Güney gökkürede ve düflük enlemde yer alan tak›my›ld›zlar y›l›n belli dönem-lerinde gökyüzünde yükselirler. Kuzey yar›küreden gözlem yapt›¤›m›z için, ku-zey gökkutbuna yak›n olan tak›my›ld›zlar y›l›n daha uzun bir dönemi boyunca, da-ha düflük enlemlerde ve güney gökküre-de yer alan tak›my›ld›zlarsa daha k›sa süre ufkun üzerinde bulunurlar.
Nas›l Kutupy›ld›z› hiç batm›yorsa, ku-zey kutbuna aç›sal uzakl›¤› 40°’den az olan y›ld›zlar da hiçbir zaman ufkun al-t›nda kalmaz. Do¤al olarak, bu Dünya üzerinde bulundu¤umuz enleme ba¤l›d›r. Örne¤in kuzey kutbunda olsayd›k, kuzey gökküredeki y›ld›zlar›n hepsini ayn› an-da görebilirdik. Üstelik, buraan-da
Kutupy›l-d›z› tam baflucumuzda yer alaca¤›ndan ve bütün y›ld›zlar da onun çevresinde da-iresel yollar izleyerek dolan›yor görüne-ce¤inden hiçbiri batmaz. Ekvatorda ol-sayd›k, Kutupy›ld›z› kuzey yönünde ve ufukta yer al›rd›. Burada, kuzey ve gü-ney yar›kürelerin bütün y›ld›zlar›n› göre-bilirdik; ancak her y›ld›z do¤duktan 12 saat sonra batard›.
Kutupy›ld›z›’na uzakl›¤› 40°’den az (gök ekvatorundan uzakl›¤› ya da dik aç›kl›¤› en az 50°) olan tak›my›ld›zlara, Büyük Ay›, Küçük Ay›, Kral, Kraliçe ve Ejderha’y› örnek gösterebiliriz. Bu ta-k›my›ld›zlar›n konumu mevsime göre de-¤iflse de, onlar› y›l›n herhangi bir zama-n›nda; buna karfl›l›k, dik aç›kl›¤›
50°’den düflük olan y›ld›zlar› y›l›n ancak belli dönemlerinde görebiliriz.
Gök ekvatorunun güneyinde yer alan tak›my›ld›zlarsa, y›l›n birkaç ay› süresin-ce belli saatlerde görülürler ve ufuktan pek fazla yükselmezler. Akrep ve Yay’›, bu tak›my›ld›zlara örnek olarak göstere-biliriz. Yay ve Akrep tak›my›ld›zlar› ol-dukça güneyde olduklar› için gökyüzün-de pek yükselmezler. Bu tak›my›ld›zlar, yaz aylar›nda ve sonbahar›n ilk haftalar› boyunca gözlenebilirler.
Yay Tak›my›ld›z›’n›n bulundu¤u böl-ge, gökyüzünün en zengin bölgesidir. Çünkü, Samanyolu’nun merkezi bu do¤-rultudad›r. Burada, bir çokderin gökyü-zü cismi bulunur. Bunlar aras›nda özel-likle aç›k ve küresel y›ld›z kümeleri a¤›r-l›ktad›r.
Gezegenler ve Ay
Mars, akflam gökyüzündeki en parlak
gezegen. Gezegen, –2 kadir parlakl›kta ve Günefl batt›¤›nda güneydo¤u ufku üzerinde yer al›yor. Temmuz bafl›nda, gezegen yaklafl›k 20 aç› saniyesi çap›n-da. Bu da onu teleskoplu gözlemler için iyi bir hedef yap›yor. Ay›n sonuna do¤ru, gezegenin görünür çap› biraz azalarak 18 aç› saniyesine düflecek. Yine de bu büyüklük bile, gezegenin 1990 y›l›ndaki yak›nlaflmas›ndan bu yana gerçekleflen tüm yak›nlaflmalarda oldu¤undan daha fazla.
Mars, Temmuz bafl›nda güney ufku üzerindeki en yüksek noktas›na saat 23:30 sular›nda ulafl›yor. Gezegen gök-yüzünde pek fazla yükselmedi¤i için, at-mosferin olumsuz etkilerinden
olabildi-104Temmuz 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
Yay ve Samanyolu
Gökyüzü
A l p A k o ¤ l u YAY (ÇAYDANLIK) Antares¤ince az etkilenmek bak›m›ndan, bu s›ralar gözlem yapmak en iyi-si. Ay sonuna geldi¤i-mizdeyse gezegen bu konuma 21:30 s u l a r › n d a ulafl›yor. Ay›n ortala-r›nda, Venüs ve Satürn, Mars batt›k-tan k›sa bir süre sonra, saat 03:00 su-lar›nda do¤u-yor. ‹ki geze-gen ve Bo¤a’n›n k›rm›z› dev y›ld›z› Aldebaran birbiri-ne çok yak›n konum-dalar. Venüs, en büyük uzan›m›na geçen ay ulafl-m›flt›. Ancak, kuzey yar›kü-rede bulunan gözlemciler için, gezegen Temmuz ay›nda ufuktan biraz daha yükselecek. Yani bu s›ralar gezegen sabah gözlemleri için çok uygun konumda.
Satürn ve Aldebaran, ay bafl›nda Ve-nüs’ün biraz alt›nda yer al›yor. Günler ilerledikçe, ikisi de yükseliyor ve 13 Temmuz sabah›, üçlü her bir kenar› 4° olan bir eflkenar üçgen oluflturuyor. Sa-türn ve Aldebaran, Venüs’ün parlakl›¤›
yan›nda biraz sönük kal›yor; ancak, yine de ikisi de gökyüzünün en parlak gökci-simlerinden. Bu yak›nlaflma, 13 Temmuz sabah› erkenden kalkt›¤›n›za de¤ecektir.
15 Temmuz’da üçlü hemen hemen ay-n› yükselime geliyor. Bu s›rada, Venüs
ve Satürn, birbirlerine 0,7° yak›nlaflacaklar. Bu, iki ge-zegenin bir teleskoptan bak›ld›¤›nda ayn› görüfl alan›nda olaca¤› an-lam›na geliyor. Üs-telik bu s›rada ge-zegenlerin görü-nür büyüklükleri de hemen he-men ayn› ola-cak. Tabii, par-lakl›klar›ndaki belirgin fark› hemen görecek-siniz. Çünkü, Ve-nüs –4,1 kadirle parlarken, Satürn +0,2 kadirle parl›-yor. 17 Temmuz sa-bah›, Venüs, Satürn ve Aldebaran’dan oluflan üçlüye hilal evresindeki Ay da kat›l›yor.
fiimdi, 13 Temmuz sabah›na dönelim. Günefl do¤madan yaklafl›k 45 dakika önce do¤u-kuzeydo¤u ufkuna bakarsan›z, Jüpiter’i ve onun hemen 2° sol üstünde Merkür’ü görürsünüz. ‹ler-leyen günlerde Jüpiter yükselmeyi sürdü-rürken, Merkür giderek alçalacak. Ay›n sonlar›nda, Jüpiter ve Venüs birbirlerine iyice yak›nlaflm›fl olacaklar.
Ay, 5 Temmuz’da dolunay, 13
Tem-muz’da sondördün, 20 TemTem-muz’da yeni-ay, 27 Temmuz’da ilkdördün evrelerin-den geçecek.
105
Temmuz 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
1 Temmuz saat 23:00; 15 Temmuz saat 22:00; 31 Temmuz 21:00’de gökyüzünün genel görünüflü
Kraliçe Kral Kertenkele Kartal Yunus O¤lak Kanatl› At Andromeda Kalkan Yay Ku¤u Büyük Ay› Berenices’in Saç› Küçük Ay› KUZEY GÜNEY BATI DO⁄U Ejderha Zürafa Vaflak Aslan Baflak Çoban Herkül Lir Kuzey Tac› Kutupy›ld›z› Deneb Regulus Spica Antares Mars Arcturus Vega Altair Terazi Erbo¤a Akrep Y›lan Y›lanc› Karga 18 - 19 Temmuz sabah›
Günefl do¤madan k›sa bir süre önce 13 Temmuz sabah›
Günefl do¤madan k›sa bir süre önce
Aldebaran Ülker Satürn Venüs Ay (19 Temmuz) Ay (18 Temmuz) Capella ARABACI Jüpiter Jüpiter Merkür DKD DKD Merkür
Temmuz ay›nda Jüpiter’in “Galileo Uydular›” olarak da bilinen dört büyük uydusunun gezegene
göre konumlar›. 1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9