Ortaöğretim 12. Sınıf öğrencilerinin küreselleşme ile ilgili görüşlerinin belirlenmesi

ORTAÖĞRETİM 12. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN KÜRESELLEŞME İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİNİN BELİRLENMESİ

İBRAHİM HİMMETOĞLU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SOSYAL BİLİMLER VE TÜRKÇE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

i

TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 12 (ok iki) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

TEZĠN

Türkçe Adı : Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin KüreselleĢme Ġle Ġlgili GörüĢlerinin Belirlenmesi

Ġngilizce Adı : Determinining The Thoughts Of The 12th Grade Students Regarding Globalisation In The Course Of The Secondary Education

ii

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı : Ġbrahim HĠMMETOĞLU

iii

JÜRĠ ONAY SAYFASI

Ġbrahim HĠMMETOĞLU tarafından hazırlanan “Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin KüreselleĢme Ġle Ġlgili GörüĢlerinin Belirlenmesi” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.

DanıĢman: (Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI)

(Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ………. Üye: (Doç. Dr. Necla TÜRKOĞLU)

(Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi) ………. Üye: (Yrd. Doç. Dr. Nurcan DEMĠRALP)

(Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ……….

Tez Savunma Tarihi: …../…../……….

Bu tezin Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI

iv

v

TEġEKKÜR

Tez hazırlık süresince danıĢman hocam olan deneyimleriyle bana yol gösteren sayın Prof. Dr. Servet KARABAĞ’a, teĢekkürü bir borç bilmekteyim. Sayın Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI hocama, tezimin savunma sürecinde danıĢmanlık yaptığı için teĢekkürlerimi sunarım. Gerek bilimsel gerekse maddi-manevi desteklerini esirgemeyen değerli hocalarım sayın Doç. Dr. Bülent AKSOY, Doç. Dr. Ufuk KARAKUġ, Doç. Dr. Turhan ÇETĠN, AraĢ. Gör. Selman ABLAK, AraĢ. Gör. Abdullah TÜRKER ve Önder CENGĠZ’e ve gerek lisans öğrenimim döneminde gerekse yüksek lisans sürecinde bana katkı sağlayan tüm hocalarıma sonsuz teĢekkür ederim.

Tezin hazırlık sürecinde yardımlarını esirgemeyen kıymetli arkadaĢlarım Emre DURAN, Mevlüt BULAT, Murat ÇAKIR, Kemal KORKMAZ ve Murat KARAGÖZ’e maddi manevi desteğini ilkokul çağlarımdan bu güne esirgemeyen ağabeyim Mehmet HĠMMETOĞLU baĢta olmak üzere tüm aileme ayrıca Doğubayazıt’ta birlikte görev yaptığım ismini yazarak bitiremeyeceğim değerli öğretmen arkadaĢlarıma teĢekkürü bir borç bilirim.

En büyük teĢekkürü ise bu günlere gelmemde bana yol gösteren, rehber olan ve beni cesaretlendiren kıymetli dayım Prof. Dr. Nihat BOYDAġ’a sunuyorum.

vi

ORTAÖĞRETĠM 12. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN KÜRESELLEġME

ĠLE ĠLGĠLĠ GÖRÜġLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ

(Yüksek Lisans Tezi)

Ġbrahim Himmetoğlu

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Nisan, 2017

ÖZ

Bu araĢtırma, ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin küreselleĢme ile ilgili görüĢlerinin belirlenmesi amacı ile yapılmıĢtır. ÇalıĢmanın 12. sınıf öğrencileri ile yapılmasının amacı, 9 ve 10. sınıflarda zorunlu olarak 11 ve 12. sınıflarda ise bazı bölümlerde seçmeli olarak verilen coğrafya dersi ve bazı bölümlerde 11 ve 12. sınıflarda verilmeyen coğrafya dersi konularının 12. sınıf itibari ile bitmiĢ olmasıdır. 2005 yılında yürürlüğe giren 2010 yılında yeniden düzenlenen Coğrafya Dersi Öğretim Programı sarmal bir yapıda hazırlanmıĢtır. 9. sınıfta coğrafya dersi ile tanıĢan öğrenciler küreselleĢme kavramını da bu dersin içeriğinde görmektedir. 10 ve 11. sınıflarda da coğrafya dersi konuları içerisinde küreselleĢme kavramı ile karĢılaĢan öğrenciler 12. sınıf konularında ise küreselleĢme kavramını daha fazla görmektedir. AraĢtırmada, öğrencilerin sadece küreselleĢme ile ilgili düĢünceleri değil cinsiyet, okul türü, aile yerleĢim birimi, coğrafya dersi alma durumu, ailelerin meslek grubu, ailelerin aylık gelir durumu, yaĢadıkları meskende internet bağlantısı olma durumu ve günlük internet kullanım süresi gibi durumlara göre farklılaĢmalar sorgulanmıĢtır. AraĢtırmada betimsel tarama modeli kullanılmıĢtır. Verilerin toplanması için uzman görüĢleri dâhilinde anket hazırlanmıĢ, hazırlanan anketler örneklem olarak belirlenen Ağrı ve ilçelerinde faaliyet gösteren çeĢitli ortaöğretim kurumlarının 12. sınıflarında öğrenim gören 460 öğrenciye uygulanmıĢtır. Anketin çözümlenmesinde SPSS programı kullanılmıĢ, betimsel istatistik yöntemlerinden yüzde ve frekans değerleri hesaplanmıĢ ve

vii

yorumlanmıĢtır. AraĢtırma sonucunda araĢtırmaya katılan öğrencilerin cinsiyet, okul türü, aile yerleĢim birimi, coğrafya dersi alma durumu, ailelerin meslek grubu, ailelerin aylık gelir seviyesi durumu, yaĢadıkları meskende internet bağlantısı olma durumu ve günlük internet kullanım süresi gibi değiĢkenlere bağlı olarak öğrencilerin küreselleĢme ile ilgili görüĢlerinin ne durumda olduğu belirlenmiĢtir.

Anahtar Kelimeler : Coğrafya, Coğrafya Eğitimi, KüreselleĢme, Türkiye’de

KüreselleĢme, Ortaöğretim Coğrafya Dersi, Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencileri

Sayfa Adedi : 93

viii

DETERMINING THE THOUGHTS OF THE 12

GRADE STUDENTS

REGARDING GLOBALISATION IN THE COURSE OF THE

SECONDARY EDUCATION

(Master's Thesis)

Ġbrahim Himmetoğlu

GAZI UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES

April 2017

ABSTRACT

This research was done in order to determine the views of the 12th class secondary educati on students about globalisation.The aim of this research to be done with the 12th class stud ents is that the subjects of geography lesson were completed which were taken compulsoril y at the 9th and 10th classes, which were taken optionally at some departments of the 11th and 12th classes and which were not given at some departments of the 11th and 12th classe s. Geography Lesson Teaching Program which entered into force in 2005 year and reformu lated in 2010 year was prepared in spiral form. The students who met with geography lesso n at the 9th class recognized the concept of globalisation in this content of this lesson as we ll.The students who come across with the subject of globalisation in the subjects of geogra phy lesson at the 10th and 11th class, meet more with it at the 12th class subjects. In this re search, it was not only questioned the views of the students about the globalisation but also the differentiations according the sexuality, school types, family accomodation unit, the sit uation of taking geography lesson, family occupational group, the situation of family mont

ix

hly income, the situation of the having internet access and daily internet usage time. In the research. general scanning model was used. In order to collect data, questionnaires were pr epared under the views of experts, these questionnaires were implemented on 460 students who study at the 12th classes at the secondary education institutions which were designate d as samples in Agri and its counties. In the analyse of the questionnaires, SPSS program w as used, percentage and frequency values from descriptive statistical techniques were calcu lated and commented. At the end of the research, it was determined that the students' views about globalisation who participated in this research are similar according to the differenti ation of their sexualies, school types, family accomodation units, situations of taking geogr aphy lesson, family occupational groups, family monthly incomes, situations of having inte rnet access and daily internet usage time.

Key Words : Geography, Geography Education, Globalisation, The Globalisation in Turkey, Secondary Education Geography Lesson, 12th Class Seconday Education Students

Number of Pages : 93

x

ĠÇĠNDEKĠLER

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ………..ii

ÖZ ………vi

ABSTRACT ……….……… viii

ĠÇĠNDEKĠLER ………... x

TABLOLAR LĠSTESĠ ………….……… xii

SĠMGELER VE KISALTMALAR ……… xiv

BÖLÜM 1. GĠRĠġ ………1 Problem Durumu …….………1 ÇalıĢmanın Amacı …….………...3 ÇalıĢmanın Önemi ………...6 Varsayımlar ……….……….7 Kapsam ve Sınırlılıklar ………...…………8 Tanımlar ………...9 BÖLÜM II. ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR………10

ÇalıĢılan Konu Ġle Ġlgili Kuramsal Çerçeve ……….10

KüreselleĢme Kavramı ………10

KüreselleĢmenin Tarihçesi ………...………. 13

KüreselleĢmenin Boyutları ………...20

Küreselleşmenin Ekonomik Boyutu ………..21

xi

Küreselleşmenin Siyasal Boyutu ………....25

Küreselleşmenin Kültürel Boyutu …………....…..………27

Küreselleşmenin Mekansal Boyutu ……….….………..……29

Küreselleşmenin Ekolojik ve Çevresel Boyutu ..………30

Küreselleşmenin Hukuki Boyutu ……….………..31

Küreselleşmenin Eğitim Boyutu ……….………32

KüreselleĢme ve Coğrafya Eğitimi ………..……….33

ÇalıĢılan Konu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar ……….36

BÖLÜM III. YÖNTEM ………39

AraĢtırma Modeli ……….……39

Evren ve Örneklem ………..……39

Veri Toplama Aracı ……….…40

Ölçüm Güvenirliği ………...………....42

Ölçüm Yorumlarının ve Kullanımlarının Geçerliği ……….……42

Verilerin Toplanması ……….….42

Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması………..……….43

BÖLÜM IV. BULGULAR ve YORUMLAR ………..45

BÖLÜM V. SONUÇ ve ÖNERĠLER………...……….76 Sonuçlar ……….………..76 Öneriler ………79 KAYNAKÇA ……….………82 EKLER ………...………87 ÖZGEÇMĠġ ………...………92 AMBLEM SAYFASI ……...……….………93

xii

TABLOLAR LĠSTELER

Tablo 1. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Cinsiyet

Değişkenine Göre Farklılığı İçin t-Testi Sonuçları …………...………...………...46

Tablo 2. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Okul

Türü Değişkenine İlişkin Betimsel Veriler ………..47

Tablo 3. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Okul

Türü Değişkenine Göre Farklılığı İçin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları …………...48

Tablo 4. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Aile

Yerleşim Birimi Değişkenine İlişkin Betimsel Veriler ………...51

Tablo 5. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Aile

Yerleşim Birimi Değişkenine Göre Farklılığı İçin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ..52

Tablo 6. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin

Coğrafya Dersi Alma Durumu Değişkenine Göre Farklılığı İçin t-Testi Sonuçları ……...54

Tablo 7. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Aile

Meslek Grubu Durumu Değişkenine İlişkin Betimsel Veriler ……….56

Tablo 8. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Aile

Meslek Grubu Değişkenine Göre Farklılığı İçin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları …57

Tablo 9. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Aile

Aylık Gelir Seviyesi Durumu Değişkenine İlişkin Betimsel Veriler ………….…………...58

Tablo 10. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin Aile

Aylık Gelir Seviyesi Durumu Değişkenine Göre Farklılığı İçin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ……….59

Tablo 11. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin

Yaşadıkları Meskende İnternet Bağlantısı Olma Durumu Değişkenine Göre Farklılığı İçin t- Testi Sonuçları ……….61

xiii

Tablo 12. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin

Günlük İnternet Kullanım Süresi Durumu Değişkenine İlişkin Betimsel Veriler ………...63

Tablo 13. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmeye İlişkin Görüşlerinin

Günlük İnternet Kullanım Süresi Durumu Değişkenine Göre Farklılığı İçin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları ………...64

Tablo 14. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmenin Ekonomik Boyuttaki

Etkilerine Yönelik Görüşlerinin Dağılımı………..………..66

Tablo 15. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmenin Teknolojik Boyuttaki

Etkilerine Yönelik Görüşlerinin Dağılımı………68

Tablo 16. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmenin Eğitim Boyutundaki

Etkilerine Yönelik Görüşlerinin Dağılımı………..………..70

Tablo 17. Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin Küreselleşmenin Ekolojik ve Çevresel

xiv

SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika BirleĢik Devleri

ASEAN Güneydoğu Asya Uluslar Birliği CDÖP Coğrafya Dersi Öğretim Programı

CDAD Coğrafya Dersi Alma Durumu

DPT Devlet Planlama TeĢkilatı

GATT Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması GSYĠH Gayri Safi Yurt Ġçi Hâsıla

IBRD Uluslararası Ġmar ve Kalkınma Bankası

IMF Uluslararası Para Fonu

MAI Çok Taraflı Yatırım AnlaĢması MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MMFP Medine Müdafii Fahrettin PaĢa

NAFTA Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret AnlaĢması NATO Kuzey Atlantik AntlaĢması Örgütü

OECD Ekonomik Kalkınma ve ĠĢbirliği Örgütü TASAM Türk Asya Stratejik AraĢtırmalar Merkezi

WTO Dünya Ticaret Örgütü

xv

YMĠBOD YaĢadıkları Meskende Ġnternet Bağlantısı Olma Durumu

SPPS Stastical Packages Fort He Social Sciences

f Frekans

N KiĢi Sayısı

% Yüzde

P Anlamlılık Düzeyi

1

BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araĢtırmanın problem durumu, araĢtırmanın amacı, araĢtırmanın önemi, varsayımları, sınırlılıkları ve tanımlara yer verilmiĢtir.

Problem Durumu

Tarih boyunca eĢi görülmemiĢ boyutta muazzam dönüĢümün yaĢandığı bir geçiĢ döneminde bulunmaktayız. Birinci endüstri devrimi ile baĢlayan ve günümüze kadar süren son iki yüz yıllık periyotta ekonomik, toplumsal, kültürel ve politik yapılarda önemli değiĢiklikler geçirilmiĢtir. Bu süreçte baĢta teknolojik geliĢmeler olmak üzere birçok faktörün etkisi ile özellikle 1980‟lerden sonra giderek yoğunlaĢan ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel bütünleĢme süreci yaĢanmıĢ ve yaĢanmaktadır (Adıgüzel, 2011, s.1). KüreselleĢme; ekonomik, toplumsal, kültürel, siyasal, hukuksal ve daha birçok alanda değiĢtirme ve dönüĢtürme özelliklerine sahip bir süreç oluĢturmaktadır. Ġnsanların, gündelik yaĢamlarında, tüketim kalıplarında ve değerler sisteminde oluĢan değiĢmeler eninde sonunda toplumsal yapıyı da değiĢtirmeye zorlamakta hatta değiĢtirebilmektedir. Son yıllarda entelektüellerin üzerine en fazla söz söylediği küreselleĢme, dünyanın en sorunlu yanına vurgu yapmakta ve onun durumunu betimlemektedir. Ancak küreselleĢme konusunda müthiĢ bir anlama ve yorumlama karmaĢası yaĢanmaktadır. Çağımızın moda söylemi ve gündem sözcüğü, küreselleĢmeye farklı anlam yüklemeleri yapılmaktadır. (Özdemir & Eser, 2009, s.3).

2

Bugünkü küreselleĢme esas itibariyle bilgi ve iletiĢim teknolojisindeki geliĢmelere dayanmaktadır. Bu anlamda, teknoloji bağımsız değiĢken olarak dünyayı bütünleĢtirmektedir. Ancak diğer yanda küreselleĢme, uluslararası ticaretin önündeki engellerin kaldırılması ve çok uluslu Ģirketlerin ekonomik ve siyasi gücünün artmasıyla geliĢen bir olgu olarak öne çıkmaktadır. Bu süreç, ulaĢım imkânlarının geliĢmesi, kiĢilerin bilgisayar ve internet yoluyla kurdukları iliĢkilerin artması, ulus ötesi faaliyetlerin ve kurumların geliĢmesi, kiĢilerin günlük yaĢamını etkileyen ulus ötesi etkileĢimlerin artması ile kural ve uygulamaların ulus üstü hale gelmesi Ģeklinde geliĢmektedir (Yılmaz, 2007, s.130).

KüreselleĢme, tek bir dünyaya gidiĢ ile sınırların kalkması veya dünyanın düzleĢmesi Ģeklinde yaygın olarak ele alınmaktadır. Coğrafyanın ve sınırların önem yitirdiği ulus ötesi iliĢkilerin ve karĢılıklı bağımlılığın arttığı bir gerçektir. Teknolojik geliĢme ile iletiĢim ve ulaĢım alanındaki geliĢmeler insanları birbirine bağlarken, piyasa ekonomik olaylara anında tepki vermeyi mümkün kılmakta ve geliĢmeleri dünya çapında bir hale getirmektedir (Yılmaz, 2007, s.218).

Özellikle geliĢen kitle-iletiĢim araçları sayesinde dünyaya kapıları kapatmak ve diğer devletlerde gerçekleĢen olaylar ve geliĢmelerden etkilenmemek imkânsız hale gelmiĢtir. KüreselleĢme hem olumlu hem de olumsuz etkileri olan bir olgudur. Olumlu yönlerinden yararlanırken, olumsuz yönlerinden etkilenmeyi göz ardı etmek ne kadar akıl ile izah edilecek bir durum değilse, olumsuz yönlerinden etkilenmemek için olumlu yönlerinden yararlanmak için gayret göstermemek de bir o kadar akıl ile açıklanacak bir durum değildir. Dolayısıyla bu süreçten karlı çıkmak için küreselleĢme olgusunu tahlil edip, yararlarını ve zararını bilen, küresel düĢünebilen bir neslin yetiĢtirilmesi önemli olmuĢtur (Keskin, 2013, s.3).

Hemen her bilim dalında ilgili ya da iliĢkili olmak üzere küreselleĢme ile ilgili çalıĢmalar yapılmaktadır. Ortaöğretim kurumlarında eğitim ve öğretim hayatına devam eden öğrenciler pek çok ders içeriğinin yanı sıra sosyal hayatta da sürekli küreselleĢme kavramı ile karĢılaĢmaktadır. Küresel olaylar, küresel çalıĢma, küresel ticaret, küresel anlaĢmalar, küresel örgütler, küresel sermaye, küresel kuruluĢlar vb. pek çok sözcük grubu öğrencilerin anlamaya çalıĢtığı kavramlar olarak karĢımıza çıkmaktadır. Kavramsal olarak farklı görüĢlere sahip olan otoriteler küreselleĢmeyi kendi bakıĢ açılarına göre tanımlamaktadırlar. Her bilim kendi konusuna göre değerlendirdiği için zaman zaman bu

3

kavramın anlaĢılması ve değerlendirilmesi zorlaĢabiliyor. Her ne kadar 1960‟lı yıllardan itibaren literatürde geçen bir kavram olsa da küreselleĢmeyi açıklamak için tarihin eski dönemlerinden örnekler verilmekte ve bu örnekler coğrafi koĢullarla desteklenmektedir. Ortaöğretim coğrafya dersinin 2005 yılında hazırlanan programında da farklı sınıf gruplarına yönelik olarak farklı kazanımlar ile küreselleĢme kavramına coğrafi bir bakıĢ açısı ile yer verilmiĢtir. Öğrenciler ilk olarak 9. sınıf konularında küreselleĢme kavramı ile tanıĢmakta 10, 11 ve 12. sınıf konuları içerisinde de bu kavramı örneklendiren içeriklerle ders süreçlerine devam etmektedirler. Durum böyle iken, coğrafya konuları içerisinde yer alan küreselleĢme konularından öğrenciye kazandırılması planlanan bilgi, beceri, değer ve tutumlara ulaĢılması önem arz etmektedir. Geleceğin mimarları olan ve üniversite öğrenimlerinin hazırlık aĢamasında olan öğrencilerin küreselleĢme algılarının ne aĢamada olduğunun belirlenmesi kazanımların da amacına hizmet etme derecesinin belirlenmesi açısından önemlidir.

Bu araĢtırma ile ortaöğretim kurumlarında öğrenimine devam eden öğrencilerin küreselleĢme ile ilgili düĢüncelerinin belirlenmesi amaç edinilmiĢtir. Bu çalıĢmada; Ortaöğretim 12. Sınıf Öğrencilerinin KüreselleĢme Ġle Ġlgili DüĢünceleri Nelerdir? sorusuna cevap aranmıĢtır.

Çalışmanın Amacı

Bu araĢtırmanın genel amacı, öğrenimine devam eden ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin küreselleĢme ile ilgili düĢüncelerinin belirlenmesidir. Bu probleme ait alt amaçlar aĢağıdaki gibidir:

1. Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin küreselleĢmenin ekonomik boyutundaki etkilerine yönelik düĢüncelerinin belirlenmesi,

a) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

b) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin okul türüne göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

c) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin yerleĢim birimine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

4

d) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin coğrafya dersi alma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

e) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin meslek gruplarına göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

f) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin aylık gelir durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

g) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin yaĢadıkları meskende internet bağlantısı olma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

h) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin günlük internet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

2. Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin küreselleĢmenin teknolojik boyutundaki etkilerine yönelik düĢüncelerinin belirlenmesi,

a) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

b) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin okul türüne göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

c) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin yerleĢim birimine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

d) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin coğrafya dersi alma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

e) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin meslek gruplarına göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

f) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin aylık gelir durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

g) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin yaĢadıkları meskende internet bağlantısı olma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi, h) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin günlük internet kullanım sürelerine

göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

3. Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin küreselleĢmenin eğitim boyutundaki etkilerine yönelik düĢüncelerinin belirlenmesi,

5

a) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

b) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin okul türüne göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

c) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin yerleĢim birimine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

d) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin coğrafya dersi alma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

e) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin meslek gruplarına göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

f) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin aylık gelir durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

g) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin yaĢadıkları meskende internet bağlantısı olma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi, h) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin günlük internet kullanım sürelerine

göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

4. Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin küreselleĢmenin ekolojik ve çevresel boyutundaki etkilerine yönelik düĢüncelerinin belirlenmesi,

a) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

b) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin okul türüne göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

c) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin yerleĢim birimine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

d) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin coğrafya dersi alma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

e) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin meslek gruplarına göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

f) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin ailelerinin aylık gelir durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

g) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin yaĢadıkları meskende internet bağlantısı olma durumuna göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi,

6

h) Ortaöğretim 12. sınıf öğrencilerinin günlük internet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığının belirlenmesi.

Çalışmanın Önemi

Günümüzde daha çok ekonomistler ve uluslararası iliĢkiler uzmanlarınca çalıĢmalarda dile getirilen bir kavram olan küreselleĢme farklı boyutları ile karĢımıza çıkmaktadır. Günümüzde üreten toplumların, tüketici toplumlar üzerindeki pazara sadece ekonomik boyuttan değil; kültürel ve siyasi boyuttan da nüfuz etme istekleri küreselleĢmenin ve bilgi toplumunun bir sonucu olarak kabul edilebilir. Yani sadece ekonomik açıdan değil ya da baĢka bir ifade ile küreselleĢmenin boyutlarından olan ekonomik boyut açısından değil diğer boyutlar açısından da küreselleĢme kavramı incelenmelidir.

KüreselleĢme süreci, kültürel boyuttaki etkisini belirgin olarak göstermektedir. Farklı coğrafi mekânlarda yaĢayan insanların adeta ortak bir yaĢam biçimini sürdürmesi bu duruma kanıt olarak gösterilebilir. Hızlı yemek kültürü, günümüzde pek çok ülkede yeme içme alıĢkanlığı haline gelmiĢtir. Türkiye‟de özellikle lise dönemindeki öğrenciler hızlı yeme içme alıĢkanlığına sahiptir. Hızlı yeme içme alıĢkanlığına eğilim gösteren genç nüfusun, bu durumun küreselleĢmenin bir sonucu olduğunun farkında olup olmadıklarının belirlenmesi önemli bir konudur.

KüreselleĢme kavramı, son yıllarda üzerinde en çok tartıĢılan kavramlardan biri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Kavram üzerinde yapılan tartıĢmalarda kulağa gelen ilk cümle ise günümüz dünyasının adeta bir köy halini almıĢ olmasıdır. Bu durum küreselleĢmenin bir sonucu olarak karĢımıza çıkmaktadır. Söz konusu durumun oluĢmasında teknolojik alanda meydana gelen geliĢmelerin etkisi göz ardı edilemez. UlaĢım ve iletiĢim sistemlerinin geliĢmesi, anlık haberleĢme ve görüntülü konuĢma imkânlarının sağlanması, hiç Ģüphesiz küreselleĢmenin hem bir sonucu hem de nedenidir. Sosyal ağları (Facebook, messenger, whatsapp vb.) yoğun olarak kullananlar ise ortaöğretim öğrencileridir. KiĢisel gözlemlerimiz de göstermiĢtir ki bu iletiĢim kanalları aracılığı ile ortaöğretim öğrencileri farklı ülkelerden arkadaĢlar edinmektedirler.

Her geçen gün eğitim sistemlerinde geliĢmeler yaĢanmakta ve yaĢanan bu geliĢmeler uluslararası arenada takip edilmektedir. Devletler kendi sınırları dıĢında eğitim sektöründe meydana gelen değiĢimleri ve güncellemeleri anlık olarak sürekli takip etmektedirler.

7

Bunun yanı sıra ülkeler arasında öğrenci değiĢimleri yapılmaktadır. Belirli programlar dâhilinde yapılan öğrenci değiĢimleri sayesinde öğrenciler farklı kültürden kiĢilerle tanıĢma fırsatı bulmaktadır. Yine küreselleĢmenin etkisi ile üniversiteye hazırlık sürecindeki ortaöğretim öğrencileri sadece Türkiye‟deki üniversitelerin programlarını değil özellikle Avrupa ve ABD‟de yer alan üniversitelerin programlarını da takip etmektedir. Bu durumun meydana gelmesinde küreselleĢmenin etkili olduğunun inkâr edilmesi yanıltıcı bir süreç oluĢmasına sebep olabilir. Bu durumun meydana gelmesinde en önemli etki küreselleĢme ve küreselleĢmenin eğitim boyutuna etkisidir.

Günümüzde pek çok uluslararası çevresel örgüt faaliyet yapmaktadır. Bu çevresel örgütlerin bir kısmı ortaöğretim coğrafya dersi konuları içerisinde yer almaktadır. Örgütlerin kuruluĢ amaçları, çalıĢmaları ve özellikleri öğrencilere tanıtılmakta ve öğrenciler girdikleri sınavlarda da bu konulardan sorumlu tutulmaktadırlar. Çevresel örgütlerin faaliyeti hakkında öğrencilerin ne anladıkları ya da bu çevresel örgütlerin dünyanın her yerinde faaliyet göstermelerinin küreselleĢme ile olan iliĢkisinin öğrenciler tarafından ne denli algılandığı, Coğrafya Dersi Öğretim Programında yer alan kazanımların amacına ulaĢıp ulaĢmadığının belirlenmesi açısından da önem arz etmektedir.

Ortaöğretim kurumlarında son sınıf olmuĢ ve artık üniversitelere girmek için hazırlanan öğrencilerin küreselleĢme ile ilgili görüĢlerinin belirlenmesi yukarıda verilen örneklerin anlaĢılması açısından önemli sonuçlar doğuracaktır.

Varsayımlar

1. AraĢtırmanın uygulama sürecinde, deney grubu öğrencilerinin kontrol altına alınamayan dıĢsal etkenlerden eĢit düzeyde etkilendikleri varsayılmıĢtır.

2. GeliĢtirilen ölçeğin kapsam geçerliği için uzman görüĢleri yeterlidir. 3. AraĢtırma için seçilen örneklemin evreni temsil edebileceği varsayılmıĢtır.

4. AraĢtırmada veri toplamak için geliĢtirilen anketin, araĢtırmanın amacına ulaĢmak için yeterli olduğu varsayılmıĢtır.

8 Kapsam ve Sınırlılıklar

Bu araĢtırma için belirlenen sınırlılıklar Ģöyle açıklanabilir:

1. AraĢtırma, ankete dayalı verilerle sınırlıdır.

2. AraĢtırma 2005 yılında yürürlüğe giren Coğrafya Dersi Öğretim Programı içerisinde yer alan “Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler” öğrenme alanı kazanımlarının içerikleri ile sınırlandırılmıĢtır. Ġlgili kazanımlar Ģunlardır;

- Ç.9.1. Dünyadaki farklı bölge örneklerini, özellikleri ve bölge belirlemede kullanılan kriterler açısından analiz eder.

- Ç.9.2. ÇeĢitli ölçeklerdeki bölge örneklerini kullanarak bölge sınırlarının amaca göre değiĢebilirliğini açıklar.

- Ç.9.3. Haritalardan yararlanarak çeĢitli coğrafi kriterlerle belirlenmiĢ bölgelerde bulunan ülkeleri ayırt eder.

- Ç.10.1. Uluslararası ulaĢım hatlarının bölgesel ve küresel etkilerini sorgular. - Ç.11.1. Kültürü oluĢturan unsurlardan yola çıkarak farklı kültürel bölgelerin

yer yüzünde yayılıĢ alanlarına ait analizler yapar.

- Ç.11.2. Ülkeler ve bölgeler arasındaki ticaretle hammadde, üretim ve pazar alanlarını iliĢkilendirir.

- Ç.11.3. Örnek incelemeler yoluyla ülkeler arası etkileĢimde turizm faaliyetlerinin rolünü sorgular.

- Ç.11.4. Örnek inceleme yoluyla bir ülkenin coğrafi özelliklerini araĢtırır. - Ç.11.5. SanayileĢmiĢ bir ülkeyi, sanayileĢme aĢamaları açısından analiz ederek

sanayileĢme süreçlerini değerlendirir.

- Ç.11.6. Tarımsal faaliyetler açısından farklı düzeylerdeki ülkeleri karĢılaĢtırarak tarım-ekonomi iliĢkisini yorumlar.

- Ç.11.7. Bölgesel ve küresel ölçekteki örgütleri amaçları, iĢlevleri ve etki alanları açısından değerlendirir.

- Ç.12.1. Örnek analizler yoluyla ülkelerin geliĢmiĢlik seviyelerini belirleyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur.

9

- Ç.12.2. GeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin coğrafi özelliklerini karĢılaĢtırarak ülkelerin farklı geliĢmiĢliklerinin nedenlerini yorumlar.

- Ç.12.3. Ülkeleri doğal kaynak potansiyeli açısından karĢılaĢtırarak doğal kaynakların bölgesel ve küresel iliĢkilerdeki etkisini sorgular.

- Ç.12.4. Dünyanın önemli enerji nakil hatlarını bölge ve ülkelere etkileri açısından analiz eder.

- Ç.12.5. Bir ülkenin konumunun bölgesel ve küresel etkilerini değerlendirir. - Ç.12.6. Ülkeler arasında sorun oluĢturabilecek mekansal unsurları, günümüz

çatıĢma alanlarıyla iliĢkilendirir.

3. AraĢtırmada elde edilen bulgular, 2015-2016 eğitim-öğretim yılının ikinci dönemi Ağrı il merkezi ve ilçelerinde (Ağrı, Doğubayazıt, TaĢlıçay ve Patnos) öğrenimine devam eden 12. Sınıf öğrencileri ile sınırlandırılmıĢtır.

Tanımlar

Küreselleşme: KüreselleĢme; gruplar, ülkeler, bölgeler arasındaki ekonomik, teknolojik, siyasal ve kültürel iliĢkilerin artması, karĢılıklı olarak daha fazla etkileĢimi, sınır tanımaz geliĢmelerle milli sınırların zayıflatılması ve buna bağlı olarak küresel toplum ve vatandaĢlık bilinci geliĢtiren süreçler, kabuller ve yaptırımlara dair geniĢ içerikli olarak tanımlanabilir (Karabağ, 2006, s. 151).

Öğrenci: Ortaöğretim kurumlarında öğrenimine devam eden 12. Sınıf öğrencileridir. Kazanım: Öğrencinin kazanması beklenen bilgi, beceri, değer ve tutumların ifade edildiği cümledir (Karabağ & ġahin, 2007, s.91).

10

BÖLÜM II

İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde çalıĢılan konu ile ilgili kuramsal çerçeve oluĢturularak ilgili literatürde küreselleĢme ve etkileri üzerine yürütülen çalıĢmalar ve bu çalıĢmaların sonuçları hakkında bilgiler yer almaktadır.

Çalışılan Konu İle İlgili Kuramsal Çerçeve Küreselleşme Kavramı

21.yüzyıla girerken, teknolojide hızlı değiĢim, uluslararası mal ticaretinde ve sermaye akımlarında serbestleĢme, ekonomide piyasa sistemini esas alan yeniden yapılanmalar, siyasette daha liberal bir demokrasiye yönelik açılımlar ve toplumsal örgütlenme modellerinde yeni arayıĢlar küresel ölçekte yaygınlaĢarak derin ve kapsamlı bir evrim aĢaması niteliği kazanmıĢtır. Uluslararası bilgi akımlarının umulmadık ölçüde ve sistemli bir biçimde kolaylaĢmasına yol açan bilgi iĢlem ve iletiĢim teknolojilerinde sağlanan yenilikler, küreselleĢme olarak adlandırdığımız bu yeni evrim sürecinin, baĢlıca sürükleyici gücünü oluĢturmaktadır (DPT, 2000, s.3).

KüreselleĢme teriminin kullanımının sıklaĢması ve küreselleĢmenin bir olgu olarak araĢtırılması çalıĢmaları 1980‟lerin baĢları, hatta ortalarında meydana çıkıp 1980‟lerin ikinci yarısıyla beraber patlama yaĢamıĢtır (Robertson, 1992, s.8). Bu güne kadar birçok tanımı ve yorumu yapılan küreselleĢme kavramı “1980‟lere doğru Harvard, Stanford,

11

Colombia gibi tanınmıĢ üniversitelerin iktisat bölümlerinde kullanılmaya baĢlanmıĢ ve yine bu çevrelerden çıkmıĢ bazı iktisatçılar tarafından popülarize edilmiĢtir (Timur, 1996, s.8).

KüreselleĢme nedir? Bu soruya verilecek cevap, zamana, disiplinlere ve politik yaklaĢımlara göre farklılık göstermektedir. Çünkü disiplinlerin ve politik yaklaĢımların değiĢik perspektifleri ve farklı felsefeleri bulunmakta her bir küreselleĢme dalgası farklı bir karakter arz etmektedir. KüreselleĢmeyi sosyal bilim disiplinleri içinde çok farklı açılardan değerlendirenler olmakla birlikte; sosyolojik, siyasal, ekonomik ve hukuki açılardan değerlendirme yapanlar çoğunluktadır (Ekiz, 2010, s.16).

KüreselleĢme teorisyenlerinin üzerinde uzlaĢtıkları net bir küreselleĢme tanımı bulunmamakla birlikte, öne sürdükleri görüĢlerden hareketle bazı ortak noktaların altını çizmek mümkündür. Buna göre küreselleĢme; ekonomik, siyasal ve kültürel bir bütünleĢme; kimlik, birey, toplum, değiĢme boyutlarında bütünleĢmiĢ bir yapı; fikirlerin, görüĢlerin, pratiklerin, teknolojilerin küresel düzeyde kullanılması; sermaye dolaĢımının evrenselleĢmesi; ulus-devlet sınırlarını aĢan yeni iliĢki ve etkileĢim biçimlerinin ortaya çıkması; mekânların yakınlaĢması, dünyanın küçülmesi, çatıĢmaların geride kalması; sınırsız rekabet, serbest değiĢim, pazarın dünya ölçeğinde büyümesi ve ulusal sınırların dıĢına çıkması, kısaca dünyanın tek pazar haline gelmesidir (Kaçmazoğlu, 2002, s.49)).

Pek çok bilim dalı tarafından araĢtırmalara konu olan küreselleĢme kavramı hakkında farklı tanımlamalar yapıla gelmiĢtir. KüreselleĢme, uzak yerleĢimleri birbirlerine, yerel oluĢumların çok uzaktaki olaylarla Ģekillendirdiği ya da bunun tam tersinin söz konusu olduğu yollarla bağlayan dünya çapındaki toplumsal iliĢkilerin yoğunlaĢması sürecidir (Giddens, 1994, s.62). Kavram olarak küreselleĢme hem dünyanın küçülmesine hem de bir bütün olarak dünya bilincinin güçlenmesiyle, sermayenin, teknolojinin, mal ve hizmet piyasalarının, finans sektörünün yeryüzünde serbest dolaĢımı anlamına gelmektedir. KüreselleĢme neo liberalizmin yön verdiği ideolojik bir kavramlaĢtırmayı ifade eder. KüreselleĢme, yenidünya düzeni, postmodernizm, yerelleĢme, neoliberalizm gibi kavramlar aynı anlama gelmekte ve birinin modası geçince ya da gözden düĢünce yerine aynı anlama gelen baĢka bir kavram oluĢturulup kullanılabilmektedir (Ġlhan, 2009, s.7).

Literatürde küreselleĢme kavramının kullanımı kapitalizmin belli bir dönemine ait olarak ele alınmakta ve kavram birbirinden farklı yaklaĢımlar çerçevesinde

12

anlamlandırılmaktadır. KüreselleĢme ne demektir? Etimolojik olarak "yerküreye ait" anlamını veren Ġngilizce "global" sözcüğünden türetilen, "yerküreye ait kılma" anlamını veren "globalization" sözcüğünün Türkçedeki karĢılığıdır "küreselleĢme" (Abalı, 2005, s.9).

KüreselleĢmeyi “Hegemonya” kelimesiyle eĢdeğer tutulabilir diyen düĢünürler de vardır. Yani bir devlet, topluluk veya kiĢinin baĢka bir devlet veya kiĢi üzerinde baskı sistemini kurması ve bunları dayatmasıdır. Buradaki hegemonya batılı hâkim devletlerin Latin Amerika, Asya ve Afrika‟daki geliĢmekte olan ya da geri kalmıĢ ülkelere uyguladığı yaptırımlardır. Tarihsel kökende baktığımızda Chomsky “bu kavramın kökü sömürgecilik

tarihiyle eşdeğerdir ” demiĢtir. Colombus‟un 1492 „de Amerika‟yı keĢfi ile devam eden

150 yıl içerisinde sadece Amerika‟da 100 milyonun üzerinde insan katledilmiĢtir. Bir baĢka görüĢe göre küreselleĢme, hangi alanda olursa olsun, dünyaya açılarak yerellik ve ulusallık reddedilmeden bu alanların dıĢına çıkılması ve evrensellikle birleĢilmesidir (Güvenç, 1998, s.318).

Farklı çalıĢma disiplinlerinin temsilcileri tarafından ele alınan küreselleĢme kavramını Karabağ (2006) Ģöyle açıklamaktadır; küreselleĢme, gruplar, ülkeler, bölgeler arasındaki ekonomik, teknolojik, siyasal ve kültürel iliĢkilerin artması, karĢılıklı olarak daha fazla etkileĢimi, sınır tanımaz geliĢmelerle milli sınırların zayıflatılması ve buna bağlı olarak küresel toplum ve vatandaĢlık bilinci geliĢtiren süreçler, kabuller ve yaptırımlara dair geniĢ içerikler Ģeklinde tanımlamaktadır (Karabağ, 2006, s.151).

Ferguson ve Mansbach (2012), küreselleĢmenin, bazıları için, üretim ağının ve finans piyasasının uluslararasılaĢması, diğerleri içinse, sınırların aĢınması ve ulus-devletin sona ermesi olduğunu söylemektedir(Ferguson ve Mansbach, 2012, s.17).

KüreselleĢme olgusuna karĢı çıkan ve bunu çeĢitli gerekçelerle açıklayan Macit (2006) küreselleĢmenin, küreselleĢtiren efendilerle, küreselleĢmesi gereken köleler, beyazlarla-zenciler, geliĢmiĢ olanlarla-az geliĢmiĢ olanlar, merkezde yer alanlarla boĢlukta yer alanlar arasındaki çatıĢmadan ibaret olduğunu söylemektedir (Macit, 2006, s.28).

Tanımı ve Ģekli üzerinde ortak bir kanıya varılmasa da küreselleĢme yaĢanan ve etki sahası dünya olan bir süreç olarak karĢımızdadır. Ortak bir tanımı olmamakla birlikte küreselleĢme ile birlikte ulus-devlet sınırlarının herhangi bir öneminin kalmadığı, milli

13

ekonomik sistemlerin bu sürece karĢı duramayacağı herkesin fikir birliği sağladığı konular olmuĢtur.

Küreselleşmenin Tarihçesi

Gündemimize oturan ve uluslararası iliĢkilerde en moda kavram olarak kullanılan küreselleĢme aslında 20. yüzyılın bir buluĢu değildir. ÇakmaktaĢı ticareti yapan Neandertal insanından beri ticaret uluslararası bir kimlik taĢımakta ve küreselleĢme ilk çağlardan bu yana tarih sahnesinde boy göstermektedir (DPT, 2000, s.50).

KüreselleĢme olgusunun baĢlangıcına iliĢkin yaklaĢımlar birbirinden çok farklıdır. Bunların baĢlıcaları, küreselleĢmenin tarihin baĢlangıcından beri var olduğu, küreselleĢmenin modernleĢme ve kapitalizm ile yaĢıt olduğu ve küreselleĢmenin sanayi ötesi toplum, modern ötesi toplum ve kapitalist düzenin çözülmesi ile ilgili olarak son yıllarda ortaya çıkan yeni bir olgu olduğu Ģeklindeki yaklaĢımlardır (Köse, 2003, s.7).

KüreselleĢmenin baĢlangıcı için kesin bir tarih belirlemek çok zordur. Her devrin kendine göre bir küreselleĢme boyutu vardır. Batı Roma Ġmparatorluğu döneminde küreselleĢme olduğu gibi Osmanlı döneminde de bu durum yaĢanmıĢtır. Kısaca güç kaynakları hangi ülkedeyse küresel güç de o milletin elinde olagelmiĢtir. 15.yüzyıl küreselleĢme için önemli bir dönemdir. Ġstanbul‟un fethinin ardından doğuya açılan yolları kapanan Batı, yüzünü deniz keĢiflerine çevirmiĢ ve büyük sömürgelere sahip olmuĢlardır. Avrupalılar kendi güçlerini bu geliĢmekte olan ülkelere karĢı kullanmaya baĢlamıĢlardır. 15.yüzyıl Batı dünyası için küreselleĢmenin bir baĢlangıcı olmuĢtur (KöybaĢı, 2009, s.14).

Son yıllarda sıkça kullanılır ve tartıĢılır hale gelen küreselleĢme, daha öncede belirtildiği gibi farklı görüĢlerle ve farklı yönleriyle ortaya konulması ve dolayısıyla çok değiĢik tanımlarının yapılması nedeniyle henüz netlik kazanmamıĢ bir kavram olarak görülmektedir. Ancak bu farklı görüĢlerin sahiplerinin Ģimdilik üzerinde hem fikir oldukları belki de tek konu, küreselleĢme ile ortaya çıkan bu yeni sürecin aslında çok daha öncelere dayandığı, daha önceki kimi süreçlerin günümüzde ulaĢtığı yeni bir aĢama ve aldığı yeni bir biçim olduğu konusudur (Mutman‟dan aktaran Özgür, 2004).

14

Kızılçelik (2012), küreselleĢme süreci ile kapitalizmin geliĢmesini birlikte açıklamıĢtır. KüreselleĢme kapitalizmin tarihsel geliĢim süreciyle birlikte ele alınabilir. KüreselleĢme doğrudan kapitalizmle bağlantılıdır. KüreselleĢme, kapitalist modernlik ile birlikte düĢünülebilir ve ancak bu çerçevede açıklanabilir. KüreselleĢme kapitalizmin diasporası yani onun dünyaya dağılıp yayılma, esnemeyi ve dünyayı kuĢatmasıdır (Kızılçelik, 2002, s. 15). Bu bakıĢ açısına göre küreselleĢme sürecini tarihin derinliklerinde ele almak farklı soruları da peĢinden getirmektedir. Eğer 1980 sonrası dönemi kapitalist geniĢlemesi küreselleĢme kavramıyla ifade edilirse, bunun üçüncü küreselleĢme sayılması gerekir (Ġlhan, 2009, s.19).

Birincisi; Batı Avrupalıların önce Ġspanyollar ve Portekizliler yeni dünya dedikleri Amerika kıtasına ulaĢtıkları dönemin kapitalist yayılmasıdır. Bu dönemde Amerika‟da uygarlıklar tarihten silindi, orada yaĢayan halklar soykırıma tabi tutuldu ve sömürülecek insan kalmayınca da Afrika‟nın köleleĢtirilmesi ve köle ticareti gündeme geldi. Bu ilk kapitalist yayılma-geniĢleme, küreselleĢme, Amerikalıların ve daha az kapsamlı olarak Afrika‟nın birikmiĢ hazinelerinin beĢeri ve doğal zenginliğinin yağma ve talan edilmesiyle sonuçlandı ve saldırı köle isyanlarında karĢılığını buldu (BaĢkaya, 2005, s. 327-329).

Bir baĢka görüĢe göre ise batılıların deniz aĢırı keĢiflere girmesiyle baĢlayan süreç birinci küreselleĢme, 1490 olarak adlandırılmaktadır. Güçlü krallık ve merkezi devletlerin devri olaraktan görülür. Denizcilik alanındaki geliĢmeler geniĢ ölçekli yayılmaya olanak vermiĢtir. Batılı fatihler kendilerini haklı göstermek için dinsel değerlerin arkasına gizlenip, silah gücünü kullanarak gittikleri halkları katletmiĢ, değerli madenleri yağmalamıĢlardır (Oran, 2001, s.49).

Ġkinci kapitalist yayılma küreselleĢme ise, sanayi devriminden sonra ortaya çıktı. Bu sürecin sonucunda da artık doğrudan sömürge ve yarı sömürge statüsüne indirgenmeyen bir dünya toprağı neredeyse kalmamıĢtı. Bugünkü dünya sistemi, çevre merkez kutuplaĢması o dönemde oluĢtu. Ġkinci küreselleĢme yayılmanın karĢılığı iĢçi sınıfının mücadelesi, devrimler, antiemperyalist, ulusal kurtuluĢ hareketleri oldu (Ġlhan, 2009, s. 11).

Üçüncü küreselleĢme ise 1975‟de yaĢanan yapısal krizden sonra özellikle kapitalist karĢıt bloğun çökmesi ile ivme kazandı ve neoliberal politikalar olarak toplumlara enjekte edilmeye çalıĢıldı. (BaĢkaya, 2005, s.327).

15

1991 sonrasında tek kutuplu dünyada egemen kılınan, artık yenidünya düzeni de denilen, ülke sınırlarını aĢan, rekabetçi, kapitalist taraflar daha bir ağırlıklı iĢlemeye baĢlamıĢ, devletlerin ulusal ekonomik programlarını iĢlevsiz hale getirmiĢtir. (Saraçoğlu, 2004, s.11).

KüreselleĢtirme süreci, ekonomik bir temel taĢımasının yanında, etkilerini hemen her alanda duyurmaktadır. Ekonominin yanı sıra, politik, teknik, sosyo-kültürel alanlarda da çok boyutlu etkilerini göstermektedir. Bu süreç günümüze değin kapitalist düzenin artan bir yoğunlukta sorgulanmasına yol açmaktadır (Ġlhan, 2009, s. 12).

KüreselleĢmenin, kavram olarak, geçmiĢinin çok eski olmamasına karĢın çağrıĢtırdığı anlamlar ve etkilediği alanlar açısından bakıldığında daha uzun bir geçmiĢinin olduğundan bahsetmek gerekir. Küresel (global) kelimesinin kökeni günümüzden 400 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Ancak kavram olarak 1960‟larda ortaya çıkarak 1980‟li yıllarda yaygın olarak kullanılmaya baĢlanmıĢtır (Lubber‟ den aktaran Seyfi, 2006). Bu noktada; günümüzde giderek yaygınlaĢan dünyanın küçüldüğü söylemiyle, küreselleĢmenin eĢ zamanlı baĢladığını kabul eden anlayıĢın bu konuya eğilenlerle mutabık oldukları bir baĢlangıç tarihi bulunmamaktadır. Kavrama yükledikleri anlama göre antik dönemlere kadar uzanan bir baĢlangıçtan söz edenler olsa da 16.yüzyılın bu dönemi baĢlatan bir dönüm noktası (bizde Ġnebahtı Deniz Savası‟yla) olduğu söylenebilir. 1989‟da küreselleĢme adıyla Ģekillenen „gezegenleĢme süreci‟ bu tarihlere denk düĢmektedir (Morin, 2003, s.41).

Steger (Steger, 2013), küreselleĢme tarihini 5 ayrı dönemde ele alarak sınıflandırma yapmaktadır (Steger, 2013, s.40-59).

a-Tarihöncesi Dönem (İÖ 10000- İÖ 3500): Aralarında sınırlı bir coğrafi iliĢki barındıran

binlerce avcı ve toplayıcı grubun dünyaya yayılmıĢ olduğu, erken dönem küreselleĢmenin baĢlangıcını oluĢturur. Bu sınırlı ve geçici toplumsal etkileĢim, tarımın geliĢmesi ve insanların kendi yiyeceklerini üretmeleriyle değiĢmiĢtir. Böylece daha önce göçebe bir hayat süren insanoğlu yerleĢik hayata geçmiĢ, köyler, kasabalar ve Ģehirler kurmuĢtur. Bu durum, sosyal tabakalaĢmaya imkân veren üretim fazlalığının oluĢmasına, dolayısıyla fiziksel üretimden muaf tutulan Ģefler ve rahiplerin yönetiminde merkezi ve ataerkil toplumsal yapıların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıĢtır. Bir diğeri, bu yapılanma, üyeleri üretime katılmayan iki toplumsal sınıfı besleyebilecek düzeye gelmiĢtir. Bunlardan ilki, yaratıcı güçlerini zamanın teknolojik aletlerini ve yapılarını üretmeye yönelten

16

zanaatkârlar, ikincisi ise ileride Ģiddet araçlarını tekeline alacak, merkezi devletin geliĢmesini sağlayacak yiyecek fazlasının hesabının tutulmasında, yeni toprakların ele geçirilmesinde, ticaret güzergâhları oluĢturulmasında ve yeni keĢiflerde önemli rol oynayacak olan profesyonel bürokratlar ve askerler olmuĢtur. Ancak bu dönemde mevcut olan teknolojiler, coğrafi ve toplumsal engelleri aĢmak için yeterli olmadığından küreselleĢme hareketleri de oldukça sınırlı kalmıĢtır (Steger, 2013, s.40-43).

b-Modern Öncesi Dönem (İÖ 3500- İS 1500): Tekerlek ve yazının icadı, bu dönemin

karakteristiğini ĢekillendirmiĢtir. Tekerlek, ulaĢımda sağladığı hızın yanında, hayvanlarla taĢınan arabalar ve kalıcı yol yapımı gibi birçok önemli altyapı buluĢlarını da teĢvik etmiĢtir. Yazı ise, bir yandan düĢünce ve buluĢların yayılmasını kolaylaĢtırırken diğer taraftan karmaĢık toplumsal faaliyetlerin düzenlenmesi ve koordine edilmesi anlamında büyük kolaylık getirmiĢ ve böylece büyük devletlerin ortaya çıkıĢını kolaylaĢtırmıĢtır. Bu yüzden, modern öncesi çağ, imparatorluklar çağı olarak da adlandırılır. Bu dönem, Mısır, Pers, Makedonya, Aztek, Ġnka, Roma, Hint, Bizans ve Osmanlı gibi büyük krallık ve imparatorlukların ortaya çıkıĢına tanık olmuĢtur (Steger, 2013, s.43-44).

Çin Ġmparatorluğu‟nun ortaya çıkıĢı, küreselleĢmenin ilk dinamiklerinin bazılarını gösterme adına önemli bir unsurdur. Bu dönemde Çin‟de astronomi, matematik, felsefe, sanat ve kimya alanlarında önemli pek çok geliĢmeye imza atılmıĢtır. Barut, pusula, kâğıt, matbaa, mekanik saatler ve geliĢmiĢ metal iĢleme teknikleri, teknolojik geliĢmelerden sadece bazılarıdır. Bunun yanında geliĢmiĢ sulama sistemlerinin inĢa edilmesi tarımsal verimliliği artırırken, kanunların hazırlanıp ağırlık ve uzunluk ölçülerinin yanında madeni para değerinin belirlenip standartlaĢtırılması da ticaretin ve piyasaların geliĢmesini teĢvik etmiĢtir (Steger, 2013, s.45-46). Böylece ortaya çıkan dönemin belki de en önemli ticaret yolu sayılabilecek Ġpek Yolu, bölgeyi Avrupa‟ya bağlayarak malların ve kültürel değiĢ tokuĢlarının mekânı haline gelmiĢtir. Bu Ģekilde geniĢleyen ekonomik ve kültürel mübadele ağları, üzerindeki kentsel merkezlerin de geliĢmesine imkân tanımıĢtır. Bunun sonucunda o dönemde yerel alanda önemi olan dinler, günümüzde Yahudilik, Ġslamiyet, Hindu ve Budizm olarak bilinen belli baĢlı dünya dinleri haline dönüĢmüĢtür. (Steger, 2013,s.46-48).

c-Erken Modern Dönem (1500 – 1750): Esasen bu dönem, buraya kadar teknoloji ve

17

devraldıkları dönem olarak karĢımıza çıkmaktadır. Doğu‟nun kaynaklarına eriĢme adına giriĢilen bir dizi çabada yardım aldıkları matbaa, geliĢmiĢ rüzgâr ve su değirmenleri, yaygınlaĢtırılmıĢ posta sistemleri, geliĢtirilmiĢ denizcilik teknolojileriyle beraber Reformasyon ve liberal siyasal düĢüncenin geliĢmesi, bu devralıĢın temellerini oluĢturmuĢtur (Steger, 2013, s.50). Bu dönemde ortaya çıkan tüccar sınıfı ve ekonomik giriĢimciler, devlet destekli projelerle yeni toprakların keĢfi ve pazarların oluĢturulması konusunda etkili oldular. 1600‟lerin baĢlarında denizaĢırı yerlerde ticaret noktaları oluĢturma amacıyla kurulan Hollanda ve Ġngiliz Doğu Hindistan Ģirketleri gibi ulusal anonim Ģirketler, zamanla büyüklüklerini ve etkilerini artırarak ileride sömürgeci devletlerin, bu bölgeleri doğrudan yönetimleri altına almalarını sağlayan toplumsal kurumları ve kültürel uygulamaları gerçekleĢtirdiler (Steger, 2013, s.51). Bu dönemde köle ticareti, Yeni Dünya‟ya göçler ve Avrupa‟daki din savaĢları nedeniyle yoğun göç hareketleri yaĢandı. Aynı zamanda, bağımsız, sınırları belli olan modern ulus-devletlerin ortaya çıktığı bu dönemin sonunda ulus-devletler arasındaki karĢılıklı bağımlılıklar hem sayı hem de yoğunluk olarak artıĢ göstermeye devam ediyordu (Steger, 2013, s.51-52).

d-Modern Dönem (1750 – 1970): 18. yüzyıl sonunda, Avrupa egemenliğindeki siyasal,

kültürel ve ekonomik mübadele ağlarına Avustralya ve Pasifik adalarının da dahil olduğu bu dönem, aynı zamanda Avrupa‟da bilimsel ve teknolojik devrimlere imza atılmasına tanıklık etmiĢtir. Sömürgelerden hızla akan hammadde ve kaynaklar bu devrimlerin önemli bir unsurunu teĢkil etmiĢtir. Bu akıĢlar, aynı zamanda, Batılı kapitalist iĢletmelerin önemlerinin artmasını sağlamıĢ, güçlü devlet denetimlerine karĢı koyabilen ekonomik giriĢimlerle birlikte bireycilik ve akılcı kiĢisel çıkar felsefeleri yayılmaya baĢlamıĢtır. Diğer taraftan, “öteki”lerle giderek daha fazla karĢılaĢan ve bunlara dair hikâyeleri dinleyen Avrupalılar, evrensel hukuk ve ahlakın koruyuculuğu rolünü üstlenirken, hem kendi toplumlarında ve hem de Batı ile “geri kalanlar” arasında varlığını sürdüren keskin sınırlar ve eĢitsizliklerin devam etmesine çok aldırmamıĢlardır (Steger, 2013, s.52).

Dünya ticareti, 1850-1914 yılları arasında gözle görülür ölçüde büyümüĢ, sterline dayalı altın standardının belli baĢlı ulusal paraların dünya üzerinde dolaĢımını mümkün kılmasıyla sermaye ve mallar, çok-uluslu bankaların faaliyetlerinin güdümünde sınırların ötesine serbest Ģekilde akma imkânı bulmuĢtur. Küresel fiyatlandırma sistemleri tahıllar, pamuk ve çeĢitli metaller gibi önemli malların ticaretini kolaylaĢtırmıĢtır. Ġlk kez bu dönemde Coca-Cola, Singer, Remington gibi markalı ambalajlanmıĢ ürünler piyasaya

18

sürülmüĢ ve aynı dönemde uluslararası reklam ajansları, bu Ģirketlerin küresel ölçekte tanınırlığını artırmak adına, geniĢ ölçekli deniz aĢırı reklam kampanyaları gerçekleĢtirmiĢlerdir (Steger, 2013 s. 54-55).

UlaĢtırma alanında demiryolları, gemicilik ve kıtalararası hava taĢımacılığıyla birlikte bir taraftan ulaĢım maliyetleri düĢerken diğer taraftan ulaĢım alanında bir küresel altyapının oluĢması önündeki coğrafi engeller ortadan kalkmaya baĢlamıĢtır. ĠletiĢim alanında ise telgrafın bulunup denizaĢırı mesafeleri birleĢtirmesi, iki yarımkürenin anında iletiĢimini mümkün kılarken telefon ve kablosuz radyo iletiĢimi için de sahne hazırlanmıĢtır. Son olarak kitlesel dağıtım Ģebekeleriyle gazete ve dergilerin, filmler ve televizyonun ortaya çıkması, dünyanın küçülmesine dair bir bilinçlenmenin ortamını hazırlayan etkenler olarak görülmüĢtür (Steger, 2013, s.55-56).

Bu dönem, aynı zamanda dünya nüfusundaki patlamayla da karakterize edilir. Dünyanın nüfusu, Ġsa‟nın doğumunda 300 milyonken 1750‟de bu rakam 760 milyona, 1970‟te ise 3,7 milyara ulaĢmıĢtır. Bu süreçte oluĢan muazzam göç dalgaları, kültürel değiĢ tokuĢların yoğunlaĢmasına geleneksel toplumsal biçimlerin dönüĢmesine yol açarken ABD, Kanada ve Avustralya gibi göç alımı konusunda popüler ülkeler, bu süreçte bir yandan bu göçlerden verimlilik sağlamıĢ diğer yandan ise bu göç akıĢını kontrol edebilmek ve denetlemek için teknikler geliĢtirmiĢlerdir. Böylece, hem “istenmeyenler” dıĢarıda tutulmuĢ hem de kendi vatandaĢları hakkında daha fazla bilgi edinmek için tasarlanmıĢ yeni bürokratik denetim biçimleri ve gözetleme teknikleri oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır (Steger, 2013, s.56).

e-Çağdaş Dönem (1970’ten Günümüze): Steger bu dönemi, 1970‟lerin baĢlarından itibaren

dünya çapındaki karĢılıklı bağımlılıkların ve küresel mübadelelerin ortaya çıkması, geniĢlemesi ve ivme kazanmasıyla açıklar (Steger, 2013, s.58).

KüreselleĢmeyi dönemselleĢtirme çalıĢması yapan bir baĢka çalıĢmada Roland Robertson, küreselleĢmeyi beĢ evrede inceler (Robertson, 1992, s.58-59). Ġspanyol denizci Kristof Kolomb‟un Amerika kıtasını keĢfettiği 1492 tarihi küreselleĢmenin baĢlangıç tarihi olarak ele alınır. Bu tarih, dünyanın her yerine eriĢilebilirliği gösterdiğinden, bugünkü anlamda ulaĢılabilirliği ifade etmese de sembolik olarak, baĢlangıç kabul edilir (Karabağ, 2006, s.152).

19

a-Oluşum Evresi, Avrupa‟da 15. yüzyıldan 18. yüzyılın ortalarına kadar süren evredir.

Ulus toplumların yavaĢ yavaĢ ortaya çıkıĢı, ortaçağın ulus ötesi sisteminin çökmesi, Katolik kilisesinin etkinlik kazanması, modern coğrafyanın baĢlaması ve miladi takvimin yaygınlık kazanması, bu dönemin baĢlıca geliĢmelerindendir (Karabağ, 2006, s.153).

b-Başlangıç Evresi, on sekizinci yüzyıl ortalarından 1870‟lere kadar temel olarak

Avrupa‟da süren dönem. Homojen, üniter devlet fikrine doğru geliĢen süreç, resmileĢmiĢ uluslararası iliĢkiler, “standartlaĢtırılmıĢ vatandaĢ bireyler” ve “insanlık” kavramının yerli yerine oturmaya baĢlamasıyla karakterize edilir. Uluslararası ve ulus-ötesi düzenlemeler ve iletiĢimle ilgilenen yasal eğilim ve kuruluĢların sayısındaki ani artıĢ görülen bu dönem, aynı zamanda “Avrupalı olmayan toplumların uluslararası topluma kabulü” sorununun baĢlamasına da tanıklık etmiĢtir. Milliyetçilik-uluslararasıcılık konusundaki çalıĢmalar bu dönemde baĢlamıĢtır (Robertson, 1992, s.58).

c-Kalkış Evresi, 1870‟lerden 1920‟lerin ortalarına kadar sürer. Buradaki “kalkıĢ”, önceki

dönemlerin ve mekânların giderek daha çok ortaya çıkardığı küreselleĢme eğilimlerinin, dört temel referans noktası üzerinde yükseldiği “ulusal toplumlar”, (ataerkil eğilimli) “bireyler”, tek bir “uluslararası toplum” ve giderek tekleĢen ancak aynılaĢmamıĢ bir “insanlık” anlayıĢı- bir döneme vurgu yapar. Ulusal ve bireysel kimlikle ilgili düĢüncelerin konumlandırılması, birkaç Avrupalı olmayan topluluğun “uluslararası topluma” kabul edilmesi, iletiĢimin küresel çeĢitlerinin hızında ve sayısındaki keskin artıĢ gibi pek çok olayla karakterize edilen bu dönem, aynı zamanda küresel ölçekte o zamana kadar görülen en büyük savaĢa tanıklık etmiĢtir (Robertson, 1992, s.59).

d-Hegemonya için Mücadele Evresi, 1920‟lerden baĢlayıp 1960‟lı yılların sonuna kadar

süren evredir. Bu dönemdeki baĢlıca geliĢmeler, Milletler Cemiyetinden sonra BirleĢmiĢ Milletlerin kurulması, ulusal bağımsızlık ilkesinin kabulü, soğuk savaĢın en üst noktasına ulaĢması, atom bombasının kullanılması, soykırım yapılması, yani II. Dünya SavaĢı ve Üçüncü Dünya‟nın belirginleĢmesidir (Karabağ, 2006, s.153-154).

e-Belirsizlik Evresi, 1960‟ların sonlarından baĢlayarak 1990‟ların baĢlarında kriz eğilimleri

ortaya koyan dönemdir. Bu döneme damga vuran değiĢiklikler Ģöyle sıralanabilir: 1960‟ların sonlarında küresel bilincin yükselmesi; aya ayak basma; “post-materyalist” değerlerin vurgulanması; Soğuk SavaĢ‟ın bitimi; “haklar” sorununun açıkça artıĢı; nükleer ve termonükleer silahlara geniĢ eriĢim; küresel kurum ve hareket sayısının büyük ölçüde

20

artması; küresel iletiĢim araçlarındaki büyük ivmelenme; çok kültürlülük ve çok etniklilik sorunlarıyla karĢılaĢan toplumların sayısının çoğalması; birey kavramsallaĢtırmalarının toplumsal cinsiyet, cinsiyet, etnik ve ırksal değerlendirmelerle birlikte karmaĢıklaĢması; sivil hakların küresel bir konu haline gelmesi; özellikle çevresel hareketler yoluyla insanoğlunun tekliğiyle ilgilenme; dünya sivil toplumu ve dünya vatandaĢlığı konularına ilginin artması (Robertson, 1992, s.59). Aya ayak basılmıĢ, küresel çevre hareketleri, dünya toplumu ve dünya yurttaĢlığına ilgi artmıĢ ve küresel medya sistemi yaygınlaĢmıĢtır (Karabağ, 2006, s.154).

Yukarıda bahsettiğimiz fikirlerden anlaĢılacağı üzere küreselleĢmenin baĢlangıcı ve dönemsel ayrımları üzerinde bir fikir birliği yoktur. Özellikle 1950‟lerden sonra küreselleĢmenin kavramsal olarak bugün kullanılan anlamıyla hız kazandığını ve tarihsel serüveni içerisinde en parlak dönemini yaĢadığını söyleyebiliriz.

Bilgi-iletiĢim teknolojilerindeki geliĢmeler dünya üzerindeki uzaklık-yakınlık algılarının yeniden gözden geçirilmesine sebep olmuĢ, ekolojik ve çevresel tehlikeler ulus-devletlerin birlikte hareket etmesini zorunlu kılmıĢ, çok uluslu Ģirketler aracılığıyla sermaye yurtsuz hale gelmiĢ ve nihayet ulus-devlet sınırları aĢınmaya uğrayarak dünya küresel bir köy halini almıĢtır (Keskin, 2013, s.17).

Küreselleşmenin Boyutları

Daha önceki bölümlerde küreselleĢmenin hissedilen bir süreç olmasına rağmen ortak bir tanımının olmadığı üzerinde durduk. KüreselleĢmenin daha çok ekonomik ve siyasal alanlarda kullanılagelen bir kavram olması onun etkisinin farklı alanlarda olmayacağı anlamını taĢımamaktadır. KüreselleĢme, farklı alanlarda çok farklı etkileri ile karĢımıza çıkmaktadır. Çok boyutlu olan küreselleĢme sürecinin çalıĢmamızın araĢtırma konusu olan ekonomik, teknolojik, eğitim ve ekolojik ve çevresel boyutları üzerinde daha detaylı bilgiler sunacağız.

KüreselleĢme, çok boyutlu bir kavram olup, tüm bu boyutların karĢılıklı etkileĢimi sonucunda Ģekillenmektedir. Dolayısıyla, küreselleĢme olgusu tahlil edilirken, bu farklı boyutların dikkate alınması önem arz etmektedir (Bayar, 2008, s.27). KüreselleĢmenin temel olarak sıralayabileceğimiz 3 boyutu bulunmaktadır. Ekonomik, siyasi ve kültürel

21

alandaki oluĢumlar ve etkiler, birbiriyle iç içe geçtiğinden, küreselleĢmenin bu boyutlarının ayrıksı düĢünülmemesi gerektiğini belirterek genel çözümlemelere yardımcı olması bağlamında da bu ayrımların yapıldığına dikkat edilmelidir (GüleĢ, 2014, s.61).

Özellikle 1970‟ten itibaren, küreselleĢme sözcüğü, değiĢik olguların tek bir kategoride ifade edilmesi için kullanılmaktadır. Örneğin, iletiĢim teknolojisindeki geliĢmeler, hava taĢımacılığının yaygınlaĢması, döviz spekülasyonları, sınır ötesi sermaye hareketlerinin artması kültürün Walt Disney ürünlerine, toplumların damak zevklerinin ve yaĢam tarzlarının Mc Donalds‟a uyarlanmıĢ olarak bir örnekleĢmesi, kitle tüketimi, küresel ısınma, genetik mühendisliği, çok uluslu Ģirketlerin güçlenmesi, yeni uluslar arası iĢ bölümü, emeğin uluslar arası hareketi, ulus- devletin gücünün azalması post-modernizm, post-fordizm, içinde bulunduğumuz uluslararası sistem gibi… (DurmuĢ, 2002, s.5) KüreselleĢme kavramı ve küreselleĢme sürecini daha iyi anlamak için küreselleĢmeyi sekiz ayrı boyutta ele alacağız.

Küreselleşmenin Ekonomik Boyutu

Ekonomik küreselleĢme, farklı ülke üretim ve pazarlarının, giderek artan bir hız ve derinlikle birbirlerine daha fazla bağımlı hale gelmesini ifade eden bir süreç olarak tanımlanabilir (SarıtaĢ, 2005, s.27). Küresel ekonominin temelinde yatan unsur ticarettir. Kapitalizmin geliĢiminden çok daha öncelerde dahi ticaret, dünyanın farklı bölgelerindeki üretici ve tüketicilerin iliĢki kurmalarındaki en önemli unsurlardandı. Bu iliĢkiler, aynı zamanda değiĢik kültür ve kimlik temsillerinin aralarında bir karĢılıklı bağımlılık biçiminin oluĢmasına katkıda bulunur (Özyurt, 2005, s.59).

KüreselleĢmenin ekonomik boyutu, diğer boyutlarına göre en eski dönemlere dayanan ve en derinleĢmiĢ boyutudur. Öyle ki günümüzde ekonomik alanda bir milliyetçilikten söz etmek, hiçbir ekonomik, siyasal veya toplumsal sistemde mümkün değildir. Yabancı sermaye, sosyalizmin koyu bir Ģekilde uygulandığı ülkelerde bile arzu edilir olmuĢ ve bu sistemlerin yıkılmasına giden süreci hızlandıran bir faktör olmasına rağmen, sosyalist yönetimler tarafından yabancı yatırımlar teĢvik edilmiĢtir. Sonuç olarak günümüzde büyük ölçüde çok uluslu Ģirketlerin yönlendirdiği küresel bir ekonomik düzen, dünyanın her yanında etkinliğini baĢarıyla sürdürmektedir (Köse, 2003 s.10).