M. Emin BARIŞ
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Peyzaj Mimarlığı Bölümü
DOĞAL BİTKİ NEDİR?
Doğal bitkiler bir bölge içerisinde jeolojik zamanlar içerisinde o bölgeye özgü iklim, toprak, yağış, kuraklık ve don gibi fiziksel ve biyotik karakteristiklere bağlı olarak evrimleşirler ve o bölgedeki yerel bitki topluluklarında bulunan diğer türlerle karşılıklı etkileşim içerisinde bulunurlar.
NEDEN DOĞAL BİTKİLERİ KULLANMALIYIZ?
Doğal bitkiler yerel çevre koşullarına en iyi uyum sağlayan bitki türleridir ve her şeyden önce geniş ekolojik ölçeklerde doğal bitkilerin plantasyonu doğal canlı topluluklarının yaşamına önemli katkılar sağlar. Bir çok estetik ve fonksiyonel özelliklerinin yanı sıra doğal bitkiler toprağın verimliliğine katkıda bulunurlar,
erozyonu azaltırlar ve genellikle bir çok yabancı yurtlu bitkiye oranla daha az gübre, ilaç gibi kimyasal madde girdisine ve diğer bakım önlemlerine gereksinim
gösterirler.
NEDEN DOĞAL BİTKİLERİ YETERİNCE KULLANMIYORUZ?
M.Ö. on bin yıl kadar önce, Trakya’nın tamamına yakın bölümü ile Anadolu’nun
%70’inin orman örtüsü ile kaplı olduğu bilimsel verilere dayanarak tahmin edilmektedir. Geri kalan topraklar bozkırlar, alpin kuşak ve sulak alan bitki topluluklarıyla kaplıydı.
M.Ö. 10 000 (%) 2002 (%)
Orman 72
(1)27
(2)Bozkır 17
(1)35
(3)Alpin 5
(1)4
(1)Sulak Alanlar 6
(1)2
(4)Çizelge 1. Anadolu’nun yüzyıllar boyunca insan eliyle değişimi.
Şekil 1. Günümüzden 4000 yıl önce Anadolu’nun bitki örtüsü (Gemici ve Aksoy, 1992).
Şekil 2. Anadolu’nun potansiyel ve mevcut orman alanları (Çolak and Rotherham, 2006).
Böylesine zengin doğal bitki varlığına sahip ülkemizdeki yeşil alan uygulamalarında bu zengin kaynaktan son derece az yararlanıldığı açıkça görülebilmektedir. En
küçük ev bahçesinden kamu kurumlarının bahçelerine, parklardan yol ve refüj düzenlemelerine kadar tüm yeşil alan uygulamalarında kullanılan bitkilerin çok büyük bir kısmını ekzotik (yabancı yurtlu) bitki türleri oluşturmaktadır.
Açık-yeşil alan düzenlemelerde ekzotik bitki kullanımını ve buna bağlı olarak süs bitkileri üretiminde çoğunlukla egzotik bitkilerin üretimine yer verilmesini ülkemiz için bir sorun olarak nitelendirecek olursak bu sorunu ortaya çıkaran bir çok faktörden söz edilebilir. Bu faktörler:
1. Eğitim 2. Üretim 3. Uygulama
Çizelge 2. Ülkemizdeki süs bitkileri ithalatının parasal değerleri ($) (Sakal, 2008).
YILLAR Çiçek Soğanı ($) İç ve Dış Mekan
Süs Bitkisi ($) Kesme Çiçek ($)
2000
1.324.872,00 13.816.608,00 531.192,00 2001
993.657,00 6.941.118,00 146.218,00 2002
860.949,00 7.809.549,00 125.688,00 2003
1.299.495,00 9.340.831,00 157.767,00 2004
1.513.811,00 15.302.982,00 308.010,00 2005
2.211.009,00 22.691.008,00 426.284,00
Türkiye’de Doğal Bitki Örtüsünün Dağılımı ve Bunu Etkileyen Faktörler Yurdumuzun diğer birçok kaynaklarında Olduğu gibi, bitkileri açısından da
dünyada zengin ve ilginç ülkelerin başında gelir. Bir ülkenin florasının zenginliği, o ülkede yetişen türlerin sayısı ile ilginçliği de bitkilerin yayılış ve çeşitli
vejetasyon tiplerine sahip olması ile ölçülebilir. Ülkemiz florasının zenginliği ve ilginçliğinin bazı fiziki ve floristik nedenleri vardır.
Ekolojik Özellikleri:
· İklimsel çeşitlilikler
· Topoğrafik çeşitlilikler
· Jeolojik ve jeomorfolojik çeşitlilikler
· Deniz, göl ve akarsu gibi farklı sucul ortam çeşitlilikleri
· 0–5000 metreler arasında değişen yükseklik farklılıkları
· 3 farklı bitki coğrafyası bölgesinin birleştiği yerde olması
·Anadolu diyagonali sınır kabul edilirse doğusu ve batısı arasında ekolojik farklılıklar bulunması ve bu durumun floristik farklılıklara da yansıması
Şile çevresinde karstik alanlarda gelişen kaya koruğu (Sedum sp.)
Ermenek çevresinde Miyosen kalkerleri nin içine yerleşip,buralarda tutunan çok sayıda bitki türü için karstik şekill er, yaşam alanı olarak önem taşımaktadır
Van Bölümünde Güzeldere geçidinde
bir süsen türü. Kurtkulağı adıyla da bili nen Iris paradoxa
Doğu Anadolu bölgesinin zengin ot vejetasyonu içinde Van Bölümünde ortaya çıkan bir ters lale (ağlayan Gelin) Fritillaria crassifolia
Van bölümünde Muradiye kuzeyi 2010 metrede süsenler: Iris iberica sub sp. eleganstissima
Şekil 3 Türkiye’nin ekolojik bölgeleri (Atik vd., 2010).
TÜRKİYE’DE DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN DAĞILIMI VE BUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Ülkemizde doğal bitki bölgelerinin oluşmasına neden olan etmenler Anadolu’nun özel doğal yapısına bağlıdır.
Şekil 4. Türkiye'deki bitki formasyonlarının genel görünümü
Ülkemiz bitki coğrafyası “Phytocoğrafya” açısından incelendiğinde başlıca;
Euro-Siberian, Mediterranean,
Irano-Turanian olmak üzere 3 bitki bölgesini içerdiği görülmektedir.
Şekil 5 Türkiye’nin üç fito-coğrafik bölgesi: Euro-Siberian, Mediterranean, and Irano-Turanian (Atik vd., 2010).