Üst Düzey Zihinsel Özellikler
Yrd. Doç. Dr. Ömer Kutlu
Eleştirel Düşünme
Eleştirel düşünme akılcı ve bilimsel kanıtlara dayanan, somut veya soyut
konular üzerinde düşünerek net yargılara varmaya çalışan bir düşünme
sürecidir. Eleştirel düşünme; tüm duyulardan, yazılı, sözlü
anlatımlardan, gözlem, deney ve akıl yürütmeden elde edilen verileri bir
araya getirmeyi gerektirir.
Eski Yunan düşünürlerine kadar uzana bir geçmişe sahip olan bu beceri Demirel (2006) tarafından bir alana ilişkin kusursuz düşüncenin ortaya çıkabilmesi için disiplin ve öz denetimle gözlem ve bilgiye dayanarak nesnel olarak düşünme biçimi olarak tanımlanmaktadır.
Eleştirel düşünme etkili iletişim kurmayı, problem çözmeyi ve kararlılık
göstermeyi içerir (Paul ve Elder, 2008).
Yordama
Yordama becerisi, bir dizi olay ya da durumdan yola çıkarak ilgili olay ya da durumun geçmiş ya da geleceğini tahmin etme ile ilgilidir. Bir takım ilke ya da ilişkilere dayalı olarak bir kestirimde bulunma işidir.
Ancak her tahmin bir yordama değildir! Tahmin daha öznel ve sezgilere
dayalı da bir süreci ifade ederken yordama ilişkiler, veriler ve gözlemler
ışığında nesnel durumlara dayalı olarak bir akıl yürütme sürecidir.
Yordama davranışı iki düzeyde olabilir;
*İlk düzeyde öğrenciye verilen durum önceden gerçekleşmiş bir durumdur ancak öğrenci durum hakkında bilgi sahibi değildir. Burada yordama davranışı gözlenebilir.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta bu davranışın hatırlama
düzeyinde olmamasıdır. Eğer öğrenci bu durumdan haberdarsa büyük
ihtimalle davranış hatırlama düzeyinde olacaktır.
*İkinci düzeyde ise verilen durum önceden gerçekleşmemiş bir durumdur. Öğrenci yordama yapabilmek için hayat tecrübeini, bir takım bilimsel ilkeleri ve gözlemleri kullanmak durumundadır.
Bu durumda da davranış yordamadır.
Soru: Bir öğretmen yordama davranışını geliştirirken nelere dikkat
etmelidir?
Tümevarım ve Tümdengelim
Tümevarım, tek tek gözlemlerden genel bir yargıya ulaşma sürecidir.
Özelden genele, olaylardan yasalara geçiş için gerekli olan bir akıl
yürütme sürecidir.
Tümdengelim süreci ise, tümevarım sürecinin tersidir.
Genelden özele doğru bir düşünme biçimini gerektirir.
Bir öncülle başlanır ve düşüneni bu öncülden daha küçük birimlere götürür (Kutlu, 2007).
Tümevarım ve tümdengelim süreçleri Aristoteles’in topluma kattığı
becerilerdir (Hançerlioğlu, 2007).
Kaynakça
Demirel, Ö. (2006). Öğretme sanatı. Ankara: Pegem A Yayıncılık
Hançerlioğlu, O. (1977). Felsefe ansiklopedisi (üçüncü cilt). İstanbul: Remzi Kitabevi
Kutlu, Ö. (2007). Performans sorularının yaşam becerisiyle ilişkisi. İlköğretmen Eğitimci Dergisi, 7, 10-13.
Paul, R. ve Elder, L. (2008). Critical thinking: Concepts and tools. www.criticalthinking.org.
