Bilimsel Araştırmalarda Yöntem Sorunu

(1)

Bilimsel Araştırmalarda Yöntem Sorunu

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü

8 Nisan 2021, 15. 00

Prof. Dr. Şener Büyüköztürk

Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

sener.buyukozturk@hku.edu.tr

(2)

Sosyal Bilimlerde Araştırmaların Sınıflandırılması

Toplanma Yöntemi/Şek

Veri Durumu

Veri Özelliği Karışık

Felsefe Düzey Ölçme Koşulu

Gruplar Arası

Gruplar İçi Nicel

Nitel

Karma

Betimsel

İlişkisel

Müdahale

Ar-Ge (Frascati)

Temel

Uygulamalı

Müdahale

Deneysel

Deneysel Olmayan

Görgül / Gözlemsel Belgesel

Birincil Veri

İkincil veri

Deneysel Geliştirme

Dr. Şener Büyüköztürk Tek denekli

Çok denekli

2/13 Veri Türü

Gözlemsel Veri

Deneysel Veri

Simülasyon Verisi

Türetilmiş Veri

Ar-Ge (Frascati)

Temel

(3)

Sağlık Bilimlerinde Araştırmaların Sınıflandırılması

Retrospektif (Vaka-kontrol) Kesitsel (Prevalans)

Korelasyonel

Prospektif (Kohort/İnsidans) 2. Deneysel

Epidemiyolojik Araştırmalar

1. Gözlemsel

Tanımlayıcı

Çözümleyici (Analitik)

Klinik

Laboratuvar

(4)

Deneysel Araştırmaların Temel Özellikleri

Dr. Şener Büyüköztürk 4/13

Manipülasyon Karşılaştırma Seçkisizlik + Kontrol Manipülasyon Karşılaştırma + Seçkisizlik

Manipülasyon + Karşılaştırma Manipülasyon

Zayıf

Güçlü

(5)

Araştırmalarda

İki Temel Sorun

Geçerlik Güvenirlik

Öl çü mleri n /Puan ları n Deney İş lemin Ar aş tı rma son uçl arı

Öl çümleri n/Puan ları n Den ey sel İ şlemin Ar aş tı rma son uçl arı (iç -dış geçerl ik)

(6)

Örnekleme ve Örneklem Büyüklüğü Sorunu

 Örnekleme yöntemleri

 Seçkisiz

 Seçkisiz olmayan

 Örneklem büyüklüğü

 Amaç (ölçek geliştirme-uyarlama-norm, betimlemek, ilişki, deneysel, )

 Analiz birimi

 İstatistik (tek/çok faktörlü, çok değişkenli, veri madenciliği)

 Değişkenin türüne (sürekli/süreksiz) göre formüller

 Deneysel çalışmalarda güven düzeyi, etki büyüklüğü, istatistiksel güç

8.04.2021 Şener Büyüköztürk 6

(7)

(8)

Dr. Şener Büyüköztürk 8

(9)

Verilerin Toplanması

Yapılandırılmış ölçme araçları

Sınır yeterlikler

(Psikolojik Yapı-Bilişsel)

Başarı testleri Yetenek testleri

Tipik davranışlar

(Psikolojik Yapı-Duyuşsal)

Tutum / Motivasyon… Ölçeği İlgi / Kişilik ….

Envanteri Görüşler, davranışlar…

Anket

Yapılandırılmış Gözlem Formu

(10)

Yapılandırılmamış Gözlem Formu

Verilerin Toplanması

Yapılandırılmamış ölçme araçları

Yapılandırılmamış

Görüşme Formu

(11)

Hatalı anket sorusu

(12)

12

8.04.2021 Şener Büyüköztürk

(13)

• Avrupa İstatistikleri Uygulama ilkeleri arasında yer almaktadır

Fiili cevaplama yükü

(Birim maliyet)(Zaman)(Örneklem büyüklüğü)

Algılanan yük

Araştırmaya yönelik cevaplayıcı tutumlarıyla ilgilidir

(soruları cevaplamanın zorluğu/kolaylığı, ne kadar iş yarattığı)

• Veri toplamada cevaplayıcıların yükünün hafifletilmesi, verilerin güvenirliğini artırmaktadır. Çalışmalar, bunun kontrol edilmesinin ve azaltılmasının mümkün olduğunu göstermektedir.

Verilerin Toplanması Sorunu

Cevaplama Yükü

(14)

Cevaplayıcı yükünün azaltılması için ;

• Araçların ön-pilot ile uygulama süresinin ölçülmesi,

değerlendirilmesi ve optimal seviyeye çekilmesi, Fiili Yük

• Doğru kişilere uygulama, e-uygulama, optimal örneklem büyüklüğü, tasarımın sadeleştirilmesi, Fiili Yük

• Soru sayısının azaltılması, net yönerge, soruların kısa ve sade olması, cevaplayıcılara geri dönüş. Algılanan Yük

Verilerin Toplanması Sorunu

Cevaplama Yükü

(15)

Programların / Politikaların / Uygulamanın Değerlendirilmesi: Etkinin Değerlendirilmesi

1.GİRDİ (Input)

• Kaynaklar

2.SÜREÇ - Uygulama (Process)

• Faaliyetler

• Etkileşimler

3.ÇIKTI (Output)

• Tamamlanan çalışmalar

• Kazanımlar

20

40

15 25 35 45

Fark=20 p.

5.ETKİ (Impact)

• Sağlıkta +

• Duyarlılık +

• Davranışta +

• Mutlu +

Bir müdahaleye / uygulamaya /

politikaya atfedilecek

etkilerin, yansımaların

araştırma temelli

değerlendirilmesi

(Bamberger, 2012;

(16)

Sosyal Etkinin Değerlendirilmesi

Dr. Şener Büyüköztürk

Sosyal etki, projenin yaşam kalitesine; sürdürülebilir çevreye; eğitimde iyileşmeye, makro düzeyde sosyal bir sorunun çözümüne, proje sonuçlarını uygulayan kuruma etkisidir (TÜBİTAK, 2020)

(https://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/akademik/ulusal-destek-programlari/1001/icerik-basvuru- formlari)

16/13

Sosyal etki değerlendirmesi bir program, politika, proje veya müdahale gibi gelişim faaliyetlerinin toplumsal çevre, kurumlar, ev halkı üzerinde yol açtığı doğrudan veya dolaylı, kasıtlı veya kasıtsız uzun etkilerinin

belirlenmesidir, analizidir. (OECD, 2004; Simister, 2015)

Refah

Sağlık

Mutluluk

Farkındalık

Katılım…..

(17)

Sosyal Etkinin Değerlendirilmesinde Yöntem: Etki Temelli İzleme

• Karma yöntem

• Nicel ve nitel yöntemlerden

hangilerinin kullanılacağı ise probleme, odağa bağlıdır.

– Politikalar, Programlar, Uygulamalar, Müdahale

• Nicel: Tarama, nedensel karşılaştırma, deneysel

• Nitel: Durum çalışması

• Birincil ve ikincil veriler

• Çeşitleme (veri, örneklem, desen..)

(Bamberger, 2012; Frankel & Gage, 2016; Garbarino and

Holland, 2009; OECD, 2004) (Fraenkel & Wallen, 2006)

(18)

Uygun istatistiğin seçimi

• Araştırma sorusu

• Araştırma deseni

• Değişkenin özellikleri – Ölçme düzeyi

– Bağımsız/bağımlı değişkenlerin sayısı – Kontrol değişkeni

– Verilerin dağılımı

• Örneklem büyüklüğü

18

8.04.2021 Şener Büyüköztürk

(19)

sener.buyukozturk@hku.edu.tr

(20)

8.04.2021 20 2. Ölçülecek Yapının

Tanımı

4. Uzman Görüşü ve Uygulama Formu

3. Göstergeleri Belirleme, Madde Yazma ve Taslak Form

6. Uygulama-1: AFA Faktör yapısının keşfi 1. Amaç

5. Ön Uygulama (n=20-30) Anlaşılırlık, süre vb..

Geçerlik Güvenirlik

Literatür Uzman

Görüşme Gözlem

7. Uygulama-2: DFA

Faktör yapısının testi ^Geçerlik ^Güvenirlik

(21)

(22)

(23)

Çeviri-I Çeviri-II Uzlaşı/Panel

5.Uygulama DFA

Geçerlik ve Güvenirlik E

4.Ön Uygulama(n=20-30) Anlaşılırlık, süre vb

Mantıksal

Kanıt (Uzman) İstatistiksel Kanıt 2. Çeviri

3. Eşdeğerlik kanıtları 1. Amaç

6. AFA:

Faktör yapısının keşfi H

Geçerlik ve Güvenirlik H E

(24)

(25)

(26)

Bilimsel Araştırmalarda Yöntem Sorunu