Dr. Orhan Veli ALICI
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İLE İLÇE BELEDİYELERİ
ARASINDAKİ İLİŞKİLER:
İSTANBUL ÖRNEĞİ
Beta
1. Baskı – Aralık – 2012 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 824 - 0
Cop yright© Bu ki ta b›n bu ba s› s› n›n Tür ki ye’de ki ya y›n hak la r› BE TA Ba s›m Ya y›m Da €› t›m A.fi.’ye ait tir. Her hak k› sak l› d›r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f›
k›s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço €al t› la maz, da €› t› la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas- lar ya p› la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt : Net K›rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti.
Taksim Cad. Yo€urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo€lu/‹ST.
Tel: (0-212) 249 40 60 (Sertifika No. 13723) Kapak Tasar›m : Gökhan Ayrancı
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11 Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ
Kapitalist kentleşmenin bir sonucu olarak giderek büyüyen kentsel alanlar, süreç içerisinde meydana gelen tetikleyici neden- lerle beraber hızlı ve çok boyutlu kentleşme sorunları ile karşı karşıya kalmıştır. Giderek büyüyen bu kentsel alanlarda yaşanan sorunların çözümünde mevcut belediye yönetimlerinin yeterli olamamasından hareketle farklı büyükşehir yönetim modelleri- nin oluşturulması süreci başlamıştır. Türkiye’de de bu yöndeki girişimlerin uzun süre devam ettiği, nihayetinde iki kademeli bü- yükşehir yönetim modelinin 1984 yılında tamamlanarak 3030 sa- yılı Kanun’la uygulamaya konulduğu görülmektedir. Başlangıçta İstanbul, Ankara ve İzmir için düşünülen bu özel büyükşehir yö- netimi modeli, süreç içerisinde siyasi amaçlar için de kullanılmış ve 2000 yılı itibariyle 16 büyükşehir belediyesinin mevcut olduğu bir yerel yönetim sistemi haline getirilmiştir. 2014’te yapılması düşünülen yerel seçimlerle beraber bu sayıya 13 büyükşehir be- lediyesinin eklenmesi de kesinleşmiştir.
Türkiye’deki iki kademeli büyükşehir yönetim sisteminde;
şehrin tamamını kapsayan büyükşehir belediyesinin sorumluluk alanında bulunan ilçe belediyelerinin bazı mahalli müşterek ni- telikli hizmetleri sunmasının yanı sıra ulaşım, alt yapı, imar ve bütçe gibi birçok konuda büyükşehir belediyesinin denetimi ve koordine edici yetkisi altında bulunması özellikle siyasi farklılığın yaşandığı belediyeler arasında gerilim yaratan ilişkilere neden ol- maktadır. Bu çerçevede büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri arasındaki ilişkilerin idari, mali ve siyasi açıdan incelenmesi ve analiz edilmesi, sorun yaratan hususların tespit edilmesi ve çö- züm önerilerinde bulunulması amaçlanmıştır. Mevcut sorunların
giderilmesini sağlayacak düzenlemelerle birlikte; mahalli müşte- rek nitelikli hizmetlerin etkin bir şekilde sunulduğu, büyükşe- hir belediyesinin koordinasyon ve denetim görevinin yanı sıra makro nitelikteki yatırımları yapan bir oluşum haline getirildiği, ilçe belediyelerinin ise sınırları içerisindeki tüm mahalli müşterek nitelikli hizmetleri sunarak, vatandaşların etkin bir şekilde yöne- time katılımlarının sağlandığı demokratik bir yapıya dönüştürül- mesi önem taşımaktadır.
Bu çalışma kapsamında büyükşehir belediyesi ile ilçe bele- diyeleri arasındaki ilişkiler 2012 yılı itibariyle 16 büyükşehir be- lediyesini kapsayacak şekilde 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde incelenmiştir. Bu iki oluşum arasında sorun teşkil eden hususlar bir alan araştırması ile belirlenmiş ve çözüm önerileri sunulmuştur. Söz konusu ça- lışma yeni büyükşehir belediyelerinin kurulması sürecinde tesis edilecek sistemin olumlu ve olumsuz yönlerini de doğal olarak öngörebilecek niteliktedir. Nitekim çalışmanın son bölümünde sınırları il mülki sınırı olan yeni büyükşehir belediyeleri hakkında da kapsamlı bir değerlendirme yapılmıştır.
Son olarak, İstanbul Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı’nda savunularak kabul edilen doktora tezine dayalı olarak hazırlanan bu çalışmada emeği geçen değerli hocam Doç. Dr. Ay- ten ALKAN’a teşekkür ederim. Ayrıca, çalışmanın yayımlanmasını sağlayan Beta Basım Yayım A.Ş. çalışanlarına ve Sayın Seyhan SATAR’a teşekkür ederim.
Orhan Veli ALICI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ...iii
GİRİŞ ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE BÜYÜKŞEHİR YÖNETİM MODELLERİ 1.1. KENTLEŞME VE BÜYÜKŞEHİR YÖNETİMİ... 7
1.2. BÜYÜKŞEHİR YÖNETİM MODELLERİ ... 12
1.2.1. Tek Kademeli Büyükşehir Yönetim Modelleri ... 13
1.2.1.1. Kaynaşmış-Katılmış Yönetimler Modeli .. 13
1.2.1.2. City-County Birleşmesi (Consolidation)... 14
1.2.1.3. Yerinden Yönetim Esasına Dayalı Tek Kademeli Büyükşehir Yönetim Modeli ... 15
1.2.2. İki Kademeli Büyükşehir Yönetim Modelleri ... 15
1.2.2.1. Londra Büyükşehir Yönetimi ... 16
1.2.2.2. Paris Büyükşehir Yönetimi ... 19
1.2.2.3. Toronto Büyükşehir Yönetimi ... 20
1.2.2.4. Tokyo Büyükşehir Yönetimi ... 20
1.2.3. Gönüllü Büyükşehir Kuruluşları Modeli ... 21
1.2.4. Özel Amaçlı Büyükşehir Yönetim Kuruluşları Modeli ... 23
1.3. TÜRKİYE’NİN YEREL YÖNETİM YAPISI ... 23
1.4. TÜRKİYE’DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ YÖNETİMİ ... 25
1.5. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ, KURULUŞU, HUKUKİ DAYANAĞI VE GELECEĞİ... 29
1.6. KÜRESEL GELİŞMELER ÇERÇEVESİNDE BÜYÜKŞEHİR
BELEDİYE YÖNETİMİ ... 40
1.7. AVRUPA BİRLİĞİ’NE UYUM SÜRECİ ÇERÇEVESİNDE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE YÖNETİMİ ... 45
1.8. TÜRKİYE’DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE BÜYÜKŞEHİR İLÇE BELEDİYESİ STATÜSÜNÜN GETİRDİĞİ ÜSTÜNLÜK VE GÜÇLÜKLER ... 51
1.9. MERKEZİ YÖNETİM VE YEREL YÖNETİM ... 63
1.9.1. İdari Vesayet Denetimi ve Hiyerarşik Denetim İlişkisi ... 65
1.9.1.1. İdari Vesayet Denetimi ... 65
1.9.1.2. Hiyerarşik Denetim... 68
1.9.1.3. İdari Vesayet ve Hiyerarşik Denetimin Karşılaştırılması ... 69
1.10. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİNİN DENETİMİ ... 70
1.10.1. Yargısal Denetim ... 70
1.10.2. Siyasi Denetim ... 71
1.10.3. İdari Denetim... 72
1.10.4. Kamuoyu Denetimi ... 73
1.10.5. Ombudsman Denetimi (Kamu Denetçiliği Kurumu) ... 74
İKİNCİ BÖLÜM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İLE BÜYÜKŞEHİR İLÇE BELEDİYELERİNİN TEŞKİLAT YAPISI VE İLİŞKİLERİ 2.1. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE YÖNETİMİ ... 77
2.1.1. Büyükşehir Belediyesinin Organları ... 79
2.1.1.1. Büyükşehir Belediye Meclisi ... 79
2.1.1.2. Büyükşehir Belediye Encümeni ... 81
2.1.1.3. Büyükşehir Belediye Başkanı ... 81
vii 2.1.2. Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve
Sorumlulukları ... 83
2.2. BÜYÜKŞEHİR İLÇE BELEDİYESİ YÖNETİMİ ... 84
2.2.1. Büyükşehir İlçe Belediyesinin Organları ... 84
2.2.1.1. İlçe Belediye Meclisi ... 85
2.2.1.2. İlçe Belediye Encümeni ... 86
2.2.1.3. İlçe Belediye Başkanı ... 86
2.2.2. İlçe Belediyesinin Görev Yetki ve Sorumlulukları .. 87
2.3. GÖREV YETKİ VE SORUMLULUK AYRIMI İLE KAYNAKLARIN PAYLAŞIMI ... 88
2.3.1. Örnek Vakalar... 96
2.4. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ SİYASİ VE KİŞİSEL İLİŞKİLER ... 100
2.5. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE MECLİSİNDE “ÇİFT KİMLİK” SORUNSALI VE TEMSİLİYET ... 105
2.5.1. İlk Kademe Belediyelerinin Kaldırılması Süreci Öncesinde Büyükşehir Belediye Meclisi ve Temsiliyet ... 107
2.5.2. İlk Kademe Belediyelerinin Kaldırılmasının Akabinde Büyükşehir Belediye Meclisi ve Temsiliyet ... 111
2.6. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE BELEDİYELER ARASI HİZMET İLİŞKİLERİ VE KOORDİNASYON ... 116
2.6.1. Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri (AYKOME-UKOME) ... 121
2.6.1.1. AYKOME (Alt Yapı Koordinasyon Merkezi) ... 122
2.6.1.1.1. Örnek Vakalar ... 126
2.6.1.2. UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) ... 128
2.6.1.2.1. Örnek Vakalar ... 131
2.6.2. Büyükşehir Belediyesinin Yürüteceği Planlama
Süreçlerine İlçe Belediyelerinin Katılımı ... 134
2.7. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİNİN MALİ YAPISI ... 136
2.7.1. Büyükşehir Belediyelerinin Gelirleri ... 136
2.7.2. Büyükşehir Belediyelerinin Giderleri ... 142
2.7.3. İlçe Belediyelerinin Gelirleri ... 144
2.7.4. İlçe Belediyelerinin Giderleri ... 146
2.7.5. Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinin Bütçeleri ... 147
2.8. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ İMAR, KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM İLİŞKİLERİ ... 151
2.8.1. İmar İş ve İşlemleri ... 152
2.8.2. Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Alanı... 160
2.9. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ DENETİM İLİŞKİSİ ... 166
2.9.1. Vesayet ve Hiyerarşi Dışı Sui Generis Bir Denetim (Yerel İdari Vesayet) ... 167
2.9.2. Büyükşehir Belediye Meclisi ile İlçe Belediye Meclisi Kararlarının Kesinleşmesi Sürecinde Yaşanan Değişiklikler ... 176
2.10. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ÖZERKLİK ÜZERİNDEN OKUNMASI ... 181
2.11. İLK KADEME BELEDİYELERİNİN KALDIRILMASININ YEREL DEMOKRASİ VE ÖZERKLİK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 187
ix ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İLE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER: İSTANBUL ÖRNEĞİ 3.1. İSTANBUL ÖLÇEĞİNDE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
İLE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN
NİTELİĞİ HAKKINDA BİR ALAN ARAŞTIRMASI ... 193
3.1.1. Araştırmanın Tasarımı ve Yönetimi ... 198
3.1.1.1. Araştırmanın Amacı ... 198
3.1.1.2. Araştırmanın Önemi ... 199
3.1.1.3. Araştırmanın Materyal ve Yöntemi... 200
3.1.1.4. Araştırma Süreci ve Verilerin Analizi .... 201
3.1.2. Büyükşehir Belediyesi ile İlçe Belediyeleri Arasındaki İlişkilerin Değerlendirilmesi ... 211
3.1.2.1. İdari ve Hukuki İlişkilerin Değerlendirilmesi ... 211
3.1.2.2. Mali İlişkilerin Değerlendirilmesi ... 223
3.1.2.3. Siyasal, Kültürel ve Kişisel İlişkilerin Değerlendirilmesi ... 229
3.1.2.4. İmar Planları ve Denetimi Açısından İlişkilerin Değerlendirilmesi ... 234
3.1.2.5. Büyükşehir Belediyesi ile İlçe Belediyeleri Arasındaki İlişkilerin Geleceğine Dair Sorular ve Değerlendirmeler ... 241
SONUÇ ve ÖNERİLER ... 258
EK BÖLÜM:... 271
SINIRLARI İL MÜLKİ SINIRI OLAN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE SİSTEMİ ... 271
KAYNAKÇA ... 293
EKLER
Ek 1: Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyeleri ile Nü- fusları ... 313 Ek 2: İlçe Belediye Başkanı ve Büyükşehir Belediye Mec-
lis Üyeleri ile Yapılan Yarı Yapılandırılmış Derinle- mesine Görüşme Formu ... 318 Ek 3: Büyükşehir İlçe Belediye Başkanları, Büyükşehir
Belediye Meclis Üyeleri ve Büyükşehir ile İlçe Bele- diye Bürokratları İçin Anket Soruları ... 321 TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1: Toplam Nüfusun Gelişimi ile Kentsel ve Kır- sal Nüfus Dağılımı ... 10 Tablo 1.2: Yerel Yönetim Birimlerinin Sayısı ... 24 Tablo 1.3: Belediyelerin Türlerine Göre Sayıları ... 25 Tablo 1.4: Büyükşehir Belediyelerinin Kuruluş Kanunla-
rı ve Yılları... 32 Tablo 1.5: Ölçek Değişimi ve Büyükşehir Belediyeleri-
nin Nüfusunun İl Nüfusu İçindeki Payı (2011) .. 36 Tablo 1.6: Belediye Türlerine Göre Genel Bütçe Vergi
Gelirlerinden Alınan Paylar ve Toplam Gelir- ler (2008-2010) ... 53 Tablo 1.7: Çerkezköy ile Narlıdere ve Kemalpaşa İlçe-
lerinin Kesin Hesaplarının Karşılaştırılması (2006-2011) ... 57 Tablo 2.8: Büyükşehir Belediyesi ile Büyükşehir İlçe
Belediyesi Arasındaki Görev Dağılımı ... 92 Tablo 2.9: Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin Siyasi Par-
tilere Göre Dağılımı ...103
xi Tablo 2.10: Büyükşehir Belediye Sistemi İçerisindeki İlçe ve
İlk Kademe Belediyelerinin Sayıları (2004-2008) ....108 Tablo 2.11: Büyükşehir Belediyelerinin Nüfusları ve Be-
lediye Meclis Üye Sayıları (2004-2008) ...109 Tablo 2.12: Büyükşehir, İlçe ve İlk Kademe Belediyeleri-
nin Nüfusları ve Belediye Meclis Üye Sayıları (2004-2008) ...110 Tablo 2.13: 50 Binlik Nüfus Büyüklüğü Temelinde, 2009
BŞB Meclislerindeki Temsil Adaletsizliği ...113 Tablo 2.14: İlçe Belediye Meclis Üyelerinin Temsil Ettiği
Nüfus Sayısı ...115 Tablo 3.15: İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinin Si-
yasi Partilere Göre Sayısal ve Oransal Dağılı- mı (2009-2012) ...194 Tablo 3.16: İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi Üye-
lerinin İlçe Belediyelerine Göre Dağılımı (2009-2012) ...195 Tablo 3.17: İstanbul’un İlçelerine İlişkin Çeşitli Veriler ...197 Tablo 3.18: Ankete Katılan Görevlilerin Genel Dağılımı ...208 Tablo 3.19: Ankete Katılan Belediye Başkanı ve Meclis
Üyelerinin Oransal Dağılımı ...208 Tablo 3.20: Ankete Katılan Belediye Başkanı ve Meclis
Üyelerinin Siyasi Partilere Göre Dağılımı ...209 Tablo 3.21: 5216 Sayılı Kanununun Belediyeler Arasında-
ki İlişkileri Düzenleme Konusunda Yeterince Başarılı Olamadığı İfadesine Katılım Oranları ....211 Tablo 3.22: 5216 Sayılı Kanununda Belediyeler Arası
Görev, Yetki ve Sorumlulukların Açık ve Net Olarak Tekrar Düzenlenmesi Gerektiği Görü- şüne Katılım Oranları ...213
Tablo 3.23: BŞB’de Başkan Merkezli Bir Yönetim Oldu- ğu, Belediye Meclisi’nin ise “İlçeler Genel Kurulu” Görünümünü Taşıdığı İfadesine Ka- tılım Oranları ...214 Tablo 3.24: BŞB’nin İlçe Belediyelerinden Görüş Aldığı
ve Bu Önerileri Çalışmalarına Yansıttığı Gö- rüşüne Katılım Oranları ...216 Tablo 3.25: UKOME ve AYKOME Oluşumunda Güçlü
Büyükşehir, Güçsüz ve Vesayet Altında Bu- lunan İlçe Belediyesi Modelinin Esas Alındığı Görüşüne Katılım Oranları ...218 Tablo 3.26: BŞB’nin Belediyeler Arasında Uyum ve Ko-
ordinasyonu Sağladığı, Kaynaklarını Ayrım Yapmaksızın Adilce Dağıttığı Görüşüne Ka- tılım Oranları ...219 Tablo 3.27: BŞB’nin Belediyeler Arasında Uyum ve Ko-
ordinasyonu Sağladığı, Kaynaklarını Ayrım Yapmaksızın Adilce Dağıttığı Görüşüne Parti- ler Bazında Katılım Oranları...221 Tablo 3.28: Büyükşehir Belediyesinin Yeterli Kaynağa
Sahip Olduğu Görüşüne Katılım Oranları ...224 Tablo 3.29: İlçe Belediyelerinin Yeterli Kaynağa Sahip
Olduğu Görüşüne Katılım Oranları ...225 Tablo 3.30: BŞB ile İlçe Belediyeleri Arasında Kaynak
Bölüşümünün Adilce Tasarlandığı Görüşüne Katılım Oranları ...227 Tablo 3.31: İlçe Belediyelerinin Bütçeleri Üzerinde BŞB
Meclisinin Değişiklik Yaparak Onaylama Yet- kisine Sahip Olması Mali Özerklikle Bağdaş- mamaktadır Görüşüne Katılım Oranları ...228
xiii Tablo 3.32: Belediye Yöneticileri Arasındaki Siyasi, Kül-
türel ve Kişisel İlişkiler Belediyeler Arasında- ki İlişkiyi Doğru Orantılı Olarak Etkilemekte- dir Görüşüne Katılım Oranları ...230 Tablo 3.33: Belediyeler Arasında Yaşanan Sorunların Te-
mel Nedeninin Siyasi Parti Farklılığı Olduğu Görüşüne Katılım Oranları ...231 Tablo 3.34: Belediyeler Arasında Yaşanan Sorunların Te-
mel Nedeninin Siyasi Parti Farklılığı Olduğu Görüşüne Partiler Bazında Katılım Oranları ...232 Tablo 3.35: İlçe Belediyelerinin İmar Kararları Üzerinde
BŞB Meclisinin Değişiklik Yaparak Onaylama Yetkisine Sahip Olması İdari Özerklikle Bağ- daşmamaktadır Görüşüne Katılım Oranları ...235 Tablo 3.36: BŞB Meclisince İmar Kararlarının Değiştirile-
rek Onaylanması Yerine İlçe Belediyelerine Düzeltilmesi İçin Geri Gönderilmesi Gerek- mektedir Görüşüne Katılım Oranları ...236 Tablo 3.37: Kentsel Dönüşüm Projeleri Hazırlama ve Uy-
gulama Yetkisinin Büyükşehir Belediyelerine Verilmesi Yerinde Bir Düzenlemedir Görüşü- ne Katılım Oranları ...238 Tablo 3.38: Kentsel Dönüşüm Projeleri Hazırlama ve Uy-
gulama Yetkisinin Büyükşehir Belediyelerine Verilmesi Yerinde Bir Düzenlemedir Görüşü- ne Partiler Bazında Katılım Oranları ...239 Tablo 3.39: Büyükşehir Belediyelerinin Sınırlarının İl
Mülki Sınırı Olması Gerektiği Görüşüne Katı- lım Oranları ...241 Tablo 3.40: Büyükşehir Belediyelerinde İl Özel İdareleri
ve Kaymakamlık Müesseseleri Kaldırılmalıdır Görüşüne Katılım Oranları. ...244
Tablo 3.41: Yeni BŞB’lerin Kurulması Durumunda ‘Genel Bütçe Vergi Gelirleri Tahsilat Toplamından Ayrılan Paylar’ın Tekrar Belirlenmesi Gerek- mektedir Görüşüne Katılım Oranları ...246 Tablo 3.42: Büyükşehir Belediye Meclis Üyelerinin Seçim
Usulüne İlişkin Görüşler ...247 Tablo 3.43: Büyükşehir Belediye Yönetimine İlişkin Ola-
rak Yapılacak Değişiklikler Hakkında Görüşler .249 Tablo 3.44: Büyükşehir Belediyesi ile İlçe Belediyeleri
Arasında Yaşanan Sıkıntıların Nedeni ...251 Tablo 3.45: Sadece İlçe Belediyesi Tarafından Sunulması
Durumunda Daha Yararlı Olacağı Düşünülen Hizmetler ...254
KISALTMALAR LİSTESİ
AAPSS : The American Academy of Political and Social Science
AB : Avrupa Birliği A.e. : Aynı Eser
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu A.g.e. : Adı Geçen Eser
AKÇT : Avrupa ve Kömür Çelik Topluluğu AKP : Adalet ve Kalkınma Partisi
ANAP : Anavatan Partisi
AT : Avrupa Topluluğu
AÜEHFD : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi
A.Ü. SBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AYKOME : Altyapı Koordinasyon Merkezi
AYYÖŞ : Avrupa Yerel Yönetim Özerklik Şartı
Bkz. : Bakınız
Bld. : Belediye
BŞB : Büyükşehir Belediyesi CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
Çev. : Çeviren
Ç.Ü. SBE : Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
Ed. : Editör
EÜHFD : Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
FP : Fazilet Partisi
GÜHFD: : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi IULA-EMME : Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği
İETT : İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri İ.İ.B.F. : İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
İSKİ : İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi İTO : İstanbul Ticaret Odası
İ.Ü. SBE : İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İ.Ü. SBF : İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi KHK : Kanun Hükmünde Kararname
MGK : Milli Güvenlik Konseyi
MİGM : Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü RP : Refah Partisi
S. : Sayfa
SHP : Sosyaldemokrat Halkçı Parti TBB : Türkiye Belediyeler Birliği T.B.M.M. : Türkiye Büyük Millet Meclisi TDAV : Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
TESEV : Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı TMMOB : Türkiye Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği TODAİE : Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
UKOME : Ulaşım Koordinasyon Merkezi V.d. : Ve diğerleri
