Ankara Üni" Vet Fak Derg. 411,i7<)-i82.2001
Kırıkkale yöresİ koyunlarında helmİntlerİn yayılışı*
Kader YILDIZ, Meral A YDENİZÖZ
Kırıkkale Üniversitesi. Veteriner Lıkültesi. Parazitoloji Anabilim Dalı. Kırıkkale
Üzet: Bu çalışmada dLşkl bakısı ilc Kırıkkale yöresi koyunlarında bulunan helmint türleri ve bunların yayılışı belirlenmıştır Anıştırıııada koyunların o,{.66. i3'ü (3i3 koyumın 207'si) \'eşitli helmint türleri ilc enfekte bulunmuştur Bu koyunLinia Tnehostrongylıdae sp. °/038.65. Trichuris sp. %27.79, IJicmUle/iull1 dmdriıicwn % i9.i6. 5Imn!i.lloidt's /}(ıpıl/osus ';';;,';.43 ve Fuscio/u sp. yumurtaları %3.5 i. akciğer kılkurdu larvaları
';r.ı
0.86 oraııında bulunmuştur. Bakısı yapılan hay,'anl,ır,hı akcığer kılkunlanndaıı Diell'oU/u/ııs {i/ıı rili %7.02. C)'SIOU/U/IIs ocreulUs '/,,6.7 oranında belirlenmiştir. Bölgede Tncho,;trongylid,ıc [(ırlcnnin en yaygın türler olduğu saptanmıştır. Yapılan dışkı kültiirlcri sonucunda (Jslt'l'I{/;.:i{/ sp ..Hııell1()/lchus sp. ve NI.'IJwlodir[,s sp, y,ıygın Triehostrongylidac türleri olarak helirlenmiştir.Anahtar kelimelcr: Dışkı. helmint. koyun
The prevalence of helminths in sheep in Kırıkkale region
Summary: In this study. helminth speeies and their prevalcnee in sheep in Kırıkkale region were determınecl. Fecıl eXall1lnatıon of shecp n:vealed that 66.i3% of sheep (207 of 3
ı
3) were positive for varıous helminth speCle,. Eggs ol Tnehosırongylidae 'I".(3R.65<if,). Trichııris sp. (27.79%), Dic,},oUlI.'/iulıı dendriıicl/I/7 (ı 9.1Mn. 51I'Ong\'/oides f!{//'i//osus 15.43°;;'1. rus, ıo/ıı sp. (3.5ı';.(,)
and larvae of Itıngworıns (i0.86%) were deteeted in these sheep. DictYOU/ıı/usji/ıırilı and C\'s/OC{/u/us oueUlln "ere found in 7.02°,{ and 6.7'j,. of the infeeted animals. respeetıvely. The results of this study ındieated that Trichostrongylid,'ıe sp was the ınmt c,)mmon hclminth in this region. Osıerl{/;.:i{/ sp., NI.'II1{/lodirus sp. and H{/I.'I/7()//(;hussp.'were deterınıned as the coınmon 'peeics of Trichostrongylidac.Key word: Feces. helmintiı. sheep
Giriş
Gevişgetiren hayvanlarda verim düşüklüğünün ne-denlerinden biri olan helmint hastalıklarının canlı hay-vanlarda saptanması, bu hastalıkların sağaitımını sağ-layarak verimin artmasında önem taşımaktadır.
Kozmopdit yayılış gösteren helmintierden olan Fus-cioLu hepuıiuı ve Dicrocoeliııııı dendrilicııııı yumurtaları Konya yöresinde koyun dışkılarında %9.5 ve % 10. i6 oranlarında belirlenmiş (IO). Trakya'da koyunlarda F.lıe-pil/icu enfeksiyonunun o/r. 10-95, D.dendriticltııı'un ise %20-100 arasında görüldüğü helirtilmiştir (14). Kırıkkale'de kesilen koyunIarda F.lıeputiu{ %0.57, D.dendriticııııı
'ii>!).55. bu iki trematoddan oluşan mik s enfeksiyon ise
'iH)'43 oranında saptanmıştır (2).
Ege hölgesi koyunlarında (8) % 10- iS oranında be-lirlenen şerit enfeksiyonları Trakya bölgesindeki
tok-ı
ularda '/e40-60, yaşlı koyunlarda elii0-40 oranında (I 4) rastlanmıştır.KoyunlardJ akeiğer kılkurtlarının yayIlışl ile ilgili yapılan çalışmalarda bu parazitlerin %29.3-86.1 yayIlış gösterdiği kaydedilmiştir (6,7, i 1,13). Değişik yörelerdeki koyunlarda farklı akciğer kılkurdu etkenlerinin baskın
01-duğu belirlenmiş. Ankara yöresinde (7) CystoCl/ııLıı\
(1(-reutııs ile MlieLLeriııs cupiLLuris. Konya ve Kars yiiresinde (6,13) Coereuıııs ve DictyoUIll/IIS tiluriıı. Samsun yö. resinde (5) C.ocreııııı.\ ve NeostronKY/lls lineuris. Er-zunım yöresinde ise (15) DjiLuriu ve MJ'upil/([ris en yay-gın türler olarak bildirilmiştir.
Araştırıcılar tarafından (15.16) farklı yörelerden bil-dirilen Trichostrongylidae sp. 'nin nl<34. 953 lJramnda ya. yılış gösterdiği kaydedilmiştir 0.4.17. i!\) Yapılan dışkı kültürlerinde Ankara civarındaki koyunlarda (12)
01-tert([J{iu. TriclıostrongyLııs ve Hueıı/Onchııs tlirlerine. KlJn ya yöresinde ise (9) Osterf([giu. HUeIllOn(lııı.1 ve NeIııU/ll-dims türlerine ait larvaların sık görülenler olduğu kay-dedilmiştir.
Tricllllris tijrleıinin koyunlarda n-H4.ı)()
n.
i7). Srmngy-Loides pupiLLosııs'un ise %9.3-68.8 oranında görUldüğU be-lirtilmiştir (I, i8).Bu çalışmada, değişik coğrafi bölgelerde farklı ya-yılış gösterdiği bildirilen helmint enfeksiyonlarının Kı-rıkkale yöresinde yetiştirilen koyunlarda dışkı bakısıyla saptamak amaçlanmıştır.
181l Kader Yıldız - Meral Aydenizöz
Materyal ve Metot
B u çalı~ımı i5 Kasım 1999-15 Mayıs 2000 tarihleri arasında Keskin'den 145, Yahşihan'dan 70, Karaealı Köyü' nden 60, Bah~ılı' dan 38 olmak üzere toplam 313 koyun ü/,crinde yürütülnıü~tür. Küçük aile i~letmelerine aıt olan hu koyunların 249'u erkek, 64'ü di~i olup tamamı iki ya~ civarındadır. Ara~ıırma materyalini ülu~ıııran kü-yuntınn yaş ve cinsiyetIeri kaydedildikten sonra rek-tıımlarından alınan dı~kı numaralı şeffaf naylon torbalanı konularak laboratuara getirilmiş ve bekletilmeden iin-celikle makroskobik olarak sestı)(1 halkalarının varlığı yö-nünden daha sonra Füllebom doymuş tuzlu su flotasyon, Benedek sedimentasyon ve Baerman-Wetzel metodu ile mevcut helmint yumurtaları v'e larvaları yönünden in-celenmi)tir. Koyunlarda bulunan mide-bağırsak ne-maıodlanndan yiirede baskın olan türleri belirlemek ama-cıyla dışkı külllirü yapılmıştır. Koyunlarda cinsiyet arasındaki farklılığın istatistiki açıdan önemi Khi-kare testi ile ara~tırılmıştlr.
Bulgular
Bu çalı~mada cllŞkl hakısı yapılan 313 yöre ko-yununun 2ü7'si (%66, n)çeşitli helmintlerle enfekte
bu-lunmuştur. Yörede en yaygın helmint türünün Tric hostrongylidae sp, olduğu helirlenmiş ('!i ..3865). hunu
S1-rasıyla Triclwris sp, (%27.79). D,deııdriıicııııı (,}
ı9,16).
Moııiez.i{( sp. (%10.86). D./i/ariu ('j,.7(J:n C.oueoııı.\ (%6.7), S. p{(pillosıı.\ ('11,5.43) ve Fuscin/u sp. ('ii;3.5 i) iz-lemi~tir (Tahlo I).Dışkı bakısı sonucu koyunlarda bır llirle %i't,J07. ikı türle '1123.12. üç türle ,;HI.62. dört türk %4.47 ve bei türle enfeksiyon 'KO.31 oranında rastlanml~tır (1',,1110 2).
Bu koyunlarda trematod enkksiyol1u 'Yı,7()(j. sestoll enfeksiyonu %2.87, nematod enfeksiyonu '!r34.50 oranın-da hulunmuş, trematod ve nematod enfcksiyonu 'Irı.ı()9. sestod ve nematod enfeksiyonu ';(5.43. üç parazit gru-huyla enfeksiyon 'YcCUioramnda saptanmıştır (Tabll) 3).
Tablo 4'de farklı cinsiyetteki koyul1larda bulunan helmint türleri verilmiştir. İncelencn erkek hayv'anlaııll 163'ü (%65.46), dişilerin ise 44'ü ('ii6875) çeşitli hel-mintlerle enfekte bulunmuştur. Cinsiyetier arasında en feksiyün durumu istatistiki açıdan önemsiz buhın111uitıır (p>0.05). Erkeklerde en çok rastlanan türler sırasıyla Trichostrongylidae sp. ('/(.37.75). hiclııms sp. (%2891) ve Moııieziu sp. (9r.J3.65) olurken dişilerde ıse
Tablo i Ba"ISI yapılan koyunların yerle'jim merkezlerine göre dağılımları ve bulunan helmint Wrlerı.
Table I.Dıstribution of examined sheep according ıo dirferent localiıies and deterınined helminıh species in the ,hccp
Helmınt ıürii Keskin Yah~ihan Karacalı köyü Hah'jllı Toplam C/i'
Fuscio/u sp. 9
ı
\i 3.')i IJicmcoelilı1ıı deııdriıieııııı 35 2 17 (, 60 19.16 Moııipzia sp. 2 25 7 34 IfI.l\Cı Trıchosırongylidae sp. 65 24 12 21l 121 3865 !richıms sp. 4S 16 i i 12 87 ?,779 Sıroııg."!oides /J(/pillosııs <) 7 i 17 5.43 iJiC/\'oCtIll/IIS (i/aria 14 cı i 22 7112 C\'sıocau/us (}crnilUS 16 3 2 21 cı70T,ıblo 2. Bakısı yapılan koyunların yerle~im merkezlerine göre bir veya daha fazla helmim türüyle cnrck,ıyonu. Table 2. According to differeıu loealities infection of one or ım)re helnıinth speeies in examined shcep.
Enfeksiyon 'jekli Keskin Yahşihan Karacalı köyü Bahşı lı Toplam ':','Ir
Bır türk 39 33 13 6 9t 29()7
Iki türlc 43 17 8 5 73 ~3.32
L'ç ııirle 15 4 4 4 ?,7 K.62
Diirt Llirle 6 2
ı
5 14 4.47Beş türie i i 1l.3
ı
Tablo 3.Bakısı yapılan koyunlarda trematod. sestod ve nematodların yayılışı. Tablc 3. Prevalence or ıreınaıodes. eestodes and nematodes in examined shecp.
Enfeksiyon durıımu Keskin Yalı'jihan Karaealı köyü Bahşılı Toplam %
Treımltod LO 3
ı
i 24 7.6(,Sc,tod 9 9 ~_87
l\elTlatod 61 26 9 12 LOS }UIl
Tremaıod+neınaıod 31 2 7 i 41 13119
Se,tod+nematod ı ı6 17 5.43
Ankara Üniv Vet Fak Derg,48.2001 181
f).dendriıicltlll (% 48.43). Trichostrongylidae sp. (%42.18) vc hic!luriı sp. (%23.4.1) olmuştur.
Tablo 5'de görlildüğü gibi. erkeklerde en çok bir liirle enfeksiyona rastlanırken (%30.92), dişilerde ise iki türlc enfehiyonun (%26.56) yaygın olduğu gözlenmiştir. Erkek hayvanlarda ncmatod enfcksiyonu (%38.55), di-şilcrde isc trcmatod ve ncmatod cnfeksiyonunun hir-liktdiği (%3 i.25) cn sık tespit edilmiştir (Tablo 6).
Yiircckki koyunlarda dominant Trichostrongylidae tiırlerini bulniak için yapılan dlŞkl kültiiründe o.llertaKia
sp .. Hııel1w'lc/ılıs sp. ve Neıı/([lodims sp'.nin haskın ol-duğu saptannııştlJ'.
Tablo 4. Kırd,kalc yiJresinde farklı cinsiyelteki koyunlarda sap-tanan helınint tiirlerı ve yayılış oranları.
Table 4. Deıennıned helıııİnth species and their prevalence in dıllerent sex es of sheep in Kırıkkale region.
Helınıntıııni Erkek Dişi
Sayısı 'Ir Sayısı Ok
F"sCln/" sp. S 3.21 3 4,68 Dıcmc<w/iunı deJl(/riıicıOll 23 923 31 48.43 ,Hoıııe;i" sp. 34 1365 O Trıchosırongylıdae sp. <)4 37.75 27 42.18 Tric/ıuris sp. 72 2S.91 15 23.43 SlulııgY!,lide'; ji"pi//osus 12 4.81 5 7.81 / )icl\" 'c"ulus.li /a ri" 17 6.82 4 6.25 enıoulU/us ocre(/{us 21 8.43 i 1.56
-Lıhlo 5. Farklı cınsiyetteki koyunların hir veya daha fazla hel-ınint liirliyle enfeksiyonu.
Tahle 5. InfeClion rale of one or more hclıııinth species in elil'-klTnt,exes of shecp.
bıreksıyon Erkek Dİşi
Sayısı Oj, Sayısı
'Y"
Tck tiirk 77 30.92 14 21.87
ikı tiirle 56 22.48 17 26.56
l~ç tiirlc 19 7.63 8 12.50
Dört tiirlc LO 4.01 7 10.93
Beş tiirk i 040 O
'Lıhlo 6. Fark Iı cı nsİyelteki koyunlarela treınatod. sestoel ve nc-nı,iloellann yayılışı.
Tahlc 6. Prevalcnce of treınatodes. cesıodcs anel neıııatoclcs in eliflerent sexes of sheep.
Enkksıyon Erkek Dişi
Sayısı % Sayısı Ok Tre ııı,j[ocl 12 481 12 18.75 Scstoel 9 3.61 O i\ieınatuc! 96 38.55 12 1875 T'rcıııatoc!+neıııaıüc\ 21 843 20 31.25 Sc.sıoel+neınatod 19 763 'I'rcınatod+sest()d+ncıııatoel 6 2.40
Tartı~ma ve Sonuç
Canlı hayvanlarda helmint en1'eksiYOlılarıııllı he-lirlenmesi etkili ilaçların uygulamııasım sağlayarak ~ı1lııan verimin artmasına neden olmakıadır. Koyunlarda koz-mopolit yayılış gösteren helmint hastalıklarının sap tanmasına ilgili çalışmalarda (2.10.14) D.delıdriıiClım 'un %10.16- 100 arasında yayılış gösterdiği bildirilmiştir. Bu çalışmada ise Kırıkkale yöresindc hakısı yapılan ko. yunlarda D.deııdriıicııııı yumurtaları % iSLL6 oranında he-lirlenmiştir.
Diğer bir karaciğer kclebeği olan F.heJiuricu'ıılıı y~ı yılışının cliO.57 -95 olduğu kaydedilmiştir (2.10.14). Bu çalışmada yöre koyunlarında Foscio/u sp. yumurtası %3.5
ı
oranında saptanmıştır. Yöredc kesilen koyunlarda da karaciğer kelebeklerinin düşük oranda belirlenmesi (2). bu çalışmada alınan sonuçları destekleyici nitdiktedir.Koyunlarda 'le iO.60 oranında olduğu hildirilen
(8,14) Moııieziu türleri Kırıkkale yöresİ koyunl~lrında
%i0.86 yayılış gösterdiği hdirleıımişıir.
Araştırıcılar (6.7.11.13). akciğer kılkurtbrının ko-yunlarda c/c29.3-86. 16 yaygm olduğu. değişik yörelerde farklı türlerdeki larvaların daha haskııı olduğunu kay detmişlcrdir. Bu çalışmada yiire koyunlarında % iO.R6 ak-ciğcr kılkurdu larvaları saptanmış, hu hayvaıılarcta
D.ji!aria %702. c.ocre({[Iı.I %6.7 oranında hulunmuş. diğer akciğer kılkurdu türlerine rasılannıaııııştır.
Mide-hağırsak kılkurdu enfeksiyonunun koyunlarda yaygın olduğu çeşitli araştırmalarla ortaya koııulııııtş (3,4. i8. 19). bu çalışmada Kırıkkale yöresinde koyunlarda %38.65 oranında Trichostrongylidac sp. yumurtalarına rastlanmıştır. Yapılan dışkı kültüründe ise Uııerl({giu. H{/eıı/Oııclıııs vc Neııııııodims türlerine ait larvalar en sık görülmüştür.
Triclwri.l' sp.'nin '7ı:34Sl0 yayılış gösterdiği kay-dediImiştİr 0,17). Bu çalışmada yöre koyunlarında
Cfe27.79 Trichııris sp. yumurıası tespit edilmiştır.
Koyunlarda %9.3 68.8 yayılış gösterdiği bildirilen
(ı, i8) Sıroııgy!oicle.l' p({pil!o,ıııs hu çalışmada Kırıkkale yöresinde %5.43 oranında bulunmuştur.
Kırıkkale'de helmint faunasını helirlemeye yönelik olan hu çalışmada elde edilen bilgikI' yiirede bdirlenen merkezlerdeki koyunlarda paraziter enfeksiyonun oldukça düşük seyretliğini göstermiş ve buna koyunların oılağa Çl-karılmayıp ağıllarda beslenmesinin sehep olabileceği dü-şünülmüştür.
Kaynaklar
i. Aksakal M, Özer E (1987): Akkumnwn ku;u/unnclu
m1l-he/minıik iluç'/urlrı leclm'iden ,ince ı'esoıım hemuı%Jık cil" ffer/er 1'1.' kuıı flluUluısı ,'iWiliili
r
clüzen ıl?emw"mş-ıımutlur. AÜ Vet Fak Derg. 34.72-84.
2. Aydeniz!)z M, Yıldız K (2001): Kmkku/e'cle kl'.ıı/eıı
ko-yU/ı/urdu kurc/{'i.lfer ıreıııulod/umnn .m\'tlışı KL Ariışıırıııd FoJlu. Proje no:99/()<)-02-05.Kesiıı R,ıpor.
182 Kader Yıldız - \1cral Aydeniziız
3. Celep A (19R7): Samswı riiresi kuzu ve toklularda pa-rmiıa/iıuııa ıespiıi ile' koııımı I'e ledavi Kruplarıııda aylık onulama ağırlık ar!lşlıırıı1ll1 helir/eıımesiııe dair ari/ş-IIrlnalor Türk Veı Hek Dern Derg. 57. 67-79.
4. Cclep A. Açıcı M. Çetindağ M, Gürbüz
i
(1995): Samsuıı rıiresi kOlıııı/anııda pııı'l/7iıer epidemiyolojik ~'alışmalar. T Parazııol Derg. 19. 290-296.S. Çetindağ M (1993): Samswı yiiresi koyuıılamıda akciMer ııeııwlodlart. T Paraziıol Derg. 17. R8-95.
6 Dik H, Sevinç F, Sevinç M 11995): Koııya riiresi ko-mıılamıda akciğer ki/kunlanııııı raytlış/. VeıerınariuIn. 6. 79-R i
7. Doğanay A, Burgu A, Toparlak M (I 989): Aııkara rli-resiııde komiliarda meıasıroııgrloz. Eılik Vet Mikrobiol Derg. 5. 99- i 14.
R. Erkut HM. Kabyaoğlu 'i' (1965): Eııe hiilııe.üııde 111'-l.işgl'lirl'lI !ımTimlaml ha7.1 iç paraziılerdeıı meydaııa ile/eli Iwswlıklan üzeriııe ara\~ıırmalar. Bornova Veı Ara~ Enst
Derg. 6. 14-23.
9. Güçlü F, Dik B, Kamburgil K, Sevinç F, Aytekin H, Ay-denizöz ;VI (I 996): Koııya riiresi koyuıı/al'/ııda mide-Iıa,'[ırsıık lıemallJdlamlılı ym'tlışı ı'e mevsimsel daMı/ımlart. Veıninarıııııı. 7. 50-55.
ıo
Güçlü F, Dik B, Sevinç F, Aydenizöz M (1996): Koııya n)rni kO\'ılıılal'/lıdlı kal'(/ci,'[a IremallJdlal.l1II11 mevsimsel daiZi/ıınlart. Hayv Ara.'i Derg. 6. 45-48.i
ı
Güralp!'l (1952): Aııadolu Koyıııılamıda Clirülm Me-IIISlrolı;;,ı'lidill-' Nevileriııe Dair Araşıırmalar. AÜ Vet Fak Yayını':-<0:
37. Ankara.12. Güralp N, Oğuz '1', Hurgu A, Doğanay A, Bürger HJ, Tınar R (ı(86): Aııkara yıiresiııde (Çuhuk. Polaılı)
ko-.rımiardaki mide-haifırsak ııemaıod larm/lıl'/1l/11 mevsimsel akıivitesi. Doğa Tr Vet Hay Derg. 10.259-274
13. Umur
ş,
Arslan :vıÖ (I 99R): Kars riirni SI,'[lr 1'1' ko-ywı/al'/ııda akcilZer kı/kun/art. T Par,vilol Derg. 22.81;-92. i4. Vural A (I970): Trakya hiilgesi kO\'L{/llamıdakl !ıelmııııiıı-l'i/zyoıılal'/ durwJJımulı ıespiıi ı'e Imıılura karşı eıkili kom-hiıı e bir ledal'i sisıemiliili gelişlIl'/lmesi Peııdik Veı Koııl Ara'i Ensl Derg. 3. 33-55.
i5. Vural A, Doğru C, Onar E, Özkoç
C
(i (80) rrzll/ulJl hiilııesi ku7.ltlamıda paraziıer/oııa ıesı,ili 1'(-'1)(lm,'lıil'l'lll ''Iverimiııe olaıı etkıleri. Pendik Vel Mıkrobıyol En';! Deıg 12.27-44
16. Vural A, Doğru C. Onar E, Özkoç Ü (19RO) 13una bol-Ilesi ku::.u/amıda parazile'r/m/(/ 11'.11'1/1 1'1'pıml?i/leriıı et
ve-rimiııe' olaıı etkileri Pendik Vet Mikrobıyol Ensl Derg, 12. 61-79.
i7. Vural A. Onar E, Özkoç Ü, Everett G (19(ıR): hı({/ılıul iliııe ha,'[/I kiiylerde koyımlıırdıı gasıro-l'lılesll/lııl nemliimI. Mmliezia ve KarııclMer Ireııwıod'lıınnın "ıırtlış dıırull1/( Pendik Yeı Koni Ara~ Enst Derg,
ı.
146- 15918. Zeybek H (I 9RlJ):Samsun riiresi koyuıı 1'1, kınılunnda
pıı-raziıer lawııı SlıpWlllII çıılişll1l1ll1rt. At Vel hık Dcrg. 27. 2 15-236
Geliş ıarihi J1.1.2001/ Kahııl ıııri!ıi' 2(ı32()()1 Yazışma adresi:
Yrd.Do~'Dr. Km/n Ytldız
Kmkkale Üııiversiıesi Veıeriner Fııkülıesı Paraziıoloji AnaiJilim Dilli, KlIl11pıis, Kınkkııle /;'-l11oi/: Koderyildız~)hoımoil.col11
(
