreve yeni başlayan öğretmenlere yönelik aşağıdaki kararlar alınmıştır:
1- Öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarındaki son sınıf öğrencilerinin, yaparak yaşayarak deneyim kazanmaları için okullarda alan uygulama eğitimlerini, öğretim elemanları ve öğretmenlerin rehberliğinde, aday öğretmenlik uygulaması şeklinde öğretim yılı boyunca yapmaları sağlanmalıdır. 2- Öğretmen alımında uygulanan sınavlarda, adaylara
öğretmenlik meslek bilgisi ve genel kültür alanları yanında mezun oldukları özel alanlara ilişkin sorular da sorulmalıdır. 3- Öğretmen yetiştiren kurumlarda yetiştirilecek öğretmen
adaylarının niteliğinin artırılması amacıyla öğretim üyelerinin zorunlu ve ek ders saatleri yeniden düzenlenmeli ve ders yükleri azaltılmalıdır.
4- Aday öğretmenler, tek başlarına derse girmemeli ve bir okula tek olarak atanmamalıdır.
5- Psikolojik danışma ve rehberlik lisans öğrencilerinin staj sürelerinde uygulamaya yönelik çalışmalara ağırlık verilmeli, aday rehber öğretmen/psikolojik danışmanlar rehberlik araştırma merkezlerinde 1 ay süre ile oryantasyon eğitimine alınmalıdır (MEB, 2010).
Görülüyor ki öğretmenlerimizin sorunları çeşitli zamanlarda dile getirilmiş olmasına rağmen, bu sorunların çözümü için geçen zaman içerisinde somut adımların atılmadığı görülmüştür. Öncelikle öğretmenlerin yaşadıkları sorunlarının çözüme kavuşturulması; eğitim sisteminin ve öğretmenlerin niteliğinin artmasında önemli derecede katkı sağlayacaktır.
2.6. Aday (Stajyer) Öğretmenlerin Sorunları
Bireyler, bir mesleğin eğitimini almaya başladıkları andan itibaren o mesleği ile ilgili çeşitli beklentiler içerisine girmeye başlarlar. Zamanla bu beklentilerinin gerçekleşme düzeyi bir değişim içerisine girer. Mesleki eğitim yıllarında oluşan beklentilerinin, ileride mesleğe başladığında moral ve güdülenme düzeyindeki değişiminde büyük etkisi vardır. Bu nedenle bireyin beklentilerinin gerçekleşmemesi durumunda, moral ve güdülenmişlik düzeyinde bir azalma olacağı gibi mesleksel başarı ve verimi de olumsuz etkileyecektir (Uras ve Kunt, 2004).
