MERKEZ BANKASI

TÜRKİYE CUMHURİYET

M E R K E Z B A N K A S I

26 Nisan 1945 tarihinde toplanacak

H İ S S E D A R L A R G E N E L K U R U L U N A

1 9 4 4

Onüçüncü Hesap Yılı Hakkında

İDARE MECLİSİ RAPORU

ve

D E N E TÇ İLE R RAPO R U

v® Kiîıır v<s H®saılbo

A N K A R A

1 9 4 5

Genel Kurul Gündemi

1 — Bankanın 1944 yılı İdare Meclisi ve Denetleme Komisyonu raporlarının incelenmesi ve tekliflerinin kabulü halinde bilançonun onanması, kârların teklif gereğince dağıtılması ve İdare Meclisinin ibrası.

2 — Süreleri biten Denetçilerden :

1 — B ve C sınıfı hisselerine sahip Bankalar ve Ortaklıklar tarafından bir Denetçi seçilmesi;

2 — D sınıfı hisselerine sahip hissedarlar tarafından bir Denetçi seçilmesi.

2

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

1 9 4 4

Onüçûncü hesap yılına ait

î d a r e M e c l i s i R a p o r u

Sayın H issedarlar,

Bankamızın onüçüncü hesap yılı olan 1944 yılına ait raporumuzu Yüksek Kurulunuza sunmamıza müsaadelerini d ile riz :

C ih a n D u r u m u :

Memleketimizin İktisadî hayatında büyük zorluklar doğurm uş olan Dünya Harbi 1944 yılında da bütün şiddetiyle devam etmiş, dostumuz ve müttefikimiz olan Devletler bu yıl içinde de bütün cephelerde büyük askerî başarılar elde etmişlerdir.

S ovy et orduları bütün Rusya topraklarını düşmandan temizledikten sonra Batıya doğru ileri hareketlerine devam etmişlerdir.

6 Haziran 1944 de Fransanın Kuzey kıyılarına asker çıkaran İngilizler ve Amerika­

lılar Almanları büyük kayıplara uğrattıktan sonra yıl sonlarında düşmanı Zigfrit hattına doğru sürmüş bulunuyorlardı.

İngiliz ve Amerikan kuvvetleri İtalyada da önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir.

1944 sonlarına d o ğ ru İngiliz kuvvetleri Yunanistan’ a da çıkmış bulunuyorlardı.

Uzak d o ğ u d a Japon ana vatanının etrafındaki ateş çemberi bütün yıl devamlı olarak daralmıştır.

Hülâsa olarak denilebilir ki geçen yıl içinde İkinci Dünya Harbi gerek Avrupada ve gerek uzak d o ğu da müttefiklerin karada, denizde ve havada ezici üstünlüğünü belir­

ten askerî olaylarla geçmiştir.

A sk erî alanda olduğu gibi siyasî alanda da durum yıl içinde tamamiyle Mihverin aleyhine dönmüştür. Finlandiya, Romanya ve Bulgaristan Mihverle olan münasebetlerini kesmişler ve bütün askerî kudretlerini A lm a n ya ’ ya karşı yöneltmişlerdir.

İktisadî ve malî alanlarda Dünya Harbinin etkileri hemen bütün memleketlerde para enflâsyonunun artması, hayat pahalılığı seviyesinin yükselmesi, geçim darlığı ve gıda­

sızlık yüzünden sefaletin v e hastalıkların çoğalması gibi şekiller altında kendini göstermiştir.

1943 de olduğu gibi 1944 de de Avrupada memleketlerarası mübadelelere ait ö d e ­

3

meleri mümkün kılabilmek üzere kliring- veya ödem e anlaşmaları önemli yerlerini muha­

faza etmişlerdir.

Birleşik A m erik a’ nın 1941 denberi uygulamakta olduğu kiralama ve ö d ü n ç verme usulü Müttefikler arasındaki ö d em e zorluklarını hafifletmek yolundaki faydalı etkisini devam ettirmiştir.

l » a r a v a z i y e t l e r i s Sterlin ile dolar arasında bir sterlin = 4,03 dolar olarak karar­

laştırılmış bulunan parite 1944 de değişmediğ i gibi bir ons yani 31,1035 gram altın karşılığı İngilterede 168 şilin ve Birleşik Am erikada 35 dolar oiarak tesbit edilen eşitlik de bozulmamıştır.

A vrup a kıtasında bu sene de serbest d ö v iz denecek yalnız İsviçre Frangı ile Portekiz Esküdosu meydanda kalabilmiş ve İsveç Kuronu da kullanılış kabiliyeti bakımından

serbest dövizlere yakın bulunmuştur. .

Fransaya çıktıktan sonra Müttefikler Fransız parası için bir sterlin — 200 ve bir dolar = 50 frank paritesini kurdular. Hollandayı işgalleri sırasında da bir sterlin = 10,69 Florin sayıldığı gibi Alm anyada işgal edilen yerlerdeki paralar için bir sterlin

= 40 mark esası üzerinden muamele yapılmıya ve Belçikamn Müttefikler tarafından kurtarılması sırasında Belçika parası bir sterlin = 176,62 Belçika Frangı paritesi ile muameleye tâbi tutulmıya başlandı.

Ruslar bir S o v y e t Rublesini işgallerinden sonra R om an ya’ da 100 ley ve Bulgaristan’da 15 leva karşılığında tedavül ettirdiler.

Yunanistanın kurtuluşunda para durumu ilk dünya harbinin sonunda Almanyada görülen enflâsyon durumunu andırıyordu. Zaman oldu ki bir kâğıt sterlin 47 milyon, bir altın sterlin 20 trilyon drahmi karşılığında alım satım yapıldı. 1940 da 10 drahmiye alınan ekmek 1944 martında 260 bin dıahm iye alınabildi. Git gide daha ziyade vah im ­ leşen bu facialı durum karşısında yeni bir drahmi tedavüle çıkarıldı. V e bundan bir tanesi eskisinden 50 milyar karşılığında mübadeleye tâbi tutuldu. Karşılığı kısmen altın ve kısmen Sterlin olduğu söylenen bu yeni Drahminin kambiyo paritesi bir sterlin — 600 drahmi olarak kabul edildi.

Dünyada altın istihsali 1940 da en büyük rakama yükselerek 1.269 tonu bulmuştur.

Harp bu madene ait istihsali duraklamaya uğrattı, 1941 den itibaren istihsalde bir azalma başladı Bazı yayınlara bakılırsa 1942 d e 1.113 ve 1943 de 830 tondur.

Harp yıllarındaki malî gayretler hakkında bir fikir vermek üzere bazı memleketlerin masraf büdceleıi ile Devlet borçlarına dair şu ölçiişmeli rakamları alıyoruz:

M a s r a f B ü t ç e l e r i :

Harpten ö n ce 1944 de Birleşik Amerika Devletleri Milyar Dolar 12,8 98,4

İngiltere (kiralam a ve ödünç

verm e dahil d e ğ i l ) » Sterlin 1,1 6, —

4

D e v l e t B o r ç l a r ı :

Harpten ön ce 1944 de Birleşik Amerika Milyar Dolar 64,3 211,—

İngiltere Sterlin 8,3 21,2

A lm anya Mark 34,5 3 0 0 , -

Japonya » Yen 37,2 72,8

G eçen yıl içinde harbin sonuna yaklaşıldığını gösteren işaretler daha kesin ola­

rak belirmiş olduğundan harp sonrasına ait hazırlıklar büyük ölçüde ileri götürülmüş ve bu maksatla milletler arası toplantılar yapılmıştır. 1944 senesinde toplanan en önemli İktisadî ve malî konferanslar şunlardır :

Philadelphia Milletlerarası İş Konferansı

Dumberton Oaks Milletlerarası Güvenlik Konferansı Atlantic Ctiy Milletlerarası Ticaret Konferansı Bretton W o o d s Milletlerarası Para Konferansı

Bu konferanslardan Bankamızı yakından ilgilendiren Bretton W o o d s toplantısında kambiyo fiatlarının istikrarını sağlamak maksadiyle Milletlerarası bir para sandığının ve üye memleketlerin imar ve kalkınma işlerini kolaylaştırmak maksadile de Milletlerarası bir Inıar ve Kalkınma Bankasının kurulması karar altına alınmıştır.

Şurasıda kayda değer ki Dövizler arasında istikrar olm adıkça Milletlerarası ticaret gelişemiyeceği gibi harap olmuş A vrup a ekonomisine yardım edilerek kalkınması s a ğ . lanmadıkça da gerek milletlerarası ticaretin ve gerek se dövizler arasında istikrarın s a ğ ­ lanması mümkü i olamıyacağını p ek iyi takdir eden Konferans, yukarda yazılı her iki kurulun yani Milletlerarası Kam biyo İstikrarı Sandığı ile İmar ve Kalkınma Bankasının aynı zamanda kurulmasına karar vermiştir.

Bu iki müessese hakkında Konferansça verilmiş olan kararlar filiyatta da hakkile uygulanabildiği takdirde harp sonrası dünyasının kalkınmasına büyük yardımı olacağı şüphesizdir.

Y u rd u m u zd a Genel H ürüm :

Yurdumuzun, Dünya Harbinin siyasî, İktisadî ve sair alanlarda bütün dünyayı kapla­

yan yankı v e etkileri dışında kalması geçen yıllarda olduğu gibi 1944 yılında da pek tabiî olarak mümkün olamamıştır. Bu bakımdan geçen ağustosun başında Almanya ile siyasî münasebetlerimizin kesilmesi dış ticaretimizde geçici boşluklar doğurmuş ve ihra­

cat maddelerimizin fiatlarında görülen düşüşler tüccar ve müstahsil aleyhine bir derece etki yapmaktan geri kalmamıştır. İç piyasa ile dış piyasa fiatları arasında meydana gelen müvazenesizlik dolayısile üzüm v e incir gibi bazı mallarımıza müşteri bulmak m e­

selesi yılın son aylarında dış ticaretimizin başlıca kay ğı konularından biri olmuştur Bununla beraber 1944 yılı evvelki yıllara nisbetle genel olarak daha iyi geçmiştir deni- lebilinir.

Memleketin genel istihsal durumu memnuniyet verici bir seviyeye ulaşmış bulunmak­

tadır. Ziraat, endüstri ve maden istihsallerimizde geçen yıl içinde elde edilmiş olan sonuçlar genel olarak evvelki yıllara nisbetle daha verimli olmuştur. Memleketin evvel

5

ki yıllarda geçirmiş olduğu iaşe sıkıntısı geçen yıl içinde oldukça hafiflemiştir Büyük şehirlerde ekmek tayını bir miktar daha artırıldığı gibi değişmez ve dar gelirlilere gerek aynen ve gerek para ile yapılan yardımlar biraz daha çoğaltılmıştır. A n cak memiekette bilhassa ithalât mallarının azlığından ileri gelen hayat pahalılığı İktisadî hayatı etkisi altında tutmakta devam etmiştir.

T a r ı m t

Genel durum itibarile 1944 yılı mahsul bakımından bereketli olmuştur. Pirinç ve susam mahsulündeki nisbî eksiklik müstesna olmak üzere diğer hububattan bir yıl öncekine nisbetle fazla mahsul alınmıştır. Alman müsait sonuçlar üzerine unlu gıda maddelerinin imal ve satışı Hükümetçe serbest bırakılmıştır.

B ölge istihsallerinden üzümden bir yıl evvelki 60 bin tona karşı 55 bin ton mahsul alınacağı kestirilmektedir. İncir, bir yıl evvelki 23 bin tona karşı bu yıl 28 bin ton vermiştir. Zeytinyağı ve fındık için oldukça önemli artışlar tesbit edilmektedir. Palamut 45 bin tondan 1942 deki 40 bin tona inmiş görünüyor. A fy o n , yün, tiftik ve tütünde artışlar vardır.

Memleketin hayvan servetinde 1944 yılı rakamları bir yıl önceki rakamlara nisbetle kayda değer bir kalkınma göstermektedir :

1 = 1000 baş

1944 1943

Koyun 17. 163 16. 038

Keçi 9. 325 8. 495

Tiftik 3. 333 3. 32!

Sığır 7. 295 7. 171

Manda 655 650

37. 771 35. 675

Bhzi ürünlerimizin fiatları 1944 yılı içinde dikkate değer nisbetlerde düşüklükler g ö s ­ termiştir. Aşağıdaki ölçüşmeli rakamlar bu hususta bir fikir vermektedir :

Kilosu kuruş olarak

1944 1943

Buğday (yumuşak) 27, - 90, 15

Buğday (sert) 27, - - 94, 22

Arpa 19, 42 66, 88

Ç avdar 20, 40 60, -

Yulaf 17, 75 +8, 23

Susam 105, 53 72, 32

Üzüm 46, - 63, 16

încir 34, 14 41, 28

Palamut (kentali) 1. 639, 40 1.485, —

Tiftik 231, 20 264, 29

Y apağı 139, 30

— —

Devlet Ziraî İşletmelerinde 1944 yılı hububat hasadındaki artış, Hükümetçe safın alınan bazı ürünlerimizin resmî alım hatlarının artırılması, Tarsus dolayındaki 600.000 dönümlük araziyi sulayacak olan Berdan barajının ve Tokat ilinde 16.000 dönümlük araziyi sulayacak olan G üm enek regülâtörünün açılması yılın önemli olaylarındandır.

E n d ü s t r i v e M a d e n le r ; 1944 yılında da imkân ve şartların müsaadesi nisbetinde endüstrileşme gayretlerine devam edilmiştir. İstanbulda yapılmakta olan pencere camı fabrikası tamamlanarak temmuz ayında işlemeğe başlamıştır. İzmitte ikinci kâğıt fabrika- siyle Sellüloz fabrikası da yine temmuz ayında işlemeğe açılmıştır. Karabükteki Asitsül- fürik ve Süparfosfat fabrikalarının açılış törenleri mayıs 1944 de ve İznıitteki klor ve Sudkostik fabrikalarının açılış törenleri d e ekim 1944 de yapılmıştır.

Elde edilen muvakkat rakamlara g ö r e fabrikalarımızda imal edilen istihlâk eşyası bir yıl evvelki miktara nisbetle genel olarak daha ç o k olmuştur.

Yılın maden istihsalleri de memnuniyet verici nisbetlerde gelişmiştir. Hemen bütün maden işletmelerinde bir yıl önceki miktarlara g ö r e az ç o k artışlar görülmüştür.

T i c a r e t : Harp doia yısiyle gerek iç ve gerek dış ticaretin bağlı bulunduğu çeşitli kayıtlar 1944 yılında da devam etmiştir.

Yıl içinde iç deniz ticaretimiz yine bu olağanüstü şartların etkisi altında zaaf g ö s ­ termiştir; Demiryollarımızm bazı kısımları üzerindeki fazla hareket bunu belirtmektedir.

Evvelki yılda olduğu gibi dış ticaretimiz bu yıl da İthalât v e İhracat Birliklerinin aracılığı ile yürütülmeğe çalışılmıştır.

17901 Sayılı Kararname gereğince ihracat müsaadeye bağlı olarak yürümekte olduğu gibi ö d e m e bakımından bütün dış ticaretimiz 15843 sayılı Kararname hükümleri dahi­

linde s ö zle ş m e ye bağlı memleketler için sözleşme hükümlerine gö r e ve sözleşm eye bağlı olmıyan memleketler için tek taraflı takas usulü ile devam etmiştir

Dünya Harbinin memleketimizin İktisadî bünyesi üzerindeki etkilerini mümkün ol­

duğu kadar hafifletmek am aciyle Cumhuriyet Hükümeti tarafından 1944 yılı içinde alın­

mış olan tedbirlerin başlıcaları ş ö y le toplanabilir :

1 — Memlekette en esaslı gıda maddesi olan ekmeğin belirli miktarlarda ve belirli fiatlarla satın alınmasını sağlamak.

2 — En büyük müstehlik olan ordu alışlarının p iyasaya olan tesirini mümkün olduğu kadar azaltmak,

3 — Hayat pahalılığından en ç o k müteessir olanlara yardımlarda bulunmak, 4 — Bazı önemli ihtiyaç maddelerinin m evcut ticarî teşkillerin yardımından fay­

dalanılmak suretile müstehlike kadar iletilmesini sağlamak.

5 - Fiat tesbitlerini ancak güvenle uygulanabilecek konulara hasrederek ticareti ve fiat teşekküllerini düzenleme ve denetleme yolile haksız yükselişleri önlemek.

Hükümetçe alınan bu gibi tedbirlerin yanı başında bu yıl istihsalin genel olarak daha verimli bulunması dolayısile hayat pahalılığında ve toptan fiat endekslerinde az çok gerilemeler kaydedilmiştir.

1938 senesi esas olmak üzere toptan fiat endeksi 1943 de 590 iken 1944 de 458 olmuş, hayat pahalılığı endeksi ise 1943 de 471 iken 1944 de 415 e inmiştir.

D e m i r y o l l a r ı ı 1944 yılı içinde demiryolu inşa faaliyeti de mümkün oldu ğu nisbet- de d e va m etmiştir.

Zon gu ldak - Kozlu ve Tavşanlı - Küçük İlet demiryollarının inşası bitirilmiş ve Diyarbakır - Cizre yolunda Kurtalan mevkiine kadar ray döşenmesi tamamlanmıştır.

M a il » u r u m : 1944 - 1945 malî yılına ait genel bütçede ilk defa olarak âdi ve olağanüstü g-eliılerle âdi ve olağanüstü giderler bir arada toplanmış bulunmaktadır. Bu suretle sözü geçen malî yıl içinde Devletin bütün giderleri 952,4 milyon lira ve gelirleri de - 901.5 milyon lirası vergi ve saire geliri ve 51 milyon lirası istikraz hasılâtı olarak ceman - 952,5 milyon lira olarak tahmin edilmiştir. İşbu 51 milyon liradan 35 milyon lirasının uzun vadeli istikrazlarla ve 16 milyon lirasının da 4060 sayılı Kanun g e ­ reğince bazı şirket ve müesseseler tarafından alınacek Hazine tahvillerile kapatılması derpiş olunmuştur.

Tütün ürününden alman % 12 verginin % 8 e indirilmesi, kazanç vergisine, sinema biletlerine ve oyun kâğıtları resimlerine birer miktar zam yapılması, memurlara aynî ve para yardımları için kanunî kükümler çıkarılması, varlık vergisine ait bakayadan e h e m ­ miyetli bir kısmının terkini yılın en önemli malî olaylarındandır.

Memlekette kamu hizmetleri gören müesseselerin millileştirilmesine devam olunarak 1944 senesinde de İzmir suları Türk Anonim Şirketi v e İstanbul Elektrik ve Havagazı şirketi Hükümetçe satın alınmış ve mahallî Belediyelere devredilmiştir.

Sulama işleri için e v v e lc e Hükümete verilmiş olan 81 milyon liralık sarfiyat mezu­

niyetine ilâve olarak bu kerre yeniden Hükümete 40 milyon liralık taahhüde girişme yetkisi verilmesi, Demiryolları inşasına sarfedilmek üzere Bayındırlık bütçesindeki ö d e ­ neklere 50 milyon lira daha katılması, yeniden kurulacak R a d y o istasyonları için Hü­

kümete 5,5 milyon liraya kadar geçici taahhütlere girişme yetkisi verilmesi, 50 milyon liralık bir sermaye ile Ziraî Donatım K'urumunun kurulması ve memur apartmanları yapılmak üzere 25 milyon liraya kadar masraf yapılması için Hükümete mezuniyet veril­

mesi yine yılın kayda d eğer malî olayları arasında sayılabilir.

B a n k a l a r D u r u m u :

Memleketimizde en büyük 12 Bankanın bir taraftan mevduat toplamlarında öteyandan plasmanlarını teşkil eden borçlu cari hesaplar, avanslar, iskonto cüzdanı, esham ve tah­

vilât cüzdanı ve Hazine bonoları hesaplarında harpten evvelki toplamlara nazaran geliş­

meler kaydettikleri görülmektedir.

1938 sonuna ait 290,7 milyonluk tevdiat toplamı 1944 sonunda 481,7 milyon liraya, aynı tarihlerde plasmanlar toplamı da 300,9 milyondan 641,1 milyona yükselmiş bulun­

maktadır. Sözü geçen iki tarihe ait plasmanların müfredatı aşağıdaki cetvelde ölçüşmeli bir şekilde görünmektedir :

Milyon lira

1944 1938

Borçlu carî hesaplar 221, — 80, 2

Avanslar 117, 6 95, 8

İskonto 52, 9 60, —

Esham ve tahvilât 64, 8 35, 4

Hazine bonoları 184, 8 29, 5

641, 1 300, 9

Almanya ile siyasî ve İktisadî münasebetlerimizin kesilmesi üzerine memleketimizdeki Alman Bankaları kendi kendilerini tasfiyeye tâbi tutmuşlardır.

Yıl içinde Y a p ı ve Kredi Bankası ünvanı altında ö n c e bir sonra iki milyon lira ser­

maye ile Anonim Şirket şeklinde İstanbulda bir Banka kurulmuştur.

Belediyeler Bankasının itibarî sermayesi 15 milyondan 30 milyon liraya çıkarılmış ve Türk ’Picaret Bankası İzmirde, Emniyet sandığı da İstanbul ve Ankarada ilk defa ola­

rak şubeler açmıştır.

A l t ı n v e D ö v i z D u r u m u :

1943 yılı sonunda Bankamız bilânçosu kliring- dövizleri dışında olmak üzere 89.3 milyou Türk lirası kıy m etin de bir d öviz mevcudu gösterm ekte idi. 1944 sonunda bu mevcut 51.7 milyon lira olarak görünmektedir. A n ca k bu durum bir sene evvelki d u ­ ruma nazaran memleket dışındaki varlıklarımızın azalmış olmasına delâlet etmemektedir.

Tersine olarak dövizlerle birlikte altından terekküp eden haricî varlıklarımız bu yıl için de de ehemmiyetli miktarlarda çoğalm a kta devam etmiştir. D öviz mevcudundaki azaima Bankaca fazla görülen dövizlerin altına çevrilmiş olmasından ileri gelmiştir. Yukarda yazılı 51.7 milyon liralık dövizlerin hemen hepsi tamamile serbest olarak veya ona yakın bir d e re c e d e kullanılması mümkün dövizlerdir.

1943 sonunda Bankanın gerek kendi kasalarında ve gerek memleket dışındaki muha­

birleri nezdinde bulundurduğu altın mevcudunun toplan ı 143,4 bin kiloya yükselmekte idi.

Bu miktar 1944 sonunda 196,5 bin kiloya çıkmıştır ki bir yıl içinde 53 bin kiloluk bir artış sağlanmış demektir.

Evvelki yıllarda olduğu gibi 1944 yılında da bu artışın başlıca sebebi ithalâttaki zorluklar yüzünden ihracatımız bedellerinden bir kısmının karşılığını teşkil eden d öviz­

lerin zaman zaman altına çevrilerek muhafaza edilmiş olmasından ileri gelmektedir Sterlin ile yapılan muamelelerde anlaşmaya müstenit olarak ihracat bedelleri için

% 40 ve ithalât bedelleri için % 48 nisbetirıde uygulanmakta olan primin 15 kasım 1944 tarihinden itibaren Birleşik Am erika doları ile yapılan muameleler için de uygun­

lanması kabul edilmiştir.

Bankam ız muam elelerine gelin ce :

K a sa M u a m e le le r i :

1943 st nu mevcudu

1944 yıl içindeki makbuzat sene sonundaki zimmet tutarı sene içindeki

neticesinde 1944 bakiyesi

112. 948. 455, 95 3. 307. 479 845, 31 3. 420 428 301. 26 3. 307. 671. 138, 04 112 757. 163, 22

lira olup

liraya yükselmek suretile lira olmuş ve

liralık medfuat

liradan ibaret bulunmuştur.

Sermaye hesabı-.

1944 yılı sonu itibarile hisse senedİeri durumu daha ön cek i senelere ait dağılış şekillerile aşağıda gösterilmiştir:

A D E T

1942 1943 1944

A sınıfı 3 5 9 9 8 3 5 9 9 8 35 998

B » 5 7 3 1 8 57.319 5 7 3 0 9

C » 11.142 10.863 1 0 7 6 3

D » 4 5 5 4 2 45 820 4 5 9 3 0

1 50 00 0 1 50 00 0 150 00 0

Bu cetvelden anlaşılacağı üzere 1944 içinde (B), (C) ve ( D ) sınıfları arasında cü z ’i bir hareket olmuştur. (D) sınıfına (B) sınıfından 10 hisse ve (C ) sınıfından 100 hisse geçmiş bulunmaktadır.

Hisse senetlerimizin 1942 denberi ortalama fiatları şöyledir .

Senesi Lira

1942 15725

1943 118 55

1944 (Muvakkat) 145 64

T e d a v ü l d e k i B a n k n o t l a r :

1943 senesi sonunda kasalarımızdaki banknotlar da içinde olmak üzere :

Mevcut bulunan 1944 de hasıl olan 1944 de

ve sene sonunda

805. 625. 982 520. 353. 000 1 325. 978. 982 361. 997. 595 963. 981. 387

liralık banknotlara

liralık daha banknot katılarak liralık toplama karşı

liralık banknot tedavülden çekilmiş liralık banknot bulunmuştur.

Sene sonunda piyasada fiilen tedavülde bulunan banknotları tesbit için yukarıki :

bakiyeyi teşkil eden 963. 981. 387 liradan sene sonu kasa mevcudu | 3. 147. 719 lirayı

indirdiğimizde 960. 833. 668 liralık banknot bulunduğu neticesine

varılır ki müfredatı aşağıdadır :

10

Eski

Parçanın adı Birlik

Beşlik Onluk Ellilik Yüzlük Beşyüzlük Binlik

Lira 441. 002 305. 375 260. 440 280. 750 66. 300 461. 500 317. 000

Toplam

2. 132. 367, —

Yeni

Elli Kuruşluk Birlik

İki Buçukluk Beşlik Onluk Ellilik Yüzlük Beşyüzlük Binlik

2. 889.

13. 922.

51 432.

56 968.

193. 162.

245 968.

225 943.

82. 528.

85. 886.

547, 50 371, — 052, 50 830, — 690, — 650, — 160, —

000, —

000, — 958. 701. 301, — 960 833. 668, -

S e n e t l e r C ü z d a n ı t

1943 Yıl sonunda 466. 729. 251, 43

1944 içinde 1. 078. 576. 779, 56

Yıl sonunnda zimmet tutarı 1. 545. 306. 030, 99 ve yine yıl içindeki 961. 863. 002, 73 Yıl sonu bakiyesi olarak 583 443. 028, 26

liralık bakiy eye

liralık muamele katılarak liraya yükselmiş

liralık tahsilât ile birlikte lira görülmüştür.

Bu senetlerin nevilerine gelin ce : Bunlar Kanunumuz g e re ğin ce reeskonta kabule yetkili bulunduğumuz ticarî, ziraî senetler, Tasarruf Bonoları ile Hâzineye ait veya Hazine kefaletini haiz Bonolardan ibarettir.

Haftalık vaziyetlere nazaran cüzdan 8 O c a k 1944 d e 466,6 milyon lira ile en aşağı haddi ve 10 Haziran 1944 d e 595,7 milyon lira ile en yukarı haddi göstermiştir.

A v a n s l a r t

Bilânçoda görülen avanslardan :

5 314 671, 32 10. 426 693, 03 250 000 000, - 265 741 364. 35

lirası esham v e tahvilât karşılığı

» Hâzineye kısa vadeli ve

» Hâzineye Altın karşılıklı avanstan ibaret olmak üzere liraya yükselmiştir.

11

E v r a k ı N a k d i y e K a r ş ı l ı ğ ı H a z i n e T a h v i l l e r i ;

Bankamız Kanununun 5 ve 6 inci maddeleri ge-e ğ in ce mesuliyeti Müessesemize devredilen evrakı nakdtyeden dolayı Hâzinenin Bankaya karşı müteahhit bulunduğu borca ait vaziyet A - Resülmal ve B - Faiz bakımından aşağıda gösterilmiştir :

A — K e s i k l m a l : Devredilen evrakı nakdiyeden 1943 sonunda Devletin Bankaya borcu 131.646.162 1 ra iken 1944 yılında vaki 3 44 7 .5 7 5 liralık ödem eler üzerine bu borç yıl sonunda 128 198.587, liraya düşmüştür. Yıl içinde vaki ö d e m e le r in :

1. 711. 415- 90 lirası kupon tahsilatından

1 736 159, 10 » 1943 temettülerinden olup Toplamı 3 447- 575, — lira tutar.

1934 yılı içinde Bankamız Kanununda yapılan d ğişikliğe dayanarak yüzde birler hasılatını Hazine 1944 de de, doğrudan doğru y a itfaya tahsis etmiyerek evrakı nakdiye karşılığı cüzdana ithal edilmek üzere Hazine tahvilleri satın alınmasına tahsis etmiştir ki bu mikdar sene içinde 6.000.000 liraya yükselmiştir.

B — F a i z l e r ; 1 9 4 4 s e n e s i i ç i n d e H a z i n e t a h v i l l e r i b a k i y e l e r i ü z e r i n d e n y ı !d a y ü z d e b i r h e s a b i l e t a h a k k u k e d e n f a i z s e n e s o n u n d a 1 2 9 '.8 3 2 .4 2 l i r a y a y ü k s e l m i ş t i r ki b u n d a n 976-540.75 li rası y ı l i ç i n d e i a h s i l e d i l m i ş v e b a k i y e 313 291,67 l i r a n ı n d a t a h s i l i m u k a v e l e g e r e ğ i n c e 1945 y ı l ı n a b ı r a k ı l m ı ş t ı r .

T a h v i l l e r € û /!i İ H n ı :

Bu hesapta mevcut iki nevi senetlerden birinci nevi evrakı nakdiye karşılığı s e n e t­

ler, diğer nevi Banka malı diye kayıtlı senetlerdir.

A — K a r ş ı l ı k s e n e t l e r : Bilançoda değişmez rayiçlerle gösterilen bu senetlerin Borsa kıymetleri.

1939 sonunda 20. 5 milyon lira

1940 » 16. 1 » »

1941 » 18. 7 > »

1942 » 2 0 — » >

1943 » 20. 2 » » iken

1944 » 1 9 1 6 » * olmuştur

Yukardaki kıymetlerde 1939 a nazaran görülen iniş Maliye Bakanlığı talimatı ile bu hesapta bulunan bir takım kıymetlerin satılmış bulunmasından ve kısmen de Borsa fiatlarının düşüklüğünden ileri gelmiştir.

Şunuda kaydedelim ki yüzde birlerden yapılan tahsilat Defterlerimizde iki hesapta ka­

yıtlı olup bunlardan birincisi henüz tahvil satın alınmasına tahsis edilmemiş paraları ve İkincisi tahvil salınalınmasına tahsis edilmiş paraları ihtiva etmektedir Yıl sonunda birincisinin bfikivesi 12 342.471,47 lira ve İkincisinin bakiyesi 20.048.381,31 lira olup toplamı 32.390.852,78 liraya yükselmiş bulunmakta idi.

12

(Evrakı nakdiy e karşılığı) nın tam mevcudunu bulmak için sözü geçen 19,16 milyon liraya satılan tahviller bedelleri ile bütçelerin yüzde birlerinden tahviller satın alınmasına tahsis edilen karşılık mikdarını ilâve etmek lazım gelir. Bu takdirde 1944 sonunda b anknot karşılığının tutarı aşağıda gösterildiği üzere 51.407.551,06 liraya yükselir;

Lira

19. 016. 698, 28 20. 048. 381, 31

12. 342. 471, 47

Toplam ı 51. 407. 551, 06

Cüzdanın yıl sonu Borsa kıymeti

Satılmış senetler bedeli ve senet satın alınma­

sına tahsis edilen paralar

Henüz senet satın alınmasına tahsis edilmemiş

%1 ler

B — B a n k a M al» T a h v i l l e r i Banka malı olarak kayıtlı senetlere ge lin ce : bun­

l a r d a ikinci de re ce de üçe ayrılır: Birinci kısım Kanunumuzun 34 cü maddesi gereğince Bankamızın doğru d an d o ğru y a serbest olarak tasarruf ettiği ve edebileceği senetlerdir ki kıymetleri yıl sonunda 4.857.215,43 lira idi.

İkinci kısım Bankalar Kanununun 31 ci maddesi g ö z önüne alınarak ayrılıp 4060 sa­

yılı kanun gereğince % 5 faizli Hazine tahvillerine yatırılmış ihtiyat akçelerinin karşılığı senetlerdir ki bu senetler henüz kuponlu tahvilât şeklinde olm ayıp Hazine b o ­ noları halindedir ve Borsada kayıtlı değildirler. Yıl sonunda toplamının değeri 1.226.800

,M

Üçüncü kısmı ise 3133 sayılı Kanunun 2 inci maddesine gö r e ve hususî ihtiyat akçasile satın alınmış senetlerdir ki toplamı 6 967.842,50 liradır.

T e v d i a t :

1943 yılında 1944 içinde Yıl sonunda ve vıl içinde yıl sonunda

Bu tevdiatın :

133. 931. 814, 47 5. 416. 138. 725, 16

Toplamı

5. 550. 070 . 539, 63

|5. 414. 818 . 319, 94 135. 252 219, 69

11. 630. 578, 03 50. 095. 986, 63 59. 042. 918, 49 11. 918 597, 64 992. 315. 93 1. 571. 822, 97

135. 252. 219, 69

liradan ibaret tevdiat liralık teslimat ile liraya yükselmiş liralık istirdatlar ile

liralık bir artık bırakmıştır.

Ankara Şubesine İstanbul >

İzmir »

Mersin >

Samsun Şubesine ait olmak üzere

>

S

>

>

>

13

T e v d i a t ı n s o n altı yıllık r a k a ml ar ı a ş a ğ ı d a yazı l ı dı r ( 1 = 1000 lira )

Yıl Yıl sonunda

1939 30, 369

1940 79, 471

1941 78, 902

1942 145, 150

1943 133, 931

1944 135, 252

*«ayı*i M e n k u lle r im iz ;

Ankarada İdare Merkezi binasının sonradan vüeude getirilen ilâvelerde birlikte

Bedeli 1. 042. 425, 84 lira

Ankarada sanrı alman arsanın bedeli 21. 881. 24 * İstanbul şübemiz binasının mübayaa ve

yeniden tadilâtı bedeli 512. 070, 94 »

İzmir şubemiz binasının satın alma ve yeniden inşa bedeli ile sonradan alınan

arsa bedeli 99. 702, 99 »

Mersin şubemiz binasının arsa ve inşa bedeli Samsun şubemiz binasının yapılacağı

138. 647, 97 »

mahaldeki arsanın b . deli 7. 676, 16 » ki

Ceman gayri menkullerimizin bedeli 1. 822. 405, 14 lira tutar

Bu kıymetten 540. 563, 90 lira

amortisman çıkarıldığı takdirde 1. 281 841. 24 lirayı

bulmuş oluruz ki Bilânçomuzdaki bakiye ile uygun düşer.

i h t i y a t A k v e s i :

Y ü k s e k Kurulunuza sunulmakta olan bilânçoda Bankanın 1944 sonunda adî, fevkalâde ve hususî ihtiyat akçeleri mecmuu 18.976 522,13 liradır. Yıla ait temettüün dağıtımına dair teklifimiz aynen kabul edildiği takdirde bütün ihtiyat akçeleri toplamı aşağıda gösterildiği üzere 20.61 7 364,25 liraya yükselmiş olacaktır.

Lira Lira

Eldeki ihtiyat akçelerimiz Yıl temettüünden ayrılan adî ihtiyat

Yıl temettüünden ayrılan fevkalâde ihtiyat

Hususî ihtiyat akçemizin g e ­ lirleri

Toplamı

708. 673. 67

466. 086. 50

466 081. 95

18. 976 522. 13

1. 640. 842. 12 20 617. 364. 25

14

Hususî ihtiyat akçelerimizden altı milyon liralığı bilindiği gibi 1937 yılında Banka­

mız Kanununa eklenen hükümler üzerine m eydana gelmiştir. Bu ihtiyat altı milyon lira olan en yü k se k hadde bulunduğu için gelirleri âdî ihtiyat akçesine katılmakdadır.

Şurasını d a kaydedelim ki 1944 d e âdî tttA A A A Al&fo i h t i y a t l ı m ı z itibaıî sermayenin

% 76 i n i için/ ihtiyata a y ı r m a © kısmen % 20 ve k ıs m e n d e % 10 nisbetinde y a p ı l m ış t ı r .^ 'ece?ı'

K â r v e K a r a r :

1944 yılı muamelelerinin sağladığı gelirlerden Bilançoya ilişik Kâr ve Zarar cetvelinde gösterildiği üzere idare masrafları, amortisman ve provizyon lar v e saire çıktıktan sonra 5.999 538,72 lira safî kâr kalmaktadır.

Bu kârı Kanunumuzun 88 inci ve Statümüzün 94 üncü maddesi gereğince aşağıdaki şekilde dağıtmak lâzım gelmektedir :

1944 yılı kârı olan

% 20 ve 10 nisbetinde âdi ihtiyat akçesi olarak Hissedarlarımıza % 6 birinci temettü olarak

ki Toplamı İndirildikten sonra kalan

% 5 memurlar hissesi olarak

% 10 fevkalâde ihtiyat ak­

çesi olarak ki hepsi için

ayrıldıktan sonra kalan

TL. 708. 673. 67

T l , 630. 000, -

TL 113 706, 93

TL. 466. 086, 50

5. 999. 538, 72 liradan

1. 338. 673, 67 ijra 4. 660. 865, 05 liradan

579. 793, 43 lira 4. 081. 071, 62 liranın

yarısı 2.040.535,81 lira olmak üzere Hâzineye

» da 2 040 535,81. » » » hissedarlarımızın payına düşer.

Bu hesaba g ö r e hissedarlarımıza dağıtılacak miktar ( 6 3 0 000 - 2 040 53 5 81 — 2 670 535,81 ) liraya yükselmektedir.

Bu 2 6 7 0 5 3 5 ,8 1 liradan Bankanın ö d em ek le ödevli bulunduğu Kazanç ve Buhran vergileri ve zamları çıkarıldıktan sonra kalan 1 049820.18 liraya geçen yıldan artmış olan 328,11 liranın katılmasiyle elde edilen 1.050 148,29 liranın hissedarlarımıza dağıtıl­

ması neticesinde beher hisseye safî 7 , - liradan 1 .0 5 0 0 0 0 — liranın ödenmesi ve b ölü n ­ mesi mümkün olmıyan 148,29 liranın da 1945 yılına bırakılması gerekli görülmektedir.

Keyfiyeti Sayın Hissedarlarımızın takdir ve kararlarına aız ederken Cumhuriyet Hükümetimizden gördüğüm üz değerli yardımlara karşı minnettarlıklarımızı ve memurla­

rımızın görevlerine karşı bağlılıklarına takdirlerimizi yüksek Huzurunuzda da arz ve tekrar ederiz.

idare Meclisi

15

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının

1 9 4 4 Yılı Aralık ayının 31 inde biten Onûçüncü hesap dönemine ait

D enetlem e Komisyonu Raporu

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının 1944 senesi onüçüncü hesap devresine ait muamelelerini Banka kanunu ile esas nizamnamesi ve Ticaret kanunu hükümlerine göre Merkez ve Şubelerinde inceledik. Banka işlerinin kanunlara ve nizamnameye uygun yapıldığını, mevcutların defter ve kayıtlara mutabık ve hesap devresi için İdare Meclisince verilen bilânço ve kâr ve zarar hesaplarının da yine kayıtlara uygun olduğunu gördük.

Bu hesapların kabulü ile İdare meclisinin ibra edilmesini ve 1944 senesi bilânço ve kâr ve zarar hesaplarında gösterilen sâfi temeltüün îdare edişinin kanuna ve Banka esas nizamnamesine uygun olan teklifi veçhiyle dağıtılmasına Genel kurulumuzun müsaadelerini dileriz.

İzzet Sirmen Teofik Cura Naci Pura Haşim Sanver

17

Aktif

Tü rk iye Cumhuriyet 31 I 12 I 1 9 4 4 Tarihinde Biten

T ü rk Lirası

K a s a ;

Altın Safi kilogram . . . .

. . . 77 6 6 3,456 109 239 864 61

. 3 147 719

U f a k l ı k ...

369 579 61 112 757 163 22

D a h ild e k i M u h a b ir l e r s 1 002 987 57

H a r iç t e k i M u h a b i r l e r t

Altın

:

118 828, 556 167 141 870 55

:

a

) 3133

. 23 940 644 82

b ) 3902

» » . 27 753 897 38

Kliring Borçluları . . . .

. 4 481 900 78 223 318 313 53

H azin e T a h v i l l e r i : 128 198 587

S e n e t l e r C ü z d a n ı :

Ticarî S e n e tle r . . .

583 443 028 26

T a h v i l l e r (Cüzdanı ı

Deruhde edilen e v rak ı n ak d iy e karşılığı

. 34 490 866 43

B anka m a l ı ...

93 47 542 724 36

A v a n s l a r : 265 741 364 35

G a y r i M e n k u l l e r ı [*]

1 281 841 24 D e m i r b a ş : [*♦]

110 380 73 H i s s e d a r l a r :

4 500 000 M u h te lif :

16 616 274 30

[*] 1.530.2'K) liraya sigortalıdır.

[**1 166.945

Y e k û n . .

1 384 512 664 56

M e r k e z B a n k a s ı n ı n

Onüçüncü hesap Yılı Bilançosu Rasif

T ü r k Lirası

S e r m a y e s 15 0 0 0 0 0 0 —

İ h t i y a t A k ç e s i

A d î ... - 11 0 3 2 5 6 0 4 0

F e v k a l â d e . . . 1 921 7 5 5 3 4

H u s u s î ... 6 0 0 0 0 0 0

H u su s î ( Harikamız k a n u n u M a d d e 1 9 ) . . . 22 2 0 6 3 9 18 9 7 6 522

13

T e d a v ü l d e k i B a n k n o t l a r >

D e r u h te edilen e v r a k ı n a k d i y e ... 1 2 8 1 9 8 5 8 7 —

Altın m u k a b i l i ... 1 8 4 10 2 9 8 0 — I R e e s k o n t m u k a b i l i ... 401 6 7 9 8 2 0 —

H â z in e y e y a p ı l a n altın k arş ılık lı a v a n s m u k abili

3 9 0 2 No. lı k a n u n muc. e m is y o n a k o n u l a n ... 2 5 0 0 0 0 0 0 J — 9 6 3 981 387 — 1

M e v d u a t t

A ltın : S a f i k i l o g r a m ... 5 3 0 5 , 107 7 4 6 2 0 5 7 8 5

T ü r k l i r a s ı ... ... 1 2 7 7 9 0 161 8 4 135 2 5 2 2 1 9 6 9 !

:)§ iO \ o . iı K a n u n a g ö r e h â z i n e y e a ç ı l a n a v a n s m u k a b i l i t e v d i o l u n a n a l t ı n l a r ı

S a fi k i l o g r a m ... 55 5 4 1 , 9 3 0 78 124 167 9 0 ;

D ö v i z T a a h h t t d a t ı >

a ) 3 1 3 3 No. lı K a n u n a g ö r e a l ı n a n d a n ... 1 1 8 0 8 941 77 b) 3 9 0 2 No. lı K a n u n a g ö r e a l ı n a n d a n ... 3 621 0 5 9 65

K lirin g a l a c a k lıl a r ı ... 13 6 6 8 561 26 29 0 9 8 562 68

M u h t e l i f t

M u v a k k a t a la c a k lıla r , d e p o z it o la r , h a v a le le r v e s a ire 72 6 5 3 2 5 4 41

Diğ-er a l a c a k lı h e s a p l a r ... 6 5 4 2 7 0 1 2 03 138 0 8 0 2 6 6 4 4

K â r : 5 9 9 9 5 3 8 7 2

Y e k û n . 1 3 8 4 5 1 2 6 6 4 5 6

Zimmet

Türkiye Cum huriyet 31 I 12 I 1 9 4 4 Tarihindeki

Türk Lirası

Verilen faizler ...

İdare m a s r a f l a r ı ...

Am ortism anlar ...

Müteferrik zarar ve masraflar

P r o v iz y o n l a r ...

Kâr ...

6 7 4 8 5

2 4 2 8 4 2 8

6 0 7 4 3

4 3 7 2 1 2 6

2 123 5 7 9

5 9 9 9 5 3 8 18

95 58

7 3

44 72

15 0 5 1 9 0 2

60

Merkez Bankasının

Kâr ve Zarar Hesabı Mâtlup