Bu s›ralar, gökyüzünde güney yönüne do¤ru; iyice yukar›ya bakarsan›z, parlak bir y›ld›z kümesi dikkatinizi çeker. Bu, bir ço¤umuzun tan›d›¤› Ülker ya da bir baflka ad›yla Yedi K›zkardefller aç›k y›ld›z küme-sidir. Bu kümenin amatör gözlemciler için en önemli özelli¤i, ç›plak gözle her koflul-da gözlenebilecek kakoflul-dar parlak, bir o ka-dar da etkileyici olmas›d›r.
Ülker, parlakl›¤› sayesinde, kentten bi-le gözbi-lenebilir. Ifl›k kirlili¤i olan bir or-tamda, kümenin alt› ya da yedi y›ld›z› se-çilebilir. Karanl›k bir yere giderseniz, Ül-ker’in en az›ndan bir düzine kadar y›ld›z›-n› görebilirsiniz. Ç›plak gözle bak›ld›¤›n-da, kümenin y›ld›zlar›n›n dizilifli, Büyük Ay› Tak›my›ld›z›’na daha do¤rusu bir kep-çeye ya da tavaya benzetilebilir. Ancak onun çok küçü¤üne.
Kümenin parlak y›ld›zlar› adlar›n› Yu-nan söylencesinden alm›flt›r. Alcyone, Me-rope, Electra, Maia, Taygeta, Celaeno ve Astrope, yedi k›zkardefli temsil eder. Yine kümedeki parlak y›ld›zlardan Atlas onla-r›n babalar›, Pleione ise anneleridir.
Ülker y›ld›z kümesi, Messier katalo-¤undaki 45. gökcismidir. M45, yaklafl›k 100 milyon yafl›nda, genç bir kümedir. Ç›plak gözle çok az›n› görebilsek de, kü-menin yaklafl›k 500 üyesinin bulundu¤u düflünülüyor. M45’in bize uzakl›¤›ysa yak-lafl›k 380 ›fl›k y›l›.
M45’i gözlemenin en iyi yolu, ona ç›p-lak gözle ya da dürbünle bakmak. Çünkü, küme gökyüzünde 2° yani yaklafl›k dört dolunay çapl› bir alan› kaplar.
Ortalama bir teleskopun yaklafl›k 1° çapl› alan› gördü¤ünü düflünürsek, bunu daha iyi anlar›z. Buna karfl›l›k, e¤er ayr›nt› gör-mek istiyorsan›z bir teleskopa gereksinim duyacaks›n›z. Bu kümede görebilece¤iniz en önemli ayr›nt› parlak y›ld›zlar›n etraf›n-daki bulutsulard›r. Bu bulutsular, henüz “çocuk yaflta” diyebilece¤imiz bu y›ld›zla-r› oluflturan bulutsunun artakalan›d›r.
En belirgin bulutsu, Merope’nin yak›-n›nda yer alan Merope Bulutsusu’dur. Hubble Uzay Teleskopu, geçti¤imiz aylar-da, bu bulutsunun bir foto¤raf›n› çekti. Fo-to¤rafta bir hayalete benzeyen bulutsu, bir y›ld›z›n yak›n›ndaki bulutsunun ondan nas›l etkilenebilece¤ine güzel bir örnek. Mero-pe’ye do¤ru ilerleyen bulutsu, y›ld›zdan kaynaklanan güçlü ›fl›n›m›n bas›nc›yla itiliyor. Bulutsunun içerdi¤i toz gibi gaza oranla daha iri olan parçalar, bu "rüzgara" karfl› daha dayan›kl› olduk-lar› için, h›zolduk-lar› fazla kesilmiyor. Bir-kaç milyon y›l sonra, bu bulutsu ›fl›n›-m›n bas›nc›na dayanamay›p da¤›lacak.
22 Ocak 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
Ülker (Yedi K›zkardefller) Y›ld›z Kümesi
Gökyüzü
B O ⁄ A Ülker Aldebaran Merope Bulutsusu (NGC 1435) Merope Maya Taygeta Atlas Alcyone Σ450 Pleione Sterope Electra Celaeno ADS 2755A l p A k o ğ l u
Maya’n›n çevresinde yer alan Maya Bulutsusu, Me-rope Bulutsusundan sonra ikinci kolay he-def. Öteki y›ld›zlar›n çevresinde de bu-lutsular var; an-cak, bunlar› a m a t ö r l e r i n kulland›¤› bü-yüklükteki bir t e l e s k o p l a görmek zor. Buna karfl›l›k uzun poz süre-leri verilerek çekilen foto¤-raflarda bu bu-lutsular kolayca görülebilir. Yedi k›zkardeflin yan›nda onlarla birlikte anne ve babalar› olan At-las ve Pleione’den söz etmifl-tik. Bu y›ld›zlar, kepçenin sap›-na yer al›r. Anne Pleione (5.1 ka-dir), Atlas’a (3.6 kadir) göre daha sönük-tür ve ›fl›k kirlili¤i olan yerlerde kolay gö-rülemez. Asl›nda bu y›ld›zlar güzel bir çift olufltururlar. E¤er Pleione’yi ç›plak gözle görmekte zorlan›yorsan›z, ona bir dür-bünle bakmay› deneyebilirsiniz.
Pleione’nin bir özelli¤iyse de¤iflen y›l-d›z oluflu. Bu y›ly›l-d›z o kadar h›zl› döner ki,
düzensiz periyotlarla uzaya madde f›rlat›r. Bu s›rada, y›ld›z›n parlakl›¤› bir miktar ar-tar; ard›ndan da normalin alt›na iner. Y›l-d›z›n parlakl›¤›nda bu tür bir de¤iflim en son 1972 ile 1987 y›llar› aras›nda mey-dana geldi. Bu s›rada y›ld›z›n parlakl›¤›, 4.8 ile 5.5 kadir aras›nda de¤iflim göster-di. Ülker’le ilgili baz› tarihi kay›tlarda, za-man zaza-man Pleione’nin kayboldu¤undan söz edilir. Y›ld›z›n de¤iflen parlakl›¤a sa-hip oluflu bu durumu aç›kl›yor.
Ay›n Gök Olaylar›
Bu ay›n en önemli gök olaylar›ndan biri, 9 Ocak’ta meydana ge-lecek tam Ay
tutul-mas›. Tutulma,
ak-flam saatlerinde gerçekleflece¤in-den gözlem için çok uygun. Tu-tulma, akflamü-zeri 19:43’te Ay’›n yar›gölge-ye girmesiyle bafllayacak. Ay, 20:42’de, tam-gölge konisine gir-meye bafllayacak ve 21:49’da tam tutul-ma bafllayacak. Uydu-muz, 22:51’de, tamgöl-ge konisinden ç›kmaya bafl-layacak ve 23:59’da tümüyle ç›km›fl olacak. Tutulma, 00:57’de Ay’›n yar›gölge konisinden ç›kmas›yla sona erecek.
Venüs, 16 Ocak’ta en büyük
uzan›m-da olacak. Gezegen, bu s›rauzan›m-da Günefl’ten yaklafl›k dört saat sonra bat›yor. Yaklafl›k -4.5 kadir parlakl›ktaki Venüs’ü görmek için, Günefl batt›ktan bir süre sonra bat›-güneybat› yönüne bakman›z yeterli. Ak-flam y›ld›z› Venüs, Ay’dan sonra gece gök-yüzündeki en parlak gökcismi oldu¤un-dan, baflka bir gökcismiyle kar›flmas› ola-naks›z.
Merkür, ay sonuna do¤ru akflam
gök-yüzünde belirecek. Gezegeni görmek için, günbat›m›ndan yaklafl›k 45 dakika sonra, bat›-güneybat› ufku üzerine bakmal›s›n›z. Gezegen, 28 Ocak’ta en büyük uzan›mda olacak.
Jüpiter ve Satürn, bir süredir oldu¤u
gibi Ocak ay›nda da gözlem için çok iyi konumdalar. Hava karard›¤›nda, iki geze-gen de güneybat› yönünde iyice yükselmifl oluyorlar. ‹ki gezegen de Yer’e yak›n ko-numlar›nda olduklar› için teleskoplu göz-lemler için de çok uygun durumdalar.
Bir süredir gözlerden uzak kalan
Mars, 2001’in ilk günlerinde gece
yar›-s›ndan biraz sonra do¤udan yükseliyor. Gezegenini parlakl›¤›, ilk günlerde Spi-ca’dan daha az. Ancak, ilerleyen günlerde gezegen biraz daha parlaklaflacak.
Ay, 2 Ocak’ta ilkdördün, 9 Ocak’ta
dolunay, 16 Ocak’ta sondördün, 24 Ocak’ta yeniay evrelerinden geçecek.
23
Ocak 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
1 Ocak saat 22:00; 15 Ocak saat 21:00; 30 Ocak saat 20:00’de gökyüzünün genel görünüflü
Kraliçe Kral Ku¤u Andromeda Bal›klar Balina Kanatl› At Kertenkele Aldebaran Rigel Kapella Algol Satürn Ülker Jüpiter Deneb Büyük Ay› Küçük Ay› KUZEY GÜNEY BATI DO⁄U Ejderha Zürafa Arabac› Bo¤a Koç Üçgen Vaflak Yengeç K I fi Ü Ç G E N ‹ Aslan ‹kizler Küçük Köpek Büyük Köpek Avc› Irmak Irmak Tavflan Perseus Kutupy›ld›z› Betelgeuse Aky›ld›z (Sirius) Procyon Regulus Tekboynuz
Ocak ay›nda Jüpiter’in “Galileo Uydular›” olarak da bilinen dört büyük uydusunun gezegene
göre konumlar›. 1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9
Io Europa Ganymede Callisto
Merope Bulutsusu’nun Hubble Uzay Teleskopu’yla al›nan görüntüsü
