Akrabalık ve Evlilik
Akrabalık
Akrabalık
Soy ve evlilik yoluyla kurulmuş, kültürel olarak kabul edilmiş temel bir toplumsal ilişkiler ağıdır.
Bu sistemler, akrabaların birbirlerine karşı konum, rol ve statülerini,
bunlara bağlı sorumluluk ve beklentilerini belirlerler. Akrabalık sistemlerini, akrabaların adlandırılmasında görebiliriz.
Akrabalık sistemlerinde ebeveynlerle çocuklar ve kardeşler arasında
olmak üzere iki temel ilişki vardır. Bu ilişki biyolojik temelli olsa da tanımlar kültüreldir.
Akrabalık
Akrabalığın temel işlevleri
Statü ve mülkiyetin bir kuşaktan diğerine aktarılması yani mülkiyetin düzenlenmesi.
Toplumsal grupları oluşturması, insanlar arasında dayanışmanın ve grubun sürekliliğinin sağlanması.
Bu süreklilik otorite mercileri yoluyla sağlanır. Akrabalık insanın icat ettiği ilk toplumsal ve kültürel otorite kaynağı.
Akrabalık
Akrabalık Türleri
Soya dayalı akrabalık. Kandaşlık (biyolojik temelli)
Soy: Ortak bir erkek ya da kadın ataya dayalı akraba grubu
Evliliğe dayalı akrabalık. Hısımlık
Bunların dışında bir de sanal akrabalık türleri vardır.
Evlilik ve Aile
Evlilik: ergenlik dönemine gelmiş (yani üreme yeteneği olan) erkek ve kadınların, üremek (çocuk sahibi olmak), çocukların yetişmesini sağlamak ve iktisadi ve
toplumsal olarak yeni bir bütünlük oluşturmak için, içinde yaşadıkları toplumca tanınmış ve onay verilmiş birliğidir.
Evlilik topluluğun temel birimi olan ailenin kurulmasına yönelik en önemli adımdır.
Evlilik toplumdaki cinsellik ve üreme ilişkilerini düzenler.
Kültürel evrenseldir. Her toplum farklı evlilik biçimleri geliştirmiştir ancak bu durum onun evrenselliğini ortadan kaldırmaz.
Evlilik yoluyla oluşan bağımlılık ilişkisi bir tür uyarlanma zorunluluğudur. Ancak bir uyarlanma stratejisi olarak evliliğin toplum karmaşıklaşıp modernleştikçe rolünün azaldığı görülmektedir.
Evlilik ve Aile
Evliliğin kurumsallaşmasının nedenleri:
İnsan yavrusunun uzun süren bağımlılığı. Çocuğun ve bakıcısının uzun süren bu dönemde geçimini güvence altına almanın kültürel olarak
tanınmış en yaygın ve güvenli yolu evliliktir.
Cinsel rekabet. İnsanın dişi ve erkeğinin cinsel faaliyete sürekli açık olması nedeniyle ortaya çıkabilecek rekabete önlem olarak kimin kiminle cinsel ilişkiye gireceği/girmeyeceği düzenlenir.
İktisadi amaç. Evlilik sayesinde cinslerin birbirinin emeğinden
yararlanması mümkün hale gelir. Evlilik yoluyla iktisadi bir birim olan hane ortaya çıkmış olur.
Evlilik ve Aile
Toplumsal Ağlar ve Mübadele İlişkileri
Bir kadın ve erkek arasında kurulan evlilik bağı çok daha geniş bir akrabalık çevresi yaratır. Böylece çift yeni iktisadi olanaklara, yeni dayanışma ilişkilerine ve siyasal bağlantılara açılabilir.
Kayırmacılık, “dayısı olmak”
Çeyiz ve berder yoluyla kurulan karşılıklı mübadele ilişkileri.
Evlilik ve Aile
Evlilik Biçimleri
İç ve Dışevlilik
İçevlilik (Endogami)
Mülk,servet, kaynak, soy dağılımını önler. Bizlik-ötekilik ilişkisi süreklilik kazanır.
“Davul bile dengi dengine”
Dışevlilik (Egzogami)
Grup dışı evlilik. Toplumlar karmaşıklaşıp genişledikçe bu eğilim artar.
Tekli ve Çoklu Evlilik
Tekeşlilik (monogami)
Çokeşlilik (poligami)
Sorunları: Kadın kıskançlığı, nüfus sorunu, iktisadi sorunlar
Evlilik ve Aile
Yerleşmeye Bağlı Evlilik Biçimleri
Yeniyerli (neolokal). Modern toplumlardaki en yaygın evlilik biçimi
Babayerli (patrilokal). Kadının erkeğin evine yerleşmesi. Babasoylu toplumlarda görülür.
Anayerli (matrilokal). Erkeğin kadının ailesinin yanına taşınması Türkiye’de babayerli eğilim ağırlıkta ancak iç güveyliği de var.
Evlilik ve Aile
Evlilik Süreçleri
Eş seçme. Seçenekler kültür tarafından sınırlandırılabilir. İçeriden,
dışarıdan vb. İktisadi, siyasal ve toplusal ilişkiler bakımından en uygun eşin seçilmesi gerekir.
Yenidene evlenme. Küçük ölçekli topluluklarda yeniden evlilik de kurumsallaşmıştır. Levirat: Ölen kocanın erkek kardeşi ile evlenme.
Sororat: Baldızla evlenme. Ülkemizde ise Taygeldi var.
Söz kesme veya nişanlılık
Düğün. Geleneksel bir otorite veya din adamı tarafından yönetilir.
Modern toplumlarda töreni yöneten ve onay veren otorite devlettir.
Evlilik ve Aile
Aile ve Hane:
Aile: Annene-baba ve çocuklardan oluşan en küçük akraba-temelli toplumsal birim.
Çekirdek ve geniş aile türleri vardır. Geniş aile; en azından iki farklı kuşağa sahip, iki ya da daha fazla ailenin bir arada yaşadığı model.
Temel işlevi üremenin temini, türün devamıdır. Bunun yanında aile dayanışma ve ekonomi birimidir.
İktisadi ve demografik bir birimden bahsettiğimizde aile hane adını alır.
Endüstri öncesi toplumlarda üretim, dağıtım ve mülkiyet ilişkileri aile içinde gerçekleşir. İktisadi işlevinden arınan endüstri toplumunda aile yapısı çocuğun kültürlenme yoluyla toplumsallaştırılması esasına göre örgütlenmektedir. Bu nedenle çekirdek aile yaygın.
Kaynak
Aydın, S. ve Y. S. Erdal (2014) Antropoloji, (Ed: Handan Üstündağ) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları
