R u d o l f O e t k e r K o n s e r b i n a s ı . B i e l e f e l d - Almanya
M i m a r H. T i e t m a n n
( Bauvvelt. 4. 1932. B e r l i n ) d e n a l a n : M i m a r M a h m u d Bilen
Binanın p l â n ı bir büyük, bir küçük konser salonu ve b u n l a r a ıriüteallik ikinci derecede m a h a l l e r proğ-, r a m i l e garbi A l m a n y a m i m a r l a r ı a r a s ı n d a açılan bir m ü s a b a k a neticesinde vücuda getirilmiştir. İştirak eden 113 p r o j e içinde m i m a r Tietmann ve H a a k e bi- rinciliği k a z a n a r a k şehir belediyesinin mukavelesi ile inşaat p r o j e l e r i n i ve tafsilât resimlerini yapmışlar- dır. Binanın inşası tam iki sene s ü r m ü ş t ü r .
En öndeki geniş merdivenlerle biraz yükselen ve k u m taşı p l â k l a r i l e k a p l a n m ı ş b u l u n a n ön meydan- dan sonra binanın dokuz kemerli, sütunlu methali ge- liyor. Bu dokuz kemer Beethovenin dokuzuncu sim- fonisini temsil etmektedir. Ziyaretçiler bu sütunlu portali, rüzgârlığı, methal h o l ü n ü geçtikten sonra 3 0 . 0 0 X 3 5 . 0 0 m e b ' a d ı n d a b ü y ü k g a r d r o b a girerler.
B u r a d a n b ü y ü k konser s a l o n u n a dört esas merdiven çıkıyor. G a r d r o b u n a r k a t a r a f ı n d a p r o v a salonları, s a n a t k â r l a r için iki merdiven, ve ısıtma, havalandır- ma, elektrik tenviratı, kuvvei m u h a r r i k e y i idare sant- ralı vardır. Tesisatı idare santralının altında, b o d r u m katında hava o d a l a r ı ve iiıtma tesisatı inşa edilmiştir.
Zemin katta esas girişin sağ t a r a f ı n d a küçük g a r d r o b l a b e r a b e r ayrı bir methal ve merdiven vardır ki üst kattaki küçük konser salonuna aittir. Bu suretle her iki konser salonu ayni z a m a n d a ayrı ayrı kulla-
Sarı A l m a n m e r m e r i l e k a p l a n m ı ş dört esas mer- diven büyük g a r d r o b d a n bu g a r d r o b u n üzerindeki bü- yük konser s a l o n u n u n 6.00 m genişliğindeki gezinti yerlerine çıkar.
1 8 . 0 0 X 3 0 . 0 0 m eb'adındaki bu konser salonu parter, galeri ve a r k a d a b a l k o n d a n mürekkeptir. Par- ter 760 kişi alır. Önündeki p o d i u m (orkestra sahnesi) ayni genişlikte ve 10.00 m derinliğinde o l u p ön tara- f ı n d a k i müteharrik p l a t f o r m vasıtasile salona doğru 3.50 m büyüyebilir. Bu 90 muzisien ve 2 5 0 korist için k â f i d i r . Partere çıkan dört esas merdivenin ikisi de- vam ederek galeri katına çıkar. Galeri katında yan haricî d u v a r l a r ı n biraz içeriye alınmasile 24.00 m genişlik o l m u ş ve b a l k o n u n 14.00 m geriye uzatılma- sile galeri katında da 640 kişilik yer yapılmıştır.
P a r t e r ile beraber 1400 kişilik yer olur. Bu miktar vasat büyüklükte bir şehir için k â f i d i r .
Müzik podiuırçu altında iskemle deposu, o n u n ar- kasında da n o t a arşivi ve s a n ' a t k â r l a r l a orkestra şe- finin odası v a r d ı r . Nota arşivinin üstüne o r g konul- muştur.
P a r t e r k a t ı n d a binanın cephesinde 320 kişi alan oda musikisi salonu vardır. Bu salon gezinti mahal- line beş kapı ile birleşmiş o l u p büyük g ü n l e r d e bu salon f o y e r olarak kullanılır.
Dam altı katında projektion odası, dört hava de- ğiştirme k a m a r a s ı vardır.
A k u s t i k i ç i n t e d b i r l e r :
M ü s a b a k a d a en m ü h i m tutulan nokta salonun işit- me şeraitinin tam olması idi. Konser s a l o n l a r ı n d a her fikrin üstünde görülmesi lâzım gelen mesele de bu- dur.
Binanın çekirdeğini teşkil eden b ü y ü k konser sa- lonu 10535m3 hacmindedir. Hâkim şekli mustatildir.
- • a * »
Î l î f f f e . ' I 1 , ÎTİ- !!i n»iiM I ' |
«MMİ. bukom
Salonlar katı Bodrum katı
Galeri katı Giriş katı
Bu suretle girintili ve oyuklu m a h a l l e r d e lıasıl olan münasebetsiz ses t o p l a n m a l a r ı n d a n içtinap edilmiştir.
P o d i u m u n icabında büyütülmesi imkânile az mu- zisienlerin çaldıkları z a m a n d a meselâ solist konserle- rinde, Quartetlerde ve b u n a mümasil konserlerde san- atkârların çok büyük bir p o d i u m a çıkarak rahatsızlık hissetmelerinin ve fazla büyük p o d i u m u n bu cins sesler üzerinde f e n a tesir etmesinin önüne geçilmiştir.
Zira solist s a n ' a t k â r l a r , kendileri söyledikleri veçhile, kendi kendilerini işitmek i s t e r l e r ; yani kendilerine en yakın satıhların sese y a r d ı m eden iadelerini hissetmek isterler. L ü z u m u n d a n fazla büyük p o d i u m l a r d a ise sa- tıhların uzak olması dolayısile iadeler gecikeceğinden aksi s a d a l a r sesleri karıştırırlar.
Tavan ufkî inşa edilmiş ve kuvvetli u n s u r l a r l a bölünerek sesin iyi yayılması m ü m k ü n kılınmıştır.
Salonda k u l l a n ı l a n malzemenin intihabında bü- yük i h t i m a m gösterilmiştir. Her şeyden evvel ahşabın bol olarak kullanıldığı g ö r ü l ü r . F i l h a k i k a salon tavan, d u v a r l a r , galeri k o r k u l u ğ u ahşapla k a p l a n m ı ş ve po-
•dium a h ş a b d a n yapılmıştır. Zemin de a h ş a b d a n d ı r . Döşeme üzerine konan k a d r o n l a r ı n arasına bir şey d o l d u r u l m ı y a r a k arzu edilen derecedeki ihtizazı bo- zulmamış. Yalnız üst döşemenin altına konan ince bir
asfaltli çuha — mukavva ile gıcırdamasının önüne ge- çilmiştir.
A r k a d u v a r ve yan d u v a r l a r ı n a r k a duvara mü- vazî iki çıkıntısı sesi beledecek surette çelotex ve onun üzerine k a d i f e kaplanmıştır. Böylece b u n l a r ı n aksi se- da tevlit etmelerinin önüne geçilerek salonda temiz, b e r r a k seda elde edilmiştir.
Pencerelere çok çıkıntılı a h ş a p pervazlar yapıl- mış ve astarlı keten k a d i f e d e n perdeler asılmıştır.
Perdeler bilhassa m ü h i m d i r , çünkü sesleri iade eden cam pencere satıhlarını b o ğ a r l a r . G ü n d ü z y a n a açıl- d ı k l a r ı zaman da az satha m u k a b i l kalın k ı v r ı m l a r arzederek iyi vazifelerini y a p a r l a r .
Halk için açılır k a p a n ı r a h ş a b iskemleler kon- m u ş t u r . Boş kalacak iskemlelerin sesi beletmek kabi- liyetlerini arttırmak, ve binaenaleyh salonun az dol-
Yan cephenin parktan görünüşü ve gece Rccthovenin dokuzuncu
muş, çok dolmuş zamanlarında salondaki tantana [f | müddetini ayni miiktarda yapmak için iskemlelere bir kumaş veya buna benzer bir şey kaplanması düşünül- müşse de iktisadî sebebden yapılmamışdır.
Salonda kullanılan inşaat malzemesi akustik he- sablar göz önünde tutularak satıh kıymetleri itibarile birbirile o suretle imtizaç ettirilmiştir ki inşaat bittik- ten sonra görüldüğü veçhile tatlı bir ses tesiri ve sa- lonun cins ve büyüklüğüne uyan bir tantana müddeti elde edilmiştir.
İyi bir işitme imkânını temin edecek bu esaslı noktalardan başka bir sıra münferit şeraitin de nazar- dan uzak tutulmaması lâzıırçchr. Bunların ihmali akus- tik bozukluklar getirir. Bu meyanda meselâ büyük tenvir cisimlerinin sayısı, şekilleri ve tanzimleri; ha- va çekme ve taze hava sevketme şekli, gürültüsüz van- tilation tesisatı ve saire vardır. Bunlar için iyi ölçü ve vantilationların iyi tecridleri lâzımdır,
i n ş a a t t a r z ı :
Birbirine merbut U - profillerinden müteşekkil direklerin araları duvarla .örülüp üzeri tüf taşı plâk- larile kaplanmıştır. 430 ton »ağırlığındaki demir iske- let bir vinç vasıtasile bir taraftan monte edilirken, biten kısımlarda duvarlar tuğla ve Sclnvemmstein ile örülmüştür. Tavan içi boş tuğlalar ve bimsbeton plâklarile yangından müteessir olmaz şekilde yapıl-
[*] Tantana sodanın bir miktar uzamasıdır.
Tantananın fazla uzaması can sıkar. Tantanadan mah- rum yerler de hiç bir işe yaramaz. Binaenaleyh ku- laklarımızın alıştığı kadar bir tantana temin edilmek lâzımdır. Bu miktar Sahibinin Sesi ve Colombia fab- rikaları stüdyolarında 1 — 1.5 saniyedir. (Mimarın 1933 11 ve 12 inci sayılarında Prof. Salih Muradın makalesinden).
gerüniişii. Aydınlık dokux yüksek kemer simfonisini hatırlatıyor.
Bina 1.5 milyon Marka (750.000 lira) yapılmış o- lup 1 m3 inşaat fiatı 34 Marka (17 lira), tefrişatla beraber 37 Marka (18.5 lira) geliyor.
I s ı t m a v e h a v a l a n d ı r m a :
1400 dinleyici ve 340 muzisienin yanyana dol- durdukları büyük salonda taze hava, sıcaklık, ışık ve kuvvei muharrike temini mühim bir mesele idi. Bun- lara müteallik tesisat için inşaat fiatmın 1 / 5 i kabul edilmişti. 1 m3 için 8 Mark (4 lira) masraf, bütün tesisatların, ışık cisimleri ve duyarlarla beraber inşa edilen hava kanallarının da buna dahil olduğu düşü- nülürse fazla görülmez. Bu teknik installation işlerinde mimarî fikirleri, inşaat şeklini, salonun akustiğini da- ima göz önünde tutmalıdır. Meselâ salona sevkedilen havanın az rütubetli olması neticesinde salondaki ah- şap kaplamanın fazla kuruması, bu havanın şevkinde yapılacak hata salonun işitme kıymetine tesir ederler.
Binanın ısıtılmasında kok kullanılıyor. Kömüı üstteki kapaklardan 120 tonluk kömürlüğe boşal- tılıyor. Kullanılan kalorifer cinsi alçak tazyikli bu- har kazanlarıdır. Zira bina kışın don günlerinde uzun müddet kullanılmıyacağından buhar tercih edilmiştir.
(Bizim memlekette arasıra sıcak su kaloriferleri do- nar. Binaenaleyh böyle bir müddet yanmıyacak kalo- riferler buharlı intihap edilmelidir.)
Gerek mütenavip işlemesi, gerek bodrumdaki ha- va ısıtma tesisatını küçültmesi, küçük radiatörler do- layısile alçak tazyikli buhar kaloriferinin sıcak su kaloriferine nazaran % 30 bir tasarrufu olmuştur. En alçak haricî sühunette 240 m2 kazan sathı vasıtasile saatte 1700000 W. E. istihsal edilir. Her m3 inşaat için 42. Kazanlardan çıkan buhar hava ısıtma tesisa- tına ve radiatörlere gider. Hava ısıtma tesisatına sa:
•atte 1.200.000 W. E. binanın diğer yerlerindeki radi- atörlere de 500.000 W. E. hesap olunmuştur.
.Mikyas takriben 1:25,0.
Thze hava aşağıda soldan geliyor, hava filtresinden, ilk ısıtıcıdan, rütubetlendiriciden geçerek muhtelif
kanallarla salonlara, gardroblara gidiyor.
Havalandırma ve hava ısıtma tesisatı kalorifer kazan dairesinin bitişiğindedir.
Büyük konser salonu bu tesisatla hem havalan- dırılıyor, hem ısıtılıyor; küçük:konser salonu, her iki gardrob, prova salonu bu tesisatla yalnız havalan- dırılıyor, ısıtılmaları ise buhar radiatörleri ile temin ediliyor. Bu işler için hava tesisatından saatte 90000 m3 hava geçiyor. Yantilationlar vasıtasile "salonlardan çıkarılan hava giren havanın takriben üçte ikisini teş- kil ediyor ki . bu suretle salonlarda, yanlarındaki di- ğer mahallere .nazaran 1-—2 mm fazla tazyik elde ediliyor.
Gezinti mahalleri ve 'aptesaneler yalnız hava at- ma tesisatını ihtiva ediyor ki bu suretle ikinci derece- de mahaller gardroblar da dahil olduğu halde alçak tazyiklidirler.
Taze hava binanın garbında bir hava bacası va- sıtasile saniyede 1 m süratle başlıyarak emilir. Hava filtresinde temizlenir, ilk ısıtıcıda ısıtılır, püskürtül- müş sudan mürekkep bir süzgeçten geçerek tekrar te- mizlenir ve % 80 relativ rütubetlenir ki salonun ah- şab kaplamalarının fazla kurumasının önüne geçilir.
Teneffüs için de bu kadar bir rütubet arzu edilir.
Hava ile beraber giden su damlalarını çeviren bir süzgeçten de geçtikten sonra hava muhtelif istikamet- lere ayrılır ve bu hava ayni zamanda ısıtmak için kullanılacaksa ikinci ısıtma aletinden geçip hava yol- larına dahil olur. Bir santraldaıı açılıp kapanan ka- paklar vasıtasile (bu kapaklar şakulî p.aııcur gibidir) binanın her mahalline giden hava idare edilir. Büyük salonun havası alınıp ısıtılarak tekrar salona sevke- dilir. Bu suretle iktisadî bir teshin elde edilir. Resim- lerde hava ısıtma tesisatının yeri ve tefsilâtı görülü- yor.
Kışın az rütubetli açık havada teneffüsün rahat olması gösteriyor ki teneffüs cihazımıza giden hava- nın rütubetini onun istediği miktarda yapmalıdır. Ka- loriferle teshin edilen yerlerde fazla bir rütubet de- recesi olduğu halde havanın kuruluğundan şikâyet e- dildiği işitilir. Bu kusur rütubetin yokluğu ile izah edilemez. Radiatörlerin satıhları ısındıkça fazla ku- ruyup uçuşniıya başlıyan toz zerrelerinin teneffüs ci- hazına temas ederek rahatsız etmelerinden insana bu his gelir. İşte bu sebeplerden dolayı bir hava filtre cihazı ve bir hava yıkama aleti konulmuştur. Hava filtresinde toz zerreleri venturo denilen prensip da- hilinde cereyan eden hava filtre aleti üzerindeki' yağ ağı vasıtasile yakalanır; bundan sonra üç alet vası- tasile havanın rütubeti ölçülerek yıkama tertibatı bu- na göre ayar edilir. Hava bundan sonra ısıtma radi- atöründen geçer. Radiatör içindeki buhar 100 derece- dir; radiatörün haricî sathı vasatî 80 derecede olup arasından geçen taze hava 70 derece ısınır. Havanın taksim olduğu kanalların arkasında ikinci ısıtma ra- diatörü ve beton satıhlar içinde lıavayi sevkeden van-
Büyük salonun tenviri.
Tavandan aşağıya ışık veren kuvvetli projektörler, sallan- dırılmış olan cam avizeler va- sıtasile salonu aydınlamıyorlar.
28X30 m eb'adında büyük salonun galeriye doğru görünüşü.
1400 kişilik yer. Tavan, duvarların alt kısmı, korkuluk ahşab kaplı. Arka duvarlar Celotex plâkları ve onun üzerine sesi beleden kadife kaplı. Yan korkulukların altından zeminden 2.5 m yüksekte salona lıava sevke- diliyor. Hava defeden delikler de tavandaki kalın çizgilerin altındadır.
320 kişilik oda musikisi salonu, podiurn duvarları ahşab kaplı. Bu salon kapıların açılması halinde bü- yük salonun fuayesi olarak kullanılıyor.
Büyük salonun podiumu. 18 m geniş ve 10 m derindir. Bir platform vasıtasile salona doğru 3.5 m büyüyebilir. Ve. 90 muzisien ve 250 korist için yer olur.
Podiumun arkasında 10.5 m geniş ve 6.5 yüksek org açıklığı vardır.
tilatörler vardır. Burada havanın sürati saniyede 10 metreye kadar çıkar. Hasıl olan gürültü araya kona- cak ses beleden tartibatla münferit odalara giden ka- nallara nakledilmez. Celotex ile beslenmiş tahta ku- tular. yelken bezi ile bu iş görülür.
Hazırlanan bu hava binada belli olmıyacak şe- kilde ilâve edilmiş kanallar vasıtasile yerlerine sev- kedilir. Hararet kaybolmaması için bu kanalların iyice isole edilmesi icap eder. Isolation için Bimsbeton plâk- ları ve üzeri hususî bir yağla tılâ edilmiş şeker kamışı elyafı lâvhaları kullanılır. Zemin altındaki hava kanal- ları ise Heraklith ve Tekton ile giydirilir.
Büyük salona sevkedilecek hava şakulî borulardan
gelerek büyük gardrobun tavanından yine şakulî hava bacalarına cereyan eder. Zeminden 2.5 m yükseklikte saniyede azamî 0.80 m süratle salona dahil olur.
Hava miktarı hararet ihtiyacı cephesinden hesap edilmiştir. Yani salonu 20 derecei harerette tutmak i- çin lâzım gelen hava sevkediliyor. Bu hava salona girerken 40 derece olarak tesbit edilmiştir. Hararet derecesine göre hesap edilmiş olan bu hava miktarı teneffüs için icap eden hava miktarından büyüktür.
Salon tam dolu olduğu zaman adam başlna düşen 35 m3 hava kâfidir.
Kullanılmış havayı götüren kanallar salonun ta- vanındadır. Buradaki vatilâtörlerin hiç bir gürültü
çıkarmamaları için her ihtimam yapılmıştır. Vanti- latörler beton plâk ve mantar tabakası üzerine ve sesi beleden cisimlerle ikinci bir beton plâğı üzerine oturuyor. Bundan başka beton kabı da şeker kamışı elyafı lâvhalarile isole edilmiştir.
Havalandırma ve ısıtma tesisatının idaresi bir ısıtıcı memur ve bir makinist tarafından bir santral- dan idare olunur. Bu santralden 16 adet vantilatör, hava kanalları pancurları, esas buhar tanzimi idare ediliyor. Muhtelif ölçü aletleri vasıtasile hava mikta- rı, hava sürati, geçen hararet miktarı, rütubet miktarı ölçülür ve bunlar vasıtasile salonda rahat hissi uyan- dıran hava tazyiki ve derecei hararet ayar edilir.
I ş ı k v e k u v v e i m u h a r r i k e : Ayni idare santralında bütün tenvirat ve mu- harrikenin idaresi vardır. Salonlar için olan elektrik tablosu o suretle yapılmıştır ki ışıkçı, konser salonunu her zaman görebilir. Bir konser başlamazdan evvel bütün tenviratı yakar; müsamere esnasında tasarruf ve sahne tekniği dolayısile tam tenviratın üçte birine indirir.
Tenvir noktaları ışık menbalarının seçiminde mi- marî fikirlerin müsaadesi nisbetinde mütecanis ve kâfi tenvir temin edilmiştir. Işık menbalarının göz kamaştırmalarına mâni olunmuştur.
Fakat bugün sevilen bilvasıta (indirect) tenvi-
rattan iktisadî olmadığı için kaçınmalıdır. Büyük sa- londa tenvirat için tavanda açılmış yuvarlak delik- lerin arkasında yanan pıojektörler ve bu deliğe ka- panan inip çıkıcı büyük cam fanuslar intihap edil-
Sütunlu portala konan projektörlerle binanın mimarisi geceleyin de ziyaretçiler üzerinde büyük bir merasim tesiri yapıyor.
Bina ekseriya boş duracağı ve bazı odalara az girileceği için otomatik yangın haber verme tesisatı yapılmış olup hararet yükselmesini tesisatı idare santralına ihtar ediyor, hararet yükselmekte devam ederse itfaiyeye haber veriyor.
O r g :
Son teknik tesisat -olarak 53 register ve 4300 düdüklü org zikredilir. Organist üç sıra tuş ve bir pedal vasıtasile elektrik ile çalıyor. Bir tuşa basıldığı zaman bir cereyan veriliyor. Bir mıknatıs bir sedda- deyi açıyor ve tazyik edilmiş hava o düdüğü işletiyor.
•
4 senedir bu binada konserler verilmektedir. Biııo her sahada mükemmel çalışıyor. Mimarlık san'atının, el san'atlarının, teknik ve fen işinin ayni zamanda hususî çalışan mimarların asîl ve yaşıyan bir eseri olarak yükseliyor.
