TÜRKİYE CÜMHURİYET
M E R K E Z B A N K A S I
27 Nisan 1944 tarihinde toplanacak
HİSSEDARLAR UMUM! HEYETİNE
19 4 3
Onikirsci Hesap Yılı Hakkında
İDARE MECLİSİ RAPORU ve
MÜRAKİPLER RAPORU
B düsif İ k ş ® K â r ü a u ra tr H e s a ı b u
A N K A R A
1 9 4 4
A lelâde Umumî Heyetin Müzakere Ruznamesi
B ankanın 1943 yılı îdare M eclisi v e M ü rak abe K o m is y o n u rap orla rın ın tetkiki v e tekliflerinin k abu lü h a lin d e b ilâ n çon ıın ta sd ik i, kârların tek lif v e ç h ile tevziin in ta sv ib i,
İdare M eclisin in ibrası,
M ü d d etleri biten m ü ra k ip lera en :
1 — B v e C sınıfı h issele rin e sa h ip B ankalar v e Ş irk etler tarafın dan bir m ürakip seçilm esi,
2 — D sınıfı h isse le rin e sa h ip h issed a rla r tarafından b ir m ürakip se çilm e si.
TÜ RKİYE CÜMHURİYET M E RK E Z BANKASI
19 4 3
Onikinci hesap yılm a ait İdare Meclisi
R A P O R U
S a y ın H isse d a rla r ;
1943 Y ılın a ait rap oru m u zu Y ü k s e k H e y ’ etin ize su n a rk e n bu s e n e iç in d e v u k u a g e len ö n e m li h a d ise ler h a k k ın d a da a ş a ğ ıd a k ısa ca m alûm at a rzetm eğ i m ü n a sip g ö r d ü k .
C ih a n D u r u m u : •
C ih an h arbi 1 943 s e n e s in d e d e bütün şid d etile d e v a m etm iştir. Bu m üthiş sa v a şın so n se n e za rfın d a g ö s te r d iğ i en g ö z e ça rp a n h ususiyeti şu olm u ştu r ki : M ih v er D e v l e t leri h a rb in b a şın d a n b eri (taarruz) v e M üttefik D e v le tle r (m ü d a fa a ) v a z iy e tin d e iken son sen e za rfın d a bu durum tam am en tersine bir şek il alm ış v e M ih ver D e v le tle r i bu taar
ruzları e sn a sın d a R u s y a d a v e A fr ik a d a işg-al ettik leri yerleri b ıra k m a ğ a m e cb u r k a lm ış lardır.
Y in e s o n s e n e zarfında İtalyanm k a y ıtsız v e şa rtsız ola ra k m ü ttefik d e v le tle r e t e s lim olm a sı, Y u g o s la v y a d a m üttefik tarafdarı < T ito » kü kû m etin in m e y d a n a g e lm e si, M ih
v e r d ev letlerin in v e b ilh assa A lm a n y a n ııı şim d iy e k a d a r g örü lm e m iş ö lç ü d e v e şid d ette h a v a d a n b o m b a la n m a sı, v e bu su retle m üttefik hava ü stünlüğünün ta h a k k u k etm esi, P a- sifik d e d e m üttefiklerin J a p o n y a y a karşı taarruza g e çm e le ri sen en in en m ühim h a rp o la y larını teşk il etmiştir.
S iy a s î sa h a d a M ister Ç o r ç il v e M ister R u zv elt, K a sa b la n k a , V a ş in g to n , K e b e k , Kahi
re. Tahran g ö rü ş m e le rin d e bu lu n m u şla r v e m ü ttefikler arasın dak i m ü n a seb et v e b a ğ la rı k u v v e tle n d ir m e ğ e çalışm ışlardır.
Y ılla rd a n b e ri d e v a m ed en v e d ü n y a y ı sarm ış bulunan bu d eh şe tli sa va şta n h arp için d e v e hatta d ışın d a bulunan m em leketlerin m ü teessir olm am aları v e m a lî v e İktisadî durum ların ın b o z u lm a m a sı kabil d e ğ ild i.
Bu b a p ta bir fik ir v e r e b ilm e k ü zere m isal ola ra k bazı m em lek etlerin b ü tçe v e d ü yunu u m u m iye rakam larile te d a v ü ld e k i para m iktarlarını v e hayat p a h a lılığ ı m ü ş’ irelerini a şa ğ ıy a y a z ıy o r u z :
3
B ü t ç e m a s a r ifi '• M ilyar
1939 — 1940 1943
İn giltere Sterlin 3 ,9 5 ,8
A m erik a D ola r 9,1 104,1
J a p o n y a Y e n 9 3 6
Fransa [*] F rank 106,4 128,3
B u lga rista n L ev a 8,3 2 1 ,7
R o m a n y a L e y 3 9 ,2 18 1 ,5
D ü y u n u U m u m iy e
1939 — 1940 1943
İng-iltere Sterlin 8 ,3 1 6,9
A m erik a D ola r 4 5 ,9 1 1 9 ,9
J a p o n y a Y e n 1 7 ,8 5 5 ,5
Fransa Frank 4 4 5 ,7 1 1 3 5 ,9
Bulg-aristan L eva 2 2 ,9 4 0 ,8 ( 1 9 4 2 n i h a y e t i )
R o m a n y a [**] L e y 109,7 1 0 8 ,5 » »
H a y a t P a h a lılığ ı ( 1939 se n e si 100 itib a r ile ) 1943 s e n e s i
İng-iltere 129
A m e rik a 125
J a p o n y a 136
F ra n sa y o k tu r
Bulg-aristan 2 26
R o m a n y a 322 ( A ğ u s t o s 1 3 4 1 )
Y u n a n ista n d a ise h a rp ten e v v e l y e d i d ra h m iy e ola n ekm ek 6 0 0 0 d ra h m iy e çık m ış, h arpten e v v e l 28 d ra h m iy e alınan b ir k ilo et (3 0 ) bin drah m iye y ü k se im iş, d ö rt d ra h - milik b ir k ilo tu z 3 5 0 0 drahm i olm uştur.
T e d a v ü ld e k i p a ra m ik ta r la r ı : M ilyar
1939 1943
İngiltere Sterlin 0 ,5 5 ı -
A m e rik a D o la r 7 ,6 2 0 ,4
J a p o n y a Y e n 3 ,8 10,5
F ra n sa Frank 151,3 5 0 0 ,4
B ulgaristan L e v a 4 ,2 2 2 ,5
R o m a n y a L ey 4 8 ,8 1 6 1 ,6
M e m le k e tim iz d e V a z iy e t »
U m um î h arbin y ık ıcı v e b o z u c u tesirlerin d en m em lek etim iz d e a ş a ğ ıd a arzettiğim iz v e çh ile g-erek m alî v e İk tisadî v e g e r e k s e d iğ e r fa a liy et sa h a la rın d a az ç o k m ü teessir olm uştur.
[*[ Fran saya a it rakam lar için d e istikrazla karşılanan m illî müdafaa m asrafları ve işğal m asrafları g ib i bütçe h arici m asraflar dahil d e ğ ild ir.
[**] R om an ya düyunu um um iyesindeki tenakus h aricî b orçla rın m illileştirilm esin den ile ri gelm iştir.
T icaret y o lla rın ın k a p a n m a s ı, m ü n a k a le zo rlık la rı v e b ir ç o k m üstahsil sınıfların s i
lâh altında b u lu n m a sı, istih sa lin a z a lm a sın a v e ba zı m a d d e le r d e istih lâkin ç o ğ a lm a sın a sebebiyet v e rm iş v e bu su re tle fiatlar y ü k s e lm iş v e g e ç im m asrafları s e n e d e n s e n e y e art
mıştır. 1 9 3 8 s e n e s i 1 0 0 itib a rile A n k a r a için 1 943 h a ya t p a h a lılığ ı v a sa ti m üş’ iresi
(322) dir. '
Bu y ıl iç in d e m e m le k e tin m u h telif m a h a lle rin d e v u k u a g e le n şid d e tli z elzeleler d e bir ç o k v a ta n d a şla rın h a y a tın a m al o ld u ğ u g ib i İk tisa d î durum u d a m ü teessir etm ekten hali kalm am ıştır.
Z e lz e le fe lâ k e tz e d e le r in e H ü k ü m e tçe v e K ız ıla y ta ra fın d a n y a rd ım d a b u lu n u ld u ğu gihi m em leketin her ta ra fın d a n ia n e su re tile d e m ühim b a ğ ış la rd a b u lu n u lm a k ta d ır.
H üküm etim iz b ilh a ssa fiatlar v e h a y a t p a h a lılığ ı m e v z u u n d a h a ssa s d a v ra n m a k ta o lu p bu hususta m uhtelif c e p h e le r d e n te d b ir le r alm ış v e alm akta bulunm uştur.
M u htelif ta rih lerd e d ö v iz ta h d id a tı v e k o n tro lü h a k k ın d a alın an te d b irle r, ithalât v e ihracatın v e fiatların ta n zim v e k o n tr o lü v e kârların ta h d id in e d a ir alınan kararlar bu cü m le d e n d ir.
D iğ e r cih e tte n m u h ta ç k ö y lü le r e y a rd ım ş e k lin d e toh u m lu k v e b e d e li m u k a b ilin d e y em ek lik h u b u b a t d a ğ ıtılm ıştır.
D e ğ iş m e z v e d a r g e lirlilere n isb ete n u cu z b e d e lle b ire r m ik tar un, m akarn a, ze y tin ya ğ ı, ş e k e r, p a m u k lu , d a ğ ıtılm ış v e m em urlara b ire r m a a ş n isb e tin d e p a ra y a rd ım ı y a p ıl
mıştır. G ıd a m a d d e le rin d e n şek erin fiatı in d irilm iştir. Y in e m e m le k e t ik tisa d iy a tın ı ta n zim etm e k g a y e s ile H ü k ü m etim iz K o o r d in a s y o n H e y etin in em rin e m ühim m ik tarda k red i âm ad e tu tm a k ta d ır ki b u k re d in in h ey eti u m u m iyesi s e n e za rfın d a 1 0 0 m ily o n a b a liğ o l m uştur. S e n e n ih a y e tin d e b u m ik tarın y a n sın d a n fa z la sı b ilfiil k u lla n ılm ış b u lu n u y o rd u . 3 780 num aralı k a n u n la F o n n a m ile Z iraat b a n k a sı n e z d in d e teşkil ed ilen v e halen m ik tarı (9) m ily o n u a şa n ih tiyat a k ç e s i d e a y n ı m ak satla y in e K o o r d in a s y o n H e y e tin in e m rine verilm iştir.
Z ir a a t ;
1943 se n e s i h e y e ti u m u m iy esi itibarile ziraatım ız için b e re k e t se n e si olm uştur. Bu
nunla b e r a b e r ziraî m a h su lâ t fiatları d iğ e r m a d d e le rin fiatlarını tak ip e d e r e k bu se n e za rfın d a e k silm e d e ğ il y ü k se lm e g ö s te rm iş tir.
H üküm etim iz h u b u b a t istihsalini artırm ak ü zere b ir taraftan d a D e v le t elile ziraata tev essü l etm iş v e b u su retle Z ira a t İşletm eleri K u ru m u (9 0 ) bin d e k a r arazi işlem iştir.
Z ira î sa h a d a se n e n in d iğ e r ön em li h a d ise leri a ra sın d a (1 0 ) m ily o n lira serm a y e ile T ü rk iy e (Z ir a î D o n a tım K urum u) nun v ü c u d e g e tirilm e s i v e to p r a k m ahsûlleri v erg isin in ih d a sı şa y a n ı k a y ıttır.
M e m le k e tim iz d e resm e tâbi h ayvan m e v cu tla rın d a b u se n e için d e d e bir m iktar ek sik g ö r ü lm e k te d ir . Bu azalm anın b a ş lıc a s e b e p le r i o la r a k , b a zı m ıntakalarda kışın şid d etli o lm a sı, y e n isizlik y ü zü n d e n te le fa t v e fe v k a lâ d e a h va lin d e v a m ı d o la y ıs ile O rd u istihlâ
kinin artm ası g ö ste rile b ilir.
S a n a y i v e M a a d in ;
S a n a y ileşm e p ro ğ r a m ım ız a cih a n harbinin m ü sa a d esi n is b e tin d e d e v a m olu n m u ştu r.
İsta n b u l’ d a ku rulm akta ola n C a m F abrik asın ın in şası v e m ontajı ilerlem iştir.
K a r a b ü k t e (Sülfürik a sit) v e (S o d y u m F o s fa t) F a b rik a sı ile (K lo r ), (S u d K o stik ) fabrikalarının inşası s o n sa fh a sın ı bulm uştur.
İz m itte ik inci k â ğ ıt fa b rik a s ı ile (S ellü lo s) fa b rik ası işle m e ğ e b a ş la m a k ü zered ir.
S iv a s t a k i ç im e n to fa b rik a sı ise haziran için d e istihsalâta başlam ıştır. B undan b a şk a m em lek ette bilh assa m e n su ca t buhranını ö n le m e k üzere alâk adarlara el d o k u m a tezgâh ları dağıtılm ıştır.
S ü m e r b a n k m İstan bu ld ak i D efte rd a r V ig o n y i (P a ça v ra d a n k u m a ş v e saire y a p a n ) fa b rik a s ı, S a p a n ca su tesisa tı, B e y k o z d a k i tutkal fabrik ası, K o n y a E reğli'sin d ek i nişasta fa b rik a sı fa a liy ete g e çm iştir.
M em lek ette ta şk öm ü rü istihsalâtı 3 :17 m ilyon ton ile 1943 d e e v v e lk i bütün sen elere n a za ra n âzam i m iktara çık m ıştır. 1942 se n e sin d e bu istihsal 2,5 m ily o n to n d a n ibaret k alm ıştı.
A ltın V a z i y e t i :
1943 sen esi za rfın d a d a aktif d e v re tm e v a ziy e tin i m uhafaza e d e n h a ricî ticaretim izin b u du rum u d ö v iz v e altın hareketlerinin leh im ize se y re tm e k te d e v a m e y le m e sin e âm il olm uştur.
1 942 sen esi s o n u n d a k lirin g d ö v iz leri h a ricin d e 5 0 ,6 m ilyon Türk lirası m u a d elesin d e d ö v iz im iz m e v cu t iken altın alışlarım ıza v e tica rî v e g a y ri tica rî ted iy elerim iz için y a p tığım ız sa rfiy a ta rağm en 1 9 4 3 g a y e s in d e bu b a k iy e 89,3 m ily o n lira ya yü k selm iştir.
Bunların h ep si s e rb e st bir ş e k ild e v e y a o n a y a k ın bir d e r e c e d e istim ali müm kün d ö v iz lerdir.
D ö v iz v a ziy etin in s e n e d e n s e n e y e a rz e y le d iğ i bu in k işafı, Bankamıza, m uhtelif m em le k e tle rd e n altın satın alm ak su retile altın m e v cu d u n u artırm ak im kânlarını hazırlam ıştır.
Bu im k ân lardan istifa d e e d e r e k 1943 se n esi zarfın d a y en id en 4 1 6 7 9 k ilo g ra m altın satın alm ak su retile B ank a malı altın m ev cu d u m u z 8 6 9 7 6 k ilog ra m a yü kseltilm iş v e d eru h te ed ilen e v ra k ı n a k d iy e k arşılığı ola ra k B a n k a m ıza tevd i ed ilen beş y ü z bin altın v e d iğ e r D e v le t te v d ia tile b irlik te m evcu d u m u zu n m ecm uu 143395 k ilog ra m a b a liğ olm uştur.
Bu ik tisap ların p a ra te k n iğ i b ak ım ın dan paranın m esn edi a d d o lu n a n unsurlar m e y a n m d a m ühim b ir m e v k i alan altın k a rşılığ ın ı k u v v etle n d irm e k h u su su n d a k i ön em i aşik â rd ır.
B un dan b a şk a h a rp s o n ra sı intikal d e v re s in d e bu ik tisaplarım ızın m illî e k o n o m im iz e y a p a c a ğ ı h izm etler k ıy m etli ola ca k tır.
Bu itibarla, B ankam ız her fırsattan istifa d e e d e r e k altın m ev cu d u m u zu artırm ak h ususu n da girm iş b u lu n d u ğ u bu y o ld a yü rü m ek te d e v a m ed ecek tir.
M alt V a z iy e t :
Bu g ü n k ü harbin b a şla m a sı ü zerin e harbin y a k ın d a n ve uzaktan ilg ile n d ird iğ i her m em lek et g ib i m em lek etim iz d e h a ya tî e h e m m iy e tte g ö r d ü ğ ü m ü dafaa te d b irle rin i alm a k ta g e c ik m e d i. U m um iyetle ç o k m asraflı ola n bu te d b irle r D e v le t M âliyesi ü zerin e b ü y ü k yü kler tahm il etm iş v e D e v le t b ü tçesin in â d i m en a b iin d en m aada d a h ili istikrazlara v e D ev letin b a n k a la r n e z d in d e henüz kullan ılm am ış k red ilerin e m ü racaatı zaru ri kılm ıştı.
M em lek ette m e v cu t istihsal v e istihlâk rejim inin b o z u lm a sı v e k a z a n ç v e s e r v e t te v e z z u - lerinin g e n iş bir istih a le y e m aruz kalm ası D e v le t b ü tçe si m enabiinin y e n i m illî g e lir d u rum una in tibak e d e b ilm e s i için g e n iş m ik yasta etü tlere girişilm esin i istilzam e y lem işti.
G ittik ç e artan m a sra fla rı k a rşıla m a k için m ü ra ca a t e d ile c e k te d b irlerin en az m a h zurlusu o la n v e r g i m e n b a la rın ı g e n işle tm e k ü z e r e itinalı b ir te d r ic e riayet e tm ek v e y e ni gelir v e s e r v e t re jim in e en u y g u n d ü ş e c e k sistem leri b u lm a k g ib i m e m le k etim izd e ç o k müşkül o la n m e se le le ri h a lle tm e k ic a b e d iy o r d u .
D iğ e r ta ra fta n dah ili istik ra z sa h a sın ı d a g e n iş le te r e k v a ta n d a şla rın m e m le k e t m ü d a faasının m a lî u nsurların ı ih za ra s e v g i v e e m n iy e tle iştirâk lerini s a ğ la y a c a k esa sların k u rulması ic a p e d iy o r d u . Bu m esa i s o n s e n e le r d e s e m e re v e r m e ğ e b a şla m ış 1 942 - 1943 bütçesi ta tb ik a tın d a B a n k a k re d ile rin e h em en h iç m ü raca a ta lüzum hasıl ettirm iy ecek bir durum ih d a s e d e b ilm iştir. 1 9 4 3 - 1 9 4 4 se n e s i b ü tçe s in in n e tice le r i henüz belli o lm a m a k la b e ra b e r bunun s e y r i » » v e 1 9 4 4 - 1 945 se n e s i b ü d c e s i için h a zırlan m ak ta bulunan p ro je le rd e v a rılm ış bu lu n a n n e tic e le r fe ra h lık v e r e c e k m a h iy y e tte b u lu n m a k ta d ır.
Bir taraftan v e r g i sistem im iz te k â m ü le d o ğ r u g id e r k e n d iğ e r taraftan d a d a h ilî istik raz im k ân la rı g e n iş le m e k te d ir . H a ssa ten d a h ilî D e v le t istik ra zla rı ta h v illerin in m em leketin her ta ra fın d a ufak b ir fark ile d a im a v e k o la y lık la a lın ıp satıla b ilm esi v e bu ta h viller g e lirlerinin y ü k s e k v e her türlü v e r g id e n m uaf tu tu lm ası bu ta h v ille re m ü ste sn a bir p la s
man m a h iy y e tin i verm iştir. .
D e v le t u m u m î b orçla rın ın 1 9 4 3 m a y ıs s o n u n d a k i b a liğ i 1.39 m ilyar T ü rk lirasıdır.
Bundan 5 6 3 ,4 m ily on u k o n s o lid e 8 2 9 ,1 , m ily on u da d a lğ a lı b orçla rd ır. D ü y u n u U m um i- yem izin 1 ,0 2 9 m ily a rı d a h ilî v e 3 6 2 ,8 m ily o n u d a h a r icî b o r çla rd a n m ü teşek k il
bu lunm aktadır. .
H a rp iç in d e v e d ışın d a bu lu n a n v e m ü d a fa a te d b irle ri a lm a k z a ru retin d e kalan d iğ er m e m le k e tle r le k ıy a s e d ile c e k o lu rsa m em lek etim izin b o r ç b a k ım ın d a n m üsait b ir d u rum da b u lu n d u ğ u tezah ü r etm ek ted ir.
Bankamızın muamelelerine gelince
K a s a m u a m e le le r i s
1942 g a y e s i m e v cu d u 1 943 za rfın d a k i m a k b u za t
su re tiy le s e n e s o n u n d a zim m et y e k û n u se n e za rfın d a k i
n e tic e s in d e 1 943 b a k iy e s i
116. 0 4 5 . 7 8 5 , 93 3. 2 3 4 . 0 8 1 . 0 3 7 , 13 3. 350.
3 . 237.
126.
178.
8 2 3, 06 3 6 7, 11 1 1 2 . 9 4 8 . 4 5 5 , 95
lira o lu p
liraya b a liğ olm a k lira o lm u ş ve liralık m ed fu a t lira d a n ib a ret bu lu n m u ştu r.
S e r m a y e H e s a b ı
1943 se n e si g a y e s i itib a rile h isse s e n e d a tı v a z iy e ti, d a h a e v v e lk i se n e le re ait tev e z z ü şe k ille ri ile b irlik te b e r v e ç h i a t id ir :
A D E T
1941 1 9 4 2 1943
A sınıfı 3 5 .9 9 3 3 5 .9 9 8 3 5 .9 9 8
B » 5 7 .3 1 8 5 7 .3 1 8 5 7 .3 1 9
C » 1 1 .3 1 1 1 1 .1 4 2 1 0 .8 6 3
D » 4 5 .3 7 8 4 5 .5 4 2 4 5 .8 2 0
15 0 000 1 5 0 .0 0 0 1 5 0 .0 0 0
1 9 4 3 se n e s in d e (B ), ( C ) v e (D ) sınıfları h isse sen etleri a ra sın d a h a re k e t olm u ştu r.
(C ) sınıfı 279 se n e t g a ip etm iş, bu n d an birini (B) sınıfı, b a k iy e 2 7 8 ni (D ) sınıfı alm ışlardır.
H isse senetlerim izin 1 9 3 4 d en beri v a sa ti fiyatları b e rv e çh i a tid ir :
S en esi Lira
1941 1 2 2 .5 9
1942 1 5 7 .2 5
1943 (M u v a k k a t) 1 1 8 .7 3
T e d a v ü ld e k i B a n k n o t la r :
1 9 4 2 sen esi so n u n d a k a sa la rım ızd a m ev cu t b a n k n o tla ra d a şam il olm a k ü zere ;
M e v cu t bulunan 1943 d e
hâsıl ola n 1943 d e sen e so n u n d a
744. 865. 499 3 7 4 . 289. 985 1. 119. 155. 484 313. 5 2 9 . 5 0 2 8 05. 6 2 5 . 9 8 2
liralık b a n k n o tla ra
liralık d a h a b a n k n o t inzim am e d e re k liralık y e k û n a m u k abil
liralık b a n k n o t te d a v ü ld e n çe k ilm iş v e liralık b a n k n o t bulunm uştur.
S e n e s o n u n d a p iy a sa d a bilfiil m ü ted a v il b a n k n o tla r ı te sb it için y u k a rık i b a k iy e y i teşk il e d e n :
S en e so n u n d a k a salarım ızd a m e v cu t T en zil e y le d iğ im iz d e
8 0 5 . 625- 982 3. 5 1 6 . 256 8 0 2 . 109. 726
liradan lirayı
liralık b a n k n o t b u lu n du ğu n eti
ce sin e varırız ki m ü fre ia ti b e r - v e çh i âtidir.
Eski
P a rçan ın a d ı Birlik
B eşlik O n lu k Ellilik Y ü zlü k B eşy ü zlü k B inlik
Lira Y e k û n
9 9 8 . 161 643. 150 4 7 2. 9 0 0 556. 650 107. 800 8 2 1. 0 0 0
4 7 4 , 0 0 0 4. 0 7 3 . 661
Y e n i
B irlik İki b u çu k lu k B eşlik O n lu k E llilik Y ü z lü k B eş yü zlü k Binlik
11. 932. 105 5 9 . 637. 175 5 9 . 8 7 8 . 495 189. 5 5 5 . 290 182. 830. 100 129. 454. 900 85. 4 7 5 . 000
7 9 . 2 7 3. 000 7 9 8. 0 3 6 . 0 6 5 8 0 2. 109. 726
S e n e d a t C ü z d a n ı :
1942 S e n e s i g a y e s in d e 1943 Z a rfın d a
Sene s o n u n d a zim m et y e k û n u ve y in e s e n e za rfın d a
S en e s o n u b a k iy e s i o la r a k
4 8 7 . 0 5 7 . 9 5 6 . 60 7 4 4 . 1 2 5 . 4 1 0 . 32 1 .2 3 1 . 1 8 3 . 3 6 6 . 92 7 6 4 . 4 5 4 . 115. 49
liralık b a k iy e y e
liralık m u am ele inzim am e d e re k liraya b a liğ o lm u ş
liralık tah silât n e tice s in d e 4 6 6 . 729. 2 5 1 . 4 3 Ura g örü lm ü ştü r.
Bu sen etlerin n e v ile rin e g e lin c e : B unlar k an u n u m u z m u cib in ce r e e s k o n ta kabule s e lâ h iy etta r b u lu n d u ğ u m u z tic a r î, ziraî se n e tle r, tasarru f b o n o la r ı ile H â z in e y e ait v ey a H azine k e fa le tin e h aiz b o n o la r d a n ibarettir.
H a fta lık v a z iy e tle r e n a za ra n c ü z d a n 10 N isan 1943 d e 3 8 7 1 m ily on lira ile a sg a rî h a d di v e 16 kân u n u sani 1 943 ta rih in d e 4 9 2 .6 m ily o n lira ile a z a m î h a d d i g ö ste rm iştir.
A v a n s la r :
B ila n ç o d a g ö rü le n a v a n sla rd a n :
4 . 6 1 9 . 7 3 4 . 50 lirası esh am v e ta h v ila t m u k a b ili a v a n sla rd a n 2 5 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . — lirası altın m u k a b ili h â z in e y e k ü şa d e a v a n sla rd a n m ü
teşe k k il o lu p m e cm u u 2 5 4 . 619. 7 3 4 . 50 liraTa b a liİT olm a k ta d ır.
E v r a k ı N a k d iy e K a r ş ı lı ğ ı H a z in e T a lıv ilâ tl :
B an k am ız kan u n u n u n 5. in ci v e 6. ın cı m a d d e le ri m u cib in ce m e s’u üyeti M ü essesem ize m ü d e v v e r e v r a k ı n a k d iy e d e n d o la y ı H â z in e n in B a n k a ya karşı m üteahhit bu lu n du ğu b o r c a ait v a z iy e t A - R esü îm a l B - F aiz za v iy e le rin d e n b e r v e ç h i â tid ir :
A — R c s û l m a l ; M ü d e v v e r ev ra k ı n a k d iy e d e n 1942 g a y e s in d e D e v le tin B ankaya b o r c u 1 3 3 .9 6 5 4 9 9 lira iken 1 9 4 3 s e n e s in d e v â k i 2 .3 1 9 .3 3 7 liralık te d iy a t ü zerin e bu b o r ç se n e g a y e s in d e 131 6 4 6 .1 6 2 lira ya düşm üştür.
S en e z a rfın d a v â k i ted iya tın :
1. 1 2 0 . 2 7 2 . 86 lirası k u p o n tah silâtın dan 1. 1 9 9 , 0 6 4 14- » 1942 tem ettü atın d an o lu p Y e k û n 2. 3 1 9 . 337. — lira tutar.
1 934 se n e si zarfın d a B ankam ız k a n u n u n da v u k u bulan malûm tadilâta m ü sten id en y ü z d e b irler hâsılatın ı H a zin e 1 9 4 3 d e d e d o ğ r u d a n d o ğ r u y a itfaya tahsis etm iy erek e v rakı n a k d iy e k a rşılığ ı cü z d a n ın a ithal e d ilm e k ü zere H a zin e tahvilâtı m u b a y a a sın a tah sis etm iştir ki tah sis ed ile n bu m e b lâ ğ se n e z a rfın d a 3 0 0 0 .0 0 0 liraya b a liğ olm uştur.
B — F a i z le r » 1943 sen esi zarfın d a h azin e ta h vilâtı b a k iy e le ri ü z e ıin d e n sen ev i y ü z d e bir h e s a b iy le tah ak k uk ettird iğ im iz faiz se n e s o n u n d a ( 1 .3 2 4 7 4 0 .5 0 ) liraya b a liğ olm uştur ki b u n d a n ( 1 0 0 0 1 3 3 .5 3 ) lirası s e n e za rfın d a tahsil e d ilm iş v e b a k iy e ( 3 2 4 6 0 6 .9 7 ) liranın d a tahsili o lb a p t a k i m u k a v e le m u c ib in ce 1 944 s e n e sin e bırakılm ıştır.
E s h a m V e T a h v i l â t C ü z d a n ı ;
Bu h e sa p d a m e v cu t iki n e v i sen ed a tta n b irin ci nevi evrakı n a k d iy e k a rşılığ ı sen etler, d iğ e r n e v i b a n k a malı d iy e m u k a y y e t s en e tle rd ir.
A — K a r ş ılık S e n e tle r ; B ilâ n çod a sabit ra y içlerle g öste rile n bu sen etlerin b orsa k ıy m etleri,
1940 16, 1
1941 ' 18, 7
1942 20, -
1943 20, 2
iken
m ilyon liraya b a liğ olm u ştu r.
Bu se n e tlerin 1939 a k a d a r m ütem adi tezayü t ile yü rüyen k ıy m e tle rin d e o s e n e d e n so n ra g ö rü le n e k silm e M aliye v e k â le ti talim atı ile bu h esa p ta bulunan b ir takım k ıy m e t
lerin satılm ış b u lu n m asın dan v e kısm en d e b o rsa fiatlarının d ü şü k lü ğ ü n d e n m ü tevellittir, (E vra k ı n a k d iy e k a rşılığ ı) nın heyeti u m u m iyesin i b u lm a k için b a h si g e ç e n 20,2 m il
y o n liraya satılan esham v e tah vilât b e d e lle ri ile b ü tçelerin y ü z d e b irle rin d e n tah vilât m ü b a y a a sın a m u h a ssa s karşılık miktarını ilâ v e etm ek ik tiza e d e r . Bu ta k d ir d e 1943 g a y e sin d e b a n k n o t karşılığının h ey eti u m u m iy esi a ş a ğ ıd a g ö s te r ild iğ i ü zere (3 1 .7 9 2 .5 9 4 ) liraya b a liğ olm uştur.
Lira
20. 209. 224, - 11. 583. 370, -
31. 7 9 2 . 594, -
C ü zd a n ın se n e g a y e s i b o r s a kıym eti
K arşılık esh am v e tah vilât satılm ış sen etler b e d e li v e se n e t m ü b a ya a sın a m u h a ssa s m e b a liğ Y ek û n
B — B an ka M alı T a h v ille r i B anka malı ola ra k m u k a yyet se n e d a ta g e lin c e : b u n lar d a ü çe ayrılır. B irinci k ısm ı kanunum uzun 34 üncü m addesi m u cib in ce B ankam ızın d o ğ r u d a n d o ğ r u v a s e r b e s t o la r a k tasarruf ettiği v e e d e b ile le c e ğ i sen etlerd ir ki kıym etleri
4 .7 1 3 3 3 2 ,6 4 liradır. '
İkinci kısım, B ankalar kanununun 31 inci m a d d esi m u cib in ce ayrılm ası v e 4 0 6 0 num aralı kanun m u cib in ce y ü z d e b e ş faizli hazin e tah vilâtın a yatırılm a sı m uktazi ihtiyat a k çeleri için m u bayaa e d ilm iş sen etlerd ir ki bu se n etle r h enü z k u p on lu tah vilât ş e k lin d e o im a y u p H azine B on o la rı h a lin d ed ir, v e B orsada m u k a y y et d e ğ ild irle r. S e n e g a y e s in d e b a liğ i 9 3 9 .6 0 0 liradır.
Ü çü n cü kısım ise 3 133 num aralı kanunun 2 inci m a d d esin e tevfik an v e h u su sî ihtiyat a k ç e s ile m ü b a y a a ed ilm iş sen e tle rd ir ki m ecm u u 6 .3 1 8.491,49 liradır.
T e v d ia t 1942 so n u n d a 1943 zarfında 1943 so n u n d a v e s e n e za rfın d a k i se n e son u n d a
145. 149. 874, — liradan ibaret te v d ia t 4 . 740. 866. 322. 94 liralık teslim a t ile 4 . 8 8 6 016. 196, 94
4 . 7 5 2 . 0 8 4 . 382, 47
liraya b a liğ olm u ş liralık istirdatlar ile
133. 9 3 1 . 814. 47 liralık bir b a k iy e b ırak m ıştır.
Bu T e v d ia tın
39. 447- 609, 83 lirası hazine h esa b i ca risin e 3 7 . 4 4 8 8 8 8 , 02
4 5 . 0 3 7 . 537, 19 9. 1 6 5 . 317, 31 1. 8 1 6 . 4 6 9 , 53 1. 0 1 5 . 9 9 2 , 59
A nk a ra ş u b e sin e İstanbul şu b e sin e İzmir şu b e sin e M ersin şu b esin e
S a m su n şu b e sin e ait olm a k üzere ce m a n Y e k û n 1 3 3 . 9 3 1 . 8 1 4 , 47 liradır.
T e v d ia tın altı se n e lik ra k k a m la rı a ş a ğ ıd a ya zılıd ır.
1 = 1 0 0 0 lira S e n e si S en e so n u n d a
1 9 3 8 2 5 . 246
1 939 30, 369
1940 7 9 , 471
1941 7 8 , 902
1 9 4 2 145, 150
1943 133, 931
G a y r î M e n k u lle r im iz .
A n k a ra İd a re M erk ezi b in a sile İstan bu l, İzmir, b e d e lle rile S a m su n d a alm an şu b e
arsasının um um î k ıy m eti. 1. 805- 5 9 3 , 05
Bu k ıy m e tte n 504. 8 3 6 , 51
ta k d ird e B ila n ço d a
M ersin şu belerin in alış v e inşa
1. 300. 756, 54
lira o lu p
lira a m ortism a n çık a rıld ığ ı lira o la n g a y r i m en ku llerim iz kıym eti e ld e ed ilir.
İh tiy a t A k ç e s i s
Y ü k s e k H ey e tin iz e ta k d im ed ilm e k te olaıı b ilâ n ç o d a B ankanın 1943 so n u n d a a d î v e fe v k a lâ d e ih liy a t a k çe le ri m ecm u u 1 0 .9 6 8 4 8 5 ,3 0 liradır. M ezkûr s e n e y e ait tem et- tüün su reti te v z iin e d a ir teklifim iz ayn en k a b u l b ü y ü tü ld ü ğ ü ta k d ird e bu iki n ev i ihtiyat a k çe si m ecm u u a ş a ğ ıd a g ö s te r ild iğ i v e ç h ile 1 2 5 1 4 .2 7 0 ,7 7 liraya b a liğ o la c a k t ır :
L ira Lira
10 968 485- 30
1. 149. 132, 48
3 9 6 652, 99 1. 545 785, 47
Y e k û n 1 2 .5 1 4 2 7 0 ,7 7
1937 s e n e s in d e B ank am ız kan un u n a ilâve e d ile n m a d d e le rd e d e rp iş ed ilm iş h u su sî İhtiyatlarım ızdan m ü tevellit gelirleri teşk il ed en v e m u v a k k a t bir h esa b a alınm ış bulunan M ecm u ih tiya t a k ç e s i
S e n e tem ettü ü n d en ayrılan a d î ih tiy a t .
S e n e tem ettü ü n d e n ayrılan fe v k a lâ d e ih tiya t a k çe si
11
4 4 0 .0 4 4 ,9 7 liranın hususî ih tiyatım ız h a d di âzam ola n 6 0 0 0 0 0 0 . lira d a b u lu n du ğu için â d î ihtiyat a k çe sin e zam e d ild ik te âdi v e fe v k a lâ d e ihtiyatlarım ız b e r v e ç h iâ ti:
440. 044, 9 7 lira v e 12. 514. 270, 77 lira ile
c e m ’ an 12. 954. 315, 7 4 lira ya b a liğ o la k c a k tır .
K â r ve Z a r a r s
1 943 yılı m u am elelerinin tem in ettiği hasılattan m erb u t kâr v e zarar c e d v e lin d e irae e d ild iğ i ü zere id a re m asrafları, am ortism an v e p r o v iz y o n la r v e sa ire çık tık tan son ra 5 .7 4 5 .6 6 2 .4 0 lira sâfi kâr k a lm a k ta d ır.
İşbu kârı kanunum uzun 88 inci v e nizam nam ei esasim izin 94 ü ncü m a d d e le ri m u c i
b in ce b e rv e ç h iâ ti tak sim e tm ek iâzım g elm ek ted ir.
1943 sen esi kârı olan
liradan % 20 n is b e tin d e a lelâ d e
ihtiyat a k çe si olarak 1. 149. 132. 48
lira, h issedarlarım ıza % 6 birin ci tem ettüü ola ra k 630. 000. — ki cem a n yek û n
lira ten zil e d ild ik te n son ra kalan
liradan % 5 m em urlar h isse s i o la ra k 9 7. 558. 74
% 10 F e v k a lâ d e ihtiyat a k ç a sı ola ra k 396. 652. 99 lira ki ce m a n y e k û n
lira a y rıld ık ta n so n ra kalan
liranın ya rısı 1 7 3 6 .1 5 9 .1 0 lira olm a k ü zere H â zin e y e
v e d iğ e r yarısı 1.736.159.09 lira o la ra k h issed a rla rım ıza isa b et eder.
Bu h esa b a g ö r e h issed a rla rım ıza d a ğ ıtıla ca k m iktar ( 6 3 0 0 0 0 .+ 1 .7 3 6 .1 5 9 .0 9 ) — 2. 3 6 6 .1 5 9 .0 9 liraya b a liğ olm a k ta d ır ki g a y ri sâfi % 22,53 n isb e tin d e bir tem ettü d e m ektir. M evzu u bahis 2 3 6 6 1 5 9 .0 9 liradan Bankanın te d iy e s ile m ü k ellef b u lu n d u ğ u k a z a n ç v e buhran v e rg ile ri çık tık ta n so n r a kalan 1.048.929.51 liraya g e ç e n se n e d e n m ü d e v v e r 1 .3 9 8 .6 0 liranın ilâ v e siy le hâsıl ola n 1 .0 5 0 3 2 8 1 1 liranın h issed arlarım ıza d a ğ ıtılm a sı n e tice sin d e b e h e r h isse y e sâfi 7 liradan 1 0 5 0 .0 0 0 liranın v erilm esin e v e ta k simi m üm kün o lm a y a n 328-11 liranın d a 1944 se n esin e d e v r in e m ü sa a d elerin izi dileriz.
R a p o ru m u z a n ih a y et verirk en B ankam ız h ak kın da S ayın C ü m h u riyet H üküm etim izin g ö s te r d iğ i y ü k s e k te v e c cü h v e h im a y e y e v e in k işa fım ız h a k k ın d a k i k ıy m etli, ilg iy e şü k ranlarım ızı aı z e d e r v e B ank am ız m em urlarının v a zife le rin e g ö ste rd ik le ri a lâ k a v e b a ğ lılık larını m em n u n iy etle k a y d e d e riz .
5. 7 4 5 662. 40
1. 7 7 9 . 132. 48 3. 9 6 6 . 5 2 9 . 92
4 9 4 . 2 1 1 . 73 3. 4 7 2 . 3 1 8. 19
TÜ R K İYE CÜM HURİYET MERKEZ BANKASININ
3 1 Birincikânun 1 9 4 3 tarihinde biten onikinci hesap devresine ait
Murakabe Komisyonu Raporu
Türkiye C u m h u riy e t M erkez B ankasının 1943 se n e si o n ik in c i h e s a p d e v re s in e ait m u am elâtın ın , g e r e k m e rk ez g e r e k şu b e le rd e y a p ıla n teftişler n e tice sin d e B a n k a kanunu ile e sa s n iza m n a m esi ah kâm ı d a ire sin d e c e r e y a n etm iş old u ğu n u , v e sayılan nukut. tah
v ilâ t v e b o n o la r la se n e d a t v e sairen in d e fte rle rd e m u k a y y e t m iktara m u vafık o ld u ğ u g i
bi bu d e fa ta ra fım ızda n tetk ik olu u an m ezk û r se n e b ila n ç o v e kâr v e zarar h esa b ın ın d a m e v c u t k a y ıtla ra m u tabık bu lu n du ğ u n u g ö r d ü ğ ü m ü z d e n bu h e sa p la rın k a b u l v e ta s d ik in e y ü k s e k m ü sa a d e le rin i d ileriz.
Bu d e v r e iç in d e g a ip ettiğ im iz ç o k kıym etli a rk a d a şım ız H âm it H aşan C a n ’ m hatı- tıra sm ı h ö r m e tle y a d v e tezk â r ; v e T ica re t K an u n un u n 3 5 3 ü n cü m a d d e si m u cib in ce h ey eti m u h te rem e le rin in içtim ına k a d a r ifayı v a zife etm ek ü ze re y e rin e İzmir Eski M e b usu K âm il D u rsu n ’ un in tihap e d ild iğ in i sa y g ıla rım ızla arz v e iş ’ ar e y le riz .
M ü r a k ip
Haşim Sanver
M ü r a k ip
Fehmi Barla
M ü r a k ip
Kâmil Dursun
M ü ra k ip
Y. Naci Pura
A k t if
T ü r k i y e C ü m h u r i y e t 31 I 12 I 1943 Tarihinde Biten Onikinci
! Türk Lirası
K a s a :
Altın : Safî Kilogram 77 666 299 109 243 862 69
Banknot 3 516 256 —
Ufaklık 188 337 26 112 948 455 95
r
D a h i l d e k i M u h a b i r l e r : 448 402 90
H a r i ç t e k i M u h a b i r l e r :
Altın : Sâfi Kilogram 65 729 379 92 453 629 53
Altına tahvili kabil dövizler —
D iğer d övizler ve borçlu Kliring d öviz bakiyeleri 94 442 970 24
Borçlu Kliring Türk lirası bakiyeleri 74 207 81 186 970 807 58
H a z i n e T a h v i l l e r i : 131 646 162 —
S e n e d a l C ü z d a n ı :
Ticarî Senetler 466 729 251 43
E s h a m v e T a h v i l â t C ü z d a n ı :
Deruhte edilen evrakı nakdiye karşılığı 59 037 457 93
Banka malı
1
11 971 424 13 62 008 882 06
A v a n s l a r s 254 619 734 50
G a y r i M e n k u l l e r s 1 300 756 54
D e m i r b a ş : |~**"| 86 190 53-
H i s s e d a r l a r; 4 500 000 —
M u h t e l i f : 18 068 898 53
[* ] 1 529 200 — lir a y a sig o rta lıd ır. 1 239 327 542 02
[**] 158 600 — liraya sig o rta lıd ır.
M e r k e z B a n k a s ı n ı n
Hesap Yılı Bilançosu Pasif
S e r m a y e :
15 000 000
J
İ h t i y a t A k ç e s i ı
Adî 9 443 382 95
Fevkalâde 1 525 102 35
Hususî 6 000 000 —
Hususî — Bankamız kanunu Madrie 19 15 718 41 16 984 203 71
T e d a v ü l d e k i B a n k n o t l a r :
Deruhte edilen 131 646 162 —
Altın mukabili 43 500 000 -
H âzineye açılan altın karşılıklı avans mukabili 3902
ÎNo. lı kanun m u cibin ce ilâveten tedavüle vazedilen 250 000 000 —
R e e sk o n t mukabili 380 479 820 — 805 625 982
T f i r k L i r a s ı M e v d u a t ı ı
Altın Safî K ilogram 877,422 1 234 164 05
Türk lirası 132 697 650 42 133 931 814 47
3 S 5 0 N u m a r a l ı K a n u n a O o r e H a z î n e y e A ç ı l a n A v a n s M u k a b i l i T e v d i O l u n a n A l t ı n l a r :
Sâfi Kilogram 55541-930 78 124 167 90
D ö v i z T a a h h ü d a t ı t
A ltına tahvili kabil d övizler
_
D iğer d övizler v e alacaklı Kliring d ö v iz bakiyeleri 18 298 481 99
A lacak lı Kliring Türk lirası bakiyeleri 16 793 168 75 35 091 650 74
M u h t e l i f t
M uvakkat Alacaklılar, depozitolar, havaleler ve saire 74 228 672 75 |
D iğer alacaklı hesaplar 74 595 388 05 148 824 060 80
K â r : 5 745 662 40
1 239 327 542 02
İZİ m m e t
T ü r k i y e C ü m h u r y i t t
31 / 12 I 1 9 4 3 Tarihindei
T ürk Lirası
V erilen faizler
İdare m asrafları
A m ortism a n la r
M üteferrik zarar v e m asraflar
P ro v iz y o n la r
Kâr
15 663 2 147 277
55 848 4 145 364
1 U 2 822
5 745 662
13 222 640 72
54
85
79
85 40
15
