Ekim ay›nda, hava karard›ktan sonra O¤lak Tak›my›ld›z› güney yönünde yüksel-mifl oluyor. Bu tak›my›ld›zdan, y›ld›zlar› pek parlak olmad›¤› ve tak›my›ld›z s›n›rla-r› içinde pek fazla derin gökyüzü cismi yer almad›¤›ndan pek s›k söz edilmez. Ancak, y›ld›zlar› sönük olmakla birlikte gökyüzün-de bulunmas› kolay olan tak›my›ld›zlardan biridir. Bunun nedeni, çevresindeki y›ld›z-lar›n oldukça sönük olmas›d›r. Tak›my›ld›-z›n en parlak y›ld›z› olan Deneb Algedi (δ O¤lak) 3 kadir parlakl›ktad›r. 3,8 kadir parlakl›ktaki Algedi (α2O¤lak) ve 4,5 ka-dir parlakl›ktaki α1 O¤lak, güzel bir çift oluflturur. Bu y›ld›zlar› ç›plak gözle ay›rte-debilirsiniz.
O¤lak Tak›my›ld›z› s›n›rlar› içinde yer alan tek Messier cismi M30 küresel y›ld›z kümesidir. Toplam parlakl›¤› 7,5 kadir olan bu kümeyi bir dürbünle silik bir ›fl›k
kümesi olarak görebilirsiniz. E¤er gözle-minizi bir teleskopla yaparsan›z, kümenin birkaç parlak y›ld›z›n› da görmeniz olas›.
Gezegenler
Mars, akflam Günefl batt›ktan sonra gü-ney ufku üzerinde parl›yor. Ay süresince yavafl yavafl bizden uzaklaflan gezegenin parlakl›¤› da buna ba¤l› olarak biraz aza-lacak. Ay bafl›nda –0,4 kadirle parlayan gezegen, ay sonunda 0 kadirle parlaya-cak. Uzaklaflman›n etkisiyle, gezegenin ça-p› da azalaca¤›ndan, teleskoplu gözlemler giderek daha da zorlaflacak. Yine de, ge-zegen ç›plak gözle bakan gözlemciler için çok iyi konumda. Hava karard›¤›nda ilk ortaya ç›kan gökcismi olma özelli¤ini ko-ruyor. Ayr›ca, güney yönünde turuncu ren-giyle kendini hemen belli ediyor.
Ay›n hemen bafl›nda, yani 30 Eylül’ü 1 Ekim’e ba¤layan gece, Mars, Çaydanl›k’›n (Yay Tak›my›ld›z›) sap›n›n en parlak y›ld›z› olan Nunki’nin yar›m derece kuzeyinde yer alacak. Ancak, ayn› günün akflam›, ge-zegen do¤uya kaym›fl olacak ve aralar›n-daki uzakl›k yaklafl›k 50 aç› saniyesi ola-cak. Mars, ay süresince gökyüzüne göre do¤uya do¤ru hareketini sürdürecek. Mars’›n bu hareketini ç›plak gözle izleye-bilirsiniz. Ç›plak gözle yapaca¤›n›z göz-lemlerle, bir günde bile gezegenin y›ld›z-larla karfl›laflt›r›ld›¤›nda belirgin olarak yer de¤ifltirdi¤ini göreceksiniz.
Ekim’de, Mars’la birlikte, akflam hava karard›ktan hemen sonra gözleyebilece¤i-niz iki gezegen Uranüs ve Neptün. Ancak, bildi¤iniz gibi, bu gezegenler çok sönük ol-duklar› için genellikle ç›plak gözle gözlene-mezler. Ancak çok uygun koflullarda, gece karanl›¤›na çok iyi al›flm›fl gözlerle farkedi-lebilirler. Tabii, bu iki gezegenin parlakl›k-lar›, bize olan uzakl›klar›na ba¤l› olarak bir miktar de¤iflir. Bu s›ralar, gezegenler ol-dukça sönükler. Bu nedenle, parlakl›klar› ç›plak gözle en iyi koflullarda bile görebile-ce¤imizin alt›nda. Ancak, bu iki gezegeni bir dürbün yard›m›yla bulabilirsiniz.
104Ekim 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
O¤lak Zaman›
Gökyüzü
A l p A k o ¤ l u Uranüs δ γ ι ε ζ ω ψ θ η χ φ π β α1,2 24 ρ Neptün M30O ⁄ L A K
Uranüs ve Neptün, gökyü-zünde, turkuaz renkli nok-talar olarak görünürler. Her iki gezegen de bu s›ralar O¤lak Ta-k›my›ld›z›’nda yer al›yor. Gezegen-leri bulabilmek için, gökyüzü-nün genel gö-r ü n ü m ü n ü gösteren hari-tadan ve karfl› sayfadaki fo-to¤raftan ya- rarlanabilirsi-niz. Foto¤raf, O¤lak Tak›my›l-d›z›’n› gösteriyor ve gezegenler bu-rada yer alm›yor. An-cak, Uranüs ve Nep-tün’ün Ekim ay›nda bu-lundu¤u yerler yaklafl›k ola-rak iflaretli. Dürbünle yapaca¤›-n›z gözlemde bu foto¤raf›n yarar› olacakt›r.
Satürn, giderek biraz daha erken do¤u-yor. Ay›n bafl›nda, havan›n kararmas›ndan yaklafl›k iki saat sonra do¤u-kuzeydo¤u uf-kundan yükselen gezegen, ay›n sonlar›nda havan›n kararmas›yla do¤uyor. Satürn’ün yaklafl›k 7 derece (bir dürbünün görüfl ala-n›n›n çap› kadar) solunda yer alan y›ld›z, Bo¤a’n›n en parlak y›ld›z› olan Aldebaran.
Satürn ve Aldebaran yaklafl›k ayn› zaman-da do¤uyor. Satürn ve Aldebaran’›n renk-lerinin benzer olufluna dikkat edin. Sa-türn, sar› görünen bir gezegendir. Aldeba-ran’sa bir turuncu dev oldu¤undan o da sar› görünür. Daha sönük oluflu sayesinde onu Satürn’den ay›rabilirsiniz. Satürn, te-leskoplu gözlemcilere de iyi görüntüler su-nuyor. Gezegenin halkalar›, bu s›ralar ol-dukça iyi görünüyor.
Jüpiter, Satürn’e oranla çok daha
par-lak ve onu iki saatlik bir gecik-meyle izliyor. Gezegen, ufuk-tan yaklafl›k Satürn’ün do¤du¤u yerden do¤u-yor. ‹kizler Tak›my›ld›-z›’n›n tam ortas›nda yer alan gezegen, -2,4 kadirle parl›-yor. Teleskoplu gözlemciler için, hem Jüpiter, hem de Sa-türn’ü gözleme-nin en uygun za-man›, sabah›n erken saatleri. Bu s›rada geze-genler gökyüzün-de iyice yükselmifl oluyor. Sabah gökyüzünde yer alan Venüs, sabah›n ilk ›fl›klar›ndan hemen önce do¤u ufkundan yükseliyor. Ve-nüs, yaklafl›k –4 kadir parlakl›kta ve Aslan Tak›my›ld›z›’nda yer al›yor. Gezegen, ay sonunda Merkür’le yak›nla-flacak.
Merkür, ay›n 14’ünde Dünya ile Gü-nefl’in aras›ndan geçtikten sonra, gökyü-zünde h›zla yükselecek. 22 Ekim’de geze-genin uzan›m› 15 dereceye ulaflacak ve art›k do¤u ufku üzerinde seçilebilecek. ‹lerleyen günlerde gezegen yükselmeyi sürdürecek ve 29 Ekim’de gezegen en bü-yük uzan›ma ulaflacak. Bu süre içinde Merkür giderek Venüs’e yaklaflacak ve 30 Ekim’de, aralar›ndaki uzakl›k sadece ya-r›m aç› derecesi olacak.
Ay, 2 Ekim’de Dolunay, 10 Ekim’de sondördün, 16 Ekim’de yeniay, 24 Ekim’de ilkdördün evrelerinden geçecek.
105
Ekim 2001 B‹L‹MveTEKN‹K 1 Ekim saat 23:00; 15 Ekim saat 22:00;
31 Ekim 21:00’de gökyüzünün genel görünüflü
Kraliçe Kral Kartal Yunus O¤lak Kova Bal›klar Balina Üçgen Perseus Koç Kanatl› At Andromeda Kalkan Yay Ku¤u Büyük Ay› Küçük Ay› KUZEY GÜNEY BATI DO⁄U Ejderha Zürafa Bo¤a Arabac› Güney Bal›¤› Vaflak Çoban Herkül Lir Kuzey Tac› Kutupy›ld›z› Deneb Kapella Aldebaran Mars Satürn Vega Altair Fomalhaut Y›lanc›
Ekim ay›nda Jüpiter’in “Galileo Uydular›” olarak da bilinen dört büyük uydusunun gezegene göre
konumlar›. 1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9
Io Europa Ganymede Callisto
Ay (13 Ekim) Ay (14 Ekim) Ay (23 Ekim) Mars YAY Ay (22 Ekim) Venüs Denebola DO⁄U BATI-GÜNEYBATI Ay (15 Ekim)
