DEĞERLER VE
KARAKTER EĞİTİMİ
3. HAFTA I DERS
EĞİTİM FELSEFELERİ ACISINDAN DEĞERLER EĞİTİMİ
• İnsan kültürünün olduğu her yerde değer vardır.
• Kültür aktarımı için bir araç olarak ele alınırsa, değerlerin aktarımı için en uygun araçlardan birisi Eğitimdir.
• Eğitimciler genelde öğrencilerde değerler yaratmaya ve belirli istendik davranışlar oluşturmada cesaretlendirmeye çalışmaktadır.
EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
• Eğitimin amaçları, içeriğin nasıl ve nelerden oluşacağı, eğitim
durumları ve sınama durumları gibi boyutlar genellikle bir felsefi yaklaşıma göre şekillenir.
• Değerler konusunun öğretimi boyutunda yapılan tartışmalarda iki yaklaşım öne çıkar:
• İlki değerler insandan bağımsız, uzay ve zaman dışında var olan ölmez bir nitelik taşır,
• İkincisi ise, değer insana özgü, insanın ilgi ihtiyaç ve arzularından kaynaklanan bir kavramdır.
EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
• I. Klasik Eğitim Felsefesi ve Değerler
• 1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• 1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• 1.3. Spiritüalist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• II. Analitik Eğitim Felsefesi ve Değerler
• III. Eleştirel Eğitim Felsefesi ve Değerler
• IV. Çağdaş eğitim akımları ve Değerler
EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• Düşünce tarihinde ilk defa Platon tarafından ortaya konan idealizme göre gerçekte varolan ide’den veya düşünceden başka bir şey değildir.
• Dış dünya idealar âleminin bir kopyası veya gölgesidir.
• Gerçekte varolan, insan zihninden bağımsız olan, evrensel aklın kategorileri olan idealardır.
• İdealizmin bu türüne nesnel idealizm denir.
• Diğer yandan, gerçekte varolanın ide veya düşünce olduğunu, dış dünyanın insan zihnine bağlı olduğunu savunan düşünceye ise
öznel idealizm adı verilir.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• İdealistlere göre gerçeklik fiziksel değil ruhi bir yapıdadır.
• Bu anlayışta doğa ve doğadaki olaylar yok sayılmadığı gibi mutlak varlık içinde de gösterilemez.
• Gerçek o ruhi varlığın görünüşünden başka bir şey değildir.
• Bundan dolayı insan fiziki bir varlıktan çok ruhi yapıda olan bir varlık olarak ele alınır
• İdealizm, insanın bir özü ve bir doğası bulunduğunu kabul
ederek, insanı insan yapan şeyin onun manevi varlığı ve aklı
olduğunu savunur.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• İdealizm dış dünyadaki varlıkları düşüncenin ürünü veya bizzat düşüncenin kendisi olarak görür.
• İdealizm e göre duyu organlarının verdiği bilgi aldatmacadır.
• Dış dünyadaki nesneler ancak bizim varlığımız ve
düşüncelerimiz ile var olduğunu iddia eder.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• İdealizminde duyular yoluyla elde edilen bilgiler kesin değildir ve gerçek bilgi aklın ürünü olan bilgidir.
• Bu anlayışa göre iyilik ve güzellik insani bir özellikten çok evrenin bir parçası olarak kabul edilir
• İdealist eğiticiler insanın değer yargısına sahip olduğunu ve eğitim yoluyla bunun daha da yükseleceğine inanırlar.
• Eğitimin uzun vadede insana değer katması gerektiğini düşünürler.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• İdealistler sürekli değişen dünyada değişmeyen prensipler görüşü üzerinde uzlaşmaktadırlar.
• İdealistlere göre eğitimde yapılacak iş, değişen dünyada
değişmeyen prensipleri gençlere aktarmaktır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.1. İdealist Yaklaşımda Değer
• Idealizmde değerler değişmez kabul edildiğinden, eğitim
sisteminde değerler eğitiminde önceden belirli değerlerin bir sonraki nesle aktarımı uygun olacaktır. (Örn; sorumluluk ya da yardımseverlik gibi herhangi değer, nesiler değişse bile zamanla değişmeyen değerler olarak ele alınmaktadır.)
• Değerler önceden belirlenmiş bir halde öğretim programlarında yer alır, öğretmenlerin de bu değerleri öğrencilere
kazandırmaları beklenmektedir.
Realist Yaklaşım
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• İdealistlerden farklı olarak Realistler varlıkların insan
bilincinin dışında ve ondan bağımsız olarak var olduğunu savunan felsefi görüştür.
• Varolanı gerçek kabul eden bir düşünce sistemidir.
• Realizmin esası, maddenin varlığına dayanmaktadır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• İdealizm, evrendeki var olanları veya olguları gerçeğin görüntüsü olarak ele alıyordu, Realizm ise bunun tam tersini söyleyerek, evrenin bir düş veya bir gölge
olmadığını belirtir.
• Bu düşünceye göre, somut olarak var olan gerçeğin kendisidir ve algılarımızdan bağımsız olarak var
olmaktadır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• İnsanın da diğer varlıklar gibi bir maddesi ve formu
bulunduğunu öne süren realistlere göre insanın maddesi bedenidir; ruhu ide formunu oluşturmaktadır.
• İnsanı diğer varlıklardan ayıran özellik ise ruhun bir güç veya meleke olarak akılla karakterize olmasıdır.
• Bu yüzden insanları akıllı hayvanlar olarak tanımlayan realizm
«özcü» bir insan düşüncesini savunmaktadır.
• Diğer bir deyişle, insanı belirleyen hiçbir şey yoktur, insanı insan yapan ortak doğa akıldır
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Aristoteles’e göre insanı diğer varlıklardan ayıran özelik onun rasyonel ve entelektüel faaliyetleri olması değil, onun ahlaki değerler üretebilen sorumlu varlık olmasıyla ayrılır.
• Realistlerde değerleri keşfetmede akıl ön plandadır.
• Genel olarak realistler eğitim programları hazırlanırken iyi belirlenmiş değerlerle donatılmasını istemişlerdir. Çünkü değerler kendi başına değişmediği gibi eğitimin de gerçek sonuçları değildir.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• İnsan akıllı bir varlık olduğundan dolayı genel geçer ahlaki ilkeleri aklıyla kavrayabilir.
• Akıl bütün insanlar için ortak olduğundan dolayı ahlaki ilkelere ulaşma ve bunlarla yaşamak da ortaktır.
• Bu doğrultuda klasik realistlere göre yaratıcı tarafından insana verilen bu akıl, ilahi yardımı da arkasına alarak doğadaki ahlak kanununu anlayabilir.
• Bilimsel realistler bu konuda din ile bilimin ayrı gerçeklikler
olduğunu savunarak, değerlerin herhangi bir tabiatüstü kutsallık ifade etmeyeceğini savunmuşlardır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Realizmin değer anlayışı, onun varlık ve bilgi anlayışıyla yakından ilgilidir.
• Realizm varlığın nesnel bir şekilde zihinden bağımsız olduğunu, değerlerinde
insanın değerlemesinden bağımsız bir şekilde objektif bir dünya düzeninin parçası olarak var olduğunu savunur.
• Realist anlayışta değerlerin kaynağı nesneler ile insan doğasının yapısı arasındaki ilişkilerde bulunmaktadır.
• Bir objenin yapısı, onu hem araçsal hem de içerik olarak değerli kılar.
• Kendi kararlarımızın akıl çerçevesinde verilmesi yoluyla değerli hedeflere yönelik eylemde bulunabiliriz.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
• 1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Nesnel realist teorisine göre bilgiye ulaşırken nesnelerin değer doğasını kestirebiliriz.
• Bir eylemin değeri, bir nesnede ya da nesneler arası ilişkilerde ortaya çıkar.
• İnsanlar akıllarını kullanarak dünyanın düzenini keşfedebilir ve onun işleyişini ve kanunlarını belirleyebilir.
• Akla önem veren realistler, gerçekliğin yapısı aracılığıyla değerleri biçimlendirmemize teşvik ederler.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.2. Realist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Özetlersek realist düşünürler genellikle değerleri nesnel nitelikte şeyler olarak kabul eder.
• Toplumlar arasında, sosyal kurumlar ve bunların işleyişleri açısında farklılıklar olsa da temelde tüm toplumların aynı değerleri paylaştıklarını iddia ederler.
• Realistlere göre değer objektiftir ve devamlıdır. İnsandan insana, zamandan zamana değişmezler.
• Eğitim, bütün insanlığın tarihi boyunca doğrulu kabul görmüş değerleri öğretmelidir.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
Spiritüalist Yaklaşım
1.3. Spiritüalist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Spiritüalism rönesans’a kadar olan tarihsel döneme damgasını vuran dini, felsefi ve pedagojik yaklaşımı ifade eder.
• Tek Tanrıcı Realizm olarak ta adlandırılır.
• Bu yaklaşımın temelinde gerçekte var olanın, ilahi ve
bireysel ruh olduğunu, insanın bir bütün olarak hayatını bu gerçeği hesaba katarak geçirmesi gerektiğini bildiren
maneviyatçı veya ruhçu bir bakış açısı bulunur.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.3. Spiritüalist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Semavi dinlere göre yalnızca tek bir gerçek varlık vardır. Bu da ruhtur.
Esas itibariyle ilahi olarak ruh Tanrı’dır. (Tanrı’nın dışındakiler geçicidir.)
• Varlıkların değerini belirleyen şey, Tanrı’ya olan yakınlık ve uzaklıklarıdır.
• Ortaçağ spiritüalist anlayışında bir hiyerarşi vardır. En üstte Tanrı, en altta madde yer alır
• Bir beden ve ruhtan oluşan yani hem maddi hem de manevi bir boyutu olan insan, tam ortada bir yerde bulunur.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.3. Spiritüalist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Yaratıcısının rehberliğine ihtiyaç duyan insanın, bu dünyadaki yaşayışı sırasında uymak durumunda olduğu kuralların, hayata geçirmesi gereken değerlerin bütününü «ahlak» temsil eder.
• İnsanın nihai amacı, ahiret mutluluğudur.
• Buna ilkçağ etiğinden gelen adalet, hikmet, cesaret, umut, aşk ve merhamet gibi bazı değerler de eklenir.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.3. Spiritüalist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Spiritüalistlere göre eğitimin amacı:
• insanın yaratıcısına olabilecek en saf ve en iyi biçimde
dönebilmesi için, yapılması gereken pratik ve teorik hazırlıkları yapmasına yardımcı olmak, onun olgun ve sağlam karakterli birisi olmasını sağlamaktır.
• Öğretmenlerin önemli ahlaksal rolleri bulunmaktadır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
Natüralist Yaklaşım
1.4. Natüralist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Natüralizme göre doğa tüm gerçekliğin temelini oluşturur.
• Natüralist yaklaşım temelini Realizm’den almakla birlikte, doğaüstü, manevi ve dini olan içeriği reddeden maddeci bir anlayıştır.
• Bu yaklaşım daha çok ortaçağ döneminde sonra kilise değerlerine karşı kilise dışı değerlerin önem kazandığı bir dönemde ağırlık
kazandı.
• Doğa ile birlikte insanında kutsandığı Hedonizmi de temel alır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.4. Natüralist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Natüralistlere göre doğa çok değişik olgular içerir ve insan yaşantısının ve doğrunun temel kaynağıdır.
• Natüralizm insanın da bu mükemmel çalışan evrensel mekanizmanın bir parçası olduğunu söyler.
• Bundan dolayı insanın da diğer varlıklar gibi doğa kanunlarına tabi olduğunu, insanın içinde bulunduğu sosyal ve zihinsel
aktivitelerinin de bu doğal ve ya bilimsel yöntemlerle ele alınması gerektiğini dile getirir
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.4. Natüralist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Natüralizmin değer anlayışı bireycidir.
• Bireyler değerleri çevreyle olan ilişkilerinden türetirler.
• Kişi, sözel ve soyut, felsefi, teolojik veya kanuni düzenlemeler yerine doğa, çevre ile doğrudan etkileşime girerek çevresini doğrudan kendisi algılar.
• Özgürlük, adalet, hakkaniyet ve minnettarlık gibi duygular doğal etik ilkelerdir ve insanın doğasında vardır
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.4. Natüralist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Natüralistlere göre doğal etikle ile çatışan unsurlar içeren bir eğitim olumsuz nitelik taşır. (Örn; Natüralistlere göre dini eğitim olumsuzdur)
• Natüralistlere göre eğitimin ilk görevi, doğal gelişime engel olan her şeyi ortadan kaldırmaktır. Bu sayede çocuk, doğal haliyle gelişip ihtiyaçlarını karşılamış olur.
• Eğitimdeki geleneksel baskı terk edilmeli ve çocuk baskı yoluyla değil, açıklamalar yoluyla yönlendirilmelidir.
• Natüralistler direkt bilgi verilmesinden çok öğrencinin keşif gücünü kullanmasını tercih ederler.
• Öğretmen doğruları söylemeyip öğrencinin bunları keşfetmesini sağlamalıdır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
Pragmatist Yaklaşım
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Eski Yunancada iş, eylem anlamına gelen pragmatizm, bir iş veya eylem felsefesidir.
• İş ve eylem ise hayatın ta kendisidir. Bu bakımdan pragmatizm bir hayat, bir yaşam felsefesidir.
• Pragmatizm bütün kıta Avrupa’sı ve İngiltere’de kabül görülmekle birlikte19. yüzyılda Amerika’da ortaya çıkan bir felsefi akımdır.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Pragmatizm, doğruluğu ve gerçekliği tek yanlı olarak, yalnızca eylemlerin sonuçları ile değerlendiren ve onlara yalnızca sağladığı “fayda” açısından bakan felsefi
akımdır.
• Pragmatist metodun işlevi fikir ve inançların doğruluğunu anlamlı bir şekilde ortaya koymaktır.
• Dolayısıyla bir fikir, bir inanç yaşamımızda bize fayda kazandırıyor ve bizi somut sonuçlara ulaştırabiliyorsa anlamlı, değerli ve doğrudur.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Bu anlayış, temelde inanç ve fikirlerin değerini sonuçta elde edilebilecek faydalı şeylerle ile sınırlandırmakta ve sonuçta elde edilen faydaları bir standart olarak kabul etmektedir.
• Değer faydalı ise doğru kabul edilmektedir.
• Genel olarak pragmatistler ahlakın göreceliliğini kabul etmektedir.
• Değerler sosyal ve kültürel çevre ile etkileşim sonucunda ortaya çıkmakta ve zaman içerisinde değişmektedir.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Pragmatizm her şeyin değiştiği fikrinden hareket eder.
• Bu değişim hem madde alanında hem de tin alanında kendini göstermektedir.
• Düşüncenin kendisi bile eylem için bir araçtan başka bir şey değildir.
• İnsan düşünmeye ancak karşılaştığı engelleri aşmak için başlar.
• Düşünce yaşantılarımızdaki pratik sorunların çözümüne hizmet etmek için vardır.
• Doğru ise iyinin diğer adıdır. Doğruluk olup bitmiş değildir.
• İnsanın pratik ihtiyaçlarını karşıladığı sürece doğru, insanla birlikte devinim halindedir
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Doğruluk ölçütü için ne idealistlerin dediği gibi düşüncelerimizin varlık ile
uyumuna ne de realistlerin dediği gibi inançlarımızın nesnel dünyadaki uyumuna bakmak gerekir.
• Bir düşünce ve inancın doğruluğu verdiği etki ve uygulamaya bakılarak değerlendirilmelidir.
• Eğer sonuçları pratik hayatta olumlu ve doyurucu bir etki oluşturmuşsa hipoteze veya kurama «doğru» olarak bakabiliriz.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Eğer gündelik yaşantımıza olumlu bir katkı sağlamıyor ve
doyurucu nitelikte olmuyorsa bu hipotez veya kuramı yanlış saymak gerekmektedir.
• Çıkar gözetmeyen bir hakikat arayışı diye bir durumun söz konusu olmadığını, her türlü düşünme etkinliğinin problem çözmeye yönelik bir adım olduğunu söyleyerek, inançların gerçekliğe ilişkin tasarımlar olmadığı düşüncesini savunur
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Pragmatizme göre mutlak ve değişmeyen hiçbir değer yoktur.
• Değerler dini temellere göre ele alınmamalıdır.
• Bu anlayışa göre değerlerin değerlendirilmesi verdiği pratik sonuçlara göre ele alınmalıdır.
• Pragmatizm değerin, varlığın veya evrenin ayrılmaz bir parçası olduğunu savunan idealist anlayışa karşı çıkar.
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Bu söylemin realizmde de etkili olduğunu düşünen pragmatizme göre, değerler hiyerarşisi diye bir durum söz konusu değildir.
• Pragmatizme göre değerler nesnel değil özneldir.
• Değerler insanların değişen koşullarda ve çevredeki olay ve olgulara verdikleri tepkinin sonucunda oluşmuştur.
• Bunun yanında geleneğe, örf ve âdetin ortaya koyduğu değişmez değer anlayışına da karşı çıkan pragmatizm, sadece sübjektivist değil rölativist bir anlayışla amaç ve araçlarla ilişkili bir değer anlayışı geliştirir
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Pragmatizme göre, ahlaki değerler görelidir ve bu değerler toplum ile birey arasındaki etkileşimden oluşur.
• Birey ve toplum arasındaki ilişkiden doğan değerler faydalı ise ahlaki olarak kabul edilirler.
• Ahlak insan tarafından var edildiği için yaşama ne kötü ne de iyi diyebiliriz.
• Ancak ahlak pratik bir değer taşıdığında değerlendirme konusu olabilmektedir
1. KLASİK EĞİTİM FELSEFESİ VE DEĞERLER
1.5. Pragmatist Yaklaşımda Değer Anlayışı
• Pragmatistler etkili bir değer olan gelenek ve görenekleri de kabul etmezler.
• Onlara göre, gelenek ve görenekler zamana göre temellendirilmiş, mevcut durumu korumak için akla dayandırılmıştır.
• Oysa modern dünyada, ülkeleri birbirine yaklaştıran kaynaştıran bir değer anlayışına ihtiyaç vardır.
• Hızlı bir değişim geçiren teknolojik dünyada gelenek ve görenekler problem çözmede yetersiz kalmışlardır.
