Türkiye Cumhuriyet
M E R K E Z B A N K A S I
2 7 Nisan 1939 tarihinde toplanacak
H İ S S E D A R L A R U M U M İ H E Y E T İ N E
1 9 3 8
Yedinci hesap yılı hakkında
İDARE MECLÎSİ RAPORU ve
MÜRAKIPLAR RAPORU
BoO!irü<ş® v e K i r ¥ i l a r a r bUessılbo
A N K A R A
1 9 3 9
Âİelâde Umumî Heyetin Müzakere Ruznamesi
1 — Bankanın 1938 yılı İdare Meclisi Raporunun tetkiki
2 — M ürakabe Komisyonu Raporu üzerine Bilânçonun tasdiki ve tem ettüatm teklif veçhile tevziinin tasvibi
3 — İdare Meclisinin ibrası
4 — Müddetleri biten mürakiplerden :
I) B ve C hisselerine sahip B ankalar ile şirketler tarafından iki mürakıp intihabı
II) D sınıfı hisselerine sahip hissedarlar tarafından bir mürakıp intihabı.
TÜRKİYE CÜMHURİYET MERKEZ BANKASI
1 9 3 8
Yedinci hesap yılına ait İdare Meclisi
R A P O R U
H esaplarını kapam ış bulunduğumuz 1938 senesine ait hadiseler ve Bankamızın bu hesap devresine müteallik muameleleri hakkında yüksek heyetinize arzı malûmata b aş
lamadan evvel bu sene zarfında ebedî Şefimiz A T A T Ü R K un vefatile duyduğumuz derin teessürü huzurunuza arzederken kendilerini istihlâf buyuran Büyük Millî Şefimiz İSM ET İlNÖNÜ’ne karşı olan sarsılmaz itimat ve bağlılığımızı teyit eylem ekle yüksek heyetinizin de duygularına terceman olduğumuza kani bulunmaktayız.
Umumi v a z iy e t ;
Bilhassa 1929 buhranından sonra çok girift bir şekil almış bulunan İktisadî mesele
ler bütün milletler için ehemmiyeti haiz bir m eşgale mevzuu teşkil etm ekte devam eylem ekle beraber 1938 senesi zarfında siyasî meseleler İktisadî hadiselerin de fevkinde olarak bütün dünya efkârı umumiyesini gittikçe daha fazla işgal eylem eğe başlamıştır.
1937 senesinin ikinci nısfında tebarüz etmiş olan İktisadî ağırlık 1938 senesinin ilk nısfında da devam etmiş, fakat ikinci yarısında kalkınmaya doğru bir hareket kendini göstermiştir. Bu devrede zayıf nisbetlerde de olsa istihsalâtın yükselmesi, işsizliğin azalması, toptan fiatların canlanması gibi salah emareleri görülmektedir. A ncak bu kal
kınmayı vücude getiren sebeplerin tabiî âmiller olmakdan ziyade silahlanma yarışı ve fevkalâde mahiyetdeki Nafia işleri gibi teşebbüslere istinat etm ekde devam eylediğini kaydetm ek iktiza eder.
Nakit sahasında senenin en mühim hadiseleri başında sterlinin altın kıymetinden biraz daha zayiata uğraması ve Fransız frankının yine altına nazaran kıymet zayiatına maruz kalmakla beraber filen sterline bağlanması gelir. Fransız frankının 1937 den itibaren muayyen bir miktar altın ifade eylemekten fariğ olduğu malûmdur. 1938 de ittihaz olunan tedbirlere ğöre frank piyasada 24,75 miligram halis altın kıymetinin fevkine yükselmiye- ceği gibi-hukuki sahada esasen altına kabiliyeti tahviliyesi olmıyan— sterlinin 179 da biri dununda bir kıymete düşürülemez. Zamanında (Poincare frankı) namını almış olan ve takriben 59 miliğram safi altını ihtiva eden Fransız Frankı, 1936 da altına kabiliyeti tahviliyesini kaybettikden sonra, mütemadiyen sukut etmiş ve 1938 in ilk ayında eski muadilin % 50,3 nisbeti sene sonu kânunuevvel ayında vasati % 39,7 de karar kılmış görünüyordu. Frank hakkındaki son mukarreratın ittihaz tarihi olan mayısdan sonra bir sterlin 178,9 ile 177,12 arasında tehalüf eylemiştir.
Sterline g e lin c e : senelerdenberi altına nazaran % 60 etrafında muhafaza etmekde olduğu kıymetini 1938 de siyasî, malî ve İktisadî bir takım âmillerin tesiri altında muha
fazaya muktedir olamamış ve A ğustos ayından itibaren tekrar sukuta başlayarak sene g a yesinde ancak % 56,7 de tutunabilmiştir. Sterlinin bir çok peykleri, yıl esnasında yine
3
onun etrafında dönm ekde devam etmişlerdir. S e n e zarfında b e lg a bütün dünyanın altına bağlı hemen y e g â n e vahidi nakdisidir.
Birleşik Amerika Devletleri Reisicümhuruna verilmiş bulunan salâhiyetlere nazaran kıymetinden daha bir mıkdar düşürülmesi mümkün bulunan doların kıymetindeki bu mu
vakkatlik nazarı itibara alınmazsa doları da altına bağlı paralar meyanında tâd at edebiliriz.
D iğ er paralar ise döviz takyidatı ianesile mensup oldukları memleketlere m alî ve İktisadî sahalarda bir istikrar teminine çalışm aktadırlar. '
Y ı l zarfında Fransız frankının ve sterlinin sukut ve temevvüçlerine rağm en müra- k a b e akçeleri, mevcudiyetlerini v e nakit sahasında mümkün olan istikrarı siyanet gaye- sile aralarındaki tesanüdü muhafazaya çalışm akda devam etmişlerdir.
D ünya paraları meselesi mevzuubahs olurken altın istihsalâtının 1930 dan itibaren her yıl olduğu gibi bu yıl da bir evvelki seneye nisbetle bariz bir fazlalık iraesile tak riben 1140 to n a baliğ olduğunu kaydederiz.
M e m l e k e t i m i z d e u m u m î v a z i y e t :
1938 senesi zarfında heyeti umumiyesi dahilinde ziraatımız iyi bir mahsul almıştır.
San ay i programımızın tatbikine v e kendisini g österm ey e başlıyan semerelerinin iktitafına devam edilmiştir. T icaret sahası da daha ziyade bir hareket ve faaliyet gösterm iş v e Mâliyemizin irat menbaları daha feyizli neticeler vermiştir. Topdan fiatlar biraz düşmüş, hayat pahalılığı g eçen senekinin hemen hemen aynı sev iy esin d e kalm ış görünm ektedir.
V aziyeti biraz daha y akından g österm ek üzere aşağ ıd ak i tahlillere geçiyoruz : Z i r a a t s
Belli başlı mahsullerimiz bakım ından 1 9 3 8 senesi feyizli bir sen e olmuştur denile
bilir. Pirinç, tütün, fındık v e zeytinyağının bir evvelki seneye nisbetle verdiği n o k sa n lara mukabil diğer nevi istihsalâtımız bilhassa buğday, arpa, yulaf, çavdar., kaplıca, mısır, üzüm, palamutun irae eylediği ehemmiyetli fazlalarla aradak i farkları ziyadesile telâfi eylemiştir.
M em leketin ziraî hayatı ve bu hayatın refahı ile alâk ad ar tedbirleri ittihaz hususun
daki siyasetine Hükümet devam eylemektedir. H ayvanlar v ergisind e tenzilâtı d a muta- zammın tadilât, D evlet Ziraat İşletmeleri kurumunun tesisi, muhtelif su işleri için sarfe- dilecek paranın sureti temini, gibi tedbirler bu zümredendir.
S a n a y i :
İlk b eş senelik sanayileşme program ına müteferri olm ak üzere 1938 senesinde Bursa Merinos F abrikası açıldığı gibi İzmitde Klor v e S u tk o stik fabrikasının temeli atılmış ve K arabük fabrikalarının inşaatına da sür’atle devam edilmiştir. İlk beş senelik sanayi p ro
gramı 1939 senesi içinde ikmal edilmiş bulunacaktır. V e bu birinci beş senelik plânı dört senelik ikinci bir plân takip edecektir. Bu pek ehemmiyetli sanayi hareketlerinin ve bununla b era b er sermayesinin tamamı D evlete ait teşekkül ve miiesseselerin kontro
lünü temin etm ek üzere sen e zarfında çıkarılan m ürakabe kanununu ehemmiyetle kay
detm ek iktiza eder. 1927 senesinde isdar edilmiş olan teşviki sanayi kanununa tezyilen 1938 de çıkarılan kanun da ayrıca şayanı kayıttır. San ay ileşm e plânının tatbikatı ilerle
dikçe sınaî istihsalâtın da seneden seneye artm akda olduğu âşikârdır.
T i c a r e t s
Cihan ticareti bakım ından 1 9 3 8 senesi bir evvelki yıla nazaran düşük olmakla be
raber bizde 1938 senesi ticaret hareketleri itibarile müsait müş’ireler g österm ektedir. İt
halât ve ihracatımızı bir arada g östere n rak am lar aşağ ıd a yazılıdır :
Senesi B in lira
1935 1 84 685
1936 2 1 0 265
1937 2 5 2 363
1 9 3 8 2 9 4 78 4
H aricî ticaretimizdeki tezayüt bu sene de hem ithalât hem de ihracattadır.
İ h r a c a t İ t h a l â t Senesi Liı-a 1 = 1 0 0 0 L ira 1 = 1 0 0 0
1935 95 861 8 8 8 23
1936 117 7 33 92 531
1937 137 984 1 14 3 79
. 1938 144 947 149 837
K ıy m etd e olduğu gibi ton itibarile d e ithalât v e ihracatımız w w 1938 de birbir fazlalık irae eylemektedir.
Senesi Y ekû n : Ton İh racat: Ton İth a lâ t : Ton
1 935 2 0 0 7 516 1 479 9 49 527 567
1936 1 9 0 9 095 1 37 6 8 47 532 2 4 8 1937 1 9 75 72 9 1 361 6 9 0 614 0 3 9 1938 2 2 0 4 77 9 1 447 2 2 0 7 57 5 59
İhracatımızda b eh e r tona isabet eden kıym et 1 9 3 7 nin aynıdır denilebilir.
Seı^esi Lira
1935 65
1 936 86
1937 101
1938 100
Memleketin ticaret hayatını tanzime müteallik olarak sen e zarfında pazarlıksız sa tış mecburiyetinin tesisi, k ontrplak normlarının tesbiti, dış ticaretteki tak as muameleleri
nin tanzim, tevhit ve mürakabesi, bizzat Bankamız kanununun tadili yolunda hükümleri natık metinlerin isdarı, Halk Bankasının ve A n k ara, İstanbul Halk sandıklarının küşadı şayanı k ayıt hadiseler olarak irae edilebilir.
B e v l e t M â l i y e s i s
1938 adi senesine tesadüf eden ilk beş ayın nihayetinde hitam bulan 1937 - 1938 malî senesi 2 7 2 ,2 milyon liralık bir tahsilat yekûnu vermiştir ki muhammenata nisbetle 4 1 .0 0 0 .0 0 0 lirayı mütecaviz bir fazlalık irae eder. 1 9 3 8 in son yedi aylık tahsilâtı evvel
ki senelere nisbetle yine yüksektir.
Kânunuevvel
Lira 1 = 1 0 0 0
1 938 1937
225 2 2 0 2 12 042
1936 176 352
1 938 senesinde yeniden yeniye vergi ihdas edilmedikden maada 1938 - 1939 malî senesi için tenzilât dahi yapılmıştır. Buna rağmen yedi aylık bir devre zarfında tahsilâ- tın fazlalığı bittabi calibi memnuniyettir.
İtfa ve saire dolayısile düyunu umumiyemiz bir tarafdan tenakus ederken diğer ta- rafdan bir takım şirketlerin m übayaasına, bazı Nafia işleri ve saire vücuda getirilm esine v e tevsi edilmiş sanayi program ının tatbikine devam olunmak üzere aktedilen diğer v is- tikrazat hasebile heyeti umumiyesi dahilinde 1938 içinde düyunu umumiyemiz k abarm ak - dan hali kalmamıştır.
Milyon Lira
31 M ayıs 31 M ayis 31 M ayıs 31 M ayıs 31 Mayıs
1938 de 1937 de 1936 da 1935 de 1934 de
Muntazam borçlar 3 23,7 341.9 3 8 5 ,7 3 7 3 ,9 3 5 6 ,6
D algalı » 2 0 9 ,9 1 66,8 1 2 0 — 105,8 1 0 1 —
533,6 508,7 5 0 5 ,7 4 7 9 ,7 4 5 7 , 6 Erzurum - S iv as hattı istikrazının bundan evvel çıkan 15,5 milyonluk kısm ına inzi- mamen 4,5 milyon liralık beşinci tertip senenin son ayında tedavüle konmuşdur.
Muvazene, kazanç, hayvanlar, istihlâk, dam ga, sinema ve tiyatrolar vergileri gibi bir takım vergiler de heyeti umumiyesi mükellef lehine matuf az veya ço k tadilât ve te n zilât, fenerler idaresinin ve İzmir telefon şirketinin, Ü sküdar - K ad ık öy Su Şirketinin, İstanbul Elektrik Şirketinin mübayaası senenin şayanı kayıt malî hâdiselerindendir.
1938 senesinde İngiltere ile 16 milyon sterlinlik, A lm anya ile 15 0 milyon marklık kredi anlaşması senenin mühim malî hâdiselerindendir. O sm anlı B ankası imtiyazının bazı şartlarla tecdidi, İstanbul borsasının m u vakkat bir zaman için seddile A n k arad a bir bor- sanm küşadı, kezalik senenin mühim hadiseleri meyanmdadır. Demiryollarına ait g eçe n seneki 6 .5 5 9 kilometrelik işletme tulü 1938 senesi sonlarına doğru 7 .1 5 0 kilometreye baliğ olmuştur.
D ö v i z v e k l i r i n g v a z i y e t l e r i *
Güdümlü ekonominin muhtelif memleketlere g öre değişen tatbikatı ve bu ta t b ik a tın doğurduğu umumî ahenksizlik devam edip gitm ektedir. Bu şartlar altında haricî tica
retimize istenilen istikametleri verm ek ve ş erb et döviz bakımından vaziyetimizi arzumuz dahilinde idare etm ek imkânsız denilecek derecede müşküldür.
Mamafih bu mühim mevzuu daima lâyik olduğu alâka ile karşılamış olan Hüküme
timiz ic a b e ttik ç e döviz vaziyetini korumak için dünya şartlarının verdiği im kânlar d a h i
linde tedbir alm akda gecikm emektedir.
P a r a p i y a s a s ı : .
Muhtelif âmillerin tesiri altında vadeli veya vadesiz mevduat, bankalarımızın h e
saplarında tezayüt ey le m ek te devam ediyorlar. Dünyanın hemen her tarafında mevcut takyidat dolayısile memleketimiz sermayeleri için neticei hesapda yine en emin yer kendi memleketimizdir. Her cinsden mevduat bakiyeleri 1 9 3 8 de bir sene evvele nisb etle daha fazladır. Kısmen bu fazlalık ve kısmen de borçlu hesap lar için kanunen tayin edilen azamî faiz hadleri dolayısile piyasada büyük bankalar alacaklı hesaplar faizlerini sene
zarfında indirdiler. .
İkrazat faizleri için, sene zarfında bir kanun azamî haddi % 8,5 o larak tesbit etti.
Bankamız da bir temmuz tarihinden itibaren iskonto haddini % 5,5 dan dörde ve avans hadlerini de % 4,5 dan üçe indirmiş bulunuyor.
Bankamız muamelelerine gelince:
K a s a h e s a b ı i 1937 gayesi mevcudu 1938 zarfındaki makbuzat
Se n e g ayesindeki zimmet yekûnu S e n e zarfındaki
1938 gayesi bakiyesi S e r m a y e h e s a b ı t
3 6 8 65 4 6 9 ,9 5 814 591 1 3 9 ,6 3 851 456 6 0 9 ,5 8 815 3 14 9 9 8 ,5 9 3 6 141 6 1 0 ,9 9
Lira olup
L iray a baliğ olmak suretile Lira olmuş ve
Liralık medfuat neticesinde Liradan ibaret bulunmuştur.
1938 nihayeti itibarile hisse senedatı vaziyeti evvelki senelere ait rakam lar ile birlikde aşağ ıd ak i şekildedir.
1 9 3 8 1937 1936 1935
A sınıfı 35 975 35 9 36 35 9 33 35 897
B » 57 3 17 57 3 2 0 57 351 5 6 421
C » 13 948 14 118 14 118 14 169
D » 42 7 6 0 42 6 2 6 42 5 98 4 3 513
1 50 000 150 00 0 150 0 0 0 1 50 0 00
Sınıflar arasında 1938 senesi zarfında da ehemmiyetli bir tebeddül olmadığını yukarıki rakam lar gösterir. Bankamızın hisse senetlerini cem an yekûn 11.995 şahıs tasarruf etmektedir.
T e d a v ü l d e k i B a n k n o t l a r t
1937 senesi sonunda kasamızda mevcut b an k notlara da şamil olm ak üzere ; Mevcut bulunan
1938 de Hasıl olan 1938 de
ve sen e gayesinde
176 6 76 501 liralık b a n k no tlara
30 0 0 0 0 0 0 » daha ban k no t inzimam ederek 206 6 76 501 » yekûna mukabil
1 932 05 9 » b a n k n o t tedavülden çekilmiş
» bank not kalmıştır.
2 0 4 7 4 4 442
S e n e g a y e s in d e piyasada bilfiil mütedavil banknotları tesbit için yukarıki bakiyeyi teşkil eden :
2 04.7 4 4 .4 4 2 liradan sene gayesinde kasalarımızda
mevcut
bilfiil tedavülde
10 7 6 5 721 lirayı tenzil edersek 193 9 7 8 721 liralık ban k not bulunduğu neticesine varırız. Filen mütedavil bu banknotların müfredatı berveçhiâtidir
1938 1937
Eski
Y eni
Bir liralık 13 07 7 6 96 21 7 5 3 367
B eş » 15 9 9 4 5 9 0 3 3 501 720
O n » 13 6 2 6 9 0 0 2 5 9 73 370
Elli » 15 531 4 5 0 3 5 9 13 95 0
Y ü z » 1 5 2 9 8 0 0 3 131 200
Beşyüz » 2 3 9 >6 0 0 0 22 465 500
Bin » 10 194 0 0 0 10 3 2 8 0 0 0
Beş liralık 3 6 8 7 0 655 15 5 63 340
O n » 21 7 9 0 130
—
Elli » 2 0 3 8 0 0 5 0
--
Y ü z » 21 0 57 4 5 0
---
193 9 7 8 721 " 1 6 8 ^ 3 0 !47
7
V a < le s i x t a a h h ü d a t k a r ş ı l ı ğ ı ;
S e n e gayesinde vadesiz taahhüdatımızı teşkil eden 1 9 3 . 9 7 8 .7 2 1 . — liralık mütedavil ban k no tlar ile
2 5 .2 4 5 .6 6 1 ,5 1 » mevduatın yekûnu olan 2 1 9 .2 2 4 .3 8 2 ,5 1 liraya mukabil :
yine sen e g a y e s in d e kasalarım ızda 24.136.479,71 liralık ve haricî muhabirlerimiz nezdinde 1 2.736.038,33 »
haricî muhabirlerimiz » 3 7 ,589,67 »
altın ile
altına kabili tahvil döviz 36.910.107,71 » liraya baliğ o lm ak ta idi.
taahhüdatımızı teşkil eden 3.658,67 bulunuyordu ki bunların mecmuu
İşbu 3 6 .9 1 0 .1 0 7 ,7 1 liradan altına kabili tahvil
lira ile diğer teminatlı borcumuz olan 1.976.488,13 liranın mecmuu bulunan 1.980.146,80 lirayı çıkardığımız takdirde g eriy e 3 4 9 2 9 . 9 6 0 , 9 1 lira kalm aktadır. İşbu yekûnu yukarıda yazılı 2 1 9 .2 2 4 .3 8 2 ,5 1 liraya nisb et ettiğimizde % 1 5 ,9 3 adedini buluruz.
S e n e d a t c ü z d a n ı ;
1937 g ay e sin d e mevcut 1938 zarfında
sene g aye sin d e zimmet yekûnu sene zarfındaki
sene gayesi bu hesap
5 1 .5 4 0 .7 8 0 ,6 6 liralık bak iy ey e
2 2 7 . 4 9 8 1 6 1 ,9 0 liralık muamele inzimam ederek 279.0 3 8 .9 4 2 ,5 6 liraya baliğ olmuş ve yine
181.650.339,12 liralık tahsilât n eticesinde 9 7 . 3 8 8 6 0 3 ,4 4 liralık bir b a k iy e bırakmıştır.
Bu bak iy ed en 8 .9 6 7 ,0 1 9 ,4 9 lirası ticari sen e tler mukabili avans olup asıl senedat cüzdanı 8 8 .4 2 1.583,95 liradan müteşekkildir.
Haftalık vaziyetlere nazaran cüzdan 3 6 .5 5 4 .3 1 3 ,2 4 lira ile a s g a rî haddi 29 temmuz 1938 de ve 9 7 milyon küsur lira ile de azamî haddi sen e g aye sin d e gösterm iştir.
A v a n s l a r s
Bilançoda görülen a v a n s l a r d a n : 174.862,61 lirası altın mukabili
ve 7 . 8 9 7 .8 7 7 ,7 5 lirası da tahvilât mukabili avanslardan müteşekkil olup mecmuu 8 .0 7 2 .7 4 0 ,3 6 liradır.
E v r a k ı n a k d i y e k a r ş ı l ı ğ ı h a z i n e t a h v i l â t ı :
Bankam ız kanununun 5 v e 6 ıncı maddeleri mucibince uhtemize müdevver evrakı nakdiyeden dolayı Hâzinenin B a n k a y a karşı müteahhit bulunduğu borca ait vaziyet A - r e s ü l m a l ve B - f a i z zaviyelerinden b erv eçh iâtid ir:
A — R esü lm al.— Müdevver evrakı nakdiyeden 1937 g ayesind e D evletin B an kay a borcu 1 4 4 .6 7 6 .5 0 1 lira iken 1938 senesi zarfında vaki 1 .9 32,059 liralık tediyat üzerine bu bo rç sene g ay e sin d e 1 42.744.442 liraya düşmüştür. S e n e zarfında vaki te d iy atın :
1 .467.985,11 lirası kupon tahsilâtından
46 4 .0 7 3 ,8 9 » 1937 senesi B anka temettüatından mütehassıl olup yekûn 1.932.059.— liradır.
1 9 3 4 senesi zarfında kanunumuzda vukubulan malûm tadilâta müsteniden yüzde birler hasılı 1938 de de H âzinece evrakı nakdiye karşılığı cüzdanına ithâl edilm ek üzere Hazine
tahvilâtı m u bayaasına tahsis edilmiştir ki tahsil edilen bu m eblâğ sen e zarfında 3.428.144,89 liraya baliğ olmuştur.
B — Faiz.— 1938 senesi zarfında Hazine tahvilâtı bakiyeleri üzerinden senevi % 1 hesabile ta h a k k u k ettirdiğimiz faiz sene sonunda 1 .4 4 2 .5 5 5 ,2 0 liraya baliğ olup bundan 1.088.975,34 lirası sene zarfında tahsil edilmiş ve b ak iy esi olan 3 5 3 ,5 7 9 ,8 6 liranın tahsili de olbap daki mukavele mucibince 1939 senesine bırakılmıştır.
E s h a m v e t a h v i l â t c ü z d a n ı ;
Bu h esap da mevcut iki nevi senedatdan birinci nevi evrakı nakdiye karşılığı sen et
ler diğer nevi de kendi meksubatımızı teşkil eden se r b e st senetlerdir.
A — Karşılık senetler — Bilançoda sabit rayiçlerle gösterilen bu senetlerin borsa k ıy m e t le r i:
1932 g ayesind e 7,9
1933 » 9,5
1934 » 10,7
1935 » 13,1
1936 » 15,4
1937 1 7,67 milyon lira ik en 1938 » 19,9 milyon lira olmuştur.
1935 senesine g e lin ce y e kadar cüzdandaki senetler 1715 numaralı B an k a kanunile Mâliyeden B an kay a müdevver senetlerden ibaret iken kanunumuzun sekizinci muaddel m addesine tevfikan bu cüzdana 1935 den itibaren yeniden bir takım senetler girmeğe başlam ış olduğuna göre muhtelif seneler rakamları mukayese edilirken bu cihetin de nazarı dikkate ahnması lâzımgelir.
B — Bankanın kendi malı olan senedata g elin ce : 1933 de 1,2; 1934 de 4,8; 1935 de 4.3; 1936 da 3,9 5 ; 1937 de 5,29 milyon liralık senedata mukabil 1 9 3 8 de cüzdan muhtevi
yatının kıymeti 7.924.015,30 liradır.
T e v d i a t s
1 9 3 7 gayesinde 1 7 .5 6 2 .3 4 8 ,8 3 liradan ib aret tevdiat 1 9 3 8 zarfında 1 .3 1 8 .0 5 9 .8 2 0 ,4 0 liralık teslimat ile 1 9 3 8 gayesinde 1 .3 3 5.622.169,23 liraya baliğ olmuş ve s en e zarfındaki 1 .3 1 0 .3 7 6 .5 0 7 ,7 2 liralık istirdatlar ile sene gayesinde 25 245.661,51 liradan ibaret bulunmuştur.
Bu t e v d i a t : T. L i r a s ı
4 .917.546.51 Hazine h esabı carisi ve resmi dairelere ait 1 8.793.969,99 bank alara ait
1 .534.145,01 muhtelife ait bulunan mikdardır.
25.24 5 .6 6 1 .5 1
G a y r ı m e n k u l l e r i m i z :
İdarei Merkeziyemizle İstanbul ve İzmirde mutasarrıf olduğumuz şube binalarının ve yine şube inşa edilmek üzere Mersinde ve Sam su nda satın almış olduğumuz arsala
rın mecmu k ıy m eti: TL. 1.65 0 .8 6 5 .5 3 liraya baliğ olur.
Y u k arık i kıymetlerden
304.301.44 lira amortismanlar çıkarıldığı takdirde bilânçoda m ukayyet 1 .3 4 6 .5 6 4 ,0 9 lirayı buluruz,
9
İ h t i y a t a k ç e l e r i t
Y ü ksek Heyetinize takdim eylediğimiz bilançoda Bankanın 1937 gayesinde adi ve fevkalâde ihtiyat akçeleri mecmuu 2 .7 1 2 .2 3 4 ,1 1 liradır. Mevzubahis seneye ait temettüün sureti tevziine müteallik teklifler ta s v ib e mazhar olduğu takdirde bu meblâğ berveçhiâti 3.268.124,53 liraya vasıl olacaktır.
2.712.234,11 1 — Mevcut ihtiyat akçeleri
Sene temettüünden ayrılan
Kanuni ihtiyat akçesi 44 2 .0 6 4 .5 9 S e n e temettüünden ayrılan
fevkalâde ihtiyat akçesi 11 3 .8 2 5 ,8 3 555.890,42
3 3 6 8 . 1 2 4 , 5 3 2 — 1937 senesinde nizamnamei esasimize ilâve edilen maddelerde derpiş edilmiş fev k a
lâde kârların 1938 gayesinde baliği olan 949.009,72 lira hususî ihtiyat akçem iz haddi âzamî olan altı milyonda bulunduğu cihetle âdi ihtiyat akçesine zammedilmek üzere muvakkat bir hesaba alınmıştır.
İşbu 949 009,72
yukarıda mezkûr 3 268 124,53 ihtiyat akçelerimizin yekûnu 4 217 134,25
K â r -ve z a r a r :
liranın
liraya ilâvesile liraya baliğ olacaktır.
1938 senesi muamelelerinin Bankam ız lehine bırakm ış olduğu 2.21 0 .3 2 2 ,9 3 liralık kârın kanunumuzun 88 inci ve nizamnamemizin 94 üncü maddeleri mucibince aşağıdaki şekilde tevzii icap etmektedir:
2 2 10 3 2 2 ,9 3 liradan 1938 senesi kârı olan
20 nisbetinde ihtiyat akçesi olarak H issedarlara
ki ceman
% 6 temettü olarak
4 42 064,59 63 0 0 0 0 —
1 072 064,59 1 07 2 06 4 ,5 9 lira 1 138 2 5 8 ,3 4 liradan
% 5 memurlar hissesi olarak 56 912,91
% 10 fevkalâde ihtiyat akçesi olarak 113 8 2 5 ,8 3
ki ceman 170 7 3 8 ,7 4 170 738,74 lira
ayrıldıkdan sonra kalan 967 519,60 liranın
yarısı olan 483 75 9 ,8 0 lira olarak Hâzineye ve diğer yarısı da 483 7 5 9 ,8 0 lira olarak hissedarlarımıza isabet eyler.
Bu hesap ile hissedarlarımıza ait meblâğ 0/« 10,6 nisbetinde olarak ( 6 3 0 . 0 0 0 -j- 483.759.80 = ) 1.113.759,80 liraya baliğ olur. Bundan tevkifi lâzım gelen kazanç v e buhran vergilerinin tenzilinden sonra kalan 961.103,25 lira ile geçen sene kârından müdevver 5 6 ,6 7 lira mecmuu olan 9 6 1 .1 5 9 ,9 2 lira her hisseye 6 4 0 kuruşluk bir temettü tevziine müsaittir. Şu kadar ki, beher hisseye küsuratsız tevziat yapabilmek için 1.159,92 lira 1939 hesaplarına devredilmiştir.
Raporumuza nihayet vermeden evvel Müessesemize karşı yüksek müzaheret v e te v e c cühlerini daima ibzal edegelm ekde olan Cümhuriyet Hükümetimize şükranlarımızı arzeder, Müdür ve memurlarımızın her sene olduğu gibi bu yıl da müesseselerine karşı şayanı takdir bir merbutiyet ve sadakat ile vazifelerini ifa etmiş oldul Iarını yüksek heyetinize bildirmeği vecibe addederiz.
TÜRKİYE CÜMHURİYET MERKEZ BANKASININ
31 Kânunuevvel 1938 tarihinde biten 7 inci hesap devresine ait
Mürakabe Komisyonu Raporu
T ic a re t kanunu hükümlerine ve Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankasının kanun ve nizamnamesinin bu hususdaki maddelerine tevfikan Bankanın 1938 senesine ait muame
lelerini g e re k Merkezinde g e re k bütün şubelerinde tetkik ve mürakabe ettiğimizi arz eyleriz.
İşbu te tk ik at neticesinde muamelâtın kanun ve nizamnameye uygun, mevcudatın ve İdare Meclisi tarafından tasvibinize arz olunan bilanço ile k âr ve zarar hesabının B anka defter ve kayıtlarına muvafık bulunduğunu müşahede eyledik.
Binaenaleyh, 1938 senesine ait bilânço ile k âr v e zarar hesabının tasvibini, İdare Meclisinin ibrasını ve safî kârın mezkur meclis tarafından gösterilen şekilde tevziini Muhterem Heyetinize teklif eyleriz.
Mürakip Mürakip Mürakip Mürakip
K. Z. Alduna Agâh A laybek Münhal /. Sirmerı
11
A K T İ F
T ü r k i y e c ü m h u r i y e t 31/ 12/ 1938 Tarihinde Biten Yedinci
Türk Lirası Türk Lirası
1 7 .1 5 9 ,6 9 2 K a s a
Altın sâfi K g . B an kn ot Ufaklık
D a h i l d e k i M u h a b i r l e r H a r i ç t e k i M u h a b i r l e r
Altın sâfi K g . 9 .0 5 4 ,6 1 4
Altına tahvili kabil serbest dövizler Diğer dövizler ve borçlu kliring bakiyeleri
H a z i n e T a h v i l l e r i S e n e d a t C ü z d a n ı
T icarî senetler
E s h a m v e T a h v i l â t C ü z d a n ı
Deruhte edilen evrakı nakdiye karşılığı B anka malı
A v a n s l a r
G a y r i m e n k u l l e r [*]
D e m i r b a ş [* *]
H i s s e d a r l a r M u h t e l i f
2 4 136 4 79 71 10 7 65 721 — 1 239 4 1 0 28
12 736 0 3 8 33 37 5 89 67 8 4 9 3 2 25 40
41 602 625 33 7 924 0 15 30
36 141 610
5 72 581 99
74
21 2 6 6 8 53
142 7 4 4 442
97 3 8 8 603 40
44
49 526 6 40
8 0 72 7 4 0
1 3 46 5 64
90 995
4 5 00 00 0
1 153 451 63
36
0 9 66
49
[*] 1.098.0 00.— l i r a y a s i g o r t a l ı d ı r .
[**] 104.500— » »
3 6 2 8 0 4 4 8 3 8 0
M E R K E Z B A N K A S I N I N
Hesap Yılı Bilançosu__________________ P A S İ F
T ü rk Lirası Türk Lirası
S e r m a y e 15 0 0 0 0 00
İ h t i y a t A k ç e s i
A d î 2 2 2 6 605 37
F ev k a lâ d e 485 62 8 7 4
Hususî 6 0 0 0 0 0 0 — 8 7 1 2 234 11
T e d a v ü l d e k i B a n k n o t l a r
Deruhte edilen 142 7 4 4 442 —
Altın karşılıklı 19 0 0 0 0 0 0 —
R e e s k o n t mukabili 43 0 0 0 0 00 — 2 0 4 74 4 442 ---
T ü r k L i r a s ı M e v d u a t ı 25 2 4 5 661 51
D ö v i z t a a h h ü d a t ı
A ltına tahvili k abil dövizler 3 6 5 8 67
D iğer dövizler v e alacaklı kliring' bakiyeleri 2 3 7 6 5 439 38 23 7 6 9 098
05
M u h t e l i f
M uvakkat alacaklılar, depozitolar, havaleler vesaire 3 4 4 3 2 154 92
D iğer alacaklı hesaplar 48 6 9 0 570 28 8 3 122 725 2 0 |
K â r 2 2 1 0 322 93
362 804 483 80
Z İ MME T T Ü R K İ Y E C Ü M H U R İ Y E T
31/ 12/ 1938 tarihinde
T ü rk Lirası
Verilen Faizler 155 073 90
İdare masrafları 1 2 55 138 7 8
A m ortism an 9 8 219 66
P ro v izy on 3 5 8 357 31
Müteferrik zarar ve masraflar 2 2 5 461 05
A d î ihtiyat akçesi 9 49 009 7 2
1938 yılı sâfî kârı 2 2 1 0 322 93
5 251 5 8 3 3 5
M E R K E Z B A N K A S I N I N
Kâr ve Zarar Hesabı
M A T L U P
T ü r k L ir a s ı
A lın a n faizler 3 0 4 5 3 9 7 4 4
K o m i s y o n v e a c y o l a r 9 0 2 9 5 8 5
T a h v i l â t k â r la r ı 2 4 5 3 9 6 6 5
K a m b i y o k â r la r ı 1 8 5 5 0 3 9 3 7
M ü te fe rr ik k â r l a r 15 4 5 4 0 4
