TARIM MAKİNELERİ PROGRAMI
SAMSUN MESLEK YÜKSEK OKULU
TMP112 GENEL BAHÇE BİTKİLERİ
Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK
Bahçe Bitkilerinin Biyolojik Esasları
Hafta-4
TMP112 GENEL BAHÇE BİTKİLERİ
Bitki üzerinde oluşan, içerisinde çiçek, sürgün (genç dallar) ve yaprak taslaklarının yer aldığı ve bu organları meydana getiren büyüme merkezlerine TOMURCUK (göz) adı verilmektedir. Tomurcuklar oluştukları organlara göre;
- Çiçek tomurcukları,
- Yaprak tomurcukları,
- Sürgün tomurcukları
Tomurcuk yapıları
Basit Tomurcuk Karışık Tomurcuk
Yaprak Tomurcuğu Çiçek Tomurcuğu
Yaprak
tomurcuğu
Yaprak taslağı Büyüme ucu
Yan tomurcuk
Çiçek
tomurcuğu
erik kiraz
Basit tomurcuk
badem
Karışık tomurcuk
elma
armut
üzüm ayva
Tam Bir Çiçekte Çiçek Organları
♀ Dişi Çiçek (Pistillat ç.)
♂ Erkek Çiçek (Staminat ç.)
♀ Hermafrodit Çiçek
Tam çiçek Eksik çiçek
EŞEY DURUMUNA GÖRE ÇİÇEK TİPLERİ
Dişi çiçek Erkek çiçek
• Hem erkek, hem de dişi organlara sahip olan çiçeklere İki Eşeyli Çiçek (erdişi, erselik, hermafrodit) çiçek denir.
• Örnekler:
Meyveler: Elma, Armut, Şeftali, Erik, Portakal Sebzeler: Domates, Biber, Patlıcan, Fasülye Asmalar: Farklı çiçek yapılarına sahip olmakla
birlikte Vitis vinifera L. türünde çiçek yapısı %99 erdişidir.
Elma Çiçeği Domates Çiçeği
Erkek çiçek: Yalnızca erkek organa sahip çiçeklerdir.
Erkek Kivi Çiçeği
Erkek Ceviz Çiçeği
Erkek Fındık Çiçeği
Dişi Kivi Çiçeği
Dişi çiçekler: Yalnızca dişi organa sahip çiçeklerdir.
Dişi Ceviz Çiçeği
BİTKİLERDE EŞEY DURUMU
1. Hermafrodit
2. Monoecious (Monoik: Bir evcikli) 3. Dioecious (Dioik: İki evcikli)
1 2 3
TOZLANMA
Rüzgarla tozlanma Böceklerle tozlanma
ceviz
Fındık
Dut
Ispanak Kestane
Kendine tozlanma
A
Yabancı tozlanma
Başarılı bir tozlanma için gerekli koşullar:
Sıcaklık ve nem uygun olmalıdır.
Bitkilerin çiçeklenme zamanları uyumlu olmalıdır.
Çiçeklerin biyolojik olarak KISIRLIK veya UYUŞMAZLIK sorunları olmamalıdır.
• Kendine Tozlanma ve Döllenme
Bir çeşidin, kendi çiçek tozu ile döllenebilmesidir.
Meyveler: Turunçgiller, Fındık, Kayısı, Şeftali- Nektarin, Vişne, Ayva
• Sebzeler: Fasülye, Domates, Bezelye, Bamya
• Asmalar: Vitis vinifera L. çeşitlerinin %99’u
• Kısırlık
Çiçeklerde erkek ve dişi gametlerin oluşum ve gelişmelerindeki kusurlar nedeniyle tozlanma ya da döllenme yeteneğine sahip olmamalarıdır.
• Morfolojik kısırlık: Hale (Şeftali), Washington Navel (Portakal), Osmanlı (Çilek)
• Erkek kısırlığı: Domates, Fasülye ve Soğan çeşitleri
• Eşey Uyuşmazlığı
Erkek ve dişi gametler normal yapıda oldukları halde, genetik yapıdan ve/veya dişicik tepesi ile çiçek tozu arasındaki olumsuz etkileşmelerden kaynaklanan döllenmenin gerçekleşmemesi olayıdır.
• Kendiyle Uyuşmazlık veya Birbiriyle
Uyuşmazlık söz konusu olabilir (Kiraz, Elma,
Badem).
Kendine
Döllenme Yabancı Döllenme
Bir bitkinin çiçek tozları kendi dişi
çiçeklerinin veya aynı çeşide ait diğer bitkilerin dişi çiçeklerini dölleyemiyorsa buna kendiyle uyuşmazlık (self
incompatibility) denir.
Bir çeşidin çiçek tozları aynı tür içindeki diğer bir çeşidi dölleyemiyorsa buna
karşılıklı uyuşmazlık (cross incompatibility) denir.
Bahçe bitkileri içerisinde en fazla elma, kiraz, erik, fındık, ceviz, armut ve badem’de
rastlanır.
40
Partenokarpi
• Tozlanma ve döllenmenin uyartıcı etkisi olmadan tohumsuz meyve oluşmasına partenokarpi ve bu şekilde oluşan
tohumsuz meyvelere de partenokarp meyve denir.
• Muz (cavendishi), armut (williams),
portakal (washington), satsuma mandarini, altıntop (marsh seedless), Trabzon
hurması, yeni dünya, incir (sofralık) gibi
meyve türleri ve hıyar , patlıcan gibi sebze
türlerinde partenokarpik meyve oluşumu
görülmektedir.
• Kayısı, erik, şeftali, kiraz gibi sert
çekirdekli meyve türlerinde partenokarpi görülmez. Bu türlerde tohum oluşmaz ise meyve tutumu görülmez
• Ceviz, antep fıstığı ve fındık gibi tohumları sert kabuklu meyve türlerinde partenokarpi istenmez.
• Patenokarpik meyve oluşumunda genetik yapı yanında iklim koşulları da etkili
olmaktadır. Örneğin sıcak iklimli yerlerde
Willams armudunda partenokarp meyve
oluşumu artar.
Apomiksiz
• Normal olarak tohum döllenme sonucu oluşmaktadır.
Döllenme ile zigotik tohum oluşumuna "amfimiksiz"
denilmektedir. Ancak bazı durumlarda tohum, döllenme olmadan da oluşabilmektedir.
• Döllenme olmadan tohumlu meyve oluşumuna apomiksiz denir. Sarmısak
• Tohumun döllenmemiş yumurta hücresinden (oospher) oluşmasına "parthenogenesis" denilmektedir.
• Eğer tohum antipot veya sinergit hücrelerinden oluşursa buna "apogamy" adı verilmektedir.
