ÇOCUK SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Doç. Dr. Ender DURUALP
Çocukla iletişimde sözel iletişim
tekniklerinin yanı sıra, sözel olmayan iletişim teknikleri de (beden dilinin
kullanılması) çok önem taşır.
İletişim, çocuğun yaşına ve gelişim
düzeyine uygun olmalıdır.
Bebeklik Dönemi
(0-1 yaş) Dokunarak iletişim kurunuz.
Yumuşak bir ses tonu ile konuşunuz.
Bebek ile göz temasını sürdürünüz.
Aşırı uyaran vermekten sakınınız.
8 aylık bebeklerde yabancı anksiyetesinin
başlayacağını unutmayınız.
Oyun Dönemi (1-3 yaş)
Çocuğa düşüncelerini toplaması için yeterli zaman veriniz.
Çocuğu korkutabilecek durumları, çocuğun yanında tartışmaktan kaçınınız.
Çocuk ile, göz hizasında konuşunuz.
Çocukla iletişim kurarken oyundan yararlanınız.
Çocukla iletişimde basit bir dil kullanınız.
Bu dönemdeki çocuğun dil gelişiminin hızlı olacağını unutmayınız.
Okul Öncesi Dönem
(3-6 yaş)
Somut düşünme ve hayal etme özelliklerini göz önünde bulundurarak, çocukla anlayabileceği bir dille konuşunuz.
Çocuğun düşünce ve duygularını ifade etmesi için oyunu kullanınız.
Dikkat süresinin kısa olduğunu unutmayınız.
Okul Dönemi
(6-12 yaş)
Çocuğu korkutabilecek sözcükleri kullanmaktan kaçınınız.
Çocuğa, kendisini ifade etme fırsatı veriniz.
Ben merkezliliğinin azaldığını, daha empatik olduğunu, çevresindeki durumlardan ciddi olarak etkilenebileceğini ve korkabileceğini,
gereksinimlerini ifade etmede isteksiz olabileceğini, kendi korkularını bir diğer çocuğun korkuları gibi dile getirebileceğini unutmayınız.
Adölesan Dönemi
(12-18 yaş)
Dinleyerek, ona saygı duyduğunuzu gösteriniz.
Küçük görmekten ve öğüt vermekten kaçınınız.
Adölesan için güvenilir bir erişkin olunuz.
Sırlarını paylaşmaktan kaçınınız.
Fiziksel Değerlendirmede Gelişim Dönemlerine Göre Yaklaşım
Yenidoğanlar ve 6 Aydan Küçük Bebekler
Bebekler, fiziksel değerlendirmeye direnç göstermemeleri nedeniyle
değerlendirmenin en rahat yapıldığı gruptur. Bebekte güven duygusunu sağlamak için ebeveynlerin de işleme katılmaları gereklidir. Fiziksel
değerlendirme sırasında bebeği besleme, emzik verme, bez değiştirme gibi bebeği sakinleştirici ve rahatlatıcı uygulamalar yapılabilir.
Böylece bebek sakinken ya da uyurken
oskültasyon yapılabilir. Steteskop ve eller ılık olmalı, bebeğe nazikçe dokunulmalıdır.
Fiziksel değerlendirme baştan ayağa doğru yapılır. Kalça çıkığının değerlendirilmesi gibi bebeği rahatsız edebilecek girişimler en sona bırakılmalıdır.
Yenidoğanı değerlendirilirken yatırılan
masanın da ılık olması önemlidir. Böylece bebeğin giysileri çıkartılabilir. Muayene sırasında bebeğin vücut sıcaklığının
korunmasına özen gösterilmelidir. Bebekler ağrıyı ve acıyı hissederler. Korkuları vardır ve yüksek sesten, parlak ışıktan etkilenirler.
6 Ayın Üzerindeki Bebekler
Ayrılık ve yabancı anksiyetesinin gelişmesi
nedeniyle, genellikle fiziksel değerlendirmeye tepkilidirler. Bu nedenle ebeveynleri ile birlikte olmaları sağlanmalıdır. Değerlendirme sırasında annenin kucağında oturtulmaları onları
rahatlatır.
Bebekte fiziksel değerlendirme sırasında (örneğin ekstremitelerin hareketliliği ve refleksler değerlendirilirken) oyundan
yararlanılır. Sakinleştirmek için emzik ve biberon kullanılabilir. Bu yaş grubundaki bebekler yabancıların dokunmasından
korkabildiklerinden, değerlendirmeye göğüs
yerine ayaklardan ya da ellerden başlanır. Kalp sesleri ve akciğerler bebek sakinken
dinlenmelidir.
1-3 Yaş Dönemi
Bu yaş dönemindeki çocuklar negatif, aktif ve
meraklıdırlar. Hareket eden ya da gürültü yapan her şeyin canlı olduğunu düşünürler ve korkarlar.
Bulundukları ortama alışmaları zaman alabilir.
Yabancı anksiyetesi nedeniyle, ebeveynlerinden ayrılmaktan hoşlanmazlar. Bu nedenle genellikle ebeveynin kucağında oturtularak muayene
edilmesi yeğlenir. Sevdiği bir oyuncağı varsa onu tutmasına izin verilir.
Basit ve tek anlamlı sözcükler kullanılmalıdır.
İşlemleri açıklarken önce oyuncaklar üzerinde
gösterilerek nasıl yapılacağı ve neler hissedeceği açıklanır. Kullanılacak aletleri tanıması için,
önceden aletlerle oynamasına izin verilebilir.
Çocuğa “seni muayene edebilir miyim?”
şeklinde soru sormaktan kaçınılmalıdır, çünkü böyle bir soruya, dönemin özelliği nedeniyle verilecek olan yanıt “hayır”
olacaktır. Fiziksel değerlendirmenin her aşamasında çocukla sakin bir ses tonu ile
konuşulmalı ve ne yapılacağı açıklanmalıdır.
Çocuğun kontrol duygusunu geliştirmek için seçme hakkı verilir. Örneğin “önce göğsüne mi yoksa karnına mı dokunayım?” ya da
“oturmak mı, ayakta mı durmak istiyorsun?”
gibi.
Okul Öncesi Dönem
Dönemin başındaki çocuklar genellikle
ebeveynlerin kucaklarını tercih ederken daha ileri yaşlarda muayene masasında rahat
olabilirler. Genellikle kıyafetlerini çıkarmaya gönüllü olurlar fakat genital muayene
yapılana kadar iç çamaşırları çıkarılmaz.
Çocuk fiziksel değerlendirme işlemine katılmakta isteklidir. Çocuğun araçlara dokunmasına ve oynamasına izin verilir.
Muayene sırasında anksiyetesini azaltmak için oyuncaklardan yararlanılır. Örneğin
dinlemek ya da kulaklarına bakmak için önce bebek ya da oyuncak hayvan üzerinde işlem gösterilir.
Çocuğa işlem hakkında basit açıklamalarda bulunulur. “Önce hangi kulağına bakmamı istersin?” gibi seçenekler sunulmalıdır.
Çocuğa işlem sırasında sayı sayma,
renklerin adları ya da sevdiği aktiviteler sorularak ilgisi dağıtılır. Çocuk işbirliği
yaptığında olumlu geri bildirim verilmelidir.
Bu yaş dönemindeki çocuklar becerilerini göstermekten hoşlanırlar. Nörolojik sistem ya da kas iskelet sistemi değerlendirilirken çocuktan topa vurması, olduğu yerde
zıplaması, gözleri kapalı ve kolları iki tarafa açık iken ayakta durması istendiğinde
işbirliği yapmaya isteklidirler.
Okul Dönemi
Okul dönemindeki çocuklar için başarı,
gizlilik, cesaret ve bağımsızlık kavramları önem taşır. Bu yaş grubundakiler fiziksel
değerlendirme sırasında işbirliği yaparlar ve muayene masasına oturabilirler. İç çamaşırları ile muayene edilebilirler. Mahremiyetlerine
önem verilir.
Fiziksel değerlendirme işlemi sırasında ne
yapıldığı ve neden yapıldığı açıklanır. Çocuğun kendini güçlü hissetmesi için olabildiğince
seçenek sunulur. Vücudun nasıl çalıştığını
öğretmek için fizik değerlendirme çok iyi bir fırsattır. Örneğin, çocuğun kalp ve solunum seslerini dinlemesine izin verilebilir.
Adölesan Dönem
Benlik saygısı, beden imgesi, bağımsızlık, gizlilik, cinsellik bu yaş grubu için önemli olan faktörlerdir. Adölesanlar genellikle kaygılarını aile dışında bir yetişkinle
paylaşmak konusunda isteklidirler. Adölesan özel olarak ebeveyninin yanında olmasını
istemedikçe yalnız değerlendirilir.
Adölesanın mahremiyetini korumak için
soyunabileceği özel bir yer sağlanır, giymesi için önlük verilir ve muayene sırasında
bakılmayan bölgelerin üzeri kapatılır.
Yetişkinlerdeki gibi baştan ayağa doğru bir değerlendirme yapılır.
Kaynaklar
Çavuşoğlu, H. (2015). Çocuk Sağlığı Hemşireliği Cilt I-II.
(12. Baskı). Ankara: Sistem Ofset Basımevi.
Durualp, E. (2016). Anne Çocuk sağlığı ve İlk Yardım.
İçinde Öğretmenlik Alan Bilgisi Okul Öncesi Öğretmenliği.
(2. Baskı). (Ed: N. Aral, Ü. Deniz ve A. Kan), 107-158, Ankara: Kısayol Yayıncılık.
Törüner, E.K. ve Büyükgönenç, L. (2012). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. Ankara: Göktuğ Yayıncılık.
Erdem, Y. (2015). Çocuk Hastalıkları. Ankara: Vize Yayıncılık.
Deniz, Ü. ve Önder, Ö.R. (2015). Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
