Geleneksel Kültürde Evlilik
-Türkiye Örneği-
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evliliğin Genel Özellikleri
Hayatın geçiş dönemlerinden biri. (Doğum-evlenme-ölüm) Evlilik “toplumsal” bir olaydır.
Evlilik töreni yoluyla bu olay “duyurulur”, toplum/kültür tarafından “onaylanır”.
Törenin başından sonuna kadar toplumsal katılım ve yardımlaşma vardır.
Başka evlilikler için ortam oluşturur. (Nikah şekeri, duvak teli, kına bu beklentinin göstergesi)
Evlilik geleneksel kesimde en göz alıcı eğlence ortamıdır.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evliliğin Genel Özellikleri
Evlilik, törenler aracılığı ile topluma ilan edilir ve onanır ancak aynı zamanda
resmi ve dini nikah da yapılır. Bunların zamanı yöreden yöreye, evlilikten evliliğe değişiklik gösterir.
Geleneksel kesimde kadın ve erkek işgücü olarak aynı oranda üretime katıldığından evlilik ekonomik açıdan da önemlidir. Başlık parası, hediyeleşme bunun göstergelerindendir.
Günümüzde ekonomik sebeplerle düğünler kısalmakta, biçim değiştirmektedir.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evliliğin Genel Özellikleri
Evlilik soyun devamının sağlanması açısından önemlidir.
Türkiye’de babasoylu akrabalık söz konusu olduğundan evlilik baba soyunun
devamını sağlar. Bu nedenle yeni evlenen çiftin ikamet yeri baba evidir veya ailenin en küçük erkek evladının baba ocağında kalıp, soyu devam ettirmesi beklentisi
vardır. Ancak günümüzde yeni ev açılması daha yaygındır.
“Ocağın batsın, ocağı tütsün, ocağına incir ağacı dikilsin”
Türkiye’deki geleneksel evlilik törenlerinde oğlan evi etken, kız evi edilgen durumdadır.
(Damat alma geleneği/Sakarya)
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evliliğin Genel Özellikleri
Türkiye’de evlilik yoluyla kurulan akrabalık, kan akrabalığı kadar önemlidir.
Bu yolla kurulan bağın kolay kolay kopmasına izin verilmez.
Dul kalmak ancak eşlerden birinin ölümü ile mümkün olur.
Dul ve çocuklu kadın baba evine dönmez.
(Levirat, Sorarak, Tay Geldi)
Böylece daha çok içeriden evlenme yaygındır denebilir ancak bu olgu köyden
kente göçle birlikte değişmiştir.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evliliğin Genel Özellikleri
Yüz yüze ilişkilerin olduğu geleneksel kesimde evlilik çağına gelmiş genç kız ve erkekler birbirlerini görür, tanır, bilir. Hatta anlaşır. Bunun için uygun ortamlar vardır. O yüzden geleneksel kesimde “zorla evlilik” yapıldığı her zaman doğru değildir. (Tabi beşik kertmesi ve amca oğlunun istemesi gibi bir durum yoksa)
«Ana, ana,
Yediğim aş yavan ola, Koynuma giden civan ola..
Ölürüm de varmam ona.»
Zorla evlendirme veya istediği ile evlenememe durumunda «kaçarak» evlenme,
«oturakalma» evliliği söz konusudur. Kaçma’nın ekonomik sebepleri de vardır.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evliliğin Genel Özellikleri
Geleneksel olarak yaygın tür olan «görücü usulü» ile evlenmede, oğlan anası kız arar, görmeye gider. Kız bulmada eş-dostun da katkısı olur. Kız beğenirken
aranan bazı özellikler vardır. Bu özellikler arasında ailelerin uyumuna da dikkat edilir.
“Davul bile dengi dengine”
Kız beğenildikten sonra oğlana söylenir, kabul ederse “kız isteme” gerçekleşir.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evlilik Çeşitleri
Görücü usûlüyle evlenme
Tanışarak evlenme
Kız kaçırarak evlenme
Beşik kertme yoluyla evlenme
Berdel evliliği
Taygeldi evliliği
(Gönen, 2006 Milli Folklor 69; Kaya, 1996 Milli Folklor 29-30)
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evlilik Yaşı
Evlenme yaşı 1977 yılında yapılan bir çalışmaya göre erkeklerde 15-22, kızlarda 12-20 arasıdır.
Ailede önce yaşça büyük olanların evlenmesi beklenir.
“Yorgan kalkmadan, döşek kalkmaz” Bu aynı zamanda işlerin sırasını da
belirtir.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Düğün Zamanı
Düğün genelde güz döneminde yapılır. Bunun sebebi işlerin azaldığı, hasadın elde edildiği ve bolluğun yaşandığı bir dönem olmasıdır.
“Ömrün uzun, düğünün güzün ola”
Geleneksel kesimde düğün töreni, hanenin bir yıllık gelirine mal olur. (Hatta bazen daha fazlası)
Bir de; “ İki bayram arası düğün olmaz ”
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evlenmenin Aşamaları
Düğün öncesi
Ağız arama, görme
Kız isteme
Söz kesme (küçük nişan)
Nişan
Nişan ardı
Düğün
Çeyiz serme, keşkek dövme
Kına gecesi
Gelin alma
Düğün Sonrası
Duvak
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Evlilik İsteğinin Bildirilmesi
Evlenmek isteyen erkek bunu çeşitli şekillerde açık eder:
- Babasının ayakkabısını yere çakar - Pilava kaşık saplar
- Komşusunun damındaki testiyi kırar - Zamansız ezan okur
Bu durumda ebeveynler gerekeni yapar. Önce oğlanın ağzı aranır. Sonra kız tarafı yoklanır. Kız isteme gerçekleşir. Kız isteme uzarsa “oğlunuz bizim bacayı kırdı ne zaman onaracaksınız” denir.
“Kız evi, naz evidir”
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Takılan kıymetli eşyaya “nişan” denir.
Nişan yüzüklerini “başı bozuk olmayan” biri takar. Yüzükler takıldıktan sonra şerbet içilir.
Nişan ile düğün arasında bayram olursa, bayram hediyesi gönderilir.
Nişanın bozulması hoş karşılanmaz. O yüzden nişanı bozulan kızın yeniden
nişanlanması zor olur.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Düğün bayrağın dikilmesi ile başlar.
“Düğün yemeği”, Keşkek
Düğün esnasında geleneksel dansların dışında, gündüzleri güreş, akşamları oda içi oyunlar yapılır.
Düğün esnasında mutluluk ve çocuk beklentisi için çeşitli pratikler sergilenir.
Nikah kıyılırken eller dizlerde durur (aksi halde erkek bağlanır) Gelinin yatağında erkek çocuk yuvarlanır.
Gelin oğlan evine girerken ayağına kurban kesilir. Koyun postuna bastırılır. Ellindeki balı,mayayı kapıya sürer. Başında ekmek kırılır.
Eve girince şerbet içirilir.
Türkiye’de Evlilik Gelenekleri
Gelin almaya “seymen” gider. Yol boyunca oyunlar olur.
Gelin evden çıkmadan babası ya da erkek kardeşi beline kırmızı kurdela bağlar.
Erkek tarafından bahşiş almak için; gelin hazırlanır ve bir odaya kapatılır ya da çeyiz sandığının üstüne oturulur.
Gelin evden çıkarken, kendisi de ailesi de ağlar.
“Hem ağlarım, hem giderim”
