Yaflam Kalitesinin De¤erlendirilmesi
Hasan UÇMAK1, Ufuk Güney ERGÜN2, Mustafa ÇEL‹K2, Hasan Çetin EKERB‹ÇER3, Ömer Faruk KÖKO⁄LU1, Selma GÜLER4, Erman BA⁄CIO⁄LU5, Nuretdin KUZHAN1
1Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
2Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›,
3Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›,
4Yeniflehir Devlet Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› Klini¤i,
5Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dal›, KAHRAMAN MARAfi
ÖZET
Bu çal›flmada, inaktif HBsAg tafl›y›c›l›¤›n›n yaflam kalitesi üzerine olan etkisini belirlemek amaçlanm›flt›r. Vaka- kontrol tipinde bir araflt›rmad›r. May›s 2005-Kas›m 2007 tarihleri aras›nda Kahraman Marafl Üniversite Hastanesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› Poliklini¤i ve Kahraman Marafl Devlet Hastanesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› Polikliniklerinde takip edilen inaktif HBsAg tafl›y›c›s› 124 hasta ve dört sa¤l›k oca¤› bölgesinde yaflayan 124 sa¤l›kl› kontrol dahil edildi. Hasta grubunun 65 (%52.4)’i kad›n, 59 (%47.6)’u erkek, kontrol grubunun ise 65 (%52.4)’i kad›n, 59 (%47.6)’u erkek idi. Verilerin toplanmas›nda sosyo-demografik özellikleri tan›mlayan anket formu ve WHOQOL- BREF TR yaflam kalitesi ölçe¤i kullan›ld›. Hasta grubu ile kontrol grubunun tüm alanlarda alm›fl olduklar› ham pu- anlar karfl›laflt›r›ld›¤›nda tüm alanlarda kontrol grubunun ham puanlar› daha yüksek olarak bulundu. Yaflam kali- tesi ve sa¤l›k alg›lamas›n›n sorgulanmas›nda hastalar olumsuzlara daha fazla yönelirken, kontroller olumlu fl›kla- ra daha yüksek oranda yönelmifllerdir. Kontrol grubunun beden, ruh, sosyal ve çevre alanlar›nda ald›klar› puanlar hasta grubununkinden yüksek bulundu. Çevre alan› d›fl›nda tüm alanlarda gruplar aras›ndaki fark istatistiksel ola- rak anlaml› bulundu (p< 0.001). Cinsiyete göre alanlar›n kararlaflt›r›lmas›nda; hasta grubunda sadece ruhsal alan- da erkek puan› kad›nlardan anlaml› olarak yüksek bulundu (p< 0.001). Her iki grupta ve her iki cinsiyette kat›l›m- c›lar orta derecede sosyal bask› hissettiklerini bildirmifllerdir. Sonuç olarak; araflt›rmaya kat›lan inaktif HBsAg has- talar›n›n sa¤l›kla iliflkili yaflam kalitesi puanlar›n›n genel olarak düflük oldu¤u belirlenmifltir.
Anahtar Kelimeler: Yaflam kalitesi, inaktif HBsAg tafl›y›c›l›¤›, WHOQOL-BREF TR.
SUMMARY
Assessment of the Life Quality in Inactivated HBsAg Carriers
To determine the effect of being an inactive HBsAg carrier on the quality of life. This is a case-control type of study.
G‹R‹fi
Dünyada yaklafl›k 350 milyon insan hepatit B virüs (HBV) nedeniyle kronik karaci¤er hastal›¤› (KKH)’na yakalanm›flt›r (1). HBV ile infekte olanlar›n %10- 30’unu kronik hepatit B (KHB)’liler, %70-90’›n› ise inaktif tafl›y›c›lar oluflturmaktad›r (2).
Teknolojik ilerlemeler kronik hepatit hastalar›
(KHH)’na de¤iflik tedavi seçenekleri sunmufltur.
Kronik hepatitteki asit, spontan bakteriyel perito- nit, varis hemorajisi gibi komplikasyonlar kolay- ca tespit edilebilirken inaktif tafl›y›c›l›ktaki halsiz- lik, güçsüzlük, ifl güç yapamama, anksiyete, dep- resyon ve di¤er emosyonel problemler gibi hafif fiziksel bulgular rutin klinik ölçümlerle çok zor de¤erlendirilmektedir. Ayr›ca, ifl gücü kayb› ve düflük verimlilik de dolayl› bir maliyet olufltur- makta ve genellikle bu durum pek göz önünde bu- lundurulmamaktad›r. fiayet bu ek maliyetler de düflünülürse, karaci¤er hastal›¤›n›n ekonomiye yükü büyüktür (3).
Hastal›klar›n kronikleflmesi insan yaflam›n›, daha ötesi yaflam kalitesini olumsuz etkiler. Kronik hastal›¤›n türü ne olursa olsun bireylerin günlük yaflam aktivitelerini yapamamas›, güçsüzlük, has- tal›k semptomlar›, hastalar›n fiziksel iyilik halin- de bozulmalara ve yaflam kalitesinin olumsuz et- kilenmesine neden olmaktad›r (4).
“Sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesi” kavram›na asl›nda ilk kez Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) Anayasas›’nda (1948) yer alan sa¤l›¤›n tan›m› içinde rastlamak- tay›z (5). Sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesi, bireylerin yaflam fonksiyonlar›n› yerine getirmekteki yete- neklerini ve yaflamlar›nda alg›lad›klar› fiziksel, sosyal ve mental alan› ifade eder (6). Fiziksel
alan, kiflinin enerji harcayarak günlük ifl ve u¤rafl- lar› ne kadar yerine getirebildi¤ini alg›lamas› ile ilgilidir. Sosyal alan, kiflinin aile bireyleri, komflu- lar›, çal›flma arkadafllar› ve di¤er topluluklardaki bireylerle ne derece iliflki kurabildi¤i ve kaynaflt›-
¤›n› alg›lamas› konular›n› kapsamaktad›r. Mental alan içinde ise depresyon, anksiyete, korku, k›z- g›nl›k, mutluluk gibi emosyonel ve ruhsal durum- lar yer almaktad›r (7,8).
Literatürde, kronik viral hepatitlerden hepatit C virüs (HCV) infeksiyonunun yaflam kalitesi üzeri- ne etkilerini belirleyen çok say›da çal›flma mev- cutken, HBV ile ilgili az say›da çal›flmaya rastlan- m›flt›r. ‹naktif HBsAg tafl›y›c›l›¤›n›n yaflam kalitesi üzerine olan etkilerini inceleyen çal›flmaya litera- türde rastlayamad›k. Bu çal›flmada, inaktif HBsAg tafl›y›c›l›¤›n›n yaflam kalitesi üzerine olan etkisini belirlemek amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOT
Vaka-kontrol tipinde bir araflt›rma olarak planla- nan çal›flmaya May›s 2005-Kas›m 2007 tarihleri aras›nda Kahraman Marafl Sütçü ‹mam Üniversi- tesi T›p Fakültesi ve Kahraman Marafl Devlet Has- tanesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› Polikliniklerinde ta- kip edilen inaktif HBsAg tafl›y›c›s› 124 kifli hasta grubunu ve dört sa¤l›k oca¤› bölgesinde yaflayan 124 sa¤l›kl› kifli de kontrol grubunu oluflturmufl- tur. Vaka grubuna poliklinikte ayaktan takip edi- len, befl y›ld›r HBsAg tafl›y›c›s› oldu¤unu bilen, ek bir kronik hastal›¤› olmayan, karaci¤er enzimleri normal s›n›rlardaki 18 yafl ve üzerinde inaktif HBsAg tafl›y›c›s› hastalar al›nm›flt›r. ‹naktif HBsAg tafl›y›c›l›¤› tan› ölçütleri olarak flunlar dikkate al›nm›flt›r (2):
Sutcu Imam University and State Hospitals during the period of May 2005-November 2007 and 124 healthy controls living in the district of four primary health care facilities were included in the study. Of both patient and control gro- ups, 65 (52.4%) were women and 59 (47.6%) were men. A questionnaire describing socio-demographical features and WHOQOL-BREF TR life quality scale were utilized in collecting the data. When raw grades of the patient gro- up and controls in all fields were compared, raw grades of the control group were found to be higher in all fields.
The patients showed a higher tendency to the negative answers while the controls tended to the positive ones in the cross-examination of life quality and perception of health. The grades gained by the control group in the fields of body, psyche, social and environment were found to be higher from the group of patients. The differences bet- ween both groups in all fields except the field of environment were calculated as significant (p< 0.001). The grade of men in only the field of psyche in the patient group was found significantly higher than the women (p< 0.001) in the comparison of fields according to sex. The participants in both groups and sexes reported that they felt a mo- derate level of social suppression. The grades of life quality associated with health of inactivated HBsAg carriers participated in the study were concluded to be low in general.
Key Words: Life quality, inactive HBsAg carrier, WHOQOL-BREF TR.
1. HBsAg pozitifli¤i > alt› ay,
2. HBeAg negatifli¤i, anti-HBe pozitifli¤i,
3. Alt› ayl›k sürede en az iki kez bak›lan serum transaminaz düzeylerinin normal seyretmesi, 4. Serum HBV-DNA düzeyinin < 105kopya/mL ol- mas›,
5. ‹shak ve arkadafllar›n›n nekroinflamatuvar skor- lamas›n›n [piecemeal nekroz (0-4), yayg›n nekroz (0-6), fokal litik nekroz, apopitozis, fokal inflamas- yon (0-4) ve portal iltihabi infiltrasyon (0-4)] de-
¤erlendirmesiyle toplam skorun < 4 olmas›.
Kontrol grubuna seçilen bireyler yafl, cinsiyet, medeni durum, ekonomik durum, e¤itim ve mes- lek aç›s›ndan vaka grubuyla efllefltirilmifltir.
Kat›l›mc›lar›n verileri araflt›rmac› taraf›ndan ha- z›rlanan standart bir anket formu kullan›larak yüz yüze görüflme ile toplanm›flt›r. Anket formu iki bölümden oluflmufltur. Birinci bölüm hastalar›n sosyo-demografik özelliklerine ait bilgileri sorgu- layan 19 sorudan oluflmufltur. Anketin ikinci bölü- münde hastalar›n yaflam kalitesini belirlemek amac›yla DSÖ yaflam kalitesi k›sa formunun
“Short Form of The World Health Organization Quality of Life Questionnaire (WHOQOL BREF)”
Türkçe sürümü “Türkçe Yaflam Kalitesi Ölçe¤i K›- sa Formu (WHOQOL-BREF TR)” kullan›lm›flt›r.
WHOQOL-BREF TR, 26 global ve bir de ulusal so- ru olmak üzere 27 sorudan oluflmaktad›r. WHO- QOL-BREF TR’nin ülkemizdeki geçerlilik ve güve- nirlilik çal›flmas› Eser ve arkadafllar› taraf›ndan 1999 y›l›nda yap›lm›flt›r (9,10). Bu form ile birey- lerin genel sa¤l›k ve yaflam kalitesi, fizik (beden), sosyal, psikolojik ve çevre ile ilgili iyilik durumla- r› ortaya konulmaktad›r. Yirmi yedinci soru sos- yal bask› alan›n› içermektedir. Bu likert tipi ölçek- teki sorulara verilen cevap seçenekleri önem de- recesine göre 1, 2, 3, 4, 5 ya da 5, 4, 3, 2, 1 biçimin- de puanlanmaktad›r. Ölçek hastan›n yaflamla ilgi- li memnuniyet düzeyini, hastal›ktan etkilenme durumunu ve yaflam kalitelerinin pozitif ve nega- tif yönde de¤iflimlerini de¤erlendirir (9).
Yaflam kalitesi kompleks bir kavramd›r ve bir bü- tünlük ifade eder. Öncelikle sa¤l›k durumu olmak üzere kiflinin ekonomik durumu, aile ve arkadafl- lar› ile olan iliflkileri, ifl imkanlar›, bofl zamanlar›- n› ya da yaflam tarz›n› belirlemedeki özerkli¤i, e¤itim f›rsatlar›, yaflad›¤› yer ve çevresi, çevre
düzeyi üzerinde belirleyici olmaktad›r.
Alg›lanan sa¤l›k; bireylerin kendilerini nas›l his- settiklerini ve ne yeterlilikte yerine getirdiklerini gösteren, kiflinin sa¤l›k statüsünü aç›klamak için kullan›lan bir kavramd›r.
WHOQOL-BREF TR ölçe¤inde kullan›lan befl alan;
1. Fiziksel alan (gündelik iflleri yürütebilme, ilaç- lara ve tedaviye ba¤›ml›l›k, canl›l›k ve bitkinlik, bedensel hareketlilik, a¤r› ve rahats›zl›k, uyku ve dinlenme, çal›flabilme gücü),
2. Psikolojik alan (beden imgesi ve d›fl görünüfl, olumsuz duygular, bellek, dikkatini toplama), 3. Sosyal iliflkiler alan› (di¤er kiflilerle iliflkiler, sosyal destek, cinsel yaflam),
4. Çevre alan› (maddi kaynaklar, fiziksel güvenlik, sa¤l›k hizmetlerine ulafl›labilirlik, ev ortam›, din- lenme ve bofl zaman de¤erlendirme f›rsat›, fizik- sel çevre ve ulafl›m),
5. Ulusal çevre alan› (sosyal bask›)’ndan olufl- maktad›r.
Alg›lanan yaflam kalitesi sorusu ve alg›lanan sa¤- l›k sorusu 1-5 puan ve di¤er dört alandan al›nacak puanlar 0-20 aras›nda de¤iflmektedir. Puan yüksel- dikçe yaflam kalitesi de yükselmektedir. Üçüncü, dördüncü ve 26. sorular›n puanlanmas›nda ise pu- an düfltükçe hayat kalitesi yükselmektedir.
Soru formu ve WHOQOL-BREF TR yaflam kalitesi ölçe¤i hastalarla tek tek görüflme yap›larak dol- durulmufltur. Kat›l›mc›lardan sorular› yan›tlarken son 15 günde yaflad›klar›n› dikkate almalar› isten- mifltir. Her bir görüflme yaklafl›k 15-20 dakika sür- müfltür. Bölüm ve alan skorlar› hesaplanm›flt›r, hesaplanan ham skorlar 20’lik skorlara dönüfltü- rülmüfltür (1= 0, 2= 5, 3= 10, 4= 15 ve 5= 20 puan).
Daha sonra hastalar›n her boyuta iliflkin kaç pu- an ald›klar› belirlenmifltir.
Kahraman Marafl Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fa- kültesi Etik Kurul onay› al›nm›flt›r. Kat›l›mc›lara araflt›rma hakk›nda bilgi verilmifl ve gerekli aç›k- lama yap›larak yaz›l› olarak bilgilendirilmifl onamlar› al›nm›flt›r.
Veriler SPSS.10.00 paket istatistik program› kulla- n›larak de¤erlendirilmifltir. ‹statistiksel analizler- de; iki ortalama aras›ndaki fark›n önemlili¤i testi ve ki-kare testi kullan›lm›flt›r. Tüm ölçe¤in iç tutar- l›l›k kat say›s› (Cronbach-alpha) 0.874’tür. p< 0.05 istatistiksel olarak anlaml› kabul edilmifltir.
BULGULAR
Araflt›rma kapsam›na al›nan 124 hastan›n ve kontrol grubunu oluflturan 124 kiflinin cinsiyetle- re da¤›l›m› benzerdi ve 65 (%52.1)’i kad›n, 59 (%47.9)’u erkek idi. Hastalar›n yafl ortalamas›
(34.47 ± 10.07), kontrol grubunun yafl ortalamas›
(34.58 ± 8.77) idi. Kontrol ve hasta grubunun yafl aral›¤› 20-65 y›l idi. Kad›n kat›l›mc›lar›n ço¤unlu-
¤unu ev kad›nlar› olufltururken, erkeklerin ço¤un- lu¤unu iflçiler ve memurlar oluflturmaktayd›.
Gruplar›n baz› sosyo-demografik özellikleri Tablo 1’de verilmifltir. Kat›l›mc›lar›n yafl gruplar›na gö- re da¤›l›m› fiekil 1’de sunulmufltur. Gruplar ara- s›nda sosyo-demografik verilerde istatistiksel
olarak anlaml› bir fark saptanmam›flt›r (p> 0.05).
Hasta grubu ile kontrol grubunun tüm alanlarda fiekil 1. Kat›l›mc›lar›n yafl gruplar›na göre da¤›l›m›.
Tablo 1. Hasta ve kontrol grubunun baz› sosyo-demografik özellikleri.
Hasta Kontrol
(n= 124) (n= 124)
Sosyo-demografik özellikler n % n % p
Cinsiyet
Kadın 65 52.4 65 52.4
> 0.05
Erkek 59 47.6 59 47.6
Medeni durum
Evli 99 79.9 103 83
Bekar 23 18.5 21 17 > 0.05*
Dul 2 1.6 0 0.0
Erkeklerin eğitim durumu
Okur-yazar değil 3 2.4 0 0.0
Okuma-yazma 6 4.8 2 1.6
İlköğretim 49 39.5 53 42.7 > 0.05*
Lise 35 28.2 31 25
Üniversite 31 25 38 30.7
Kadınların eğitim durumu
Ev kadını 44 35.5 45 36.3
Öğretmen 8 6.5 10 8
Memur 24 19.4 26 21 > 0.05*
İşçi 20 16.1 20 16.1
Emekli 3 2.4 1 0.8
Diğer 25 20.2 22 17.8
Gelir düzeyi
Düşük 20 16.1 15 12.1
Orta 95 76.6 100 80.7 > 0.05*
Yüksek 9 7.3 9 7.3
* İstatistiksel analiz amacıyla uygun satırlar birleştirilmiştir.
alm›fl olduklar› ham puanlar karfl›laflt›r›ld›¤›nda
“sosyal bask› alan›” hariç, tüm alanlarda kontrol grubunun ham puanlar› daha yüksek olarak bu- lunmufltur (fiekil 2). Cinsiyetlere göre hasta ve kontrol grubunun ham puan ortalamalar› karfl›- laflt›r›ld›¤›nda da “sosyal bask› alan›” hariç tüm alanlarda her iki grupta erkekler daha yüksek ham puan ortalamalar›na sahip bulunmufltur (fiekil 3). Yaflam kalitesi (soru 1) ve sa¤l›k alg›la- mas›n›n (soru 2) sorgulanmas›nda hastalar olum- suzlara daha fazla yönelirken, kontroller olumlu fl›klara daha yüksek oranda yönelmifllerdir. Bu- nunla birlikte, sadece soru 2’de verilen yan›tlar›n da¤›l›m› anlaml› olarak farkl› bulunmufltur (p<
0.001), (Tablo 2). Kontrol grubunun beden, ruh, sosyal ve çevre alanlar›nda ald›klar› puanlar has- ta grubununkinden yüksek bulundu. Çevre alan›
d›fl›nda tüm alanlarda gruplar aras›ndaki fark is- tatistiksel olarak anlaml› bulundu (p< 0.001), (Tablo 3). Gruplar›n tüm alanlarda ald›klar› puan- lar erkek ve kad›nlar için ayr› ayr› karfl›laflt›r›ld›-
¤›nda; kad›nlar›n tüm alanlardan ald›klar› puanlar kontrol grubunda hasta grubuna göre yüksek bu- lunurken (p< 0.05) erkeklerde bu farkl›l›¤›n beden ve sosyal alanlar›yla s›n›rl› kald›¤› görüldü (Tablo 4). Cinsiyete göre alanlar›n kararlaflt›r›lmas›nda;
hasta grubunda sadece ruhsal alanda erkek pu- an› kad›nlardan anlaml› olarak yüksek bulundu (p< 0.001). Kontrol grubunda ise sadece beden alan›nda kad›nlar›n puanlar› erkeklerden anlaml›
olarak yüksek saptand› (p< 0.05). Di¤er alanlarda al›nan puanlar benzerdi (Tablo 5). Her iki grupta ve her iki cinsiyette kat›l›mc›lar orta derecede sosyal bask› hissettiklerini bildirmifllerdir.
fiekil 2. Hasta ve kontrol grubunun ortalama ham de¤erlerinin karfl›laflt›r›lmas›.
fiekil 3. Cinsiyete göre hasta ve kontrol grubunun ortalama ham puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›.
Tablo 2. Gruplar›n yaflam kalitesi ve sa¤l›k alg›lamas›n›n karfl›laflt›r›lmas›.
1 2 3 4 5
(Çok kötü) (Biraz kötü) (Ne iyi ne kötü) (Oldukça iyi) (Çok iyi)
Algılanan cevaplar n % n % n % n % n % p
Yaşam kalitesi algısı
Hasta 4 3.2 10 8.1 74 59.7 29 23.4 7 5.6 p > 0.05*
Kontrol 0 0.0 5 4 69 55.6 37 29.8 13 10.5
Sağlık algısı
Hasta 8 6.5 25 20.2 43 34.7 37 29.8 11 8.9 p< 0.001
Kontrol 2 1.6 10 8.1 26 21 62 50 24 19.4
*Soru 1’deki birinci ve ikinci şıklar istatistiksel analiz yapmak için birleştirildi.
TARTIfiMA
Kronik HBV infeksiyonu genellikle asemptomatik olmakla birlikte halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük, kendini de¤ersiz hissetme, depresyon, ifltahs›zl›k ve psikolojik bozukluk gibi sistemik flikayetler gö-
rülebilir. Bu grup hastalarda sa¤l›kla iliflkili yaflam kalitesinde belirgin bozulma söz konusudur (11).
Yaflam kalitesini direkt olarak etkileyebilen du- rumlardan biri “hastal›k fikrine sahip olma” dü- flüncesidir (11,12). Bazen sadece “infeksiyonlu”
Tablo 3. Hasta ve kontrol gruplar›n›n tüm alanlardaki puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›.
WHOQOL-Bref TR skorları
Hasta Kontrol
n= 124 n= 124
Alanlar Ort. ± SD Ort. ± SD p
Bedensel 14.46 ± 2.85 15.55 ± 2.28 < 0.001
Ruhsal 13.66 ± 2.90 14.90 ± 2.14 < 0.001
Sosyal 14.20 ± 2.95 15.59 ± 2.35 < 0.001
Çevre 13.51 ± 2.22 14.05 ± 2.43 > 0.05
Tablo 4. Gruplar›ndaki erkek ve kad›nlar›n tüm alanlarda ald›klar› puanlar›n karfl›laflt›r›lmas›.
WHOQOL-Bref TR skorları (Ortalama ± SD)
Bedensel Ruhsal Sosyal Çevre
Gruplar alan alan alan alanı
Hasta-kadın (n= 65) 13.99 ± 2.72 12.75 ± 2.95 14.36 ± 2.55 13.34 ± 2.16 Kontrol-kadın (n= 65) 15.11 ± 2.58 14.60 ± 2.29 15.55 ± 2.47 14.21 ± 2.43
p < 0.05 < 0.001 < 0.01 < 0.05
Hasta-erkek (n= 59) 14.97 ± 2.93 14.65 ± 2.51 14.02 ± 3.35 13.69 ± 2.28 Kontrol-erkek (n=59) 16.04 ± 1.80 15.23 ± 1.92 15.62 ± 2.22 13.87 ± 2.44
p < 0.05 > 0.05 < 0.01 > 0.05
Tablo 5. Grup içinde cinsiyete göre alanlardan al›nan puanlar›n karfl›laflt›r›lmas›.
WHOQOL-Bref TR alan skorları (Ortalama ± SD)
Bedensel Ruhsal Sosyal Çevre
Gruplar alan alan alan alanı
Hasta-kadın (n= 65) 13.99 ± 2.72 12.75 ± 2.95 14.36 ± 2.55 13.34 ± 2.16 Hasta-erkek (n= 59) 14.97 ± 2.93 14.65 ± 2.51 14.02 ± 3.35 13.69 ± 2.28
p > 0.05 < 0.001 > 0.05 > 0.05
Kontrol-erkek ( n= 59) 15.11 ± 2.58 14.60 ± 2.29 15.55 ± 2.47 14.21 ± 2.43 Kontrol-kadın (n= 65) 16.04 ± 1.80 15.23 ± 1.92 15.62 ± 2.22 13.87 ± 2.44
p < 0.05 > 0.05 > 0.05 > 0.05
kimli¤ini alm›fl olmak bile hastay› olumsuz etkile- mektedir (13). Hastalar›n hayat kalitesi bozuldu-
¤unda karaci¤er hasar›n›n da fliddetlendi¤i görül- müfltür (3).
Kronik hastal›¤› olan kiflilerde yaflam kalitesini araflt›ran çal›flmalarda sa¤l›k alg›s› ve yaflam kali- tesi alg›s› genellikle düflük ç›km›flt›r (14-16). Bi- zim çal›flmam›zda da sa¤l›k alg›s› ve yaflam kalite- si alg›s› kontrol grubuna göre daha düflük ç›kmak- la beraber, sadece sa¤l›k alg›s›ndaki düflüfl istatis- tiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Ayr›ca, çal›fl- mam›zda kad›nlara göre erkeklerin yaflam kalite- si alg›s› ve sa¤l›k alg›s›n›n daha iyi oldu¤u saptan- m›flt›r. Efler ve arkadafllar›n›n hepatit C’li hasta- larda yapt›klar› bir çal›flmada, bizde oldu¤u gibi kad›nlar›n esenlik ve genel sa¤l›k anlay›fl› düflük olarak saptanm›flt›r (17).
Cinsiyetin yaflam kalitesi alan›ndaki etkinli¤i tar- t›flmal›d›r. Yurt d›fl› baz› çal›flmalarda ise cinsiye- te göre yaflam kalitesinin de¤iflmedi¤i bulunmufl- tur (18-21). Farkl› ölçekler kullan›larak yap›lan di-
¤er araflt›rmalarda da erkeklerin yaflam kalitesi- nin daha iyi oldu¤u saptanm›flt›r (22-24). Ülkemiz- de ayn› yaflam kalitesi ölçe¤i (WHOQOL-BREF TR) kullan›larak yap›lan çal›flmalarda kronik has- tal›k durumunda erkeklerin yaflam kalitesinin ka- d›nlardan daha yüksek oldu¤u bulunmufltur (15,25,26). Çal›flmam›zda cinsiyet ile alanlar ara- s›ndaki iliflki de¤erlendirildi¤inde tüm alan puan- lar› erkeklerde daha yüksekti.
Hastal›k süresi uzad›kça bireyler kronik hastal›¤a sahip olman›n getirdi¤i s›n›rl›l›klar› daha uzun sü- re yaflamakta, daha çok invaziv giriflimlere maruz kalmakta, hastal›k semptomlar› artmakta ve bu durum bedensel alanda düflkünlü¤e yol açmakta- d›r (19,27). Çal›flmam›zda bedensel alanda da hem erkeklerde hem de kad›nlarda bozukluk sap- tand›. Bedensel alandaki düflkünlük hasta gru- bunda s›ras›yla en fazla; iflte çal›flma kapasitesi, bedensel güçte ortaya ç›km›flt›. Bedensel alan›n alt gruplar›na bakt›¤›m›zda; ilaçlara ba¤l› yaflama kad›nlarda, bedensel hareketlilik ve günlük aktivi- telerde azalma erkeklerde, bedensel güç ve iflte çal›flma kapasitesinde azalma hem erkek hem de kad›n hastalarda kontrollere göre daha fazla tes- pit edilmifltir.
Baz› çal›flmalar, kronik fiziksel hastal›k ile psiki- yatrik bozuklu¤un birbirini tetikledi¤ini göster-
ziksel hastal›k psikiyatrik hastal›k riskini art›r- maktad›r (22,28). Alanlar aras›nda hastalar›n özellikle psikolojik durum alan›ndan ald›klar› pu- anlar›n di¤er alanlara göre daha düflük oldu¤u gö- rülmektedir. Çal›flmam›zda ruhsal alan› (hastala- r›n olumlu duygulan›m, beden alg›s›, kendine öz sayg› gibi) de¤erlendiren sorular› inceledi¤imiz- de, puanlar›n belirgin bir flekilde azald›¤› tespit edilmifltir. Cinsiyete göre de¤erlendirmede olum- lu duygulan›mda azalma, düflüncede bozukluk ve kendine öz sayg›n›n özellikle kad›nlarda erkekle- re göre daha fazla bozuldu¤u saptanm›flt›r.
Kronik hastal›¤› olanlar›n en az etkilendi¤i alan, sosyal aland›r. Hastalar›n büyük bir k›sm›n›n has- tal›¤›n getirdi¤i a¤r›, yorgunluk ve depresif semp- tomlarla birlikte fiziksel aktivitelerini gerçeklefl- tirmede güçlükler yaflad›klar› ve sosyal yaflamla- r›n› k›s›tlad›klar› saptanm›flt›r (29,30). Bununla birlikte, birkaç çal›flmada sosyal alan›n yaflam ka- litesine negatif etkisinin en düflük oldu¤u belirtil- mifltir (14,26). Buna ra¤men hastal›klarla bafl et- mede en önemli alan oldu¤u da belirtilmifltir (31).
Hastalar›m›zda bu alandaki düflüklük orta seviye- de olmas›na ra¤men, kad›n-erkek puanlar› aras›n- daki fark›n minimal oldu¤u bir aland›. Sosyal ilifl- kilerde hastalarda sosyal destek alabilme ve cin- sel aktivite alanlar›nda düflüklük bulundu. Kifliler aras› iliflkilerin erkekleri, sosyal destek alabil- menin kad›nlar›, cinsel aktivitede azalman›n er- kekleri olumsuz yönde daha fazla etkilemifl oldu-
¤unu saptad›k.
Kiflilerin kronik hastal›klar›n›n varl›¤›nda çevre- sel alan hariç, tüm alanlarda puanlar›n›n anlaml›
düzeyde azalma gösterdi¤i belirtilmifltir (18,32).
Bizim çal›flmam›zda da, çevre alan› hastalar›n en az etkilendi¤i alan olarak ortaya ç›km›flt›r. Çevre alan puan›, maddi olanaklar, fiziksel güvenlik, ev ortam›, ulafl›m, yeni bilgi ve beceri edinme f›rsa- t›, dinlenme ve bofl zamanlar› de¤erlendirme f›r- sat›ndan oluflmaktad›r. Çevre alan›nda hastalarda bilgi ve haberler alan›nda düflüklük saptand›. Gü- venlik, evin koflullar› ve ulafl›m alt alanlar›nda ka- d›nlarda; bilgi ve haberlere ulaflma alt alanlar›nda ise hem kad›n hem de erkek hastalarda düflkün- lük saptand›. Çevre alan puanlar›n›n orta düzey- de olmas›, çal›flma grubunun üçte birinin ev ka- d›nlar›ndan oluflmas› ve kat›lanlar›n ekonomik durumu ve e¤itim düzeyinin ço¤unlukla orta dü- zey olmas› ile alakal›d›r.
Sosyal bask› hissetme konusundaki çal›flmalarda sonuçlar de¤iflkendir. WHOQOL-BREF TR ölçe¤i- nin kullan›ld›¤›, ço¤unlu¤unun kronik hastal›¤a sahip oldu¤u yafll› popülasyonunda sosyal bask›
en az ç›km›flt›r (26). Bizim çal›flmam›zda tüm gruplarda sosyal bask› orta düzeyde ç›km›flt›r.
SONUÇ
‹naktif HBsAg tafl›y›c›l›¤› kiflilerin yaflam kalitesini bozmaktad›r. Hastalar›n sa¤l›kl›, mutlu ve verimli olarak çal›flmalar›n› sa¤layacak etmenlerin bafl›n- da yaflam kalitesinin iyilefltirilmesi gelmektedir.
Bu nedenle hepatit B hastalar›n›n yaflam kalitele- rinin düzeyini saptamaya ve çözümler üretmeye yönelik olarak daha kapsaml› çal›flmalar yap›lma- l›d›r. Hastalar›n yaflam kalitesini art›r›c› psikosos- yal yaklafl›mlar›n tekrar gözden geçirilmesi ve toplumun hastal›k konusunda daha fazla bilinç- lendirilmesi gerekti¤ini düflünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Curry MP, Chopra S. Acute viral hepatitis. In:
Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 6thed. Phila- delphia: Churchill Livingstone, 2005; 1426-41.
2. Mert A. İnaktif HBsAg taş›y›c›l›ğ›. Tabak F, Bal›k I, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit 2007. 1. Bas- k›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2007; 148-59.
3. Younossi ZM, Guyatt G, Kiwi M, Boparai N, King D. Development of a disease specific questionnaire to measure health related quality of life in patients with chronic liver disease. Gut 1999; 45: 295-300.
4. The Whoqol Group. The World Health Organizati- on quality of life assessment (WHOQOL): Deve- lopment and general psychometric properties. Soc Sci Med 1998; 46: 1569-85.
5. Tüzün EH, Eker L. Sağl›k değerlendirme ölçütler ve yaşam kalitesi. Sağl›k ve Toplum Dergisi 2003;
13: 3-8.
6. Fidan D, Ünal B, Demiral Y. Sağl›ğa ilişkin yaşam kalitesi kavram› ve ölçüm yöntemleri. Sağl›k ve Toplum Dergisi 2003; 3: 3-8.
7. Fitzpatrick R, Fletcher A, Gore S, Jones D, Spi- egelhalter D, Cox D. Quality of life measures in health care. 1. Applications and issues in assess- ment. BMJ 1992; 305: 1074-7.
8. Revicki DA. Health-related quality of life in the evaluation of medical therapy for chronic illness. J Fam Pract 1989; 29: 377-80.
9. Eser E, Fidaner H, Fidaner C, Eser SY, Elbi H, Göker E. WHOQOL-BREF TR: A suitable instru- ment for the assessment of quality of life use in he- alth care settings in Turkey (abstract no: 433). Qu- al Life Res 1999; 8: 647.
10. Eser E, Fidaner H, Fidaner C, Eser SY, Elbi H, Göker E. WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF’in psikometrik özellikleri. 3P Derg 1999; 23-40.
11. Çaylan R. Kronik hepatitler ve yaşam kalitesi. Ta- bak F, Bal›k I, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit 2007. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2007; 376-82.
12. Eisen GM, Locke GR 3rd, Provenzale D. Health- related quality of life: A primer for gastroenterolo- gists. Am J Gastroenterol 1999; 94: 2017-21.
13. Córdoba J, Reyes J, Esteban JI, Hernández JM.
Labeling may be an important cause of reducud quality of life in chronic hepatitis C. Am J Gastro- enterol 2003; 98: 226-7.
14. Eşit Üstün M, Karadeniz G. Hemodiyaliz tedavisi gören hastalar›n yaşam kalitesi ve bilgilendirici hemşirelik yaklaş›m›n›n önemi. F›rat Sağl›k Hiz- metleri Dergisi 2006; 1: 33-43.
15. Aldinç H, Aytar B, Demetçi ME, Seçen AE, Şahin A, Y›lmaz H. Ankara ilinden seçilen birinci basa- mak sağl›k kuruluşlar›na başvuran 18 yaş ve üzeri kişilerin medikososyal özelliklerine göre yaşam kalitelerinin karş›laşt›r›lmas›. (Tez çal›şmas›.) Ga- zi Üniversitesi Halk Sağl›ğ› Anabilim Dal›, Anka- ra, 2004.
16. Egede LE, Zheng D. Independent factors assoti- ated with major depressive disorder in a national sample of individuals with diabetes. Diabetes Ca- re Jan 2003; 26: 104-11.
17. Eşer İ, Khorshid L, Türk G. Kronik hepatit C has- talar›n›n sağl›kla ilişkili yaşam kalitesinin değer- lendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2006; 1: 41-5.
18. Marchesini G, Bianchi G, Amodio P, et al. Factors associated with poor health-related quality of life of patients with cirrhosis. Gastroenterology 2001;
120: 170-8.
19. Hussain KB, Fontana RJ, Moyer CA, Su GL, Sne- ed-Pee N, Lok ASF. Co-Morbid illness is an im- portant determinant of health-related quality of li- fe in patients with chronic hepatitis C. Am J Gast- roenterol 2001; 96: 2737-44.
20. Fontana RJ, Moyer CA, Sonnad S, et al. Comorbi- dities and quality of life in patients with interferon- refractory chronic hepatitis C. Am J Gastroenterol 2001; 96: 170-8.
21. Häuser WHA, Holtmann G, Grandt D. Determi- nants of health-related quality of life in patients with chronic liver diseases. Clin Gastroenterol Hepatol 2004; 2: 157-63.
22. Wang X, Matsuda N, Ma H, Shinfuku N. Compara- tive study of quality of life between the Chinese and Japanese adolescent populations. Psychiatry and Clinical Neurosciences 2000; 54: 147-52.
23. Borglin G, Jakobsson U, Edberg A, Hallberg IR.
Selfreported health complaints and their prediction of overall and health-related quality of life among elderly people. Int J Nurs Stud 2005; 42: 147-58.
24. Asada Y, Ohkusa Y. Analysis of health-related qu- ality of life (HRQL), its distribution by income in Japan, 1989 and 1998. Soc Sci Med 2004; 59:
1423-33.
25. Kartal A, Altuğ Özsoy S. 15 yaş ve üzeri kad›n ve erkeklerde alg›lanan sağl›k durumunun değerlen- dirilmesi. Sağl›k ve Toplum 2004; 14: 29-36.
26. Arslantaş D, Metintaş S, Ünsal A, Kalyoncu C. Es- kişehir Mahmudiye ilçesi yaşl›lar›nda yaşam kali- tesi. Osmangazi T›p Dergisi 2006; 8: 81-9.
27. Riedinger MS, Dracup KA, Brecht ML, SOLVD In- vestigators. Quality of life in women with heart fa- ilure, normative groups and patients with other chronic conditions. Am J Crit Care 2002; 11: 211-9.
28. Gaynes BN, Burns BJ, Tweed DL, Erickson P.
Depression and health-related quality of life. J Nerv Ment Dis 2002; 190: 799-806.
29. Foster GR, Goldin RD, Thomas HC. Chronic he- patitis C virus infection causes a significant reduc- tion in quality of life in the absence of cirrhosis.
Hepatology 1998; 27: 209-12.
30. Miller ER, Hiller JE, Shaw DR. Quality of life in HCV-infection: Lack of association with ALT le- vels. Aust NZ J Publ Heal 2001; 25: 355-61.
31. Patel SS, Peterson RA, Kimmel PL. The impact of social support on end-stage renal disease. Semin Dial 2005; 18: 98-102.
32. Kuan-Lang L, Rong- Jye T, Bing-Long W, et al.
Health-related quality of life and health utility for the institutional elderly in Taiwan. Qual Life Res 2005; 14: 1169-80.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Hasan UÇMAK
Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fakültesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› ve
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
KAHRAMAN MARAfi e-mail: hucmak@gmail.com
hucmak@ksu.edu.tr
