Şubat
- Nisan 2004
Yıl:
5
Sayı:20
February - April 2004
Volume: 5 Number: 20
Akademik Araştırmalar Dergisi 2004, Sayı 20, Sayfalar 171-182
Yunus Emre'nin Şiirlerinde Kendini Açma Biçimleri*
Enver Sarı""
1.Giriş
Toplum içinde yaşayan birey toplumun davranışlarını etkilediği gibi toplumun davranışlarından da etkilenmektedir. Toplumun ortak yaşama biçimi ve davranış özelliği bireyin sosyal ve kültürel kimliğini oluşturmaktadır. Tifrk toplumunda yaşayan birey davranış, duygu ve düşünce biçimi olarak diğer
toplumlardan farklı özellikler göstermektedir. Türk toplumunun duygu ve
düşünce dünyasında önemli bir yeri olan Yunus Emre'nin incelenmesi Anadolu'da yaşamış XV yüzyıl Türk insanının sosyal-kültürel kişiliğinin
belirlenmesine önemli katkılar sağlayabilir. Bir kişilik özelliği olarak kendini
açmanın Yunus Emre'nin şiirlerine yansımaları Türk insanının sosyal-kültürel
kişiliği ile ilgili değerlendirmeleri. kolaylaştırabilir. Bu çalışmada psikolojik
danışma veya psikoterapi alanında önemli bir olgu olan kendini açmanın Yunus Emre şiirlerine yansımaları incelenmiştir.
1.1. Kendini Açma
Kendini açma bireyin diğerleri tarafından tanınmasına izin verme sürecidir.
Bir bireyin kendi duygu, di.işünce ve gereksinmeleriyle ilgili bildiklerini bir baŞka bireye sözel olarak aktardığı bir iletişim süreci1 olarak da tanımlanan kendini açma, ilk defa 1950'li yıllarda2 psikoloji alanında bilimsel bakımdan incelenmeye başlanmıştır. Kendini açma kavramı psikologlar tarafından detaylı bir şekilde l 980'li yıllarda araştırma konusu yapılmaya başlanmıştır3. Kendini açma, kişisel durumları, huyu, geçmişteki olayları ve gelecek planlarını içeren karşılıklı değiştirilen benlik sunumu bilgileri olarak tanımlamaktadırlar4• Kendini açma kişiler arası ilişkileri geliştirmektedir5. Bununla birlikte kendini açma bir çok faktörden etkilenen bir olgudur.. Kendini açma güven, akran, cinsiyet, sosyal ve kültürel uyum düzeyi gibi değişkenlerden etkilenmektedir6.
1.1.1. Kendini Aşma Kuramları
Psikolojide kendini açma bazı teorik kuramlarla ortaya konulmaktadır. Bu kuramlardan en önemli ikisi sosyal nüfuz ve Johari penceresidir. Sosyal nüfuz teorisi kişiliği bir soğanın kabukları gibi iç içe geçmiş tabakalar halinde görür.
Bu tabakalar genel, özel ve yarı özel şeklinde belirlenmektedir7• Bireyin bu
kişilik yapısı içerisinde diğer kişilerle ilişkisi ise etkinin genişliği ve derinliği açısından değerlendirilir. Derinlik kişisel gizlilik düzeyiyle, genişlik ise
etkileşim miktarı ve süresiyle belirlenmektedir.
Johari penceresi Joe Luft ve Harry lngham tarafından geliştirilmiştir. Bu kurama göre bireyin kendisine ve başkalarına açık alanJ.arı önemlidir. Bireyin
171 Akademik
Araştırmalar.
Dergisi
Yunus Emre'nin Şiirlerinde ~endini Açma Biçimleri
özellikleri kendisi tarafından bilinmiyor ve başkalarına da gizli kalıyor ise bilinmeyen alanı geniştir. Johari penceresine göre kendini açma bireyin
başkaları tarafından bilinmeyen yönlerinin gösterilmesidir. Johari penceresi
kuramı birey kendi özelliklerini başkalarına gösterdikçe kendi bilinmeyen yönlerini de aldığı geri bildirimlerle keşfeder8. Kendini açma geçmiş ve otantik
. diye ikiye ayrılmaktadır. Geçmiş kendini açmada bireyler geçmiş bazı
olaylardan bahsetmekte ve konuları entellektüel düzeyde ele almaktadırlar.
Kendini açma bazen teşhircilik şeklinde kullanılabilmekte ve bu durum bireyin
zararına olabilmektedir. Bununla birlikte kendini açma uygun bir şekilde
kullanıldığında bireylerin farkındalıklarını artırdığı ileri sürülmektedir9•
1.1.2. Kendini Açma ile İlgiU Araştırmalar
Kendini açma ile ilgili araştıirnalarda, duygu ve düşünceleri başka birine açıklama yeteneğinin yakın ilişkilerj geliştiren temel bir beceri olduğu belirlenmiştir10• Kendini açma karşılıklı anlayış ve içtenliğin geliştirilmesinde de etkilidir11• Bununla birlikte kendini açma yalnızlık duygusu ve sosyal ilişkilerde memnuniyetsizlikten olumsuz etkilenmektedir12•
Kendini açmada bireysel farklılıklar konusundaki araştırmalar genellikle kendini açmadaki becerileri ve istekliliği değerlendirmektedir. Kendini açma çok boyutlu bir kavramdır13• Kendini açmada isteklilik veya yetenek ya bir özellik14 ya da kişiler arası durumlarda özel bir davranıştır15• Kendini açmada bireysel farklılıklar, samimiyet düzeyi, açılan bilginin konusu ve açılman bireye göre değişmektedir16•
Kendini açmanın bir başka boyutu da esnekliktir. Esneklik kendini açanın
· davranışına göre uyum ve duruma göre gerekli tavrı alabilme becerisini yansıtır.
Kendini açma esnekliği zihinsel sağlık ve sosyal uyumla ilişkilidir17• Kendini
a.çmayı çeşitli durum ve koşullarda ayarlayabilen kişiler daha yeterli kişiler arası ilişkiler geliştirmektedir18• Kendini açan bireylere karşı tepkide bulunmada bireysel farklılıklar bulunmuştur: Bunlardan en çok söz edileni karşılıklı
kendini açmadır19• Karşılıklı kendini açma, güvenirliği artırmayı20 eşit normları sürdürme girişimini21 ve model almayı22 yansıtır. Kendini açmaya karşı tepkide bulunma karşımızdakilerin kendilerini nasıl açtıklarına bağlı olarak
değişmektedir. Sorumluluk duygusu yüksek olan kişiler elde ettikleri bilgilerin güvenilirlik düzeylerini daha çok sınamaktadırlar23.
Diğerlerine açılmada bir başka tepki de sevgi ve hoşlanma duygusunun ifade edilmesidir24. Bununla birlikte sevgiyi açma veya hoşlandığını ifade etme ile ilgili araştırmalardan elde edilen bilgiler tutarsızlık göstermektedir. Bazı araştırmalar insanların yüksek içtenlikle açılmalarını düşük içtenliğe göre daha çekici bulmalarına25 karşın; diğer araştırmalar yüksek içtenlikle açılmayı hatalı bulmuşlardır26. İnsanlar birbirlerine yakınlaştıkca iletişim kurmaktan daha çok hoşlanabilmektedir. İnsanlara yakınlık kurdukça onları tanımak mümkün olmaktadır. İnsanların öznel dünyalarını tanımaktan hoşlanılıyorsa yakın
· ilişkiler kurulacak ve yüksek içtenlikle kendini açmalar kişiler arası ilişkileri
Journa'ı 172 ot Academic Studies
Enver Sari Yıl: 5, Sayı: 20 Şubat - Nisan 2004
daha cazip hale getirecektir27• Eğer insanlar birbirlerine karşı mesafeli durmak istiyorlarsa kendilerini açmayıp içten ve samimi davran.ışlardan uzak
duracaklardır.
1.2 Yunus Emre
Yunus Emre XIII. Yüzyılın ikinci yarısıyla XIV. yüzyılın hemen başlarında
Anadotu'da yaşam;ştır28• Yunus Emre bir şair veya filozof olmaktan çok o tasavvuf yolunu seçmiş bir sufidir. Tasavvuf Tanrıya· yakın olma yoludur; bu yolda Kur'an ve peygamberin sünnetine uyulmaktadır. Tasavvuf ile ilişkili
olanlara ise sufi denilmektedir. Tasavvufta, Tanrıya yakın _olma (velilik)
amaçlanır.
1.2.1 Yunus Emre'de İnsan Anlayışı
Yunus Emre, insanın asıl varlığının, görünen biçimi değil, iç yapısı, manevi Y,apısı, daha başka bir deyimle ruhi yapısı olduğunu söylemiştir9• "Nefsini bilen Rabbini bilir" hadisi gereği Yunus Emre kişinin kendini tanıyarak Tanrıya yakın olacağına inanır. Yunus Emre'de insan anlayışı Türk-islam felsefesine göre biçimlenmiştir. Türk-İslam felsefesinde insan hem fiziksel, hem fizik ötesi bir varlıktır. İnsan düşüncesinin odak noktasında us, ruh ve nefis bulunur. Us
düşüncenin; ruh sonsuzluğun; nefis davranış ve devinimin simgesidir. Nasıl
elektrik enerjisi bazen ışık bazen ısı, bazen devinim biçiminde varlığını ortaya koyuyorsa, insan varlığı da us ve düşünce (ışık), yaşamsallık, ruh (ısı) ve nefisle
(devinim-davranış) ortaya çıkar. Yunus Emre tasavvufi bakış açısıyla insanın
fenomene! dünyasını yakalamış ve şiirleriyle kendi fenomenini yalın bir şekilde
ifade etmiştir. Mistiklik, tanrılığı dolaysız olarak tanımak çabasıdır. Mistikliğin
metafizik anlayışı, varlıkta birlik demek olan vahdet-i vücud inancında toplanır.
Bu, kendimiz de dahil olduğumuz halde, bütün var olan şeylerin mutlak varlık
olan yüce Tanrıdan ibaret olması demektir30•
1.2.3. Yunus Emre Şiirlerinde Kendini Açmanın Yeri ve Önemi
Yunus Emre'de insan psikolojisiyle empati, içgöril, uyum, iletişim gibi bir çok fenomen dile getirilmektedir. Yunus Emre'de insan anlayışı iki ben (ego)
kavramıyla açıklanır. Bunlardan birincisi "bireysel ben"dir. Bireysel Ben (beşeri, ferdi, nefsi ben) insanın yaşantıdaki bilinçli bireysel varlığıdır. İkinci benlik ise "aşkın ben"dir31• Aşkın ben ise "baş gözü" yerine "gönül gözü" gibi bir bakışı gerektirir. Gönül gözü "başkasının benini" öne geçirerek bakmaktır.
Aşkın ben insanları sevme yoluyla Tanrı sevgisine ulaşmaktır. Aşkın ben evrensel olup ideal insan (insan-ı kamil) tipini oluşturmaktadır. Çağdaş
felsefelerden biri olan varoluşçulukta da insanın kendisinin farkında olmasının başkalarıyla ilişkide olmasından kaynaklandığı belirtilmektedir. Varoluşçu
filozof Gabriel Marcel'e göre insanın var olması için mutlak sen"le ilişki
içersinde olmasını gerektirmektedir. "Mutlak sen" Tanrıdır. İnsan mutlak senle sevgi ve dostluk ·alışverişinde kendi gerçek varlığından söz· edebilecektir32.
173 Akademik Araştırmalar Dergisi
Yunus Emre'nin Şiirlerinde Kendini Açma Biçimleri
İbadet. dindar insanlar için kendilerini Tannya açmaktır33• Yunus Emre'nin
şiirlerinde dile getirilen insanın aslında kendini Tanrıya açmasıdır. Yunus Emre kişiler arası ilişkilerde kendini açmayan insanların Tanrıya yakın olamayacağını söylemektedir. Yunus Emre, Sokrat'ta yer alan "kendini bil" ilkesini kendini açma olarak sevgi yoluyla Tanrıya yaklaşma anlamında kullanmıştır. Yunus Emre ferdi benden aşkın bene geçmede kendini açmanın önemini aşağıdaki
şiiriyle şöyle belirtmektedir.
Beni sorma bana bende değilim Suretim boş yürür dondan içeru34
2. Kendini Açma Becerilerini Geliştirmede Yunus Emre Şiirlerinin Kullanılmasının Psikolojik Danışma Alanına Katkıları
· Yunus Emre şiirleriyle gerçekci olarak kendini değerlendiren birey
başkalarına karşı tutumlannda saygı, açıklık, içtenlik, spontanlık ve gerçeklik gibi özellikleri sergileyerek, kişiler arası ilişkilerini geliştirecektir. Kendini açmada güçlükleri olan bireyler ise Yunus Emre şiirlerinden elde edilen kendini
~çmanın ifade edilme biçimlerini model alarak iletişim becerilerini
artırabileceklerdir Bir çok psikolojik danışma kuram ve modelleri bazı felsefi . yaklaşımlardan (Varoluşcu, İnsancıl, Fenomenoloji, Materyalist) hareket etmektedir. Yurius Emre'nin mistik sevgi ve hoşgörü düşüncesinden hareketle psikolojik danışma modelleri geliştirilebilir. Yunu~ Emre düşüncesinden hareketle geliştirilecek psikolojik danışma modelinin kendini açma sürecinin
yapılandırılmasında bu araştırma katkıda bulunacaktır: Bu nedenle araştırma
Türk kültürüne özgü bir psikolojik danışma modeli geliştirecek olan psikolojik
danışmanlara veya psikoterapistlere önemli bilgiler sağlayacaktır. Kendini açma kültürler arası çalışmalarda geniş bir şekilde incelenmektedir35. Türk insanının duygu ve düşünce dünyası içinde önemli bir yeri olan Yunus Emre'nin kendini
.açmayla ilgili düşünceleri Anadolu'daki Türk toplumunun kendini açma
özelliklerini belirlemede bir ölçüt olabilecektir. Kendini açmanın kişiler arası
ilişkilerde oynadığı rol beş özellikle belirlenmektedir36:
l. Anlatım (expression): Katarsis veya duyguları, düşünceleri ifade etme, 2. Benlikte içsel açıklık (self-clarifıcation): Kişinin başka bireylerin inanç ve
görüşleri hakkında konuşurken kendi durumunu açıklıkla kavrayabilmesi, 3. Sosyal onay (social-validation): Sosyal onay kişinin diğer insanlardan geri bildirim sağlayarak ben kavramını saptamasını veya değiştirmesini sağlar,
4. İlişki gelişimi (Relationship development): Yakın bir ilişkinin şekillenmesinde bir araç olarak kişisel bilgi paylaşma,
5. Sosyal kontrol: Mahremiyetin sağlanması ve başkalarına aktarılan kişisel bilgilerin riskini azaltmak37•
B':l çalışmada kendini açmanın kişiler arası ilişkilerde oynadığı rolün Yunus Emre şiirlerinde ifade edilme biçimleri araştırılmıştır.
174 Journal of Academic Studies
Enver Sarı Yıl: 5, Sayı: 20 Şubat - Nisan 2004
2.1. Kendini Açmanın Anlatım Özelliğinin Yunus Emre Şiirlerinde İfade Edilme Biçimleri
Yunus Emre duygularını şiirlerinde çok kolay ve dolaysız ifade etmektedir.
Aşağıdaki beyitte Yunus Emre duygu durumunu çökkünlük(depresyon)ten
taşkınlığa(mani) şöyle ifade eder:
Hak'bir gönül verdi bana ha demeden hayran olur Bir dem gelir şadi kılar bir dein gelir giryan olur38
Yunus Emre içe dönük yaşantısını garip haliyle anlatmaktadır. Kendisi gibi . bağrı yanık, gözü yaşlı birinin olup olmadığını aşağıdaki beyitte ifade
etmektedir.
Acep şu yirde var m'ola şöyle garip bencileyin Bağrı başlu gözi yaşlu şöyle garip bencileyin39
Yunus Emre kendini açmada anlatımın öneminden bahseder. Bireyin kendini ifade etmede iletişim çatışmalarının varlığından bahseder. Yunus'a göre söz vardır, tasayı sevince dönüştürür; söz vardır tanıdığı yabancıya dönüştür.
Aşağılık ya da yücelik, her kişiye söıden gelir. Bu ifadeleri Yunus şiirinde şöyle anlatmaktadır.
Söz kıl ur kayguyı şad söz kılur bilişi yad Eger horlık eger izzet her kişiye sözden gelür40
Kendini açmada anlatım bozukluklarının bireyin kendisinden kaynaklandığı
Yunus Emre düşüncesinde belirlenmiştir. Yunus Emre kendini ifade etme becerisini şiirinde şöyle anlatmaktadır.
Hicab oldun sen sana ne bakarsın dört yana Kaykımaz öne sona şuna kim didar gerek41
2.2. Kendini Açmanın Benlikte İçsel Açıklık Özelliğinin Yunus Emre Şiirlerinde İfade Edilme Biçimleri
Benlikte· içsel açıklık kişinin başka bireylerin inanç ve görüşleri lıakkmdq.
konuşurken kendi dıırıimwııı açıklıkla kavrayabilıııesidir. Yııııııs Emre sevgi yoluyla Tanrı 'ya ulaşmaya çalışan bir su.fi olarak dinde bağnaz ve tutucu değildir. Yııııus Emre inanç özgürliiğüııü ve dinde lıoşgörüyii savunur.
Hak bir gönül verdi bana ha demeden hayran olur ( ... ) Bir dem varır mescitlere yüz sürer orda yerlere Bir dem kiliseye girer İncil okur ruhban olur
175 Akademik
Araştırmalar
Dergisi
Yunus Emre'nin Şiirlerinde Kendini Açma Biçimleri
Bir dem gelir İsa gibi ölmüşleri diri kılar Bir dem girer kibr evine Firavunla Haman olur42
Yunus Emre başka inanç ve görüşlere saygılı duruşunu korurken kendi durumunu da açıklıkla kavramaktadır. Yunus Emre benlikte içsel açıklık şeklinde tarif edilen başka görüş .ve düşünceler karşısında kendi düşünüşünün farkında olmayı aşağıdaki şiirinde şöyle yansıtmakta
Derviş adın edindim
Derviş donun donandım
Yola baktım utandım
Hep işim yanlış benim43
Yunus Emre'de insanın kendini bilmesi en büyük erdemdir. Başka düşünceler karşısında insanın kendini bilmesini Yunus şöyle ifade etmektedir.
İlim ilim bilmektir İlim kendin bilmektir Sen kendin bilmezsen Bu nice okumaktırM
2.3. Kendini Açmanın Sosyal Onay Özelliğinin Yunus Emre Şiirlerinde İfade edilme Biçimleri
Sosyal·onay kişinin diğer insanlardan geri bildirim sağlayarak ben kavramını şaptaması ve değiştirmesidir. Yunus Emre'de sosyal onay "aşıkların içtiği şerbet" olarak nitelendirilmiştir. Yunus Emre aşık diye nitelendirdiği Sufilerin duygu ve düşüncelerini izlemesinin kendisindeki değişimlerin sebebi olduğunu
söyler. Psikolojik anlamda diğer insanlardan geri bildirim alarak davranışın nasıl değiştiği yani sosyal onay Yunus Emre'de aşağıdaki beyitle
anlatılmaktadır.
Yandı yüregüm dutuşdı bağrum cigerüm kepabdur Aşıkların şerbetleri bu derdüme sebepdür45
Yunus Emre kendisinin başkaları üzerindeki tesirlerini iyi görür ve bu tesirlerin kendinde de olmasını ister. Başkalarının birey üzerindeki etkisinin yani sosyal onayın önemi Yunus Emre'nin aşağıdaki beyl~inde şöyle belirtilir ..
176 Journal of Academic Studies
Kime kim öğüt virdüm ol Hakk'a irdi gördüm Bana benüm öğüdüm hiç eylemedi eser46
Enver Sarı Yıl: 5, Sayı: 20 Şubat - Nisan 2004
Yunus Emre'ye göre başkalarına yol göstermek en erdemli iştir. Yunus Emre aşağıdaki beyitte sosyal qnayı psikolojik anlamda vurgulayarak, yardım
isteyene yol göstermenin gereğini anlatır.
Dost isteyen gelsün bana göstereyim dostı ana Budur sözüm öndin sona ben bilürem kendözümi47
Bu beyitte Yunus Emre dostluk isteyene dostluk göstermenin insanın
kendini tanımasına yol açacağını belirtmektedir. Bu beyitle Yunus Emre psikolojik anlamda sosyal onay almanın bireyin içgörü kazanmasıyla eşdeğer olduğunu belirlemektedir.
2.4. Kendini Açmanın İlişki Gelişimi Özelliğinin Yunus Emre
Şürlerinde İfade Edilme Biçimleri
. Kendini açmanın bir başka yönü de kişisel bilgi paylaşımı yoluyla yakın bir
ilişkinin oluşturulmasıdır. Yunus Emre'nin seçtiği Tannya yakın olma yolu insana sevgiden geçmektedir. Yunus Emre, şiirlerinde tüm kişisel özelliklerini açarak bilgi paylaşımında bulunmaktadır. Yunus Emre'nin kendisiyle ilgili bilgiyi açması, döneminde insanlara yakın olmasından başka onun şiirlerini
okuyana da yakın olmasını sağlamıştır. Yunus Emre kendini açmada kişisel bilgi paylaşımını aşağıdaki beyitte seslenişiyle belirtmektedir. ·
Gelin tanış olalım işin kolayın tutalım
Sevelim sevilelim dünya kimseye kalmaz48
Yunus Emre okuyucuya kendisiyle ilgili bilgiyi aşağıdaki şiirinde açıklıkla
vermektedir.
Taşum göyni içtim ham dırligüm budur müdam yol vermedin bir kadem arşdan virürem haber49
Taşul}l biliş içtim yad dillim hoş gönlüm mürted İştim yavuz eyi ad böyle fitne kanda var50
2.5. Kendini Açmanın Sosyal Kontrol Özelliğinin Yunus Emre Şürlerinde İfade edilme Biçimleri
Mahremiyetin sağlanması ve başkalarına aktarılan kişisel bilgilerin riskini azaltmak sosyal kontrol özelliği olarak belirtilmektedir51•
Yunus Emre mahremiyetin sağlanmasıyla ilgili şiirinde şu tavsiyelerde
bulunmaktadır.
177 Akademik Araştırmalar Dergisi
Yunus Emre'nin Şiirlerinde Kendini Açma Biçimleri
Akıl irdügi degül bu göz gördüğü degül Dil söz virdügi değül bl lisan bl ser gerek52
Yunus Emre; akla gelen, görülen ve dile getirilen her şeyin belirtilmemesi
gerektiğini söylemektedir. Yunus Emre bu şiiriyle duyularla algılananların ne kadar gerçekçi olabileceğini tartışmakta, duyumların gerçeği yansıtmasına şüphe ile bakmaktadır. Yunus Emre gerçeklerin farkına varabilmek için duyumlar üstü bir anlamaya ulaşmak gerektiğini belirtmektedir.
Yunus Emre kişiler arası ilişkilerde başkalarına aktarılan kişisel bilgilerin riskini azaltmak için başka bir gözle bakmak gerektiğini söylemektedir. Sır
edilen sözün önemini vurgular Yunus Emre ve kişilerin sözlerinde durmasının önemini belirtir. Başkalarına aktarılan kişisel bilgilerin riskini azaltmada en önemli unsurlardan biri de verilen sözlerdir. Verilen sözlerin tutulması kişiler arası ilişkilerin temel ölçütüdür Yunus Emre'nin düşüncesinde. Yunus Emre sosyal kontrol ile ilgili düşüncelerini aşağıdaki şiirinde şöyle açıklar:
Boncuk degül sır sözi gel gidelüm ko sözi Dostı görmez başgözi ayruksı basar gerek53
Yunus Emre sosyal kontrolle ilgili bireyin kendini bilmesinin önemi üzerinde durmaktadır. Kişi kendi niteliklerini bilerek talepte bulunmalıdır. Eğer kişi niteliklerini yani ne olduğunu bilirse kişiler arası ilişkileri sağlıklı olacaktır.
Kendini açmayla ilgili Yunus Emre sosyal kontrol içerisinde bireyin kendini bilerek açmasının önemine aşağıdaki şiiriyle dikkat çekmektedir.
Bilemedeün sen seni sadefde ne cevhersin Mısr'a sultan olmadın Ken'an arzu kılursun54
Yunus Emre bu beyitinde "Sen kendini bilemedin. Kendinin sedef içinde
nasıl bir cevher olduğunun farkında değilsin. Daha Mısır'da sultan olmadan Ken'an diyarına varmak istersin" demektedir. Yunus Emre sosyal kontrolün
sağlanmasında kişisel bilgi ve mahremiyetle ilgili aşağıdaki öğüdü vermektedir.
Yarın Hak didarını görmeyiser üç kişi
Bir dikci bir kovucu biri gammazdur pışe55
Sonuç ve öneriler
Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra hal.kı birliğe ve
beraberliğe çağıran ve bunun yanı sıra erdemli insan olmanın temel niteliklerini halka öğretmekten çok benimsetmeye çalışan Yunus Emre kuşaklar boyu Türk
halkının gönüllerini kuşatmıştır. Yunus Emre'nin kültürel ikliminden esinlenen insanlar dünyaya ve insanlara sevgi yoluyla bakmaya çalışmıştır. İnsanın
178 Journal of Academic Studies
Enver Sarı Yıl: 5, Sayı: 20 Şubat - Nisan 2004
doğasıyla ilgili temel varsayımlar içeren Yunus Emre düşüncesi şiirleriyle ifade
bulmuştur. Yunus Emre'nin insan modeli aşağıdaki maddelerle
şekillenmektedir: 1-Kimseyi yermemek. 2-Nefsi semirtmemek. 3-Heva ve hevesten uzak durmak. 4-Dünyaya aldanmamak. 5-Alçak gönüllü olmak. 6- Tanrı'yı sevmek. 7-Marifetin değerini bilmek.'8-Hakikat için çalışmak. 9-Gönül kırmamak. 10-Ölmeden önce ölmek56• Yukarıda belirtilen Yunus Eınre'nin insan modelinden yola çıkarak insanların zorlanmalı durumlarında kaygı ile baş edebilmelerinde ve çeşitli iletişim ve sosyal beceri kazanmada Yunus Emre
şiirleri psikolojik danışmaya farklı bir etkinlik kazandıracaktır. Yunus Emre
şiirleriyle şekillenen psikolojik danışmalarda danışanlar kendini daha iyi ifade edecek ve Yunus Emre'nin söylediği gibi "kendisinden öte bir benin" daha çok
farkında olabilecektir. Bu araştırmada Yunus Emre şiirlerinden yararlanılarak
bireyin kendini açma becerisinin nasıl daha etkin hale gelebileceği incelenmiştir.
• Bu makaleVII. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresinde sözlii bildiri olarak sunulmuştur.
0
• Yrd.Doç.Dr. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Giresun Eğitim Fakültesi
1 Johııson, D.W., Reaclıing Oııt, Engtewood Cliffs NJ: Perentice Hali. 1981
2 Jourard, S.M. - P. Lasakow. "Some Factors in Self-disclosure", Joıırıwl ı!(Alınomwl and Social Psyclıology, 56, 1958, s.91-98
:ı Johnson, D.W. 1981. a.g. e.
4 Derlega, V.J. - Grzelak, J., "Appropriateness of self-disclosure," Se(fdisclosııre GJ.
Chelune, Ed.), s.151-176. San Francisco: Jossey-Bass. 1979.
5 Chaikin, A. L. -V.J. Derlega, Slıaring lntimacy-Wluıt We Reveal ta Orlıers a!ld Wlıy, Landon: Perentice Hail Inc. 1975
6 Selçuk, Z., Üniversite Öğrencilerinin Kelldini Açma Davranışları (Doktora Tezi.
1989), Hacettepe Üniversitesi
7 Yanlear, C.A .. "The Formation of Social Relationships: A Longitudiııal Study of Social Penetration", Hıınum Commiııicatioıı Researclı, 13, 1987, s.299
8 Cüceloğlu, D .. İnsan İnsana, Altın Kitaplar, İstanbuİ: 1984
9 Jourard S.M. - P. Lasakow. 1958. a.g.e.
ıo Altman, l, - Taylar, D.A., Social penetration: Tlıe developme11r ı~f i11teıpe11.wllal relatio11slıips, New York: Holt, Rinehart & Winston. ; Berscheid, E. -Walster. E. H.,
lnteıpersonal artraction, Reading, MA: Addision-Wesley, 1978
11 Derlega. V. J.; - Berg, J. H. (Ed), Selj~disclosure, New York: Plenum Pres. 1987, s.l- 8; Chelune, G. J., Self-disclosııre, San Francisco: Jossey-Bass, 1979
12 Stokes, J. P., "Tlıe relatioıı of loneliness wul Se(fdisclosııre" (Ed .. Derlega Y .J. - Berg, J. H.), Self-disclosure. New York: Plenum Press. 1987, s.175-202
179 Akademik
Araştırmalar
Dergisi
Yunus Emre'nin Şiirlerinde Kendini Açma Biçimleri
13 Derlega, Y. J.: -Berg, J. H. (Ed), 1979, a.g.e.
14 Archer, R. L., "The role of personality and the social situation'", (G.J. Chelune. Ed.).
Self-disc/osııre, San Francisco: Jossey-Bass. 1979, s.28-58
15 Solano, C.H.- Batten, P. G. - Parish, E. A., "Loneliness and patterns of self- . disclosure", Joımıal of Personality aııd Social Psyclıology 43, 1982, s. 524-53 l.
ıcı Cozby, P.C., "Self-disclosure, reciprocity, and liking", Sociometry, 35. 1972, s. 151- 160, Cozby. P.C."Self-disclosure: A literature review", Psyclıological Bıılleti11, 79, f973, s. 73-91
17 Chaikin A. L. - V.J. Derlega, "Liking for the norm-breaker in self-disclosure",
Joıırnal of Persoııality, 42, 1974 s. 117-129, Chelune, G. J., 1979, a.g.e.: Goodstein, L.D. -Reinecker, Y.M .. "Factors affecting self-disclosure: A review of the literature".
Progress iııexperimeııtal psyclıology and researclı, New York: Academic Pres, 1974
18 Chelune, G. J .. ;,Disclosure flexibility and social-situational perceptions". Joıırııal of
Co11sultiııg aıul Cliııical Psyclıology, 45, 1977, s .. 1139-1143
19 Berg, J.H., "Responsiveness and self-disclosure" (Derlega. V.J. -Berg, J. H. Ed.),
Self-disc/osı!re New York: Plenum Press. 1987, s. s.101-130, Derlega, V.J. - Harris, M.
J. - Chaikin, A. L., "Self-disclosure and reciprocity, liking and the deviant", Joıınıal of Experimeııtal and Social Psyc/ıology, 9, 1973, s. 227-284, Rubin, Z., "Disclosing to a staranger: Reciprocity and its limits", Joıınıal of Experimeııtal aıul Social Psyclıology,
1 ı. 1975, s. 233-260
20 Worthy, M. -Gary, A. L. - Kalın. G. M., "Self-disclosure as an exchange process".
Joıınıal of Persoııality aııd Social Psyclıology, 13, 1969, s. 59-63
· 21
Derlega. V.J. - Harris, M. J. -Chaikin, A. L. Self-disclosure and reciprocity, liking and the deviant. Journal ofExperimental and Social Psychology,. 9, 1973, s. 227-284
22 Rubin. Z., "Disclosing to a staranger: Reciprocity and its limits". Joıınıal of Experi111e11tal aııd Social Psyclıology, 1 l, 1975, s. 233-260
23 Berg, J.H., "Responsiveness and self-disclosure". (Derlega. V.J. - Berg. J. H. Ed.).
1987, a.g.e.
2~ Worthy, M. -Gary, A. L. - Kahn,:G. M., "Self-disclosure 11s an exchange process".
Joıırııal of Persoııality aııd Social Psydıology. 13, 1969. s. 59-63. Archer, R.L. - Berg, J.H. - Runge, T.E., "Active and passive observers' attraction to a self-disclosing other,
Joımıal of Experimcııtal and Social Psychology. 16, 1980, s. 130-145
25 Archer, R.L. -Berg, J.H. - Runge, T.E., 1980, a.g.e.
26 Derlega, V.J. -Harris, M. J. - Chaikin, A. L., 1973, a.g.e.:Ehrlich, J.H. - Graeven, D.
B., "Reciprocal self-disclosure in a dyad", Joıımal of Experime11tal and Social
Psyclıology, 7, 1971, s. 389-400
27 Berg, J.H., 1987, a. g. e.
28 Gölpınarlı, A., Yımııs Emre Risalat al-Nııshiyya ve Divan, Eskişehir Turizm ve Tanıtma Derı:ıeği Yayınları, İstanbul: 1965
180 Joumal of Academic Studies
Enver Sarı Yıl: 5, Sayı: 20 Şubat - Nisan 2004
19 Çubukçu. i.A. Türk-İslam Düşünürleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara 1989;
Genişletilmiş İkinci Baskı Ankara: 1983
311 Sena, C. "Yunus Emre felsefesi". Tiirk Yıırdıı. sy. 319, 1966. s. 62-67
31 Yakıt,
i..
Yııııııs Emre'de Sembolizm. Çıktım Erik Dalma, Külttir Bakanlığı Yayınları.Ankara: 2002
02 Akarsu, B., Çağdaş Felsefe. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul: l 979
33 Mowrer, O.H., "Loss and Recovery of Community: A Guide to The Theory and Practice of Integrity Therapy", lmıovatimıs to groııp psyclıotlıerapy. 1968. s. 130 :ı.ı don: elbise, kıyafet
35 Lewin, K., "Some Social Psychological Difference&.Between The United States and Germany", Resolving Social Coııjlicts: Selected Papers iıı Groııp Dynamics. New York:
Harper, Ed: - 1948; Jourard, S.M., Self-disclosııre: An Experiıııeııtal Aıuılysis ı~f" tlıe Tıwısparent Self, New York: Wiley, 1971
36 Derlega, 1987, a.g.e
· 37 Aktaş Selçuk, 1989, a.g.e.
38 Konar. Yüksel, Yııııııs Emre Şiirlerinden Seçmeler, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul:
1994. şadi: gönlti ferah olan, sevinçli. giryan: ağlayan, ağlayıcı.
39 Gökdemir, S. - Gökdemir, A., Yımııs Emre. Giildeste, KUltür Bakanlığı Yayınları.
Ankara: 1990, bencileyin: benim gibi bana benzeyen.
40 Tatçı, Mustafa, Yımııs Emre Dlvam il Tenkitli Metin, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ankara: 1990, şad: sevinç. yad: yabancı. horlık: aşağılık. izzet: yücelik.
41 Tatçı, Mustafa, Yııııııs Emre Divam l İııceleme. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara:
1990, hicab: örtii,perde,utanma,sıkılma. kaykımaz: eğilim duymayan. didar:yliz
41 Gölpınarlı, A., Yımııs Emre Risalat al-Nııslıiyya ve Divan. Eskişehir Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları, İstanbul: 1965, kibr:büyüklenme, kibir. hiimiin: Hz. Musa
zamanındaki Firavun'un veziri.
43 Gökdemir, S. - Gökdemir, A. Ywıııs Emre. Giildeste, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ankara: 1990
44 Gökdemir, S. - Gökdemir, A. Yımııs Emre. Güldeste Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ankara: 1990
45 Tatçı, Mustafa, Ywıııs Emre Divanı il Tenkitli Metin, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 1990
46 Gölpınarlı. A., Ywıııs Emre Risalat al-Nııslıiyya ve Divan, Eskişehir Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları, İstanbul: 1965
47 Alkan, Erdoğan, Yımııs Emre, e yayınları, İstanbul: 1995 baştan: önce, 'evvel. ilkin.
önceden
· 48
Gökdemir, S. - Gökdemir, A., Yııııııs Emre .. Güldeste, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ankara: 1990
181 Akademik
Araştırmalar
Dergisi
Yunus Emre'nin Şiirlerinde Kendini Açma Biçimleri
~9 Tatçı, Mustafa, Yunus Emre Diviinı ll Tenkitli Metin, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 1990 taşum: dışım. göyni: pişmiş. dırligüm: durumum. müdam: her zaman.
kadeın:ayak; adım;uğur, hayır ve bereket. arş: gök; dokuzuncu gök
50 Gölpınarlı, A., Yuıııı.ı: Emre Risalat al-Nııslıiyya ve Divan, Eskişehir Turizm ve Tanıtına Derneği Yayınları, İstanbul: 1965. biliş: tanıdık. yad: yabancı. ınürted: dinden
dönmüş. yavuz: ı;ok. yaman. kanda: nerde.
· 51
Derlega, 1987. a.g.e.
5~ Gölpınarlı, A .. Yııııııs Emre Risalat al-Nııslıiyya ve Divan, Eskişehir Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları, İstanbul: 1965, bi-lisan: dilsiz, bi-ser:başsız.
53 Tatçı, Mustafa, Yııııııs Emre Divı/111 l İnceleme Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara:
1990. ko: bırakmak, bırak. örnek konuşmayı bırak: ko sözi; ayruksı: onun için. bu nedenle, bundan dolayı. basar: başka
5~ Konar, Yiikse/, Ywıııs Emre Şiirlerinden Seçmeler, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul:
1994
55 Tatçı, Mustafa, Yııııııs Emre Diviinı ll Tenkitli Metin, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ankara: 1990, dikçi: dedikoducu. kovucu: söz getirip götüren. pışe: huy, tabiat,
alışkanlık
56Çubukçu,İ.A, Tiirk-İslam Diişiiniirleri Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 1989
Abstract
Ways of Expressing Self Transcendence in Yunus Emre's Poems
Ywıus Emre, a .faınoııs Turkislı poeı aııd tlıinker lived in Aııatolia in ılıe 14ılı ceıztwy. Tlıe ways of expressiızg tize individııals' se{f disclosure iız Yımus
Emre 's poeıııs are the subject exanıiııed iız mır stııdy. They virtually rejlect tize
Turkislı people 's psyclwlogical charaderistics and allow ııs to uııderstaııd
Turkislz people iıı tize frame of Turkislı cıiltııre. Our study 's results slıow tize
e.ffectiveııess of Ywws Emre' s poems iıı tize preparation of aıı edııcatioııal
program ıo. improve the iııdividuals' self disclosııre skills.
182 Journal of Academic Studies
Key Words: Yuızııs Emre 's Poenıs. Self disclosııre
