Başlık: Bugyetü't-taleb fî Tarih-i Haleb'e göre EMÎR AK-SUNGURYazar(lar):SEVİM, AliCilt: 4 Sayı: 6 DOI: 10.1501/Tarar_0000000268 Yayın Tarihi: 1966 PDF

B u g y e t ü ' t - t a l e b fî Tarih-i H a l e b ' e göre

E M î R A K - S U N G U R

Doç. Dr. Ali SEVİM

X I I I . yüzyılın değerli m ü v e r r i h l e r i n d e n olan Kudils'lü K e m a l ü d -d i n I b n ü ' 1 - A -d i m (1192-1262) bilin-diği üzere, Haleb şehriyle ilgili b i r ç o k sultan, vezir, emir, âlim, şâir v e ediblerin h a y a t ve faaliyetlerini içine a l a n Bugyetü't-taleb fî Tarih-i Haleb adlı b ü y ü k bir eser telif et-miştir. B u eserin, müellifin yaşadığı devirde c e r e y a n eden olayların (özellikle Kuzey-Suriye'de) bir k a y n a ğ ı sayılması t a b i i olacağı gibi, X I . v e X I I . y ü z y ı l l a r d a telif edilen ve fakat bize k a d a r erişemiyen birçok eserlerden y a p ı l a n değerli nakillerle dolu olması b a k ı m ı n d a n d a sözkonusu yüzyıl olaylarının güvenilir bir k a y n a ğ ı n ı teşkil ettiği ifade e d i l e b i l i r1.

X I . yüzyılın ikinci y a r ı s ı n d a n i t i b a r e n , Bizans h â k i m i y e t i n d e b u l u n a n Anadolu'ya karşı girişilen Türk istilâ ve fetih h a r e k e t l e r i n e m u v a z i o l a r a k Suriye v e Filistin'e de Türk girişi b a ş l a m ı ş ve d a h a sonraları, Anadolu'da olduğu gibi, söz k o n u s u m e m l e k e t l e r d e de Türk h â k i m i y e t v e yerleşmesi teessüs e t m i ş t i r . İbnü'l-Adim, X I . yüzyılın ikinci y a r ı s ı n d a Suriye ve Filistin'e ilk T ü r k n ü f û z u n d a n b a ş l ı y a r a k k e n d i y a ş a d ı ğ ı d e v r e gelinceye k a d a r v u k u b u l a n olayları, b u n l a r ı y a r a t a n t a r i h î şahsiyetlerin h a l t e r c ü m e l e r i n i n a n l a t ı m ı sırasında, mufassal bir şekilde bize u l a ş t ı r m ı ş t ı r . B u a r a d a m ü v e r r i h istifade etti-ği müellif v e y a eserlerin adlarını da s a y m a k t a d ı r .2 Şu h u s u s u bilhassa

1 Müellif bıı büyük eserini daha sonra "ZübdetWl-Haleb min Tarih-i Haleb" (Yayınlayan: S . D e h h a n , I - II, Dimaşk, 1954) adiyle kısaltarak yeniden tertip etmiştir. Yaptığımız muka-yeseler sonunda mufassal eserde bulunan ve S e l ç u k l u tarihi yönünden mühim olan birçok kayıtların, muhtasar eserde zikredilmediğini tesbit etmiş bulunuyoruz. Bu bakımdan yapılacak araştırmalarda, muhtasar Zübdetü'l-Haleb ile birlikte mufassal Bugye'nin de mutlaka göz önünde bulundurulmasının yerinde olacağı kanaatmdayız.

2 Bu eserlerin tam bir listesi, ancak Bugye'nin elimizde bulunan ciltlerini ciddî bir tedkik-ten geçirdiktedkik-ten sonra yapılabilir ki, bu da tabii olarak uzun ve yorucu bir çalışmayı gerekti-rir.

ifade e t m e k y e r i n d e olur ki, İ b n ü ' l - A d i m , b a ş k a eserlerden y a p t ı ğ ı nakilleri ciddî bir t e n k i d e t â b i t u t m a y ı da i h m a l e t m e m e k t e ve böylece gerçeği a r a y a n bir t a r i h ç i h ü v i y e t i n i k a z a n m a k t a d ı r . Meselâ o, y a y ı n a hazırladığımız b u "Ak-Sungur" m a d d e s i n i y a z a r k e n , i b n M u n k i z ' i n eserlerinden y a p t ı ğ ı nakillerin yanlış kısımlarını t e s b i t e t t i k t e n sonra onları birer birer d ü z e l t m e k suretiyle, b u g ü n k ü m o d e r n t a r i h m e t o d u n u n da t a t b i k i h u s u s u n d a bize güzel bir örnek v e r m i ş t i r 3.

I b n ü ' l - A d i m ' i n , b u m a d d e n i n telifi sırasında istifade ettiği müellif v e y a eserler ş u n l a r d ı r :

1 - E b û A b d u l l a h b . A l i e l - A z i m î : Tarih.

2 - E b û ' l - Y u m n ( Z e y d b . e l - H a s e n ) e l - K i n d î .

3 - I z z ü d d i n E b û ' l - H a s e n A l i b . M u h a m m e d b . e l - E s î r e l - C e z e r î : el-Kâmil fi't-tarih.

4 - B a b a s ı n ı n b a ş k a l a r ı n a atfen verdiği haberler.

5 - M u h a m m e d b . A b d ü l m e l i k e l - H e m e d a n î :

Unvanü's-siyer.

6 - E b û ' l - H a s e n A l i b . M ü r ş i d b . A l i b . M u n k i z : Tarih. 7 - B i r t a k ı m H a l e b ' l i müelliflerin k e n d i elyazılariyle olan bazı

eserleri. 8 - E b û G â l i b A b d u l l a h e l - V â h i d b . M e s ' u d b . e l - H u s a y n e ş - Ş e y b a n î : Tarih. 9 - E b û M a n s u r H i b e t u l l a h b . S a d u l l a h e l - H a r r a n î . 1 0 - E b û H â m i d A b d u l l a h b . A b d u r r a h m a n b . e l - A c e m î . 1 1 - e l - M ü e y y e d b . M u h a m m e d e t - T û s î .

Biz, ansiklopedik t a r z d a telif edilen Bugye'nin, S e l ç u k l u Sultan,

vezir ve emirlerinin h a l t e r c ü m e l e r i n i içine a l a n kısımlariyle birlikte

S e l ç u k l u t a r i h i n i y a k ı n d a n ilgilendiren diğer m a d d e l e r i n i bir seri halinde y a y ı n a h a z ı r l a m a y ı p l â n l a ş t ı r m ı ş b u l u n u y o r u z4.

B u y a y ı n ı n k o n u s u n u teşkil eden K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r5,

3 Bk. Tercüme kısmı, s. 111-112.

4 Bu serinin ilk yayınını teşkil eden " Alp - Arslan" maddesi, Belleten ( X X X , 118) 1966, s. 205 - 242)'de neşredilmiştir.

5 Eserin " A k - S u n g u r " maddesi henüz yayınlanmamıştır. Yalnız bizim yayınımızın da nüshasını teşkil eden Topkapı Sarayı (III. Ahmed Ktp., Nr. 2925, I I I , vrk. 267 b - 272 b) nüshası S . S a u v a g e t tarafından (REİ, 1933, VII, s. 399 - 400) tavsif edilmiş ve diğer bazı önemli maddelerle birlikte bu maddenin de çok kısa bir Fransızca özeti verilmiştir.

e m i r a k - s u n g u r 103

S u l t a n M e l i k ş â h d e v r i n i n ileri gelen emirleri a r a s ı n d a b u l u n d u ğ u gibi, Haçlılara karşı u n u t u l m a z zaferler k a z a n a n Musul ve Haleb A t a beglerinin ( Z e n g î l e r i n ) ceddidir. Suriye S e l ç u k l u meliki T a c ü d

-d e v l e T u t u ş , Musul U k a y l - o ğ u l l a r ı e m i r l i ğ i h â k i m i M ü s l i m ve Antakya'yı işgal e t m e k suretiyle söz k o n u s u iki h ü k ü m d a r a ait m e m l e k e t l e r e k o m ş u olan Anadolu fâtihi S ü l e y m a n ş a h a r a s ı n d a ce-r e y a n eden üçlü ce-r e k a b e t t e n T u t u ş ' u n muzaffece-r çıkması v e diğece-r ikisi-n i ikisi-n k a t l e d i l m e k suretiyle o r t a d a ikisi-n kaldırılmasıikisi-nı m ü t e a k i p Suriye'de zu-h û r eden zu-h u z u r s u z l u ğ u b e r t a r a f e t m e k için, S u l t a n M e l i k ş a zu-h , bera-b e r i n d e ileri gelen emirlerden K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r , B o z a n

v e Y a ğ ı s ı y a n olduğu h a l d e , o r d u s u y l a Suriye'ye gelmişti. Aralık 1086 t a r i h i n d e , d a h a önce kendisine arz-ı u b u d i y e t eden kale k u m a n d a n ı S â l i m b . M â l i k ile M ü b a r e k b . Ş i b l ' i n idaresindeki Haleb'e giren S u l t a n M e l i k ş a h , ü n l ü veziri N i z a m ü l m ü l k ' ü n t a v s i y e s i n e u y a r a k k e n d i dadısının kocası olan e m i r A k - S u n g u r ' u şehir şahne-liğine, T ü r k N u h ' u da kale k u m a n d a n l ı ğ ı n a a t a m ı ş t ı r6. A k - S u n g u r ,

H a l e b şahneliği görevini 8 yıl gibi oldukça u z u n bir z a m a n b a ş a r ı ile y a p m ı ş t ı r . O, b u görevi ö l ü m ü n e k a d a r M e l i k ş a h a d ı n a , d a h a sonra kısa bir z a m a n , s a l t a n a t i d d i a s ı n d a b u l u n a n T u t u ş a d ı n a y a p m ı ş s a da bilâhare o n d a n ayrılıp s a l t a n a t ı n öteki m ü d d e i s i B e r k y a r u k sa-fına geçmiştir. F a k a t o, Haleb'de B e r k y a r u k a d ı n a şahnelik görevine d e v a m e t t i ğ i sırada, kendisine karşı derin bir öç-alma hissi besliyen T u t u ş ' l a y a p t ı ğ ı s a v a ş t a yenilip t u t s a k a l ı n d ı k t a n sonra ö l d ü r ü l m ü ş -t ü r (Mayıs 1097).

A k - S u n g u r , Haleb'de 8 yıl ö v ü l m e y e değer m u h t e l i f faaliyetler-de b u l u n m u ş v e İ b n ü ' l - A d i m ' i n ifafaaliyetler-desi veçhile "Haleb h a l k ı n a , kıya-m e t e değin kendisine h a y ı r - d u a d a b u l u n kıya-m a l a r ı n ı â d e t a zorunlu kılan birçok iyilikler y a p m ı ş t ı r " . Şimdi o n u n sözkonusu faaliyetlerini Haleb t a r i h i müellifinin mufassal ifadelerinden dinliyelim.

M E T N İ N T E R C Ü M E S İ

E b û ' l - F e t h S u l t a n M e l i k ş a h ' ı n m e m l û k ü , K a s i m ü d d e v l e lakablı, A b d u l l a h o ğ l u A k - S u n g u r .

O n u n , d a i m a S u l t a n M e l i k ş a h ' ı n m a i y y e t i n d e b u l u n d u ğ u ve

b a b a s ı n ı n adının, 7 b o y u m e n s u p l a r ı n d a n E l - T u r g a n ol-d u ğ u r i v a y e t eol-dilir. B e n b u n l a r ı , E b û A b ol-d u l l a h M u h a m m e ol-d b .

A l i e l - A z i m î ' n i n k e n d i elyazısiyle yazılmış olan eserinden n a k l e t t i m .8 E b û ' l - Y u m n e l - K i n d î ve o n d a n n a k l e n b a ş k a müellifler bize şunları h a b e r verdiler:

" A k - S u n g u r , S u l t a n T o g a n - Ş a h oğlu İ d r i s ' i n9 dadısiyle ev-lendi. O, S u l t a n M e l i k ş a h ' ı n i t i b a r ı n a m a z h a r oldu. S u l t a n ' ı n , kardeşi T a c ü d d e v l e T u t u ş üzerine y ü r ü d ü ğ ü H . 479 yılında, o n u n l a birlikte Haleb'e geldi. D a h a önce Haleb'e y ü r ü m ü ş b u l u n a n T u t u ş , Melikşah'ın gelişi üzerine şehirden u z a k l a ş t ı . S u l t a n M e l i k ş a h H . 479 yılı R a m a z a n a y ı n d a Haleb'i teslim a l d ı k t a n sonra Antakya'ya yöneldi; b u r a s ı n ı da teslim alıp deniz kıyısında b i r k a ç g ü n o t u r d u ve y e n i d e n Haleb'e d ö n e r e k R a m a z a n b a y r a m ı n ı o r a d a geçirdi. Haleb vilâyetini H . 480 yılı b a ş l a r ı n d a K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r ' u n idaresine t e v d i e t t i k t e n sonra o r a d a n a y r ı l d ı .1 0

A k - S u n g u r , Haleb'i iyi idare e t t i : F e s a t ehlini t o p l a t t ı , yol kesicileri ve s o y g u n c u l a r ı o r t a d a n kaldırdı. H e r y e r d e hırsız ve h a y d u t -ları t a k i p edip köklerini kazıdı; böylece o, şehir idaresinde otoritesini tesis etmiş oldu. Ayrıca Haleb'e bağlı yörelerin idarecilerine, yol ve

yol-7 jn jLu nun hangi Türk boyuna mensup bulunduğu tesbit edilememiştir. Fakat E l -T u r g a n [hâkimiyeti devam eden veya büyük işlere karışan ( K a ş g a r î , 11,53) ] adının umumi-yetle Kıpçaklarda görüldüğü göz önüne alınacak olursa ( L . R â ş o n y i , Nyelvtudomanyi

Köz-lemenyek, X L I X , 140) adıgeçen boyun Kıpçak boylarından birisi olduğu düşünülebilir. Bununla

beraber şimdiye kadar tesbit edilebilen Kıpçak boyları arasında böyle bir ada rastlanmamakta ise de (Bk. J . S a u v a g e t , Noms et surnoms de mamelouks, JA., CCXXVIII, 1950, s. 31 - 58) sonradan büyük boyların bölünerek onlardan birtakım yeni boyların teşekkül ettiği gözönüne alınırsa,^) t j L>* yeniden türemesi mümkün olabilen Kıpçak boyları arasında bulunabilecektir. Ayrıca Arab müelliflerinin çok defalar muhtelifTürkçe adların yazılışlarında^4ra6 imlâsının etkisi altında kaldıkları umumiyetle vukubulan hallerden olması düşünülürse,^) 1 L^V kelimesinin,

Türklerden bir bölüğü teşkil edenYabahu ( ji [^j ) ( K a ş g a r î , III, 36) kelimesi ile birleşmesi de

mümkündür. Fakat Yabaku'nun hangi Türk boyuna mensup olduğunu da bilemiyoruz. 8 A z i m î ' n i n Muhtasar Tarihi'nde (yayınlayan C l a u d e C a h e n , JA., 1936). İ b n ü ' l -A d i m ' i n naklettiği bu önemli kayda rastlayamadık. Bu itibarla bunların -A z i m î ' n i n kaybolan

Mufassal TarihVnden nakledildiği ifade edilebilir.

9 Sultan unvanım alan bu şahsın kimliğini tesbit edemedik. Ayrıca İ b n ü ' l - A d î m , A z i m î ' d e n naklettiği bilgiler arasında A k - S u n g u r ' u n , S u l t a n M e l i k ş a h ' ı n dadısı ile evlenmiş olduğunu da ifade etmiştir (S. 113).

10 Bu bilgileri krş. A l i S e v i m , Suriye Selçukluları Tarihi, I (Ankara, 1966), s. 96, not: 266'daki bibliyografya.

E M İ R A K - S U N G U R 105

cuların e m n i y e t i n i n sağlanabilmesi için, kendisi gibi h a r e k e t etmelerini bildirdi. A k S u n g u r ' u n b u faaliyetleri (her yerde) m e m n u n i y e t y a r a t -t ı ; yollar ve yöreler e m n i y e -t e k a v u ş -t u , yol kesip yolcu soyan kimselerin t e h l i k e s i n d e n k o r k a n h a l k , a r t ı k her yere serbestçe g i t m e y e başladı. O n u n z a m a n ı n d a h e r y e r d e n gelen tacir ve celeplerin şehre ( e m n i y e t içinde) girebilmeleri neticesinde, Haleb (zenginleşti) ve m a m u r bir hale geldi. A k - S u n g u r ' u n - T a n r ı r a h m e t eylesin-idaresi a l t ı n d a k i h a l k a karşı göstermiş olduğu a d a l e t sebebiyle, birçok kimseler Haleb'de yer-leşmeye b a ş l a d ı . Y i n e o n u n z a m a n ı n d a ( H . 483 t a r i h i n d e )

Ha-leb camiinin minaresi yenilendi ve o n u n adı, h â l â b u m i n a r e d e yazılı

b u l u n m a k t a d ı r .

Karanbiyâ Meşhedi u, o n u n emriyle yapılmış ve ona vakıf t a h s i s edilmiştir. B u n d a n b a ş k a o, Dekke meşhedinin 1 2 de t a m i r edilmesi h u s u s u n d a emirler v e r m i ş t i r " .

I z z e d d i n E b û ' l - H a s e n A l i b . M u h a m m e d b . e l - E s î r e l - C e z e r î b a n a şunları h a b e r v e r d i :

" K a s i m ü d d e v l e A k S u n g u r , h a l k ı n idaresi ve e m n i y e t i h u s u -s u n d a emirlerin en t a k d i r e ş â y â n ı idi. İdare-si a l t ı n d a b u l u n a n memle-ketlerde t a m bir a d a l e t h ü k ü m sürer, u m u m î bir u c u z l u k y a n ı n d a e m n i y e t ve h u z u r da g ö r ü l ü r d ü . A k - S u n g u r , h e r h a n g i bir k ö y e a i t t o p r a k l a r dahilinde bir kafile v e y a t e k bir insan s o y u l a c a k olursa, o k ö y halkı-n ı halkı-n - s o y g u halkı-n az olsuhalkı-n çok o l s u halkı-n - b u halkı-n u t a z m i halkı-n etmeleri gerektiğihalkı-ni (her t a r a f t a ) ilân e t t i r d i . B i r kafile, A k - S u n g u r ' u n idaresindeki m e m l e k e t l e r e ait h e r h a n g i bir k ö y e vasıl olunca, o r a d a k o n a k l a y ı p h u z u r ve e m n i y e t içinde geceyi geçirirdi. O k ö y halkı d a , kafile o r a d a n ayrılıncaya ka-d a r , onların can ve m a l e m n i y e t i n i sağlarka-dı. Böylece yollar e m n i y e t a l t ı n d a b u l u n u y o r d u . B u n u n bir sonucu olarak yolcular A k - S u n g u r ' u n iyi idaresinden b a h s e d e r l e r "1 3.

B a b a m K a d ı E b ı ı ' l - H a s e n - T a n r ı r a h m e t eyleye- selefine atfen b a n a şunları a n l a t t ı :

11 Eskiden Makarrü'l-Enbiya (Peygamberlerin karar kıldığı yer) adiyle anılan Karanbiyâ meşhedi Haleb'in Doğu kısmında bulunmaktadır. Tafsilât için bk. İ b n Ş e d d a d , el-A'lâk,

(Topkapı sarayı, Revan Köşkü Ktp. Nr. 1564) vrk. 41 a.

12 Haleb'in batısında bulunan bu meşhed için bk. Aynı eser 41 b.

13 t b n i i ' l - A d î m ' i n Î b n ü ' l - E s î r ' d e n naklettiğini söylediği bilgileri onun elimizde bu-lunan el-Kâmilfi't-Tarih adlı eserindeki aynı konudaki kayıtlarla yaptığımız karşılaştırma so-nunda nakillerin tam bir sadakatla yapıldığı tesbit edilmiştir. Bu keyfiyet de İ b n ü ' l - A d î m ' i n eserleri kaybolan birçok müelliflerden yaptığı nakillere emniyetle güvenilebileceğini ortaya koyar.

" K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r , m e m l e k e t dahilinde e m n i y e t i n tesis edilmiş olması sebebiyle, hiç k i m s e n i n , m a l ve eşyasını, b u l u n d u ğ u y e r d e n kaldırıp s a k l a m a m a s ı n ı ve b u n l a r ı n yollarda muhafazasını d ü ş ü n m e m e s i n i , m ü n a d i l e r vasıtasiyle Haleb h a l k ı n a ilân ettirdi.

A k - S u n g u r bir gün a v a çıkıp Haleb köylerinden birine u ğ r a d ı . O sırada b i r k a ç k ö y l ü n ü n , çift s ü r m e işini bitirip öküzleri b o y u n d u r u k t a n s a l d ı k t a n sonra b o y u n d u r u ğ u k ö y e g ö t ü r m e k üzere, bir h a y -v a n a yüklediklerini gördü -ve k ö y l ü y e : ' K a s i m ü d d e -v l e ' n i n , hiç kim-senin m a l ve eşyasını y e r i n d e n k a l d ı r m a m a s ı h u s u s u n d a k i ilânını işit-m e d e n işit-m i ? ' dedi. K ö y l ü : ' T a n r ı K a s i işit-m ü d d e v l e ' y i k o r u s u n . Biz gerçekten o n u n z a m a n ı n d a e m n i y e t e k a v u ş t u k . B u aleti ( b o y u n d u r u ğ u ) ç a l ı n m a k o r k u s u y l a kaldırıp g ö t ü r m ü y o r u z ; b u r a l a r d a îbn A'vâ (ça-kalın künyesi) denilen bir h a y v a n v a r . B u h a y v a n gelip b o y u n d u r u ğ u n deri kısımlarını y i y o r . İ ş t e biz b u y ü z d e n b u n u kaldırıp g ö t ü r ü y o r u z ' dedi. K a s i m ü d d e v l e a v d a n d ö n e r d ö n m e z avcılara, Haleb yörelerinde çakalları a v l a m a l a r ı h u s u s u n d a emirler verdi. B u n u n üzerine avcılar o yörelerde b u l u n a n b ü t ü n çakalları a v l a m a k suretiyle y o k e t t i l e r . " H a t t â b u g ü n bile Haleb bölgesinde b a ş k a yerlere kıyasla, çakala p e k seyrek r a s t l a n ı r .

M u h a m m e d b . A b d ü l m e l i k e l - H e m e d a n î ' n i n

Unvanü's-siyer14 adlı eserinde şunları o k u d u m :

" S u l t a n , m e m l û k ü K a s i m ü d d e v l e lâkaplı A k - S u n g u r ' a , H . 479 yılında Haleb ve kalesini i k t a etti. O, b u r a s ı n ı eşine r a s t l a n m ı y a n bir şekilde iyi i d a r e e t t i . A k - S u n g u r Haleb'den her gün 1500 d i n a r vergi t o p l a r d ı . O, A l p - A r s l a n ' ı n oğlu T a c ü d d e v l e T u t u ş tarafın-d a n 487 yılıntarafın-da katletarafın-dilinceye k a tarafın-d a r Haleb'tarafın-de h ü k ü m s ü r tarafın-d ü " .

T a c ü d d e v l e T u t u ş , A k - S u n g u r ' u Nehrü'z-zehebıs yöresinde

B e n û E s e d N u k r e s i n e1 6 bağlı Haleb'in bir k ö y ü olan Seb'în17 de

acı-14 S e l ç u k l u Tarihinin mühim kaynaklarından birini teşkil eden bu eser de ne yazık ki kaybolmuş bulunmaktadır. Fakat bununla beraber bu eserin, birçok müellifler tarafından görü-lüp ondan nakiller yapılmış olmasiyle, kaybının bir dereceye kadar telâfi edilebileceği ifade edi-lebilir.

15 Nehrü'l-Butnân da denilen bu yöre, Haleb ile Münbiç arasında sulak bir vadidir (Bk. Y a k u t , Mu'cem, Wüstenfeld yayım, I, 364).

16 Her ne kadar Nukre, Havran Dağı'nin Batısındaki taşlık ülke ise de (1. A. "Nukre" mad.), Esed kabilelerinin Medine'den Fırat nehrine kadar olan sahalarda oturdukları düşünü-lürse (1. A., "Esed" mad.) adı geçen Benû Esed Nukre'sinin, İ b n ü ' l - A d î m ' i n ifade ettiği gibi,

Haleb yörelerinde olması gerektiği ifade edilebilir.

E M İ R A K - S U N G U R 107

maksızın ö l d ü r d ü . O n u n , Seb'în y a k ı n l a r ı n d a k i Kâris'te katledildiği de r i v a y e t edilir. T u t u ş ' u n k a l b i n d e , A k - S u n g u r ' u n sebebiyet ver-diği bir kin hasıl o l m u ş t u : K a s i m ü d d e v l e , T u t u ş ' u hiç önemsemezdi. H a t t â b u h u s u s t a E b û l H a s e n A l i b . M ü r ş i d b . A l i b . M u n -k i z ' i n -kendi elyazısiyle yazdığı t a r i h i n d e -k i H . 484 yılı olayları a r a s ı n d a şunları o k u d u m :

" T a c ü d d e v l e T u t u ş , S u l t a n M e l i k ş a h ' ı n y a n ı n a gitti. A v l a n m a k t a olan S u l t a n o n u görünce a t ı n d a n indi. H a l b u k i S u l t a n ' ın, onu a t ı n d a n i n m e d e n karşılaması gerekirdi. T u t u ş ve K a s i m ü d d e v -le, S u l t a n ' ı n k a t ı n a geldiler. T a c ü d d e v l e T u t u ş , S u l t a n ' a : ' D u r u m şöyle ş ö y l e . . . .idi' dedi. K a s i m ü d d e v l e o n a : ' Y a l a n söyl ü y o r s u n ' diye cevap v e r d i . B u n u n üzerine S u söyl t a n , K a s i m ü d e v söyl e ' -y e : ' K a r d e ş i m e bö-yle m i s ö -y l ü -y o r s u n ' de-yince o d a : ' E v e t , T a n r ı ,

T u t u ş ' u n ve b e n i m , senin h a k k ı n d a ne d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ü bilir' d e d i " .1 8 T u t u ş , kardeşi M e l i k ş a h ' ı n y a n ı n d a n ayrılıp Dımaşk'a geldi. S u l t a n M e l i k ş a h vefat edince, T a c ü d d e v l e T u t u ş , H . 487 yılı Rebiülevvel a y ı n d a , b e r a b e r i n d e birçok Arap askerleri olduğu halde, h a r e k e t e geçti. Y a ğ ı s ı y a n ' ı n idaresindeki Antakya'ya m e n s u p asker-ler de Hama y a k ı n l a r ı n d a kendisine m ü l â k i oldular. T u t u ş y o l u n a

d e v a m l a a y n ı yılın R e b i ü l â h ı r a y ı n d a Asi ırmağını geçti. Askerleri, atlarını ekinlere saldılar, h a y v a n ve benzeri şeyleri y a ğ m a l a d ı l a r . B u h a b e r , b u sırada Haleb'de b u l u n a n A k - S u n g u r ' a erişince d e r h a l asker-lerini t o p l a y ı p h a z ı r l a n d ı ve k o m ş u m e m l e k e t l e r d e n de y a r d ı m istedi.

Musul h â k i m i K ü r - B o ğ a , Urfa h â k i m i B o z a n ve Rahbe h â k i m i

A b a k - o ğ l u Y u s u f , 2500 atlı ile T u t u ş ' a karşı, K a s i m ü d d e v l e ' y e y a r d ı m a geldiler. B u n l a r ı n hepsi Haleb'de t o p l a n d ı l a r , ö t e y a n d a n

T a c ü d d e v l e T u t u ş , önce el-Hânûte'ye19 ve o r a d a n d a en-Nâûre'-y e2 0 geldi. Atlıları Nukre'de b u l u n a n h a y v a n l a r ı y a ğ m a l a d ı k t a n b a ş k a , bir kısım ekinleri de ateşe verdiler. D a h a sonra T u t u ş , Bozâa v a d i s i n e2 1 g i t m e k üzere,en-Nâûre'den ayrıldı.Öte y a n d a n A k - S u n g u r da ona karşı ç ı k m a y a h a z ı r l a n d ı . B u sebeble o, yıldızına b a k t ı r m a k için bir m ü n e c -cim çağırttı. H u z u r u n a gelen m ü n e c c i m , kendisine bir v a k i t t â y i n

18 Bu hususla ilgili olarak diğer kaynaklarda verilen bilgilerin mukayese ve sonucu hakkında bk. A . S e v i m , adı geç. eser, s. 104, not: 295.

19-20 Haleb'in Doğusunda Bâlis ve Rakka yönündeki yerler ( Y a k u t , IV, 732). 21 Haleb'e bağlı Haleb-Münbic arasında ( Y a k u t , I, 603).

e d e r e k : " B u s a a t t e h a r e k e t e geçersin" dedi. B u n u m ü t e a k i p A k - S u n g u r kendisine gelen y a r d ı m c ı k u v v e t t e n ( S u l t a n B e r k y a r u k ' u n gönder-diği) b a ş k a , h a p i s t e n salıverdiği Ş i b l b . C â m i ve M ü b a r e k b . Ş i b l idaresindeki k a l a b a l ı k bir Benû Kilâb c e m a a t ı , ( a d a m l a r ı ile birlikte)

M u h a m m e d b . Z a i d e , Haleb şehri yerli muhafızları

Deylem'li v e Horasan'lı askerlerden t e ş e k k ü l eden t a m teçhizatlı ve

iyi giyimli bir o r d u y l a h a r e k e t e geçti. Bir r i v a y e t e göre 20 bin, b a ş k a bir r i v a y e t e göre de 6 b i n d e n fazla atlısının b u l u n d u ğ u söylenir, ö t e -y a n d a n T a c ü d d e v l e T u t u ş da a -y n ı -yılın Cemazi-yelevvel a-yının 9. C u m a r t e s i g ü n ü h a r e k â t a başladı. A k - S u n g u r ise, T u t u ş ' u n askerle-rine karşı y ü r ü m e k üzere, Seb'în ı r m a ğ ı n ı n k ü ç ü k kollarını geçti. Böylece h e r iki t a r a f k u v v e t l e r i o r a d a m e v z i aldılar. S a v a ş için ilk önce A k - S u n g u r o r t a y a atılmıştı. H e r iki t a r a f v u r u ş m a y a başladı. F a k a t A k - S u n g u r b u v u r u ş m a e s n a s ı n d a , o r d u s u n d a b u l u n a n Arab askerlerine g ü v e n e m e d i ğ i n d e n , onları sağ k a n a t t a n sol k a n a d a ve d a h a sonra da merkez h a t t ı n a n a k l e t t i ise de hiç bir işe y a r a m a d ı l a r . B u n u n üzerine T u t u ş ' u n k u v v e t l e r i A k - S u n g u r ' u n askerlerine karşı h ü c u m a geçti. A k - S u n g u r ' u n k u v v e t l e r i b u h ü c u m a d a y a n a m a d ı : B o z u l a n A r a b askerleri K ü r - B o ğ a2 2v e B o z a n ' ı n k u v v e t l e r i y l e birlikte Haleb'e k a ç t ı l a r . B u n l a r d a n bir kısmı ö l d ü r ü l m ü ş t ü . ( B u n u n l a birlikte) v u r u ş -m a d a s e b a t gösteren A k - S u n g u r , birçok y a k ı n l a r i y l e birlikte t u t s a k alındı. A k - S u n g u r , T a c ü d d e v l e T u t u ş ' a getirilince, T u t u ş , ken-disi ile b e r a b e r bazı y a k ı n a r k a d a ş l a r ı n ı n b o y u n l a r ı n ı n v u r u l m a s ı n ı e m r e t t i . —Tanrı izin v e r i r s e H a l t e r c ü m e s i n d e bahsedeceğimiz gibi, T u

-t u ş , Haleb'e gelip şehre h â k i m oldu. B e n b u h u s u s -t a şunları h a b e r a l d ı m :

T a c ü d d e v l e T u t u ş , K a ş i m ü d e v l e A k - S u n g u r h u z u r u n a getirildiği v a k i t o n a : "Sen, b e n i böyle eline geçirseydin, ne y a p a r d ı n ? " diye sorunca A k - S u n g u r ' u n : " Ö l d ü r ü r d ü m " demesi üzerine: " O h a l d e b e n de s a n a , senin b a n a v e r m e k istediğin h ü k m ü v e r i y o r u m " dedi ve onu acımaksızın ö l d ü r d ü .

Bazı Haleb'li müelliflerin k e n d i elyazılariyle y a z m ı ş oldukları k i t a p l a r d a o k u d u k l a r ı m a göre:

22 Sarsılmaz, cesur anlamına gelen K ü r ( K a ş g a r î , I, 324 - 325) ile B o ğ a ' d a n teşkil edilen bu Türkçe ad hakkında bk. 1. K a f e s o ğ l u , Kür-Boğa, 1. A.

/

E M İ R A K - S U N G U R 1 0 9

S u l t a n M e l i k ş a h b . e l - Â d i l , H . 479 yılı Ş a b a n a y ı n d a Haleb'e gelip şehir v e kalesini teslim a l d ı k t a n sonra K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r ' a verdi. O d a Haleb'de 8 yıl h ü k ü m s ü r d ü k t e n sonra H . 487 yılı Safer a y ı n d a Benû Esed Nukresi t o p r a k l a r ı n d a b u l u n a n

Kâris'te T a c ü d d e v l e T u t u ş b . e l - Â d i l t a r a f ı n d a n ö l d ü r ü l d ü .

E b û G â l i b A b d u l l a h e l - V â h i d b . M e s ' u d b . e l - H u s a y n e ş - Ş e y b â n î ' n i n k e n d i elyazısiyle yazdığı t a r i h i n d e şunları o k u d u m : " T a c ü d d e v l e T u t u ş ile A k - S u n g u r ve B o z a n adlı iki emir ve b u n l a r a B e r k y a r u k ' u n gönderdiği y a r d ı m c ı k u v v e t l e r a r a s ı n d a k i k a r ş ı l a ş m a , Haleb y a k ı n l a r ı n d a o l m u ş t u r . H e r iki t a r a f v u r u ş m a y a başladığı sırada A b a k - o ğ l u , T u t u ş tarafına geçti. Geri k a l a n l a r da b o z u l d u l a r . A k - S u n g u r t u t s a k a l ı n a r a k T u t u ş ' a getirildi, T u t u ş o n a : 'eğer beni böyle ele geçirseydin, ne y a p a r d ı n ? ' d i y e s o r u n c a A k S u n

-g u r d a : ' Ö l d ü r ü r d ü m ' dedi. B u n u n üzerine T u t u ş : 'O h a l d e b e n de s a n a , senin b a n a v e r m e k istediğin h ü k m ü v e r i y o r u m ' dedi ve o n u ö l d ü r d ü . A k - S u n g u r , halkı idare e t m e , onları e m n i y e t t e b u l u n d u r m a ve dileklerini yerine getirme b a k ı m ı n d a n , idare a d a m l a r ı n ı n en iyilerin-den i d i " .

E b û M a n s u r H i b e t u l l a h b . S â d u l l a h b . e l - H a r r â n î ' n i n k e n d i elyazısiyle yazdığı eserinde " K a s i m ü d d e v l e ' n i n , H . 487 yılı Cemaziyelâhırının 10. C u m a r t e s i g ü n ü katledildiği d o ğ r u d u r " k a y d ı n ı o k u d u m .

Ebû'l - Hasen Ali b. Mürşid b. Ali b. Munkiz'in k e n d i elyazısı

ile yazdığı t a r i h i n i n H . 487 yılı olayları a r a s ı n d a şunları o k u d u m : " K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r ile T a c ü d d e v l e a r a s ı n d a k i olay b u yılın Cemaziyelûlâ a y ı n ı n 9. C u m a r t e s i g ü n ü v u k u b u l d u . Şöyle-k i :

T a c ü d d e v l e ' n i n gizlice Horasan'a g i t m e k istediği h a b e r i K a -s i m ü d d e v l e ' y e ulaştı. O, derhal T a c ü d d e v l e üzerine y ü r ü d ü ve h a s m ı n ı k ü ç ü m s e y e r e k a d a m l a r ı n a : ' T u t s a k l a r ı b a ğ l a m a k için ip a l a r a k b a n a katılınız' dedi. A r t u k o ğ l u S ö k m e n o n a : ' O n l a r t a v ş a n a benzerler(?) d e d i2 3. B u n u n üzerine A k - S u n g u r ivedilikle h a r e k e t e t t i .

23 Ünlü Türkmen beylerinden Artuk'un, Tutuş tarafından kendisine ıkta edildiği Kudüs'te vefatı üzerine (1091) T u t u ş şehrin idaresini onun iki oğlu S ö k m e n ve I l g a z i ' y e vermişti. İki kardeş burada şehrin F â t ı m î l e r tarafından işgaline (Temmuz - Ağustos 1096) kadar valilik yapmışlardır (bk. A . S e v i m , Artuk oğlu Sökmen'in siyasi faaliyetleri, Belleten, X X I V , 103. s. 501'vd.). Binaenaleyh S ö k m e n bu savaşın yapıldığı bu tarihte -eğer savaşa katılmışsa tâbi

T a c ü d d e v l e , o n u Tubbel24 arazisinde y e n i p t u t s a k a l d ı k t a n sonra

s a v a ş m e y d a n ı n d a n Haleb'e gelerek şehre h â k i m oldu. K a s i m ü d -d e v l e ' y e ait yerleri -de elegeçir-di. T a c ü -d -d e v l e bir gün Haleb kalesin-de içki içtiği sırada K a s i m ü d d e v l e h u z u r u n a getirildi. R û m î b . Y e h b b u h u s u s t a b a n a şunları a n l a t t ı :

' B e n T u t u ş ' u n y a n ı n d a b u l u n u y o r d u m . K a s i m ü d d e v l e - O ' n u n izzeti nefsine d o k u n a c a k bildiğim h e r h a n g i bir şeyi s ö y l e m e k t e n çek i n m i y e c e ğ i m e a n d i ç e r i m cübbesinin çekuşağı ile b o y n u n d a n b a ğ l a n -mış olduğu halde, çekilerek T u t u ş ' u n h u z u r u n a getirildi ve gözü, T a c ü d d e v l e ' y e ilişinceye k a d a r y ü r ü d ü ; O n u görür görmez arkasını d ö n ü p o t u r d u . B u n u n üzerine o n u , sürüklediler ve k o n u ş m a y a zorladı-lar. F a k a t K a s i m ü d d e v l e , b u n l a r a ne c e v a p v e r d i ne de o t u r d u ğ u y e r d e n kıpırdadı. B u n u m ü t e a k i p T a c ü d d e v l e y e r i n d e n k a l k a r a k y a n ı n a gidip o n u n l a k o n u ş m a k istedi ise de, iki üç defa sözünü t e k -r a -r l a m a s ı n a -r a ğ m e n , o n d a n hiç bi-r cevap a l a m a d ı . B u n u n üze-rine b i z z a t eliyle b o y n u n u v u r u p başını kesti. O n u n kesik başı m e m l e k e t t e dolaştırılıp (halka gösterildi), v ü c u d u ise Karanbiyâ Meşhedine götü-r ü l ü p g ö m ü l d ü " .

T a c ü d d e v l e Haleb'de iki gece k a l d ı k t a n sonra Horasan'a gitti; K a s i m ü d d e v l e de m e z a r ı n d a kaldı. O n u n başı, H . 485 y ı l ı n d a n , S u l t a n ve H a l i f e e l - M ü s t e r ş i d B i l l a h ' ı n , oğlu Z e n g i ' y i vali t â y i n ettikleri H . 526 y ı l ı n a2 5 k a d a r Şam ülkesinde dolaştırılarak

bulunduğu T u t u ş ' u n safında olması gerekirdi. Bu bakımdan 1b n ü ' l - A d î m ' i n A l i b . Mür-şid'den naklettiği bu kısımda yanlışlık bulunmaktadır.

Metinde de görüleceği üzere A l i b. M ü r ş i d , S ö k m e n ' i n A k - S u n g u r ' a söylediği fr Ş.

C--JİJİ J>~ cümlesinde Farsça hargûş ( ^ j * ~ tavşan. Metinde görül-düğü gibi ( j ) sız ^ J ^ Ş a l i n d e yazılmıştır) kelimesi S ö k m e n ' i n Türkçe olarak söylemiş olacağı tavşan [Tawışgan ( K a ş g a r î , I, 346, 525) ] kelimesinin Farsça tercümesidir. A l i b .

M ü r ş i d ' i n bu Farsça kelimeyi Türkçe zannetmiş olması da mümkündür. Nitekim müverrih bunun Arapça tercümesini de vermiştir.

Haleb S e l ç u k l u S u l t a n ı A l p - A r s l a n el - Ahras'ın atabeyi olan L ü ' l ü ' y e , H. 510 (1117) yılında Nâdir Kalesi yakınlarında öldürülmeden önce, S u n g u r e l - Ç ö k ü r m ü ş î tarafın-dan Türkçe olarak "Tavşan, tavşan" diye bağırılmış ve bunu müteakip de öldürülmüştür. ( İ b n ü ' l - A d î m , s. 178). Demek oluyor ki bu tavşan kelimesi her dilde olduğu gibi, X I . yüzyılda da bu günkü mecazî anlamında (korkak, ürkek) kullanılıyordu.

24 Haleb'e bağlı Azaz yakınlarında bir köy ( Y a k u t , I, 823).

25 î m a d ü d d i n Z e n g î ' n i n S e l ç u k l u S u l t a n ı M a h m u d tarafından Irak şahneliğine tâyini H. 526 değil H. 521 dir (bk. Î b n ü ' l - E s î r , X , 273; aynı müellif

E M R A K - S U N G U R 111

( H a l k a gösterildi). E m i r l e r i n melikinin gücü ve cihan p e h l i v a n ı olan İ m a d ü d d i n Z e n g i , b a b a s ı için bir medrese (Züccaciyye medresesini kasdediyor) inşa ile b u r a y a Ş e y l ı ü ' l - e c e l l e l - F a k i h e l - î m a m E b û T â l i b b . e l - A c e m î ' y i t â y i n e t t i . B u m e d r e s e y e yıllık geliri 1000 d i n a r olan iki çiftlik v a k f e t t i k t e n b a ş k a y a n ı n a eşsiz ve güzel b i n a l a r da inşa e t t i . B a b a s ı n ı n kemiklerini b u r a y a n a k l e t t i . B e n tavsife s ı ğ m a y a n b u medrese ve m ü ş t e m i l â t ı n ı H . 527 yılında gör-m ü ş t ü gör-m ; o z a gör-m a n h e n ü z y a p ı gör-m ı b i t gör-m e gör-m i ş t i . Z e n g i , b a b a s ı n ı n k a b r i n i , mescid binasının k u z e y karşısına y a p t ı r d ı ve o r a y a bir su k a n a l ı açtırıp ortasını a ğ a ç l a n d ı r m a k suretiyle, E b û H a n i f e ' n i n - T a n r ı o n d a n razı o l s u n - k a b r i n e b e n z e t t i . "

B e n (yani İ b n ü ' l - A d i m ) İ b n M u n k i z ' i n eserinden y u k a r ı d a k i nakilleri y a p t ı m . F a k a t b u nakillerde yanlışlıklar m e v c u t t u r . Şöyleki: 1 - İ b n M u n k i z " T a c ü d d e v l e , A k - S u n g u r ' u Tubbel arazisinde m a ğ l û p e t t i " diyor. T u b b e l arazisinde değil, S e b ' î n v e y a Benû Esed

Nukresine bağlı Kâris'te olacaktır. Tubbel b u bölgeye a i t o l m a y ı p

a r a l a r ı n d a n bir g ü n l ü k bir uzaklık b u l u n m a k t a d ı r .

2 î b n M u n k i z " T u t u ş , Haleb kalesine o t u r d u ve o r a d a A k -S u n g u r ' u n b o y n u n u v u r d u " diyor. H a l b u k i gerçek böyle değildir.

T u t u ş , A k - S u n g u r ' u n b o y n u n u , Seb'în v e y a K â r i s ' t e , yenilginin a k a b i n d e v u r m u ş t u r . R û m î b . V e h b , İ b n M u n k i z ' e , A k S u n g u r ' -u n ne şekilde katledildiğini a n l a t m ı ş t ı r . T a c ü d d e v l e ' n i n , Haleb'de a c ı m ı y a r a k k a t l e t t i ğ i kimse, Urfa h â k i m i B o z a n ' d ı r2 6. Ç ü n k ü B o z a n ( T u t u ş ' l a A k - S u n g u r a r a s ı n d a k i s a v a ş sırasında) Haleb'e kaçmıştı. T a c ü d d e v l e , Haleb'e girince onu h u z u r u n a getirtip ö l d ü r d ü . İ n ş a a l l a h h a l t e r c ü m e s i n d e bahsedeceğimiz gibi, B o z a n ' ı n , t u t s a k a l ı n a r a k

Ha-leb'e getirildikten sonra katledildiği de r i v a y e t edilmektedir.

3 - İ b n M u n k i z " K a s i m ü d d e v l e , H . 4 8 5 ' d e n H . 526 y ı l m a k a d a r k a b i r d e k a l d ı " diyor. B u , ilme (yapılan) bir z u l ü m d ü r . Zira K a s i m ü d d e v l e , H . 487 yılında katledilmiştir. B u n u , kendisi (yani İ b n M u n k i z ) de ifade etmiştir.

26 S u l t a n M e l i k ş a h , T u t u ş — S ü l e y m a n - Ş a h — M ü s l i m ' i n Suriye üzerindeki re-kabetleri neticesinde ortaya çıkan buhranı bertaraf etmek için Suriye'ye geldiği zaman maiyyeti emirlerinden A k - S u n g u r ' a Ha/efc'i,Yağı-Sıyan'a Antakya'yı ve B o z a n ' a da I rfa'yı vermişti. Böylece KuzeySuriyeile Urfa bölgesinin idaresi doğrudan doğruya B ü y ü k S e l ç u k l u İ m p a r a -t o r l u ğ u n a bağlanmış oldu (Aralık 1086).

4 - İ b n M u n k i z " K a s i m ü d d e v l e ' n i n oğlu Z e n g i , b a b a s ı için bir medrese (Züccaciyye medresesi) y a p t ı r d ı v e b u r a y a iki çiftlik v a k f e t t i " diyor. H a l b u k i b u medreseyi Z e n g i değil, S ü l e y m a n b . A b -d ü l c e b b a r b . A r t u k y a p t ı r m ı ş t ı r . S ü l e y m a n , b u n u n inşasına H . 517 yılında b a ş l a m ı ş t ı r . ( H a t t â ) S ü l e y m a n ' ı n adı v e m e d r e s e n i n inşa t a r i h i , medrese d u v a r ı n d a yazılı b u l u n m a k t a d ı r2 7. E s a s itibariyle

K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r , k a t l i n d e n sonra Karanbiyâ Meşhedi'nin b a t ı y ö n ü n d e t a ş t a n inşa edilmiş k ü ç ü k bir k u b b e n i n içine def-nedildi. K a s i m ü d d e v l e , k e n d i z a m a n ı n d a y a ş ı y a n bazı kimselerin gördükleri r ü y a2 8 üzerine, Karanbiyâ Meşhedini y a p t ı r m ı ş ve o r a y a vakıfta b u l u n m u ş t u r . İ ş t e kendisi b u m e ş h e d ' i n y a n ı n a g ö m ü l m ü ş ve k a b r i üzerine de b u k u b b e inşa edilmiştir. Oğlu Z e n g i , Haleb'e h â k i m olunca b a b a s ı n ı n k a b r i n i n a k l e t m e k için, b a ş k a bir k a b i r yeri y a p t ı r -m a y ı -m ü n a s i p gördü. B u sırada Züccâcîn'de h e n ü z t a -m a -m l a n -m a -m ı ş bir medrese v a r d ı . B u medresenin y a p ı m işini Ş e r e f ü d d i n E b û T â l i b b . e l A c e m î üzerine almıştı. Z e n g i , b u zatın, b a b a s ı n ı n k a b -rini b u r a y a n a k l e t m e s i n i tavsiyesi üzerine, nakil y a p ı l d ı ve medresenin y a p ı m ı d a b u vesile ile t a m a m l a n m ı ş oldu. Z e n g i , b a b a s ı n ı n k a b -rinde (dua) o k u y a n l a r a Şâmir adiyle a n ı l a n bir k ö y ü vakfetti ki, b u vakıf hâlâ d e v a m e t m e k t e d i r . Söz k o n u s u m e d r e s e n i n vakfı olan Kâris'-i n Kâris'-i s e S ü l e y m a n b . A b d ü l c e b b a r t a r a f ı n d a n vakfedKâris'-ildKâris'-iğKâris'-inKâris'-i zan-n e d i y o r u m2 9.

E b û H â m i d A b d u l l a h b . A b d u r r a l ı m a n b . e l - A c e m î b a n a şunları h a b e r vererek dedi ki:

" A t a b e g Z e n g i , b a b a s ı n ı n k a b r i n i ona lâyık olan bir yere n a k -l e t m e y i arzu e t t i . ( B u n u n üzerine) b a b a m , Z e n g i ' y e : ' B e n Züccâcîn'deki medreseyi inşa e t t i m ' dedi ve o n d a n , b a b a s ı n ı n k a b r i n i o r a y a n a k -letmesini istedi. Z e n g i de o n u n b u isteğini yerine getirip medresenin k u z e y tarafını b a b a s ı , kendisi, çocukları ve y a k ı n l a r ı için m e z a r yeri olarak seçti. B a b a m b a n a şunları (da) a n l a t t ı :

27 Şafii medreselerinden olan Ziiccaciye Medresesi -metinde de işaret edildiği veçhile- Ar-t u k B e y ' i n Ar-torunu B e d r ü d d e v l e S ü l e y m a n Ar-tarafından inşa eAr-tAr-tirilmişAr-tir. İ b n Ş e d d â d bunun , Haleb'de inşa edilen ilk medrese olduğunu ifade etmektedir (Bk. İ b n Ş e d d â d ,

el-A'lâh, 64 b).

28 Bu rü'ya hikâyesi hakkında bk. İ b n Ş e d d â d , göst. yer.

29 Bu ifadeler, İbnü'l-Adîm'in başka müelliflerden yaptığı nakilleri, gelişi - güzel eserine almayıp nasıl bir tenkide tâbi tutar, ciddi bir müverrih olduğunu gösterir kanaatındayız.

E M R A K - S U N G U R ₁₁₃

" A t a b e g Z e n g i , b a b a s ı n ı n k a b r i n i Karanbiyâ'dan nakil ve

Züc-cacîn medresesine yerleştirme işlerini y a p t ı r ı r k e n - h a l k , ö l ü n ü n şehre

gir-mesini u ğ u r s u z s a y d ı ğ ı n d a n - cenaze Haleb k a p ı l a r ı n ı n hiç birisinden içeri s o k u l m a d a n , surların üzerine ç ı k a r ı l d ı k t a n sonra o r a d a n aşağı indirilmişti.

Z e n g i , Şâmir adiyle bilinen k ö y ü , b a b a s ı A k - S u n g u r ' u n - T a n r ı r a h m e t e y l e y e - t ü r b e s i n e v a k f e t t i " .

E b û A b d u l l a h M u h a m m e d b . A l i b . M u h a m m e d e l -A z i m î ' n i n k e n d i elyazısiyle yazdığı eserinde şunları o k u d u m (Bun-ları, A z i m i ' y e atfen, e l - M ü e y y e d b . M u h a m m e d e t - T û s î ve b a ş k a l a r ı bize h a b e r verdi):

" H . 480 y ı b n d a K a s i m ü d c l e v l e ' n i n h ü k ü m r a n l ı ğ ı . Veziri E b û ' l -İ z z S a d a k a ' d ı r3 0.

B u yıl, emîr K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r , S u l t a n ü ' l - Â d i l E b û ' l - F e t h t a r a f ı n d a n Haleb'e t â y i n edildi ve dolayısiyle Haleb şehrinin idaresi (işleri) düzene girdi. A k - S u n g u r b u r a d a hiçbir sulta-n ı sulta-n k u r a m a d ı ğ ı b ü y ü k bir h â k i m i y e t tesis etmekle b e r a b e r tavsifi u z u n bir a d a l e t de g ö s t e r d i . O n u n z a m a n ı n d a fiatlar n o r m a l d e n d a h a aşağı bir düşüş k a y d e t t i . O, Haleb'lilerle y a k ı n d a n ilgilendi, onlara karşı derin bir sevgi d u y d u , onlar da onu, d a h a fazla bir sevgiyle sevdiler.

A k S u n g u r , şeriat emirleri dışına çıkanları cezalandırıp Islâmî h ü k ü m -leri y ü r ü r l ü k t e t u t t u . Şehir yöre-lerini i m a r e t t i , yolları e m n i y e t e k a v u ş t u r d u , yol kesenleri y o k e t t i , onları her y e r d e t a k i p ile (ele ge-çenlerden) birçoklarını astırdı. A k - S u n g u r , h e r h a n g i bir y e r d e , bir yol kesicinin b u l u n d u ğ u n u d u y u n c a , derhal o n u y a k a l a y ı p şehir k a p ı l a r ı n d a astırırdı. O n u n z a m a n ı n d a y a ğ m u r l a r çoğaldı, p ı n a r l a r çağıldadı, ır-m a k l a r a k a r oldu. A k - S u n g u r , Haleb h a l k ı n a , kendisine k ı y a ır-m e t e değin h a y ı r - d u a d a b u l u n m a l a r ı n ı ( â d e t a ) zorunlu kılan birçok iyilikler y a p t ı .

B u yıl ( H . 481) emîr K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r - T a n r ı r a h m e t eyleye Haleb'de ölen karısı, S u l t a n E b û ' l F e t h ' i n d a d ı s ı H a t u n ' -u n n â ş m ı -uğ-urladı. R i v a y e t edilir ki: A k - S -u n g -u r elinde bir bıçak old-u-

oldu-30 E b û ' I - î z z b . S a d a k a e l - B a ğ d a d î daha önce Musul U k a y I o ğ u l l a r ı emîri Müs-lim'in veziri idi (bk. Î b n ü ' l - A d î m , II, 74 vd.). A k - S u n g u r ' u n , Z e r r i n - K e m e r adında bir vezirinin daha olduğunu biliyoruz (1. K a f e s o ğ l u , Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu

ğu h a l d e o t u r u y o r d u . ( H e r h a n g i bir şeyi işaret için) bıçağı karısına doğru h a r e k e t ettirirken, (elinden fırlayan) b ı ç a k o n u n ö l ü m ü n e sebebiyet verebilecek bir yerine s a p l a n d ı v e k a d ı n derhal öldü. H a l b u k i o, b u n u istemiyerek y a p m ı ş t ı . A k S u n g u r , ölen karısını bir t a b u t a k o y d u r d u k -t a n sonra cenaze ş a r k a g ö -t ü r ü l d ü . O, karısının cenazesini Cemaziyelâhır ayının b a ş l a r ı n d a P a z a r t e s i g ü n ü u ğ u r l a m a y a çıkmıştı.

H . 484 yılı Receb ayının 3. P e r ş e m b e g ü n ü , emîr K a s i m ü d d e v -l e , Efâmiye ka-lesini İ b n M ü -l â i b ' d e n tes-lim a -l a r a k Benû Munkiz'den bazı kimseleri o r a y a yerleştirdi.

H . 486 yılı R e b i ü l e v v e l (Safer ayı da r i v a y e t edilir) P a z a r t e s i g ü n ü K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r b e r a b e r i n d e T a c ü d d e v l e olduğu hal-de, Nuseybin şehrini f e t h e t t i3 1. B a b a m e r - R e i s e b û ' l - H a s a n A l i b .

M u h a m m e d e l - A z i m î b a n a : ' B u fetih sırasında K a s i m ü d d e v l e ile b e r a b e r d i m ' dedi. B u yılda ( H . 486) K a s i m ü d d e v l e - T a ı ı r ı r a h m e t e y l e s i n - d o ğ u y a Bağdad'a S u l t a n B e r k y a r u k b . e b î ' l - F e t l ı ' i n y a n ı n a gitti ve a y n ı yılın Şevval a y ı n d a H a l e b ' e d ö n d ü3 2. H.487 yılında K a s i m ü d d e v l e Haleb'e d ö n d ü 3 3 ve T a c ü d d e v l e ile s a v a ş için karşılaştı. T a c ü d d e v l e onu b o z a r a k 7 Cemaziyelûlâ'da (9 Cemaziyelûlâ C u m a r t e s i olduğu da r i v a y e t edilir) Haleb'in doğusun-d a k i Seb'în ı r m a ğ ı y a k ı n l a r ı n doğusun-d a k a t l e t t i . T a c ü doğusun-d doğusun-d e v l e , b e r a b e r i n doğusun-d e emîr K a s i m ü d d e v l e ' n i n (kesik) başı olduğu h a l d e , Haleb'e gelip Cemaziyelûlâ'nın 10. P a z a r g ü n ü , ikindi üzeri şehri ve P a z a r t e s i g ü n ü de kalesini teslim aldı. K a s i m ü d d e v l e - T a n r ı r a h m e t e y l e s i n - ile birlikte 14 k u m a n d a n da katledildi. B u n l a r d a n bazıları ş u n l a r d ı r :

Bağdad şahnesi T u h - t i g i n , Haleb şahnesi K o ç k a r3 4, T o g a n , İ s r â i l (Haleb'de bir t u ğ r u l k u ş u n u n resmi b u l u n d u ğ u ve b u n u n meş-h u r bir meş-hikâyesi olduğu r i v a y e t edilir), A l i b . e s - S ü l e y m a n î ve

31 Bu fetih olayının tafsilâtı hakkında bk. A . S e v i m , yukarıda adı geç. eser, s. 106. 32 S u l t a n M e l i k ş a h ' ı n ölümü üzerine, A k - S u n g u r emîr Bozan ile birlikte saltanat iddiasında bulunan T u t u ş ' u n maiyyetinden ayrılmış ve saltanatın öteki müddeisi B e r k y a r u k tarafına geçmiştir. Bu birleşmenin sebep ve neticeleri hakkında bk. A l i S e v i m , adıgeç. eser, s. 111. vd.

33 Burada K a s i m ü d d e v l e A k - S u n g u r ' u n Bağdad'daıı Haleb'e dönüş tarihi 487 yılı olarak gösterilmesine karşılık hemen yukarıda H. 486 yılı veriliyor.

34 Koç (yabanî, vahşî de olabilir) anlamına gelen bu Koçkar adının muhtelif Türk lehçe-lerindeki şekilleri hakkında b k . K a ş g a r î , I, 321, II, 101; III, 102, 381.

E M İ R A K - S U N G U R 115 kardeşi, Antakya'ya a k ı n l a r d a b u l u n a n M u h a m m e d e l - B u h a r ı , M e l i k ş a h ' ı n h â s l a r ı n d a n S ü l e y m a n ve A l t u n t a ş ile b e r a b e r hâce-lerden E b û ' l - K a s ı m v e A l t u n - t i g i n 3 5. B o z a n , K ü r b o ğ a ve A b a k o ğ l u Y u s u f Haleb'e k a ç t ı l a r . F a -k a t B o z a n -katledildi.

35 t b n ü ' l - A d î m ' i n A z i m î ' d e n nakleu kaydettiği bu Türk kumandan veya idare adam-larının adları mevcut kaynaklarımızda bulunmamaktadır.

î M l A) -JiIjlp

JjcL

j î

o l ^ I : J J j .«d j ^ J AJİ : J J J . « U d k * ö l U J I »J^Lc

Jp <J -Uii -ÖIİJLP ^JÎ "Ja^ ^A iJJİ İ1İÂ) # JJ u U ÂJLî ÖIP j-J J l

jÜalJl ita :<CP «^i-j (ji'ljjl ^UÎj - ı ^ î ^

ı _ i > - «u* ^ - l i j . o U dAU j l k U l ( J ^ " - . o l i j U J s jj- ( j - J j i l . ı — b - , j P 1» ol>-l ^jİSj ÂjjJİI J^ai ıjv- j Cp*-^ J

J . O1-*^—' 3 (j*4 (J li^4 (jlltLJi 1^1» J IaJ^sj L^- J Û P J J J I U J . U L Î ^ ı J ^ L - J P I J I T L K Î J L LRP

J j l <J J k v J l Âİ > Ü I ^ « i J t _ J > - i / i f j j y j l ^ P J > - j j . j k i i l

^ i l j j l p j J I ^ f i i l j i - L J l l ^ j j ^ - t i L A ^ * J v s l l ^ l i ^ J i (J Â ^ I ^ J - l j ^ j v a ü l ^ j j J j J l ) ^ Ü a - i

d J i U j j > n ^ ' u « u J L . İ^JLÂ j î j j j ^ b

j r j ^Ul jL. J (268 a) iillL.ll j <j>JI J*ÜI dllJü ^Cii

d i l i J O j / j j l ^ i ' V I j ^ I k â l l ^y j>r.\ ^ p l u ^ l JJO J j u J J lr J.UİI J ^vbJI ^ J J 0 I 4 J L I ^ ^ O ^ ^ r1 j j M 1 5 J J J .

(J - u U j j dili a ^ j ^ a ^ t î (^JÜI

Uy

j ^jJI

IjJp

j

j j â L J j a ö l P j î J I ^ şeklinde bir kayıt vardır.

i J j O İ l ^ J î j l T J l î j j j L l ^ j ^ ı ^ J p j ^ i - l J J Î ^ o l l j p J

J o p ( j u ai*^, C J l 5 " j U a i > - j « t ^ p J Â - L ^ t i j ^ î J Î o ^ ; J

hj* J ^ J4 1' (J^ -j^-"'j j J - * ^ J ^ - j j

J l j ^ l ^ l^İAİ ^ p ^ U l j a " j b - î j î J ü jt>X.p JbtT

^lî

IİJ^U

j 1 jiîî i ^ i

Iy*JL

ISI â j Ç j l cJl£i .

J J î

: t j * » J \ le» J . «ciıl a^-J j ^ J - 1 b l < ^ 1 2 ) 1 j İ l .

ç i j , y j l > ı__i>- a b ^ ( _ p l j a i j l T y L ^ J l âJjJÜI j l U J J ^ Y ^ J : J l î . y J - ^ J - U J J J « D A I ^ N J

J / " 'rji Ji ( 2 6 8 b ) jo-*>UJI S>-jü . ^ J ^ i j J ja 2jJ J P jS

f\ : <*) J l â s . \JıjJI J l *JL»»s! i b J t - a « j j j J^j,Jl y L Î I j p j j l a i i l

J U İ JA JA J IPI> A»-1 j l Ç ÂJJOJI ^ ç y j

j î I ^ İ P IÎJS^ ÂJNI ®İA U J 1 > ı o » ÂJJJÜI <ÛSLIÜ>- : «D

U P ^ j Ü I jüULI J T b y j l Iİa J l Jl" <£jT jrl U» Jl i b La J ^ J j

j o L^ a î l w L ^ İ I ^ âJjOİI jUİ : J l î liJJJiJ j l^U a İ ü ^ . JULj y U ı j i i l U j ^ U a î a L J ( j j l o b 1 ö j i j i b J l j ' V j î l^U JiL J ^ j ^ l J | ^ j ı ' d i i .i^LII : J l î J l - u ^ l vUUİIjlp- & j u ^ i J J Î t J d i l i J î i j O j l j e - J <UİJ J J Î aS^İjT l ^ J î j ı _ i > - j U a i _ J I ^ k i î j Metinde : JfcJb^' JLp

E M R A K - S U N G U R 1 1 9

> e.

t-l^iil^lj AİX.C ı^lijA-j (İ jAp A> j i juj\ . J Ü^y^ J

^ i J u SJjoJI Aİâ ( J ^ J_> j i j U o (JÛJÎ ^ j j J ^ J ^ i J S Â J j O İ l ^ l ; ü l f j : 1 l ü 3 ü y ^ ' j i — J ö*>L»jl d / l

J&jjl JJ- j j p ^J ^ ı .!>- ı^ji ^A Aı j i AJJj (j^. l_/W Aİ3

" U - i j J J ^ - J i jlSV^iL" ö l J | ( j - j ^ î : J c » j

J a i i ' o î y j î J p - J j i l î Â]_>jJI ^ J (26 9 a ) Ö l S ' j Â İ J - J I

J J Ij-İ j : ^ J ^

J

ö l f j aJ J I s - J o T j J l ^ ü * ö l k U l J l a İ j J Ü I ^ Û

ÂJjjJI j U i « C p ^ J ÂJ »jJI J J A J a > t ) ' - ^ J l j

: Ö l k U l aJ Jlâi v-jJ&J : Â J j J l ^ J aJ J U i IİS"j l i T^ I j l T :ui J u <J ^ p a j j !dll U 4;Lp ( j «âıl ^Ûsj ! ^o : J l î Ç l a T ^ ^ J j i "

. dJd «O j j Î U

a l i S J U ö l k U l j j î V(JLi J | A ^ Î j . * ^ I P J

JJİi- A*-« ^ y5" j • Oy^ J i — dr* dj^H £ İ J ^r*1 J ( j ^ ^ I j j j . Âjj^Jl^lJ JLVJ .öU^^yo A* âl.?- '—J^JL ÂjS'lkjl WP AJÜ

ı » ^ j oU-ljjil « ^ J J ^ j j J ^ U î l ^ 3 ( İ J L ^ - ÖUAI^JI A.JIS'J ; -L^ı J A YC** ( J L J Ö J I J ^ L J . U J ^ J ^ ' J I1

a J | J - ^ J ^ • (ö^ JLİ.>- j ' ^

Âo- Jl J j I ir

^ ^ i - l j ı j ^ J (J& ÂJj-lJl u * ^ l i  j [ ^ J ^ J t j M j \ İ ^ î S

O j l f - î J i j y - U l J l l ^ J ^ -j j ^ÂJjJU-I J i J& tijJİI çb" J

aL^-A J | r j j ^ j aL^-ASİİİ] <jl V r ® ^ y i Ş ^ J ( 2 6 9 b )

Aha j . ÂpLJI \ J l î J bîJ aJ j b > l j «Xp ^JUaJI aJ JU-U

i i j L » j ö. J ^ < — ^ (j-4 Âpl?^ a:L^>j d ^ İ J ^ ı ^ â pL ^ j â o î l j ^ i ^ i j J l i u ^ N l ^ U ^ k î i J ? ^ s ^ « p j J i o ' } : J J j . S JLP j T l j (jr"®"' J? j i ^ l J ÂJ^jiİI j . ı J s V l ku» ^ w b j l S ' : J J y L - * - (31 J ^ ^ J j l ^ I j ^ l î l (ji^j* İJU<slî ^ftL" J ^ j l î x i I j J t j ji» (_JLâ!l J , } ç ö U a l I C . î j (J S ^ U l î J J O İ Jr1 J UjJ / J ( J f I J C-Aİi İİ ^ J Î ^ J Î ^Jp AjU?î j t T Î j ^ v î î ÂJjjJl £j> j .JitfJl ( i | ^ j . J ^^JO Jjtpl J AJCP J^T AJ^J (J\J J-İ-* Y» ÂJ_J-ÜI J l

<ûıl * L i ö l J U J P l^SCU j t _ J U - J l ( Ji U J s o j : a j j j u j ^ a ^ - l l l y L ^ (Jl ÂJjOİl J l î ÂJj^AJI ^ l î o ' j l ' l i : a J J l i i Î d i k î î t ı ^ T : J l î ( 2 7 0 a ) w ? c ^ U j o ^ i t j J Aİ;iâ ! d L i p p î J u s ^ j J j U İ I ^ o U dJA^ O U a U l j î : u j j J J - 1 l i j l j î J j ^ ^ J L p j Â*İİİI J OJÜI ; i ^ f ^ j j L * - ^ ı j o j i j S j i J I ^y ^ j I S v j J i - ü ^ ^ c ^ o L c ^ Ü l i J£> Ahâ ÂJİc^JİJ ( j y ^ ' j ıj

E M R A K - S U N G U R 1 2 1 A ^ j b * J ı j U i i l (>. ^ V_JIP y i Jjl yi J* l L Î J j L f y . U®-^' J'J ÖljJ'J j"^ Jl J l 4J j'ei^ J Î jS\ J ü y ü l ^ j r1 i <-U J i1 ö * ' ^1 ö U ^ a i l " J l i : J l î . d A l â î : J l î f j b o ' l ^ c ^ f U j ş o ^ j ] a) j U i ^ U l ^ J ^ J Î ö \ f j J l î .4İ:İ_> "J d l i p

^ ^ ^ a J I : ^ U - l j l ^ J - l ^ AİıİJjt- AİİI A.A jj^ai-*

Jl J ^ o l i J

. Â Î ^ J Î ü y l / J ^ ç p l ^ J s - î ÂJJOJI j î J -j-^-* dr. J ^ d r . ^ y ü . ^ j J l ç - t f j ^ ^ J l ÂJJJÜI c j i r v - > i ' i ^ j i j JpJb» j AU* J J ^ J I j i j î l i iJ^oll ^b" j l (270 b ) J j ^ / I ç p l * : £»b* c ^ J I ^ : a j U ^ J l â i AJJ ÂJjoJl a j L o l ^ J j ^ J ı s ! L ü t f . : j j " j î ö l i s - AJ J l ü I j U ^ a : - - ! < £ j J i I J L £ J j Ü - l ÂJJOİI S j AL>- A I ^ J J l j i j ^A t _ J l j l j l ^ * > fr 0 tf / c J ( i i » J - ^ '1 £ f y O* J ^ J J a J - H (J^J^İ lr_ i J ı _ J U - Â*lî J J ÂJ_jjJI ^ i J O J l T ^ I ^ I j l l J P fi. > ^ ^ fi. J i j A J : J l î ^ l s4- ' - ' ^ ^ « i S je- y 'cjj&'ıI j l AÛI Mi J AÎLÎ A:JJ J J J ^ J J ÂJJ^İI

ÂJJOIL ÇB" J P

J l j l i . A İ ^ P I c ^ T U r b J -<uJ| ^ l « î y j b l j s ^ i j l i a j ^ A f j o A . J } ij+b J İ İ İ J * K Î J AO-J Aı*ÎJ ^ Ü Â Î ^ J JL b l A ) I I A J Î ^ İ ÂJJOİI ^ I J

û l - M (J^. 3 ^ j * S^La Xs- <c£>- j j^AJı ı j ı u k i <u-LJ * , . >

j . L î j J ? a î j j i j Ü j j J l j U l ^ J , } ÂJjjüI ^ i ;

Oi>- d i ü.jZ* s ^ J i uyLc j y f U l y J , ^ l i l

^ O İ I i l f - ja j J Î <j- a ' j d j <û)b AjLİ İ J I j ÜÜaJLJl " J j «LİÜI J>-^l ^JÜI u^î Jy I^jSa j f ö l ^ j l j lr_ »Iy^l dlU âap (_iJÎ ( ^ j L J (271 a ) ü Ç f ^ « i j j ^ ^ « a J I ^ ı _ J Ü s j j l

3 çr* <S J^3 'J^-4 «jl^ V j iu» J5"jho

J l j i J I ^ C j J I ÂJli ö j J İ—a^sJ)I J b ^ j c J t f j

.<CP I ı L ^ J j* J ^ JÛLL J ~ > - j I f L - j * U S U y i ( J ^ Î J

a• : J l î -»ji y f U j î JLâ> j ^ i Ja>- ^ ' c J l i US-Ö ö4 u ^ j ^ J û i v ^ j î i J i J j ^ j t âJjOJı ; < t « l A j l aLp; ÂiL~« j S j j S Ü I aÜA y O - a J J ^ j ' Ü İ İ S ' ^ J j . 1ri Jc^ J Î Â J j <->^3 < — Â * l i j ( j ^ l ? - : J l i AJÎ AJ L - A J J . ^ J L S ' J L O Y V I ® ı — ^ ı J J < — J J

ÜL>. J A I Â J J O İ L A U ^ J Ü I J - V H ^ S J J J J ı L^JU-I |JÜ ÂAIJIı A İ A ( J FJ^-L Ö L T J U^IL ı — S - U S

, E. ft ( J a j T JÜ U J p aJLÛİ J l J a J ı : J J j 4Jbİ j a l i i ü y ^ J ^ t>* 8 ^ J : J l i j . J U J a İ İ U I A Ü ! J â â J j j J I ^ J j l i j U i s I İ a j . C j . j ^ 3 i u -I f J p ö - j - i » A İ ^ ^ j j aJ.l_j j - f : J U j İ U J İ 5 ' « ^ i J i _ j ( j ı J l c j . J j j I j L ^ J l J - p ^ ö l p L - U ^ J J ( ^ j j jî Â ^ J J İ I j , , , t j > J J p I r j t ^ " j A ^ l j â ^ - i p ^ j l ^ j l Z - j l o i ı l j

E M İ R A K - S U N G U R 123

ÂJi!iı ji JLÇJJ> J | J â l l ( 2 7 1 b ) ö * ^ J j j J l p-s

UAJ\jl ÂjjJÜI ^J Ölfj (Jji- JA ÖjUrJ-l; Â-LİI âjvi^l

O J ^ ^ A~>- <JD ( J * ^ * TÜ J A J P A J U J J A Î ALJ ^ I J .

C J L F J A J | AJLO LÎLC. A ^ J J Ü Î / T ^ D I L . VJLA . S J İ I DTTÎ

J j i ir. .^j d^^rj^ ^ j - ^1

İ ^ J J L İ I â j l / - ^C j A İ Ü l^Jl a b î J İ J ö î ^ j < J p j l ^ t î i — j J İ \ e İ A â j U "

. Ü M I (IL Â J J U - J ^ L Î O Â I J Y D L I Y I L I E Y I J P Î Y L DR4 J P J

. jL^JI-up d/ ölc^ ıJaîj l^Js>U i v - j - d i ( J P kjai ^ Jl jj-jlS' t«îj

^Svj dljlîl iljl : Jlî d/. ir -V- ı i j

# ^ fi. s. t ^ c

aJLfc O ^ .Aİ UL : ( J İ AJ J U Î AJ J J L J A^İP a.i (JL aljl J İ J ÖL

J L ^ L t j U - L J b î l j J * i i l^-jl a l î J İ J ( j î A J L J J ^ U - j J l ; Â ^ J O İ L L»j y ^ a l î J i LI C ^ j d i j L ' Î j l :aİiI a ^ j ^ s - d l j J e. e. } o j <• JU- ö j . ^ ı >1 ^jl ^ y ı—'L ^ y Aı jl dr^-l^jll İ-^JJ-* J | . SJÜLİi J | C~>ll J ^ j i - J j ü j y ı l a l ) ^ ^ ö o l l J | a ^ - J i j j l ^ - A ' l / r4 .«öıl A i ^ jfc*M J l I ÂijT J p ^ L l ) Â İ j y d . 1 ÂjyiSl ı j a î j j * ( J İ J J l î a^p Aj U L J Î j j ^ - L A J I - U ^ dr. ( J ^ dr. ^ ^ a Û U ^ p J İ JAJT İ İ J İ y ÂJjj uy^' i—' • J^ « j i ( 2 7 2 a ) d/. ÂJj^ül ^ « i ÂJ,İI I j j d/. iÂJj-ül ^ J î fl i î 3 lr. ^ O J d s j J j ^ i J l j l J j u J I j l k L J I J J J Î J^*]l JA l^a J . d r i s ^ i l JA Jb-Î l ^ İ P j J Ü j "y J l İ ^ J i J l

o î l j î l <t»U j j U - N l . < > y i J j h j U  ^ J I dJıİJ ö U a J c ^ l î l j dJJi j J s ^ i l l < _ J - I ^ o - l j ö ^ J J - l u y j j.İ-1 J P £ l k i J â j J ^ - J I j J j O I ^ I ^ J ^ î ^ î j j j J b L l J t y j b UL ç y U i f J U l > - ^ J ^ İ J g j J ^ J ^^JUf j O l İ ^ J a i l j l k . » ^ ! A^U jJ O J Î S ' . Ö J I İ I i-JİjJİ ( J P j »JbM j e J J . î y ö l J ; - ^ * ' ör* J ® ' J * ^ O W l ö j ^ J I C j j s ^ İ j j ( ö y L c ' j ^ I f j J : J l î J l <UİP i f j l \ y ^  - ^ - j J j l ÂİjjJl ^ J ^ N l j aOj j j ( j - J ^ r ^'i : J ^ j - v ^1: ö l k U l i t a ö j j " L > -. J U - I j C J I İ l«J ( J l i l ^ J ^ * -4 ü y ^ Ç j i J ( i r ^ l J i C - i f j O ^ j l j (J 1 j i  J j J l £ . J > ^ y i L J Lj-i  î ^ j j l j O y ' L c j : J l î j . 5 ^ lr. j ı J ^ j ı ^ J U j j İ ^ I İ İ ( j l ÂJjJJI j g v - j j j ^ N l l ^ i  j I ^ j I j O y l r ' j C—u : J l î j ( 2 7 2 b ) . ( j J ; î . J j j / I ^ J J ^ ü j ^ V l O h : ^ i-:-*-4 ÂJ «JÜI r-M t

İlsS

(J,} AİII A^-J ÂJJJÜI ^V-J ( j ^ J ; J : J l î . ^ ü J I !Ju> < j ÂJjjJI ^

Â^- J l ^ i (J J , } J I P J ^ i J l ( j î ^ * ( 3 ö U a U l X P J , ] İ İ J U J

C. 4 fc j I p âJjJLİI ö l ^ j . j l j O y l c j â l ^ : J l î . (jvJlc j

j f ( J p AIÂ J Â ) ^ J ÂJJJJI ÂİJOIL J J A ^İLJi J * Metinde : J ^ j L ^ j

E M R A K - S U N G U R 1 2 5

^ V S Î J J J N1 Ç Ş I U ^ ç ym J J J . J . J L / 1

jlıi iJjJÜI j i ^ l ^ I j <>*.* j ( J p J b - ^ / l çj>_ ÂJjjJI ^ L J J J / t f l ^ ^ ^JJ <j-« İ J O * ÂJJJİI ^ İ J ^LJÜ : . U J I Â » ^ I P ÂJOJı AIIı ÎJJ_ÜL ^ J A J ^ Ü Î V ı FJD 5*JLS51 İ O U J J J ) J J İ ^ I J o l i i » j ı _ J b j :>IUş k J t C j ^ ^ -J -J -J L ÇŞ-JTSDL -J U ^ j a<j>-\ j ( -J ^ L -J ı -J P -J * ( Â I -J Y ^ S-JıSC» A-J -J -J I -J * ^ ^ Ü a J j k J ! J j ^ J L ^ ^ ^ a J a J I _ J ^»lâJl J j \ J i i ' l k j ' î J p j i î > t & AJU Ü'J-J U l i J J I ^ < _ j L - j j j I İ J J j l j j ı ^ l » J l Çjr^J « L ^ i i U