I
Prof. Dr. Halûk N. NOMER
İstanbul ÜniversitesiHukuk Fakültesi
BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLER
Gözden Geçirilmiş 13. Bası
Beta
II
Yayın No : 2932 Hukuk Dizisi : 1443
13. Baskı - Ağustos 2013 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 957 - 5
Cop yright© Bu ki ta bın bu basısı için Tür ki ye’de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı- tım A.Ş.’ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz.
Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak göste ril me si zo run lu dur.
Dizgi : B e t a B a s ı m A . Ş . Baskı - Cilt : Pasifik Ofset (Sertifika No: 12027)
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar/İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77
Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com
III
ÖNSÖZ
Borçlar Hukuku Ders Notları, on üçüncü basıda yeniden gözden geçirilmiş, ilgili mahkeme kararları kitaba işlenmiştir.
Kitabın düzeltmelerine büyük bir zevkle yardımcı olan sevgili kızım Zeynep Yıldız Nomer’e, kitabın dizgisini titizlikle yapan Gülgonca Çarpık’a ve kitabın on üçüncü basısını en iyi şekilde gerçekleştiren Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye ve Seyhan Satar’a teşekkür ederim.
İstanbul, 1 Temmuz 2013 Prof. Dr. Halûk N. Nomer
BİRİNCİ BASIYA AİT ÖNSÖZ
Borçlar Hukuku, Genel Hükümleri kapsayan bu kitap, 1999-2000 öğretim yı- lında, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencileri için hazırladığım ders notlarından ibarettir. Öğrenciler tarafından tutulan notların belirsiz kişilerce ve genellikle de ek- sik ve yanlış olarak çoğaltılıp satışa sunulması, öğrencilerin yanlış bilgilendirilmesi- ne sebep olmaktadır. Öğrencilerin başarılarını etkileyen bu durum, ders notlarının yayınlanmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu sayede öğrencilerin, ana ders kitapları- nın yanı sıra ders notlarından da sağlıklı şekilde yararlanmaları mümkün olacaktır.
Ders notlarının kısa sürede yayımlanmasını sağlayan Beta Yayınevi’ne ve Rahmi Arıkan’a teşekkür ederim.
İstanbul, 1.9.2000 Dr. Halûk N. Nomer
IV
V
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... III BİRİNCİ BASIYA AİT ÖNSÖZ ... III İÇİNDEKİLER ... V KISALTMALAR ... XI KAYNAKÇA ... XV BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLER ... XV Genel Eserler ... XV Monografiler ... XVI BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER ...XXI Genel Eserler ...XXI Monografiler ... XXII TÜKETİCİ HUKUKU ... XXVIII UYGULAMAYA YÖNELİK ESERLER... XXIX PRATİK ÇALIŞMA KİTAPLARI ...XXXV SEMPOZYUM, PANEL VE SEMİNERLER ...XXXV 6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU’NA İLİŞKİN
ESERLER...XXXVI BİBLİYOGRAFYA ... XXXVII ARMAĞANLAR ...XXXVIII SINAVLARA HAZIRLIK KİTAPLARI ...XXXVIII BORÇLAR HUKUKUNA İLİŞKİN SAİR ESERLER ...XXXVIII
BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER
İKİNCİ BÖLÜM BORCUN KAYNAKLARI
§ 1. SÖZLEŞME ...23
I. Kavram ...23
II. Sözleşmenin Kurulması ...28
III. İlân Yoluyla Ödül Vaadi ...38
IV. Sebebi Gösterilmemiş Borç Tanıması (İkrarı) ...39
VI
V. Önsözleşme (Sözleşme Yapma Vaadi) ...40
VI. Sözleşmenin Unsurları ...43
VII. Sözleşmenin Geçerlilik Koşulları ...46
1. Genel Olarak ...46
2. Fiil Ehliyeti ...53
3. Sözleşmenin Konusunun Emredici Hukuk Kaidelerine, Kamu Düzenine, Genel Ahlâka ve Kişilik Haklarına Aykırı Olmaması ...57
4. Objektif İmkânsızlığın Bulunmaması ...64
5. İrade Açıklamasında Sakatlığın Bulunmaması ...65
a) Yanılma (Hata) ...67
aa) Açıklamada Yanılma (Beyan Hatası) ...67
bb) Saikte Yanılma (Saik Hatası) ...68
b) Aldatma (Hile) ...70
c) Korkutma (İkrah) ...72
6. Sözleşmenin Muvazaalı Olmaması ...73
7. Aşırı Yararlanmanın (Gabin) Bulunmaması ...78
8. Şekil ...79
a) Adi Yazılı Şekil ...81
b) Resmi Şekil ...90
c) İspat Şekli ...95
d) Düzen Şekli ...98
VIII. Temsil ...98
1. Kavram ...98
2. Temsil Yetkisinin Verilmesi ...102
3. Özel Temsil Yetkisini Gerektiren İşlemler ...103
4. Temsil Yoluyla Yapılamayacak İşlemler ...105
5. Temsil Yetkisinin Kapsamı ...105
6. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi ...106
7. Yetkisiz Temsil ...110
§ 2. HAKSIZ FİİL ...111
I. Genel Haksız Fiil Sorumluluğu ...113
1. Genel Olarak ...113
2. Unsurları ...114
a) Eylem ...114
b) Hukuka Aykırılık ...114
aa) Kavram ...114
bb) Hukuka Aykırılığı Önleyen Sebepler ...116
aaa) Zarar Görenin Rızası ...116
bbb) Üstün Nitelikte Kamusal Yarar ...117
VII
ccc) Üstün Nitelikte Özel Yarar ...119
ddd) Kamu Hukukuna Dayanan Yetkinin Kullanılması ...119
eee) Özel Hukuka Dayanan Yetkinin Kullanılması ...120
fff) Meşru Müdafaa (Haklı Savunma) ...120
ggg) Iztırar Hali (Zorunluluk Hali) ...121
hhh) Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanılması ...122
c) Zarar ...122
d) İlliyet Bağı ...124
e) Kusur ...125
II. Ahlâka Aykırı Fiillerden Sorumluluk ...127
III. Kusursuz Sorumluluk Halleri ...128
1. Genel Olarak ...128
2. Bazı Kusursuz Sorumluluk Halleri ...133
a) Adam Çalıştıranların (İstihdam Edenlerin) Sorumluluğu .133 b) Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu ...141
c) Ev Başkanının Sorumluluğu ...144
d) Bina veya Diğer Yapı Malikinin Sorumluluğu ...145
e) Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu ...148
f) Genel Tehlike Sorumluluğu ...149
g) Motorlu Araç İşletenin Sorumluluğu ...152
IV. Zarardan Birden Fazla Kimsenin Sorumlu Olması ...159
V. Zararın Belirlenmesi...169
VI. Tazminatın Belirlenmesi ...179
VII. Manevî Tazminat ...186
VIII. Zamanaşımı ...194
IX. Kişilik Hakkının Hukuka Aykırı Saldırılara Karşı Korunması ...198
§ 3. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME ...201
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İFA I. Kavram ...217
II. Causa Anlaşması ...217
III. İfa Yerine veya İfa Uğruna Eda ...219
IV. Kısmi İfa ...220
V. Üçüncü Kişinin İfası ...223
VI. Cins ve Parça Borçlarında İfa ...224
VIII
VII. Seçimlik Borçlarda İfa ...225
VIII. Bölünemeyen Edimin İfası ...226
IX. Para Borçlarında İfa ...227
X. Faiz ...233
XI. İspat ...239
XII. İfa Yeri ...241
XIII. İfa Zamanı ...243
XIV. Karşılıklı Borç Doğuran Sözleşmelerde İfa...246
XV. İfa Güçsüzlüğü ...249
XVI. Alacaklı Temerrüdü ...250
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BORÇLARIN İFA EDİLMEMESİNİN SONUÇLARI § 1. İFA İMKÂNSIZLIĞI ...255
I. Borçlunun Sorumlu Olduğu İfa İmkânsızlığı ...256
1. Kusur Karinesi ...256
2. İfa Yardımcısının Eylemlerinden Sorumluluk ...259
3. Sorumsuzluk Anlaşması ...260
4. Borçlunun Sorumlu Olduğu İmkânsızlığın Sonuçları ...262
II. Borçlunun Sorumlu Olmadığı İfa İmkânsızlığı ...265
III. Borçlunun Sorumlu Olmadığı İfa Güçlüğü ...267
§ 2. KÖTÜ İFA ...271
§ 3. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ ...276
I. Şartları ...276
II. Alacaklının Hakları ...282
1. İfa İle Birlikte Temerrütten Doğan Zararın Tazmini ...283
a) İfa Davası ...283
b) Gecikmiş İfadan Doğan Zararın Tazmini ...285
2. Karşılıklı Borç Doğuran Sözleşmelerde Alacaklıya Tanınan İlâve Seçimlik Haklar ...299
a) Seçimlik Haklardan Yararlanmanın Ön Şartı: Süre Verilmesi (Mehil Tayini) ...299
b) Borcun İfa Edilmemesinden Doğan Zararın Tazmini 287 c) Sözleşmeden Dönme ve Sözleşmenin Hükümsüzlüğünden Doğan Zararın Tazmini ...304
aa) Sözleşmeden Dönme ...304
bb) Sözleşmenin Hükümsüzlüğünden Doğan Zararın Tazmini ...308
IX
§ 4. BORCA AYKIRILIKTAN DOĞAN SORUMLULUK İLE HAKSIZ
FİİL SORUMLULUĞUNUN YARIŞMASI ...310
§ 5. CULPA IN CONTRAHENDO ...311
BEŞİNCİ BÖLÜM BORÇLARIN SONA ERME SEBEPLERİ I. İbra ...316
II. Takas ...318
III. Yenileme ...322
IV. Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi ...323
V. Zamanaşımı ...323
ALTINCI BÖLÜM BORÇ İLİŞKİSİNDE ÖZEL DURUMLAR I. Üçüncü Kişinin Edimini Taahhüt (Üçüncü Kişinin Fiilini Üstlenme) ...342
II. Üçüncü Kişi Yararına (Lehine) Sözleşme ...343
III. Müteselsil Borçluluk ...346
IV. Müteselsil Alacaklılık ...351
V. Koşula (Şarta) Bağlı Borçlar ...353
VI. Bağlanma Parası, Cayma Parası, Ücret Kesintisi ...360
VII. Ceza Koşulu (Cezai Şart) ...361
YEDİNCİ BÖLÜM SÖZLEŞMENİN DEVRİ, ALACAĞIN DEVRİ VE BORCUN ÜSTLENİLMESİ (BORCUN NAKLİ) I. Sözleşmenin Devri...369
II. Alacağın Devri (Alacağın Temliki) ...371
III. Borcun Üstlenilmesi (Borcun Nakli) ...378
MADDE İNDEKSİ ... 381
KAVRAM İNDEKSİ ... 411
X
XI
KISALTMALAR
AK 1136 sayılı Avukatlık Kanunu
ATKK 2659 sayılı Adli Tıp Kurumu Kanunu
AÜEHFD Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi
AY 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
AYM Anayasa Mahkemesi
b. bent
Bağ-Kur K. 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu
Banka Kartları K. 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu
Basın K. 5187 sayılı Basın Kanunu
BGB Bürgerlichs Gesetzbuch (Alman Medeni Kanunu)
BATİDER Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BKKKY Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkında Yönetmelik
bkz. bakınız
c. cümle
CİKT Ceza İnfaz Kurumları Tüzüğü
ÇK 2872 sayılı Çevre Kanunu
DMK 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu
E. esas sayısı
eBK 818 sayılı Borçlar Kanunu (01.07.2012 tarihinde yürürlük- ten kalkmıştır)
eHUMK 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
(01.10.2011 tarihinde yürürlükten kalkmıştır)
EİK 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu
eMK 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi (01.01.2002 tarihinde yürürlükten kalkmıştır)
ESK 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu
eTTK 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu (01.07.2012 tarihinde yü- rürlükten kalkmıştır)
f. fıkra
Faiz K. 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun
XII
FKK 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu (yürürlükten kalk-
mıştır)
FKFFŞK 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu
FSEK 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
GKK 6570 sayılı Gayrimenkul Kiraları Hakkında Kanun (yürür-
lükten kalkmıştır)
HD Hukuk Dairesi
HGK Hukuk Genel Kurulu
HHY Hasta Hakları Yönetmeliği
HK 492 sayılı Harçlar Kanunu
HMK 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (01.10.2011 ta-
rihinde yürürlüğe girmiştir)
HSK 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu
İBD İstanbul Barosu Dergisi
İBK İçtihadı Birleştirme Kararı
İHFM İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
İİK 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu
İmar K. 3194 sayılı İmar Kanunu
İnfaz K. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
İş K. 4857 sayılı İş Kanunu
K. karar sayısı
KMK 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu
Koop K. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu
krş. karşılaştırınız
KTK 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu
KTY Karayolları Trafik Yönetmeliği
m. madde
MBK 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu,
MHAD Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi
MİHDER Legal Medeni Usul ve İcra İflas Hukuku Dergisi
MKKHK 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname
MÖHUK 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
MTK 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu
MUHPBK 1264 sayılı Madeni Ufaklık ve Hatıra Para Bastırılması Hakkında Kanun
XIII
MÜHFHAD Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk
Araştırmaları Dergisi
MYBK Mali Yılı Bütçe Kanunu
n. kenar notu
NK 1512 sayılı Noterlik Kanunu
ÖPVİKHK 90 sayılı Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (yürürlükten kalkmıştır)
PBK 5083 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Para Birimi Hakkında Kanun
PHK 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu
PK 6326 sayılı Petrol Kanunu
RG Resmi Gazete
RTKYK 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun
SİHK 7402 sayılı Sıtmanın İmhası Hakkında Kanun
SK 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu
Soy Adı K. 2525 sayılı Soy Adı Kanunu
SSGSSK 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
SSK 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu
sy. sayılı
Tapu K. 2644 sayılı Tapu Kanunu
TBK 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (01.07.2012 tarihinde yü- rürlüğe girmiştir)
TCK 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
TİSGLK 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu
TKK 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
TMK 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
TRT K. 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu
TSHK 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu
TST 94/5623 sayılı Tapu Sicili Tüzüğü
TŞSTİK 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun
TTK 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (01.07.2012 tarihinde yü- rürlüğe girmiştir)
UHK 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu
UM Uyuşmazlık Mahkemesi
Yarg. Yargıtay
YKD Yargıtay Kararları Dergisi (Yıl/Sayı, sayfa)
