BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ
BBB302-YUMUŞAK VE SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELER
Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK
Ayva Yetiştiriciliği
Hafta-3
BBB302-YUMUŞAK VE SERT
ÇEKİRDEKLİ MEYVELER
Bir ılıman iklim meyvesi olan ayvanın (Cydonia oblanga Mill.) yetiştiriciliği diğer meyve türlerine göre daha az yapılmaktadır.
Dünya'nın bir çok ülkesinde ayva üretimi ya hiç yapılmamakta yada çok az yapılmaktadır.
Ayva meyvesinin tüketimi de diğer yumuşak
çekirdekliler kadar yaygın değildir.
Bir yumuşak çekirdekli meyve türü olan ayvanın Cydonia olan cins adı Girit adasındaki bir şehrin eski adı olan Cydon'dan gelmektedir.
4
Ayvanın bitki sistematiğindeki yeri:
Takım : Rosales Familya : Rosaceae Alt Familya: Pomoideae Cins : Cydonia
Tür : Cydonia oblanga Mill.
Cydonia vulgaris Pers.
Pyrus cydonia Linn. (sinonimleri olarak )
Cydonia cinsi içerisinde bu türden başka özellikle süs bitkisi olarak kullanılan
C. japonica Pers. ve
C. maulei Moore olmak üzere 2 tür daha bulunmaktadır.
Bu türler park ve bahçelerde süs bitkisi olarak
yetiştirilirler.
C. japonica Pers.
C. maulei Moore
6
Meyve şekline göre ayvalar;
C. oblanga var. pyriformis (armut şekilli ayvalar) ve
C. oblanga var. maliformis (elma şekilli ayvalar) olmak üzere 2 varyeteye ayrılır.
Ayvanın; Kuzey İran, Hazar Denizi dolayları, Güney Kafkasya, Horasan ve Anadolu'nun yerli bitkisi olduğu bildirilmektedir.
Bazı botanikçiler ayvanın Kırım'da, Kuzey Yunanistan'da da yabani olarak bulunduğundan bahsetmişlerdir.
Ayrıca, yabani ayvalar Türkistan, Arabistan'ın güney kısımları, Suriye; Doğu Avrupa, İtalya, Güney Batı Avrupa ve Cezayir'de de yayılmıştır.
8
Ayvanın
Ekonomik Önemi
Ilıman ve subtropik iklim koşullarında yetiştirilen ayvalar, meyveleri yumuşak ve sulu olduğu için sofralık olarak tüketilebilmektedir.
Ancak serin bölgelerde ayva hasattan hemen sonra sert, kumlu ve boğucu olduğundan birkaç hafta süre ile depoda bekletilmektedir.
Böylece meyve eti yumuşamakta, boğuculuğu azalmakta ve yenilebilir bir hale gelmektedir.
10
Ayva vitamin, mineral madde ve şeker açısından zengin besleyici
bir meyvedir.
Ayrıca C vitamini ve pektin miktarı da oldukça yüksektir.
Ayva uzun yıllardan beri bazı hastalıkların
tedavisinde bitkisel ilaç olarak da kullanılmıştır.
Sindirim sistemi için son derece faydalı bir meyvedir.
Hazmı kolaylaştırır.
Mide ve bağırsakları kuvvetlendirir ve ince bağırsak iltihabını iyileştirir.
Kanı temizler.
Karaciğerin çalışmasını düzenler.
Kaynatılarak suyu içilirse, boğaz ağrılarına ve iltihaplarına iyi gelir.
Ayva çekirdekleri ses kısıklığı ve öksürüğü tedavi edici özelliğe sahiptir.
12
Ayva merhemi; deri hastalıklarına, yanıklara ve göz iltihaplarına karşı kullanılır.
Ayrıca, ayva kozmetik endüstrisinde cilt kremleri ve losyonlarının yapımında da kullanılmaktadır.
Çiçekleri toplanıp gölge bir yerde
kurutulduktan sonra çeşitli ev ilaçları yapımında kullanılır.
Balla karıştırıldıklarında çarpıntıyı önleyip kalbe kuvvet verir.
Ayva 14. yüzyıldan beri armut anacı olarak da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Armut dışında. yeni dünya ve muşmula da ayva anacı üzerine aşılanabilmektedir.
14
Dünya Ayva
Üretimi
16
Kıtalar Alan (ha)
Üretim (ton)
Dünya üretimindeki payı (%)
Alan Üretim
Afrika 7.494 62.904 8,2 9,1
Amerika 5.280 45.832 5,8 6,6
Asya 68.040 518.893 74,7 75,0
Avrupa 10.191 63.303 11,2 9,1
Okyanusya 110 1.330 0,1 0,2
Dünya 91.116 692.262 FAOSTAT,
2019
2017 yılı Dünya ayva üretiminin kıtalara göre
dağılımına bakıldığında;
Sır
a Ülke Üretim (ton) Üretimindeki Dünya Payı (%)
1 Türkiye 174.038 25,1
2 Çin 112.783 16,3
3 Özbekistan 109.516 15,8
4 İran 78.777 11,4
5 Fas 45.746 6,6
6 Azarbeycan 29.602 4,3
7 Arjantin 27.400 4,0
8 Cezayir 12.400 1,8
9 Sırbistan 10.378 1,5
10 İspanya 8.405 1,2
2017 YILI DÜNYA AVYA ÜRETİMİNDE ÜLKELERİN PAYI (FAOSTAT, 2019)
Sır
a Ülke Alan
(ha)
Dünya Alanındaki
Payı (%)
1 Çin 43.021 47,2
2 İran 6.985 7,7
3 Türkiye 6.568 7,2
4 Özbekistan 5.688 6,2
5 Fas 4.067 4,5
6 Azerbaycan 3.625 4,0
7 Arjantin 3.242 3,6
8 Cezayir 2.781 3,1
9 Sırbistan 1.901 2,1
10 İspanya 1.420
18
Sıra Ülkeler Miktar (ton)
Değer (1000$)
Birim Değer ($ / ton)
İhracattaki Payı (%)
1 Türkiye 12507 10710 856 34,5
2 Hollanda 11557 11409 987 31,9
3 İspanya 3860 1962 508 10,7
4 Yunanistan 2155 1255 582 6,0
5 Avusturya 2126 2956 1390 5,9
6 Fransa 877 756 862 2,4
7 Almanya 734 999 1361 2,0
8 Azerbaycan 476 443 931 1,3
9 Şili 388 793 2044 1,1
10 Amerika 313 412 1316 0,9
11 Sırbistan 309 167 540 0,9
12 Güney Afrika
203 75
369 0,6
13 Suriye 168 167 994 0,5
14 Özbekistan 166 114 687 0,5
15 Danimarka 70 91 1300 0,2
Dünya 36201 32660 902
2016 yılı Dünya Ayva İhracatı (FAO. 2019)
Sıra Ülkeler Miktar (ton)
Değer (1000 $)
Birim Değer ($ / ton)
İthalattaki Payı (%)
1 Rusya 4.079 3.700 907 17,7
2 Almanya 3.719 3.858 1.037 16,1
3 Avusturya 2.570 3.530 1.374 11,1
4 Romanya 1.461 1.068 731 6,3
5 Fransa 1.240 1.455 1.173 5,4
6 İtalya 877 718 819 3,8
7 Suudi Arabistan 766 439 573 3,3
8 Portekiz 757 340 449 3,3
9 Hollanda 607 824 1.357 2,6
10 İsrail 593 753 1.270 2,6
11 Bulgaristan 535 153 286 2,3
12 Ermenistan 466 157 337 2,0
13 Irak 442 176 398 1,9
14 İsviçre 427 625 1.464 1,8
Arnavutluk 426 262
2016 yılı Dünya Ayva İthalatı (FAOSTAT. 2019)
Türkiye Ayva Üretimi
20
Ayva, Anadolu'nun yerli bitkilerinden birisidir.
Bu nedenle Türkiye'nin hemen hemen bütün
bölgelerine yayılmıştır. Bazı bölgelerde
kapama bahçeler halinde yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Birçok yerde de arazi
kenarlarında sınır ağacı veya diğer meyve
türleri ile karışık olarak yetiştirilir.
22
Yıl
Toplu meyveliklerin
alanı (dekar)
Üretim (ton)
Ağaç başına ortalama verim (kg)
Meyve veren yaşta
ağaç sayısı
Meyve vermeyen yaşta ağaç
sayısı
Toplam ağaç sayısı
2010 51.325 121.085 39 3.073.708 548.417 3.622.125 2011 54.318 127.767 41 3.152.339 566.186 3.718.525 2012 56.570 136.577 43 3.212.780 588.170 3.800.950 2013 57.214 139.311 43 3.225.941 595.321 3.821.262 2014 53.982 107.243 35 3.103.564 561.291 3.664.855 2015 59.154 112.900 34 3.320.901 562.736 3.883.637 2016 64.579 126.400 37 3.378.035 581.396 3.959.431 2017 65.680 174.038 51 3.383.649 622.504 4.006.153 2018 72.641 176.479 52 3.383.752 690.483 4.074.235
Yıllara göre Türkiye ayva üretim ve değerleri (TÜİK, 2019)
Bölge No Tarım Bölgesi Adı Üretim (ton) Üretimdeki payı (%)
1. Bölge Ortakuzey Anadolu Bölgesi 12.721 7,2
2. Bölge Ege Bölgesi 23.142 13,1
3. Bölge Marmara Bölgesi 120.479 68,3
4. Bölge Akdeniz Bölgesi 3.510 2,0
5. Bölge Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi 901 0,5
6. Bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi 778 0,4
7. Bölge Karadeniz Bölgesi 3.703 2,1
8. Bölge Ortadoğu Anadolu Bölgesi 5.492 3,1
9. Bölge Ortagüney Anadolu Bölgesi 3.445 2,0 176.479
2018 yılı Türkiye tarım bölgelerine göre ayva üretim
miktarı ve üretimdeki payları (TÜİK, 2019)
24
İller Alan
(da)
Üretim (ton)
Verim (kg/ağa
ç)
Meyve veren yaşta ağaç sayısı
Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı
Toplam ağaç sayısı
Türkiye üretiminde
ki payı (%)
Sakarya 26.113 101.885 100 1.023.090 17.213 1.040.303 57,7
Bursa 5.966 14.187 63 225.077 41.235 266.312 8,0
Bilecik 5.111 6.555 34 193.777 8.387 202.164 3,7
Denizli 7.965 6.473 23 284.899 103.851 388.750 3,7 Çanakkale 1.443 5.621 46 123.445 44.770 168.215 3,2
Amasya 351 4.027 44 92.300 12.685 104.985 2,3
Isparta 2.193 2.822 32 89.505 18.290 107.795 1,6
İzmir 1.869 2.760 27 103.095 23.972 127.067 1,6
Aydın 847 2.177 28 77.648 19.373 97.021 1,2
Manisa 1.660 2.013 24 85.572 21.970 107.542 1,1
Kocaeli 1.644 1.974 32 61.355 3.145 64.500 1,1
Balıkesir 415 1.825 25 72.200 16.933 89.133 1,0
Ankara 892 1.512 28 53.635 11.885 65.520 0,9
TÜRKİYE 72.641 176.479 52 3.383.752 690.483 4.074.235
2018 yılı Türkiye ayva üretiminin illere göre dağılımı (TÜİK, 2019)
AYVANIN
MORFOLOJİK VE BİYOLOJİK
ÖZELLİKLERİ
Habitüsü: Büyük çalı ve ağaççık şeklinde bir gelişme gösterir. Tek gövdeli ağaççıklar halinde yetiştirilirse 6-8 m kadar boylanabilir. Ocak şeklinde yetiştirmede büyük çalı şeklinde bir görünüşe sahip olur ve 2.5-3.5 m kadar boylanabilir. Gövdesi kısa. kırmızı kahverengi ve düzgün değildir. Kökleri yüzeysel gelişir, Kazık kök teşkil etmez.
26
Dallar: Genellikle seyrek dallanma gösterir. İnce, kısa
genç dallar sık keçe tüylü olup,
sarımtırak yeşil renktedir. Nispeten
yaşlı dallar seyrek keçe tüylü ve kahverengi-yeşildir.
Tomurcuklar: Küçük, açık veya koyu kırmızımsı kahverengi pullarla örtülüdür. Pulların kenarları ve uçları tüylüdür. Odun tomurcuğu ve karışık tomurcuk olmak üzere 2 tip tomurcuğa sahiptir. Odun tomurcuklarından sürgün veya yaprak; karışık tomurcuklarından önce sürgün, bunun üzerinde yapraklar ve
ucunda da bir çiçek meydana gelir. 28
Yapraklar: Ayva yaprakları yumurta veya geniş elips şeklinde veya bazen yuvarlakça, 5-10 cm uzunlukta, 7-10 cm genişliktedir.
Yaprak kenarları düzdür.
Yaprağın üst yüzü koyu yeşil, genç yapraklarda her iki yüz pamuk gibi tüylü olup, sonraları üst yüzü tüysüzleşir.
Alt yüz açık yeşil veya boz yeşil ve tüylüdür.
Yaprak sapı 12 cm uzunlukta ve tüylüdür.
Genç yapraklarda kulakçık bulunur.
Kulakçıkların üst yüzleri tüysüz. alt yüzleri ise seyrek tüylüdür.
Çiçekler: Çiçekler büyük, 4-6 cm çapında, beyaz veya pembe renklidir.
İlkbaharda karışık tomurcukların açılması ile meydana gelen ve 10-15 cm kadar uzayan yeni sürgünlerin ucunda tek tek bulunur.
Çiçeği taşıyan sürgünlerin uzaması çiçek açtıktan sonra da devam eder.
Çiçekler Bornova koşullarında mart sonu- nisan başında
açar. 30
Erkek organ sayısı 15-25
arasında değişir. Bu organlar 3 halka halinde bulunur. Pistil
sayısı 5 olup. serbest halde
bulunur. Yumurtalık 5 karpelli, 5 gözlü ve alt durumludur.
Meyve: Ayvanın meyvesi, botanik yapı itibariyle elma ve armut meyvesine benzer. Gerçek meyve değildir. Çünkü ayva meyvesinin yapısına yumurtalıktan başka, çiçeğin diğer bazı kısımları da katılır. Meyve şekli ve iriliği çeşitlere göre çok değişir. Bazıları elma veya armut şeklinde bazıları da küreseldir.
32
Ham meyvesi yeşil, olgun meyvesi genellikle sarı renklidir. Meyve kabuğunun üzeri az veya çok havlıdır (kısa sık tüylüdür). Meyve eti çeşide ve yetiştiği ekolojiye göre değişmek üzere sert, kuru, boğucu veya gevrek, sulu ve güzel kokuludur. Meyve ağırlığı genellikle 200- 400 g arasında değişir.
BAZI ÖNEMLİ AYVA ÇEŞİTLERİ
34
Yerli Çeşitler
36
Ekmek ayvası: Bu çeşidin aynı adla tanınan birçok tipi bulunmaktadır. Bu tiplerde meyveler tat. büyüklük ve diğer meyve özellikleri bakımından farklılıklar gösterir. Esas ekmek ayvaları erkenci, güzel, sofralık ayvalardır. Bunlardan reçel ve marmelat yapılır.
Meyveleri iri. gösterişli. sap tarafı dar. karın kısmı geniş; kabuk sarı renkli üzeri hafif havlı ve kalın; meyve eti gevrek. sulu ve mayhoştur.
Ağacı kuvvetli gelişir ve çok verimlidir.
Kıyı Ege'de eylül başında.
Kocaeli'nde ise eylül sonlarında hasat edilir.
Bu çeşidin bir tipi. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü (Menemen) tarafından Ege-2 adı ile tescil ettirilmiştir.
Şeker Gevrek Ayvası: Güzel sofralık bir çeşittir.
Meyvesi iri, düzgün şekilli, karın tarafı şişkin. sap ve çiçek çukuruna doğru hafif darca; kabuk ince havlı, parlak sarı, ince ve gevrektir. Meyve eti sulu ve hafif mayhoştur. Ekim ayının ilk haftasında hasat edilir.
38
Midilli ayvası: Ağacı orta kuvvette gelişir ve çok verimlidir. Meyve şekli ovaldir. Kabuk rengi yeşilimsi sarıdır. İri meyveli (meyve ağırlığı yaklaşık 450 g) olan bu çeşidin eti gevşek dokuludur. Orta aromalı. tatlı ve çok suludur.
Boğucu değildir. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü (Menemen) tarafından Ege-25 adı ile tescil ettirilmiştir.
Bu çeşitlerin dışında Türkiye'nin değişik yörelerinde yetiştirilen birçok yerli ayva çeşidi daha bulunmaktadır.
Bunlara örnek olarak Bardak ayvası. Kara Ali ayvası.
Havan. Çukur Göbek. Bencikli. Gördes. Kirli. Söbü.
Eşme ve Turgutlu ayvaları verilebilir.
40
Yabancı Çeşitler
Bereczcki (sin. Vrajna): Orijini güney Sırbistan'da bulunan Vrajna'dır. Meyveleri oldukça büyük. armut şekilli. güzel kokulu. parlak altın sarısı renklidir. Meyve eti yumuşak ve mükemmel bir tada sahiptir. Erken yaşta (4-6 yaşında) meyve vermeye başlar Verimli bir çeşittir. Ağacı çok kuvvetli ve dik gelişir.
42
Champion: Meyveleri büyük. yuvarlağımsı armut şekilli. yeşilimsi sarı renklidir. Meyve eti sarı. ince dokulu ve çok az boğucudur. Erken
verime yatar ve
meyvelerini orta mevsimde olgunlaştırır.
Ağacı kuvvetli gelişir ve verimlidir.
Meeches Prolifte: 150 yıl önce Amerika'da selekte edilmiştir. Meyveleri altın sarısı renkte. armut şekilli.
çok lezzetli. az tüylü ve erken olgunlaşır. Fidanları 3 yaşından itibaren meyve vermeye başlar. Ağacı yavaş gelişir. Verimli bir çeşittir. Meyveleri muhafazaya uygundur.
44
Morava: Yeni bir Yugoslav çeşididir. Meyveleri büyük. kaliteli ve kolay soyulur. Erken meyveye yatan. yüksek verimli bir çeşittir.
Orange (sin. AppIe quince)
46
Orange (sin. AppIe quince):
Meyveleri büyüktür.
Bazen bir meyvesi 450g'dan daha ağır olabilir. Meyveleri yuvarlak. düzgün yüzeyli ve parlak sarı renklidir. Meyve eti ince dokulu.
pişirilince sarı- turuncu renkli ve çok lezzetlidir. Yazları
serin geçen
bölgelere uygundur.
Smyrna:
Türkiye orijinlidir.
Meyveleri büyük. kırışık yüzeyli. uzun armut şekilli. altın sarısı renkli ve çok hoş kokuludur.
Meyve eti yumuşak.
ince dokulu. açık sarı renkli ve çok kalitelidir.
Meyveleri saklanabilir.
Ağaçları orta kuvvette
gelişir ve çok büyük
yapraklara sahiptir.
Bunların dışında;
- Cooke's Jumbo.
- Dwarf Orange.
- Le Bourgeaut.
- Lescovacz.
- Maliformis.
- Perfume ve - Van Deman
gibi yabancı ayva çeşitleri de bulunmaktadır.
48
AYVALARDA TOZLANMA VE
DÖLLENME
Ayvaların döllenme biyolojisi üzerinde yapılan çalışmalar az olmakla beraber çeşitlerin önemli bir kısmının kendine verimli oldukları saptanmıştır.
50
Gerçekten de tek başlarına yetiştirilen ayva ağaçları kendi kendilerini dölleyerek yeterli miktarda meyve vermektedir.
Serbest tozlanma ile sağlanan meyve tutumu çeşitlere göre değişir. Bazı çeşitlerde meyve tutumunun % 5.1 ile
% 16.6 arasında olduğu saptanmıştır.
Ülkemizde yapılan bazı çalışmalarda elde edilen bulgulara göre de bu oran. üzerinde çalışılan 12 çeşitte
% 2.9 ile % 21.7 arasında değişmiştir.
Meyve tutumu az olan çeşitlerde dölleyici çeşit kullanmak mahsulü arttırma bakımından yararlı olmaktadır.
52
Ayvaların kromozom sayıları n= 17'dir.
Şimdiye kadar triploid ayva çeşitlerine
rastlanılmamıştır.
İklim İstekleri
54
Bir ılıman iklim meyve türü olan ayva kışın yapraklarını döker ve dinlenmeye girer. Ilıman
Ülkemizde ayva denizden çok uzak yerlerde.
örneğin. Orta Anadolu Bölgesinde de yetiştirilir. Ancak bu gibi yerlerde ayva vadi içlerinde veya uygun yöneylerde bulunur.
Genel olarak kuzey iklim bölgelerinde ve serin mikro klima alanlarında meyve kalitesi düşmekte ve meyve eti sert bir yapı kazanmaktadır.
56
Bu meyve türünün kış soğuklama isteği elma ve armuda göre daha azdır.
Buna karşılık Orta Anadolu'da bir çok meyve türünden geç çiçek açtığı;
Bornova'da ise bazı kiraz ve elmalarla aynı zamanda çiçek açtıkları görülür.
Orta Anadolu'da çiçeklenmenin geç olması ayvada çiçek tomurcuğunun çiçeklerin açılmasından önce bir sürgün meydana getirmesiyle ilgilidir. Çünkü bu sürgünün büyümesi o dönemdeki hava sıcaklığından çok etkilenir.
Buna karşılık Ege Bölgesinde kış dinlenmesini tamamlayan ayvalar havaların ısınmasıyla kısa sürede sürgün gelişmesini tamamlayarak çiçek açarlar.
58
Ayvanın badem. can erikleri. kayısı. Japon erikleri. şeftali ve armut
gibi meyve türlerinden daha sonra çiçek
açması özellikle ilkbaharda geç dönemde meydana gelen donların meyve
ağaçlarında sık sık zarar yaptığı yerlerde onları don zararından korur ve ağaçlardan
güvenli bir ürün
Ayva çok rüzgarlı yerlerde iyi sonuç vermez.
Böyle yerlerde dalları kırılır. Şiddetli meyve dökümleri meydana gelir.
Fazla yağmurlu bölgelerde ayva ağacının yaprak ve meyveleri monilya (Sclerotinia spp.) hastalığından önemli ölçüde zarar görür ve böylece ürün kayıpları oluşur.
60
Toprak
İstekleri
Ayvalar her ne kadar değişik toprak tipleri üzerinde yetiştirilirse de. besin maddelerince zengin. süzek. kumlu-killi. sıcak topraklardan
hoşlanırlar.
62
Genelde toprak nemine tolerans gösterirler.
Neme tolerans bakımından ayva tipleri arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.
Örneğin: ayva A klonu topraktaki fazla neme toleranslıdır. Kökleri yüzeysel geliştiği için.
toprağın fazla derin olması gerekli değildir.
Soğuk ve nemli topraklarda meyve odunumsu bir yapı kazanarak kalitesi düşer.
Hafif topraklar üzerinde yetiştirildiği zaman ağır topraklardakine göre daha kısa ömürlü ve genellikle verimi daha düşüktür.
Genellikle mısır ve patates için uygun topraklar ayvalar için de uygun kabul edilir.
Toprak pH'sı nötr veya hafif asit olursa iyi sonuç verir. Fazla kireçten zarar görür.
Kireci yüksek topraklarda demir noksanlığından kaynaklanan kloraza yakalanır. % 8' e kadar total kirece dayanır.
Soğuk ve kirece hassas buna karşılık nematoda dayanıklıdır.
Alüvyal toprakları da sever.
64
AYVANIN
ÇOĞALTILMA
SI
Ayva çeşitleri ve tipleri genellikle vegetatif yöntemlerle çoğaltılır. En fazla kullanılan yöntemler, öncelik sırasına göre, çelik, tepe daldırması ve dip sürgünleri ile çoğaltmadır.
66
Bir ağaçtan fazla miktarda fidan elde
edilebilmesi bakımından çelikle çoğaltma
tercih edilir. Ancak çeliklerin köklenme
yeteneği bakımından ayva çeşitleri ve klonları
arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır.
Bazı ayvalarda örneğin, Angers ayvası (Ayva A) çeliklerinde köklenme oranı % 90'ı bulur.
Buna karşılık, bazıları örneğin, Ayva E klonu gibi, çok zor köklenmekte veya hiç köklenmemektedir.
Genellikle bir yaşındaki dallardan, kış dinlenme süresince 20-25 cm uzunluğunda hazırlanan çelikler, çelik tavalarında, yetiştirme parsellerinde veya aşı parsellerinde köklendirilir.
68
Çelik tavalarında bitkiler sıra arası 25-30 cm, sıra üzeri 10-15cm;
Yetiştirme parsellerinde ve aşı parsellerinde ise sıra arası 80-120 cm, sıra üzeri 12- 15 cm aralıklarla dikilir.
Eğer çelikler çelik tavalarına dikilmişse, burada bir mevsim büyütüldükten sonra, ertesi kış dinlenme döneminde, bu tavalardan yetiştirme veya aşı parsellerine şaşırtılır.
Aşı parsellerine şaşırtılan köklü çelikler veya dikilen köksüz çelikler, bu
parsellere dikimlerini izleyen ağustos
ayında aşılanırlar.
AYVA BAHÇE TESİSİ
70
Türkiye'nin birçok yöresinde ayva ağaçları, arazi kenarında sınır ağacı olarak yetiştirilir. Bu ağaçlardan elde
edilen meyveler, daha çok ailenin
gereksiniminin karşılanmasında kullanılır.
Fazlası yöresel pazarlarda satılır.
Bununla beraber, son yıllarda, gerek Marmara
Bölgesi'nde ve gerekse Ege Bölgesi'nde kapama
ayva bahçeleri
kurulmuştur.
72Kapama bahçelerde ayvalar tek gövdeli olarak yetiştirilir.
Buna karşılık, sınır ağacı
halinde
yetiştirilenlerin çoğu ocak
halinde veya çalı formunda
bulunur.
74
Ayva bahçeleri 1-2 yaşındaki fidanlarla kurulur. Doğal
büyüme özelliği nedeniyle zayıf bir gelişme gösterdiklerinden, ayva fidanları 4x4 m veya 5x5
m aralıklarla dikilir.
Toprak işleme
76
Ayva bahçelerinde toprağı kabartmak, havalandırmak ve yabani otları yok etmek için, bir yıl içerisinde belirli
dönemlerde toprak işlemesi yapılır. Bu amaçla
Bu dönemde bahçe tezekli bırakılır. Bu tezekler sonbahar veya kışın yağan yağmurlarla parçalanır ve dağılır. Kışın donan ve zaman zaman çözünen toprak, donun etkisiyle kabarır ve
ufalanır. 78
Bölgenin iklim koşullarına ve toprağın tava gelme durumuna göre kış sonu veya ilkbahar başında, bahçe ikinci defa sürülür. Ağaçların dipleri belle veya
çapayla işlenir. Üçüncü toprak işlemesi ilkbahar sonunda yapılır.
İki kat çift sürmeden sonra diskaro veya tırmık geçirilerek, tezekler parçalanır, arazi düzlenir.
Daha sonra, sulama kanalları açılır veya sulama düzeni kurulur. Ağaçların dibinde kalan
sürülmemiş kısımlar belle veya çapayla işlenir.
Yazın yapılan sulamalar nedeniyle, bahçeler hızla yabancı otlarla kaplanır. Bu otlar, çift sürülerek ya da biçilmek suretiyle yok edilebilir.
Toprağın sürülmesi, sulama sistemini bozacağı için daha masraflı olur. Bu nedenle ot biçme
tercih edilir.
80
Ayva anaçlarının kökleri yüzeysel geliştiği için, toprak derin sürülmemelidir. Aksi halde, ağaçların bazı kökleri zarar görebilir.
Sulama
Ağaçların normal gelişmesi, yeterli meyve oluşturması, meyvelerin büyümesi ve kaliteli olması için suya gereksinim vardır. Kurak iklim koşullarının hâkim olduğu ülkemizin birçok yöresinde, ayva bahçelerinin sulanması gerekir. 82
Bu nedenle, yeterli yağışın olmadığı bölgelerde, ayva ağaçları yaz mevsimi boyunca
Sulanmayan ağaçlarda sürgünler kısa, meyveler küçük kalır, meyve şekli bozulur, meyveler kuru, boğucu olur.
Gübreleme
84
Ayva ağaçlarının kökleri derine gitmediğinden, toprağın üst
tabakalarındaki besin maddelerini kullanır. Bu
nedenle, toprağın üst
tabakasının besin maddelerinde zengin olmasına çalışılmalıdır.
Ayvaların gübrelenmesi üzerinde yapılmış bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Verilecek gübre
çeşit ve miktarının ya yapılacak toprak ve yaprak analiz sonuçlarına göre belirlenmeli,
yada sürgünlerin gelişme durumuna göre ayarlanması gerekir.
Gübrelemede; çiftlik gübresi, yeşil gübre bitkileri ve yapay gübreler kullanılır.
86
Budama
Ayvalara ortası açık taç şekilleri, örneğin, goble şekli uygundur.
Özellikle nisbi nemin yüksek olduğu bölgelerde, bu taç şekli ağaçlara
verilmelidir.
Nisbi nemi düşük bölgelerde ise, değişik doruk dallı şekil verilebilir.
değişik doruk dallı goble
88
Mahsule yatmış, verim döneminde bulunan ayva ağaçlarına sert budama uygulanmaz. Bu ağaçlar, doğal büyüme özelliği nedeniyle az budama isterler.
Her yıl kuruyan, kırılan, sıkışıklık yapan veya hastalıklı dalların kesilmesi suretiyle, bir aralama
veya seyreltme budaması yapılır.
Şiddetli kesimler, yani sert budama, ayva ağaçlarında uzun obur dalların oluşmasını teşvik eder.
Böyle bir budama ağaçların daha erken yaşlanmasına neden olur.
Hasat
90
Ayva bahçelerinde olgunluk zamanı, meyve kabuğunda yeşil rengin sarıya dönmesi ve meyve kabuğu üzerindeki havın el
ile kolayca silinmesiyle anlaşılır. Erken toplanan meyveler genellikle sert, susuz, tatsız ve boğucu olur.
Meyveler bir makas veya bıçak yardımıyla, sapı kesilerek toplanır. Toplama sırasında, meyvelerin zedelenmemesine özen gösterilmelidir. Meyve eti
çabuk zedelenir. Zedelenen yerler esmerleşir ve çürümeye başlar. Meyveler çiğ kalktıktan sonra toplanmalıdır. Bir ağaçtaki
meyvelerin tümü genellikle bir
DEPOLAMA
92
Olgun ve uygun zamanda hasat edilmiş ayva meyveleri, soğuk
hava depolarında birkaç ay;
soğutmasız depolarda ise kısa bir süre muhafaza edilebilir.
Depo sıcaklığı, -0.6° ile, nisbi nemi % 85-90 olmalıdır.
Yaklaşık muhafaza süresi 2-3 aydır.
Ortalama meyve donma noktası -2.2°C'dir.
Ayvanın depodaki durumu, Jonathan ve Grimes Golden
elmalarına benzer.
Verim
94
Ayva fidanları bahçeye dikildikten 2-3 yıl sonra meyve vermeye
başlar.
Ekonomik verim 8.-10. yıldan itibaren elde edilir.
Mahsul verimi giderek artar. Verim miktarı çeşide, kültürel bakım, ekolojik ve döllenme koşullarına
göre değişir.
15-20 yaşındaki ağaçlardan 40-60 kg arasında meyve alınır.
İyi bakım koşullarında, bu verim
ÖNEMLİ AYVA HASTALIK VE ZARARLILARI
96
HASTALIKLA
R
Ateş yanıklığı: Etmeni Erwinia amylovora olarak adlandırılan bir bakteridir. Bu
hastalık, ülkemizde son yıllarda özellikle armutlarda
hızla yayılmıştır. Hastalık, ilkbaharda ayva ağaçlarında
meydana gelen sürgünlerin uç kısımlarının siyahlaşıp, sarkmasına ve kurumasına
neden olur. Kuruyan
sürgünler, bütün yaz mevsimi boyunca ağaç üzerinde kalır.
Hastalık, sürgünlerden kalın dallara, hatta köklere kadar
inebilir. Bu hastalık,
ayvalarda armutlardaki kadar yaygın değildir. 98
Mücadelesi: Mücadelesi oldukça güçtür. Hastalıklı ağaçlarda kuruyan sürgünler, sağlam dokunun başladığı yerin 20 cm aşağısından kesilir ve yakılır. Budamada kullanılan çeşitli aletler, dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır. Hastalığa şiddetli yakalanmış ağaçlar, sökülerek yakılır. Çevrede bulunan bakteriye konukçuluk yapacak bitkiler yok edilir.
Budama işleminden sonra, dinlenme döneminde ağaçlar % 1'lik Bordo bulamacı ile ilaçlanır. Tomurcuklar kabardığında ise, yine % 1'lik Bordo bulamacı ile ikinci defa ilaçlama yapılır. Üçüncü ilaçlama çiçeklenmeden sonra, ilk enfeksiyonlar görülünce, % 0.4 konsantrasyonunda bazı bakırlı ilaçlarla, kullanma talimatına göre yapılır. Bu ilaçlama, enfeksiyonların durumuna göre 3-4 defa tekrarlanır. İlaçlama dönemlerinde görülen hastalıkla bulaşık sürgünler kesilerek yok edilir.
Monilya: Buna mumya hastalığı da denir. Ülkemizde ayvalarda çiçek ve sürgün enfeksiyonları yaparak önemli zararlara neden
olur. Ayva monilya hastalığına duyarlıdır. İlkbaharda çiçek ve sürgünlerde; sonbaharda ise
meyvede zarar yapar.
Karadeniz Bölgesi ve bu bölge ile Orta Anadolu arasındaki
geçit bölgedeki ayvalarda önemli zarara neden olur.
Çiçeklerde Monilia (Sclerotinia) laxa, meyvede ise Monilia
fructigena zarar yapar.
100
Mücadelesi: Çiçek ve sürgünleri korumak için, hastalıklı çiçekler ve sürgünler yok edilir. İlkbaharda yaprakların
fare kulağı devresinde birinci ilaçlama yapılır. Bunu ikinci ilaçlama izlemelidir. İkinci ilaçlama, ilk çiçekler
görülür görülmez; çiçeklenmeden 15 gün sonra da üçüncü ilaçlama yapılır. Havaların yağışlı gitmesi durumunda, 8- 10 gün aralıklarla 2-3 ilaçlama daha
gerekebilir.
İlaçlamalarda benomyl, thiram, carbendazim, thiophanate methyl etken maddelerine sahip ilaçlardan birisi, ambalaj üzerindeki tarife göre
kullanılır.
102
Meyveleri monilya hastalığından korumak için, hastalıklı meyveler toplanır ve yok edilir. Captan'lı ve carbendazim'li ilaçlar, ambalaj üzerindeki kullanma talimatlarına
göre kullanılır.
Elma İç Kurdu: Elma meyvelerinde olduğu gibi,
ayvada da önemli zararlara neden olan bir
kelebektir. Zararlının adı Carpocapsa pomonella'
dır. Zararı, kelebeğin larvası (tırtılı) yapar. Ergin
kelebek meyve, yaprak ve meyveye yakın
sürgünlere tek tek yumurta bırakır. Yumurtadan
çıkan larva meyve içine girerek, meyve etini yer ve
çekirdek evine doğru ilerler. İkinci bir yolla
pisliklerini meyve dışına atar. Kurtlanan küçük
meyvelerde dökümler şiddetli olur. Büyümüş
meyvelerde döküm azalır. Kurtlanmış meyvenin
dışında bir siyah delik görülür. Bu delik kahverengi
bir pislikle kapalıdır. Kelebek iklime bağlı olarak,
Mücadelesi: Kurtlu meyveler vakit geçirmeden toplanarak, toprak içerisine derinlere gömülmelidir.
Ayrıca, bahçeye sinek kapanları koyarak, sinek yoğunluğu saptanmalıdır. Sinek zararı saptanınca, yayılmasına fırsat vermeden kapama şekilde veya kısmi ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlamada trichlorfon, fenthion, malathion etkili maddeye sahip ilaçlardan birisi, kullanma talimatına göre uygulanır.
104
