EĞİTİMİN
PSİKOLOJİK
TEMELLERİ
EĞİTİM – PSİKOLOJİ İLİŞKİSİ
Eğitim bilimi insanda davranış değişikliğini gerçekleştirmek için kuramlar ve ilkeler ortaya koymaya çalışırken, psikoloji bilimi de insan davranışlarını açıklamaya çalışır.
Eğitim ile psikolojiyi kapsayan bilim dalına eğitim psikolojisi denilmektedir.
Eğitim psikolojisinin en önemli ilgi alanları Gelişim ve Öğrenme Psikolojisidir.
Gelişim psikolojisi; insanın yaşamının başlangıcından sonuna kadar geçirdiği bedensel, bilişsel, duyuşsal ve sosyal yönlerden gelişimini ve değişimini inceler.
Öğrenme psikolojisi de insanın nasıl öğrendiğini açıklamaya çalışır.
İnsan Gelişimi
Gelişimi bilmenin faydaları;
-İnsanın psikolojik yönden gelişmesinde etkisi olan temel etmenler hakkında bir anlayış kazanılır.
- organizmanın karşılaştığı psikolojik sorunlarının tanınmasına yardımcı olur.
GELİŞİM:
1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.
2. Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir.
3. Gelişim nöbetleşe devam eder.
4. gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur.
5. gelişim genelden özele doğrudur.
6. Gelişimde kritik dönemler vardır 7. gelişim bir bütündür
Bedensel Gelişim
Doğum öncesi 0-2 yaş
2-6 yaş 6-12 yaş 12-18 yaş
Bedensel Gelişim
Doğum öncesi dönem:
Annenin yumurtası ile babanın sperminin birleşmesiyle başlar. Döllenmiş yumurtaya Zigot denir.
Zigotun bölünmesiyle hücre grupları oluşmakta, değişik aşamalardan gerçek insan yavrusu oluşmaktadır.
Döllenmeden ortalama 280 gün sonra da doğum gerçekleşmektedir.
Annenin hamilelik döneminde geçirebileceği hastalıklar, olumsuz çevre koşulları, beslenme, ruh hali ve alınan maddeler, yeni doğacak olan bebeği etkilemektedir.
0-2 yaş: -Doğumdan sonraki ilk yılda bedensel gelişim çok hızlı olmaktadır.
- Bir yaşın sonunda bebek, doğum boyunun yaklaşık yarısı kadar uzar.
-Ağırlıkça artmada doğumdan sonra hızlıdır.
-Bebek 2 yaşına kadar doğuştaki boyunun üçte ikisini kazanır.
-6-7 aylıkken oturma, 9-10 aylıkken emekleme, 13-14 aylıkken yürüme kendini gösterir.
Bedensel Gelişim
2-6 yaş: -Önceki döneme göre daha yavaş ilerler.
- 4 yaşındaki bir çocuğun boyu doğumdaki boyunun iki katıdır.
-Ağırlıkta boy ile orantılı olarak artar.
-6 yaşına geldiğinde doğum ağırlığının ortalama yedi katına ulaşır.
- Sinir sistemi büyük ölçüde tamamlanır.
- Kalp atışı hızı 6 yaşına doğru azalarak yetişkinin kalp atış hızıyla benzerlik göstermektedir.
-3-4 yaşlarında geri geri yürüme, ani dönüş ve duruşları becerir.
- 4-5 yaşlarında tırmanma, sıçrama, atlama, takla atma gibi hareketleri başarabilir.
- 5-6 yaşlarında hareketlerinin koordinasyonu düzgündür.
Bedensel Gelişim
6-12 yaş:
- Çocukların büyüme hızında önemli yükselmeler görülmez.
Boy uzaması yavaştır.
Yıllık boy artışı ortalama olarak beş buçuk santim kadardır.
On bir, on iki yaşına gelen çocukların boyu ortalama 145 cm dolayındadır.
7 yaşına gelen bir çocuğun ortalama ağırlığı 24 kg’dır
-11-12 yaşında kızların ağırlığı genelde erkeklerden fazladır.
- 11 yaşına gelinceye kadar kaslar iyice3 gelişir ve beceri isteyen el işleri, sanatsal etkinlikler ve müzik aleti çalmaya yönelim başlayabilir.
Bedensel Gelişim
12-18 yaş:
- Ergenlik dönemi olarak da adlandırılır.
- Buluğ dönemi cinsiyet salgı bezlerinin, etkin duruma gelerek cinsiyet hormonu üretimiyle başlar.
- Bu dönemin tüm aşamaları ve olayları bütün bireylerde aynı sırayı izlemez.
- 12-18 yaş döneminde bedensel değişim hızlıdır.
- Bedenin yapısında önemli farklılıklar görülür.
- Önce eller ve ayaklar büyür, sonra kollar ve bacaklar, daha sonra da beden gelişir.
- İskelet sistemindeki hızlı değişme, hızlı boy artışı, vücudun değişik organlarındaki değişme, ergenin beden eşgüdümünü sağlamasına neden olur.
BİLİŞSEL GELİŞİM
Jean Piaget kuramı:
1. Duyusal motor dönemi 2. İşlem öncesi dönem 3. Somut işlemler dönemi 4. Soyut işlemler dönemi
Duyusal Motor Dönemi
- Bu dönem 0-2 yaşları kapsar.
- Yeni doğan bebekler dış dünyaya refleksleri ile tepkide bulunurlar.
- Bebekler kendilerini ve dış dünyayı duyularını ve motor becerilerini kullanarak anlarlar.
- Nesne sürekliliği kazanır.
- Benlik aşamalı olarak çevreden ayrışır. Çocuklar bedenlerinin sınırlarını keşfeder ve kendilerini varlıkların dünyasında bir varlık olarak görürler.
İşlem öncesi dönem
- 2-7 yaşı kapsar.
- Varlıkları ve olayları temsil etmek için semboller kullanabilirler.
- Bu dönem çocuğun yapamadıkları ile tanımlandığı bir dönemdir.
-Çocukta mantıklı düşünme işlemi gelişmemiştir. Bu nedenle nesnelerin görüntülerinin etkisinde kalırlar.
- Bilişsel yapıları «korunumu» kavrayabilecek düzeye erişmemiştir.
Benmerkezci konuşmalar etkindir.
Somut işlemler dönemi
- 7-11 yaş dönemini kapsar.
- Sıralama, sınıflandırma ve karşılaştırma yapabilecekleri şemaları gelişmiştir.
- Somut nesnelerle bağlantılı sorunları bilişsel olarak çözebilecek, işlemleri tersine çevirebilecek bilişsel yapıya sahip olurlar ve korunum kavramını kazanırlar.
- Varlıkları bazı boyutlara göre düzenlenmiş varlık serilerine uydurarak gruplama yapabilir.
Soyut işlemler dönemi
- 12 yaş ve sonrasını kapsamaktadır.
- Bu dönemde bilişsel işlemler yalnızca somut varlıklarla sınırlı değildir.
- Sözel ve mantıksal durumlara, gerçek olduğu kadar olasılıklara, şimdi olduğu kadar geleceğe de yönelik bir düşünce biçimi oluşur.
- Bu dönemde bir soruna değişik açılardan yaklaşabilir.
- Genelleme, tümevarım, tümdengelim, olasılıklı düşünme, denence kurma, soyut kavramlar kullanma gibi bilişsel işlemleri yapabilecek düzeye ulaşır.
Ahlak gelişimi
Kohlberg
Düzey ı: Gelenek Öncesi: Cezadan kaçınma eğilimi, ödül sağalama güdüsüyle dışsal güdülere göre yargılarda bulunma.
Yargılar nedenlere göre değil, sonuçlara göre yapılmaktadır.
1.Bağımlı Ahlak Anlayışı: Büyüklerin diğer bir deyişle güçlülerin koyduğu kurallara uyulması gerektiği inancı vardır. Ceza almaktan çekinirler.
2. Araçsal amaç aşaması: Kuralların kesin ve değişmez olmadığını kabul etmeye, herhangi bir şeyin birden fazla yönü olabileceğini anlamaya ve göreceli düşünebilmeye başlarlar. Çocuklar, büyüklerin koydukları kurallara kendilerine uygun bulduklarında uymaktadırlar.
Ahlak gelişimi
II Geleneksel Düzey: sosyal düzeni korumaya ve toplumsal beklentilere uygun davranmaya yöneliktir. Dışsal denetimler söz konusu olmakla birlikte, olayları diğer kişilerin açısından görebilmekte ve onların yargılarına saygı duymaktadır.
1. Kişilerarası Uyum: iyi çocuk eğilimi aşamasında olarak da adlandırılır. Bu aşamada arkadaş
gruplarına girer ve kişilerin yaptıklarının neyin «iyi» olduğuna göre değerlendirildiğini görür. İyilik güdüler ve duygular açısından tanımlanır. Davranışı yapan kişinin güdüsünün ve duygularının iyi ya da kötü olması yargıyı etkilemektedir.
2. Toplumsal sistem aşaması: Otorite ve sosyal düzenin sürdürülmesi aşaması olarak da adlandırılmaktadır.
Toplum onayı imgesi şekillenmektedir. Doğru olan davranış her iyi ve anlayışlı kişinin onayladığı davranıştır. Burada genel sosyal düzene daha geniş kapsamlı bir bakış göze çarpmaktadır.
Kurallara uyma sosyal düzeni sürdürebilmek ve koruyabilmek açısından önemlidir.
Ahlak gelişimi
III. Gelenek Sonrası Düzey: Bu düzeyde kişi, içsel düşünme ve yargı süreçlerine bağlı olarak evrensel geçerliği olan ilkelere göre yargılama eğilimi gösterir.
1. Demokratik olarak kuralları kabul etme: Kanunlar ve kuralları, insanların uyum içinde yaşayabilmeleri için üzerinde toplumun anlaştığı araçlar olarak görürler. Eğer kanunların ve kuraların, gereksinimlerini karşılamadığını hissederlerse, onları demokratik işlemler ve ortak kararlar yoluyla her zaman değiştirebilirler.
2. Evrensel ilkeler aşaması: Kanunların üstüne çıkan belli soyut evrensel ilkelerin açık
kavramlaşmasını kazanırlar. Bu ilkeler bütün insanlık için adaleti ve kişilerin onurunu içerir. Bu şekilde düşünebilen, ikili sosyal düzenin önemini kabul etmekle birlikte, her düzenli toplumun bu çok önemli ilkeleri tam olarak sağlayamadığını da kabul eder.
Psiko seksüel gelişim
Sigmund Freud
Oral dönem: 0-1 yaş (Ağız)
Anal dönem: 1-3 yaş (Tuvalet eğitimi) Fallik Dönem: 3-6 yaş (cinsellik duygusu)
Gizil Dönem: 6-12 yaş (okul ve aynı cinsle oynanan oyunlar)
Genital dönem: 12 yaş ve üstü (cinsel duyguların farklı cinse yönelmesi)
Psiko sosyal gelişim
Erik Erikson
1. Güven ya da güvensizlik: 0-1 yaş
2. Özerklik ya da utanç ve kuşku: 2-3 yaş 3. Girişime karşı suçluluk : 4-5 yaş
4. Beceriye karşı aşağılık duygusu: 6 yaş ve ergenlik 5. Kimliğe karşı kimlik karmaşası: 12-18 yaş
6. Yakın ilişkilere karşı soyutlanma: 18-26
7. Üretkenliğe karşı duraklama: Orta yetişkinlik
8. Benlik bütünleşmesine karşı umutsuzluk : İleri yetişkinlik
Gelişimi etkileyen etmenler
Kalıtım Aile çevre
İnsan öğrenmesi
Davranışçı yaklaşımlar (skinner, klasik koşullanma, edimsel koşullama) Yapısalcı yaklaşımlar (bilgi oluşturma)
Bilişsel yaklaşımlar (brunner)
Kaynak
Zeki Kaya, «Eğitimin Psikolojik Temelleri», ed: Özcan Demirel, Zeki Kaya, Eğitime Giriş, 14. Baskı, Pegem Akademi, Ankara 2018, ss. 97-121.
