iv T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
FARKLI TAZE FASULYE ÇEŞİTLERİNİN KISITLI SULAMA KOŞULLARINDA VERİM
VE KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
NOOR MUQDAD HUSSEIN HUSSEIN YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı
Haziran - 2018 KONYA Her Hakkı Saklıdır
vi
vii ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ
FARKLI TAZE FASULYE ÇEŞİTLERİNİN KISITLI SULAMA
KOŞULLARINDA VERİM VE KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
NOOR MUQDAD HUSSEIN HUSSEIN Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Fen Bilimleri Enstitüsü Anabilim Dalı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Sinan Süheri
2018. 41 Sayfa Jüri
Dr. Öğr. Üyesi Sinan Süheri Prof. Dr. Yusuf UÇAR Doç. Dr. Duran YAVUZ
Taze fasulye yetiştirme sezonu boyunca Konya bölgesinde yüksek buharlaşma değerlerinden dolayı sık sulamaya ihtiyaç duymaktadır. Türkiye’de özellikle Konya bölgesindeki kuraklık taze fasulye üretimini etkileyen en önemli abiyotik stres faktörü olmuştur. Kısıtlı sulama ve kuraklığa dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi verim kayıplarını önlemenin yollarından biridir.
Bu çalışmada Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Önder Türkmen tarafından geliştirilen bir taze fasulye genotipi ile Türkiye’de taze fasulye tohum pazarında bulunan Nazende çeşidinin farklı sulama seviyelerine olan tepkileri araştırılmıştır. Sulama suyu seviyeleri A sınıfı buharlaşma kabından 7 günlük aralıklara olan yığışımlı buharlaşmanın katları şeklinde (kcp1= 1.25; kcp2= 1.00. kcp3= 0.75. kcp4= 0.50 ve kcp5= 0.00 ) oluşturulmuştur.
Araştırma sonuçlarına göre, sulama seviyeleri arasında taze fasulye verimi, bakla uzunluğu, bakla eti kalınlığı ve bakladaki tohum sayısı yönünden istatistiki olarak önemli farklar bulunmuştur. Taze fasulye verimi ve bakla kalınlığı yönünden çeşitler arasında bir fark gözlenmemiştir. Taze fasulyenin mevsimlik su tüketimi deneme konularına göre Nazende çeşidi için 177 mm ile 635 mm arasında, S3 çeşidi için ise 181 mm ile 655 mm arasında değişmiştir. En yüksek verim S3 çeşidi için kcp2 konusundan 3762 kg/da ile, Nazende çeşidi için ise 3525 kg/da ile kcp1 konusundan elde edilmiştir. Sezonluk bitki su tüketimi ve verim arasında doğrusal ilişkiler bulunmuştur. Verim tepki etmeni Nazende ve S3 çeşitleri için 1.24 olarak hesaplanmıştır. Bakla renk değerleri (L, a, b) açısından sulama seviyeleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır.
viii ABSTRACT
MS THESIS
DETERMINATION OF YIELD AND QUALITY OF DIFFERENT FRESH BEAN VARIETIES UNDER DEFICIT IRRIGATION
NOOR MUQDAD HUSSEIN HUSSEIN
THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY
THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE
IN AGRICULTURAL STRUCTURES AND IRRIGATION Advisor: Assist. Prof. Sinan Süheri
2018. 41 Pages Jury
Dr. Öğr. Üyesi Sinan Süheri Prof. Dr. Yusuf UÇAR Doç. Dr. Duran YAVUZ
In the Konya region, snap bean requires frequent irrigation due to high evaporation and low precipitation during the growing season. However the drought in recent years at Turkey, especially in Konya plain has been one of the most important abiotic stress factor affecting the snap bean production. Several ways to reduce yield losses are deficit irrigation practices, to improve and disseminate the varieties that are tolerant to water stress.
In this research, the response of two green bean varieties one of which was improved by Prof. Dr. Önder Türkmen, Horticultural Department of Selcuk University Agricultural Faculty (S3) and a commercial variety existing in Turkey market (Nazende) to different irrigation water levels under drip irrigation has been investigated. The irrigation treatments included five irrigation water level according the amount of water evaporated from Class A Pan within 7 days period and based on 5 different crop pan coefficient. According to the results, it was found that there were significant differences in yield, pod length, pod width, pod thickness and seed per pod among irrigation levels. No significant differences were observed in yield, pod thickness among varieties. The seasonal water use of the snap bean were ranged between 177 mm and 635 mm for Nazende, 181 mm and 655 for S3 . The highest yield was obtained in kcp2 treatment with 3762.1 kg ha-1 for S3 and kcp1 treatment with 3525.1 kg ha-1 for Nazende. It was not observed significant differences in yield between kcp1; kcp2. kcp3 treatment for both varieties. Linear relations between yield and seasonal water use were found. The yield response factors (ky) were found 1.24 for both varieties. No differences were observed for pod color values(L, a, b) among irrigation levels.
ix ÖNSÖZ
Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada farklı sulama seviyelerinin iki farklı taze fasulye çeşitdinin verim ve kalite özellikleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Tez çalışmasının planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi sırasında katkılarda bulunan danışmanım Dr. Ögr. Üyesi. Sinan Süheri’ye, fasulye çeşitlerinden birini sağlayan Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Önder Türkmen’e, diğer fasulye çeşidini sağlayan Biotek Tohumculuk Ltd. Şti.’ne, arazi denemelerinin yürütülmesinde katkılarını esirgemeyen Doç. Dr. Duran Yavuz’a , Ögr. Gör. Musa Seymen’e, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğrencilerine, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Sarıcalar Araştırma ve Uygulama Çiftliği çalışanlarına, bana her konuda destek veren aileme ve en önemlisi Türkiye’de böyle bir çalışma yapmama olanak sağlayan Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Türkiye Burslarına teşekkür ederim
Noor Muqdad Hussein Hussein KONYA-2018
x İÇİNDEKİLER ÖZET ... vii ABSTRACT ... viii ÖNSÖZ ... ix İÇİNDEKİLER ... x
SİMGELER VE KISALTMALAR ... xii
1. GİRİŞ ... 1
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI ... 4
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 10
3.1. Materyal ... 10
3.1.1. Araştırma alanının yeri ... 10
3.1.2 İklim özellikleri ... 10
3.1.3. Toprak özellikleri ... 11
3.1.4. Su kaynağı ve sulama suyu özellikleri ... 12
3.1.5. Sulama sistemi ... 12
3.1.6 Tohum çeşidi ... 12
3.2. Metod ... 13
3.2.1.Toprak ve su örnekleri analiz yöntemleri ... 13
3.2.2. Damlatıcı aralığının tespit edilmesi ... 13
3.2.3. Araştırma konuları ve deneme deseni ... 13
3.2.4. Parsellerin oluşturulması ve parsel boyutları ... 14
3.2.5. Toprak nem içeriğinin ölçülmesi ... 15
3.2.6. Sulama Suyunun Hesaplanması ... 15
3.2.7. Bitki su tüketiminin hesaplanması ... 15
3.2.8. Su kullanım ve sulama suyu kullanım randımanının belirlenmesi ... 16
3.2.9. Pan katsayılarının belirlenmesi ... 16
3.2.10. Verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi ... 17
3.2.11. Verim tepki etmeni ... 18
3.2.12. Tarımsal uygulamalar ... 18
3.2.13. İstatistik analizler ... 19
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA ... 20
4.1. Sulama Suyu Miktarı ve Su Tüketimi ... 20
4.2. Taze Fasulye Verimi ... 22
4.3 Su Kullanım ve Sulama Suyu Kullanım Randımanı ... 24
4.4. Verim Tepki Etmeni ... 26
4.5. Pan Katsayısı ... 28
4.6. Bakla Boyu ... 29
4.7. Bakla Eni ... 30
xi
4.9. Baklada Tohum Sayısı ... 32
4.10. Bakla Rengi ... 33 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 36 5.1. Sonuçlar ... 36 5.2. Öneriler ... 37 KAYNAKLAR ... 39 ÖZGEÇMİŞ ... 42
xii SİMGELER VE KISALTMALAR Simgeler % : Yüzde ° : Derece Kısaltmalar mm : Milimetre cm : Santimetre m : Metre mm/h :Milimetre/saat m2 : Metrekare km : Kilometre kg : Kilogram g/cm3 : Gram/santimetre küp ET : Bitki Su Tüketimi ky : Verim Tepki Etmeni WUE : Su Kullanım Randımanı
IWUE : Sulama Suyu Kullanım Randımanı kcp : Bitki Pan Katsayısı
1. GİRİŞ
Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Antartika hariç bütün kıtalarda yetiştirilmektedir. Dünya nüfusunun büyük bir kısmı günlük gıda ihtiyacını karşılamak için fasulye tüketmektedir. Uzak doğuda özellikle Japonya’da yemek menülerinin büyük bir bölümünde kullanılan soya ve kırmızı adzuki fasulyesinden, Meksika’nın içerisine sürülen fasulye püresi, et, tavuk, peynir gibi değişik malzemelerle hazırlanın ünlü yemeği Burrito’da kullanılan barbunya (pinto) fasulyesine kadar dünyanın birçok kültürünün yemek menülerinde fasulye kullanılmaktadır (Menéndez ve ark., 1997).
Fasulye taze, kuru veya konserve olarak tüketilen önemli bir gıda maddesidir. İçerdiği protein, fosfor, demir ve B vitamini ile oldukça yüksek bir besin değerine sahiptir. Olgunlaşmamış bakla ve tanelerde kuru madde de %10 protein bulunmaktadır. Olgun taneleri ise, kuru maddede %23-24 protein, %60 karbonhidrat, %5 ham selüloz, %1.7 yağ ve %3.6 kül içermektedir (de Almeida Costa ve ark., 2006).
Fasulye tanesi içerdiği yüksek protein yanında lezzetli olması nedeniyle de dünyada yaygın olarak tüketilmektedir. Yüksek besin değeri ve ekonomik değeri nedeniyle, insan tüketimi için dünyanın en önemli bitkilerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Dünya protein ihtiyacının % 65.2’si bitkisel kaynaklardan sağlanmaktadır (Grigg, 1995). Tahılların dünya protein ihtiyacını karşılama oranı %43, fasulye’nin de içinde bulunduğu yemeklik dane baklagiller ise % 23’tür. Araştırıcılar, fasulyenin gelişmekte olan ülkeler için önemli bir protein kaynağı olduğunu bildirmişlerdir (Weissenbacher, 2009).
Bünyesinde bulundurduğu antioksidanlardan dolayı kalp hastalıkları Parkinson, Alzheimer gibi hastalıklar, felç ve ciğer hastalıkları ve hatta kanseri önlemede etkili olduğu bildirilmiştir. İnsan beslenmesi dışında hayvan beslenmesinde kullanılabildiği gibi kozmetik ve boya yapımı gibi bazı kimyasal uygulamalarda da kullanılabilmektedir (Singh ve ark., 2007).
Dünya genelinde kuru fasulye yaklaşık 30 milyon hektar alanda yetiştirilmekte ve yaklaşık 25 milyon ton ürün elde edilmektedir. 1.5 milyon hektar alanda ise taze fasulye üretimi gerçekleşmekte ve 20 milyon ton ürün elde edilmektedir. Dünyada kuru fasulye üretimi Kuzey Amerika ve Asya ülkelerinde yoğunlaşmıştır. Kuru fasulye üretiminde dünyada ilk sırada Hindistan yer almaktadır. Hindistan yaklaşık 3.3 milyon ton ile kuru fasulye üretiminde lider konumdadır. Hindistan’ı yaklaşık 3.0 milyon ton
üretimi ile Brezilya, 2.3 milyon ton üretimi ile Myanmar, 1.5 milyon ton üretimi ile Çin takip etmektedir (FAOSTAT, 2017).
Türkiye’de 2010 – 2017 yıllar arasında kuru fasulye üretim alanı 90 ile 100 bin hektar arasında, üretim miktarı ise 195 – 240 bin ton arasında değişmiştir. 2017 yılı verilerine göre Konya 191 bin dekar üretim alanı ve 70 bin ton üretim miktarı ile kuru fasulye üretiminde Türkiye’de birinci sırada yer almaktadır (TUİK, 2018).
Dünya taze fasulye üretiminin Asya kıtasında yoğunlaşmaktadır, Avrupa kıtasında ise Türkiye, İtalya ve İspanya’nın, Afrika kıtasında ise Mısır’ın taze fasulye üretiminde önemli ülkeler olduğu görülmektedir. 1994 – 2014 yıllarında dünya taze fasulye üretiminde Çin, yaklaşık 10 milyon ton üretimi ile dünya lideri olmuştur, Çin’nin arkasından 804 bin ton ile Endenozya gelirken, Endenozya’yı 536 bin ton üretimi ile Türkiye takip etmektedir (FAOSTAT, 2017)
2010 – 2017 yılları dikkate alındığında, taze fasulye üretim alanının Türkiye'de 590 ile 640 bin ton arasında, ekim alanlarının ise 49 ile 53 bin hektar arasında değiştiği görülmektedir. 2017 yılı verilerine göre, Samsun, yaklaşık 61 bin dekar üretim alanı ve 83 bin ton üretim miktarı ile Türkiye'nin en çok taze fasulye üreten ilidir. Yine 2017 yılı verilerine göre Konya’da taze fasulye üretimi yaklaşık 14 bin dekar alanda 17 bin ton olarak gerçekleşmiştir (TUİK, 2018).
Konya bölgesi Türkiye’de kuru fasulye üretimi açısından ilk sırada yer alırken taze fasulye üretiminde ise onbirinci sırada yer almaktadır. Ancak bölgede taze fasulye üretimine ayrılan sahalar her geçen gün artmaktadır.
Türkiye fasulye üretiminde önemli bir yere sahip olmasına rağmen diğer ülkelerle kıyaslandığında fasulye ıslahı konusunda yapılan çalışmaların yetersiz kaldığı görülmektedir Fasulye tohumu pazarında yerli firmaların yanında yabancı birçok firmanın çeşidi de yer almaktadır.
Türkiye’de ekilen fasulye çeşitlerinin hemen hemen hepsi sulu koşullar altında, su tüketimleri dikkate alınmaksızın verim, hastalık dayanımı gibi özellikleri dikkate alınarak performanslarına göre seçilmekte veya ıslah edilmektedir. Türkiye’de özellikle Konya bölgesinde taze fasulye, yetişme mevsimi boyunca oluşan yüksek buharlaşma ve düşük yağışlar nedeniyle sık sulamaya ihtiyaç duymaktadır.
Ancak son yıllarda Türkiye’de özellikle Konya ovasında görülen kuraklık, taze fasulye üretimini etkileyen en önemli stres faktörlerinden biri haline gelmiştir. Kurak şartlar altında üretimdeki kayıpları düşürmenin ve su kullanım randımanın yükseltmenin
bir yolu kısıtlı sulama uygulamaları ve su stresine dayanıklı çeşitlerin geliştirilerek yaygınlaştırılmasıdır.
Bu araştırmada Selçuklu Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Önder TÜRKMEN tarafından geliştirilen yeşil tüketime uygun bir fasulye genotipinin (S3) ve Biotek firması tarafından geliştirilen ticari bir çeşit olan Nazende fasulye çeşidinin farklı sulama seviyelerine olan tepkileri damla sulama koşulları altında araştırılmış, su tüketimi ve verim açısından karşılaştırılmaları yapılmıştır.
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI
Topak ve Albayati (2018) Konya koşullarında damla sulama ile sulanan taze fasulyenin verim ve verim unsurlarına damlatıcı debisi, damlatıcı aralığı ve lateral aralığının etkisini araştırdıkları çalışmalarında 2L/h, 4L/h damlatıcı debisi, 33 ve 50 cm damlatıcı aralığı ve 50 ve 100 cm lateral aralığının fasulyenin verim ve verim unsurlarına etkilerini incelemişledir. Denemede toplam 412.5 mm sulama suyu uygulamışlar ve taze fasulyenin bitki su tüketimini 488.6 mm olarak bulmuşlardır.
Bozkurt ve Mansuroglu (2018), toprak altı damla sulama sisteminde lateral boruların yerleştirme derinliğinin ve sulama suyu seviyelerinin sera koşulları altında taze fasulyenin verimine olan etkilerini incelemişlerdir. Damla sulama borularını yüzeye, 10 ve 20 cm derinliği yerleştirdikleri üç farklı sulama yöntemini ve buharlaşma kabından olan buharlaşmanın 0.20, 0.40, 0.60, 0.80, 1.00 ve 1.20 katını sulama suyu olarak uyguladıkları altı farklı sulama seviyesini araştırmışlardır. Damla sulama borusunun 10 cm derinliğe yerleştirildiği ve buharlaşma kabından olan suyun tamamı kadar sulama suyu miktarını önermişlerdir.
Nemeskéri ve ark. (2018) kurak iklimde yetiştirilen dört farklı taze fasulye çeşidinde üç farklı sulama seviyesinin verim ve verim bileşenlerine olan etkilerini incelemişledir. Çalışmalarında stoma direnci, stoma yoğunluğu ve yaprak alan indeksini ve bu parametrelerin verimle olan ilişkilerini araştırmışlardır.
Saleh ve ark. (2018) Çin’de yürüttükleri denemede iki fasulye çeşidinin gelişme, verim ve kimyasal içeriğine sulamanın etkisini belirlemek için bir araştırma yürütmüşlerdir. Konuların sulama suyu miktarını, A sınıfı buharlaşma kabı kullanılarak hesapladıkları bitki su tüketiminin (ET) %100, %80 ve %60’ı şeklinde oluşturmuşlardır. Denemenin sonucunda sulama suyu miktarı olarak ET’nin %100 ü ve %80’nini uyguladıkları konular arasında istatistik olarak fark olmadığını, ET’nin %80’ni olarak uygulanan sulama suyu miktarının verimi ve bakla kalitesini arttırdığını, sulama suyu miktarını ET’nin %100’ünden %60’a düşürülmesinin ise su kullanım randımanını arttırdığını bildirmişlerdir.
Köksal ve ark. (2015), 2004 ve 2005 yıllarında Ankara’da yaptıkları denemede bodur taze fasulyenin sulama zamanının belirlenmesinde kullanılmak üzere sınır yaprak su potansiyeli (YSP) ve bitki su stresi indeksi (CWSI) değerlerinin belirlenmesi amacıyla bir çalışma yürütmüşlerdir. Denemede bitki materyali olarak Gina çeşidi taze fasulye çeşidini kullanmışlardır. Deneme konularına haftada bir defa açık su yüzeyi
buharlaşmasının % 120 (S1), % 90 (S2), % 60 (S3), % 30 (S4), % 10 (S5) katları şeklinde su uygulanmışlar ve bir konuya (S6) sulama suyu uygulamamışlardır. Çalışmadan elde ettikleri sonuçlara göre YSP ve CWSI taze fasulyede su stresini ortaya koymada oldukça başarılı olduğunu, YSP’nin -14.0 ile - 18.0 bar ve/veya CWSI’nin 0.25 ile 0.50 arasında olması taze fasulyede sulama zamanının geldiğini gösterdiğini belirtmişlerdir.
Wang ve ark. (2015) Wisconsin (ABD)’de yaptıkları denemede azot ve sulama uygulamalarının taze fasulye çeşitleri üzerindeki etkilerini araştırmışlardır. Kumlu topraklarda çiçeklenme ve bakla oluşum dönemlerinde su stresine neden olmayacak kadar sulama suyunun azaltılmasının taze fasulyenin verimini ve bakla kalitesini istatistiki olarak etkilemediğini bildirmişlerdir.
Çamoğlu ve Genç (2013) Çanakkale’de 2012 yılında Taze Fasulyede Su Stresinin Belirlenmesinde Termal Görüntülerin ve Spektral Verilerin Kullanımı’nı konu alan bir çalışma yürütmüşlerdir. Çalışmada, sulama konularını, 0–60 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir nemin %40’ı tüketildiğinde eksilen nemin tarla kapasitesine tamamlandığı kontrol konusu (I–100) ve I–100 konusunda tüketilen suyun %75’i (I– 75), %50’si (I–50) ve %25’inin (I–25) uygulandığı üç su stresi düzeyi olmak üzere toplam dört konu oluşturmuşlardır. Çalışma sonucunda, konulara uygulanan toplam sulama suyu miktarları 232–681 mm ve elde edilen mevsimlik bitki su tüketimi değerleri 379–804 mm arasında bulunmuştur. Sınıflandırma ve regresyon ağacı analizlerine göre, su stresinin özellikle I–100 seviyesinde termal indeksler ile daha iyi açıklanabileceği sonucuna ulaşılmıştır.
Simsek ve ark. (2011) yarı kurak koşullar altında kısıtlı sulamanın fasulyenin verim ve verim bileşenlerine olan etkilerini incelemişlerdir. Vejetatif gelişme ve bakla oluşturma dönemi olarak iki farklı fasulye yetişme dönemini dikkate aldıkları çalışmalarında, fasulyenin bu iki farklı dönemlerinde A sınıfı buharlaşma kabından olan buharlaşmanın %25, %50, %75 ve %100 ü şeklinde sulama suyu uygulamışlar, fasulyenin vejetatif gelişme döneminde su stresine karşı hassas olduğunu en yüksek verimi 1.8 ton/da ile A sınıfı buharlaşma kabından olan buharlaşmanın %100’ünün uygulandığı konudan aldıklarını bildirmişlerdir.
Marzouk ve ark. (2016) Mısır’da kurak şartlarda yetiştirilen üç farklı taze fasulyenin verimi ve kalitesi üzerine su stresinin etkisini araştırdıkları bir araştırma yapmışlardır. Denemede üç farklı sulama konusunu tahmin edilen bitki su tüketiminin (ET) %100, %80 ve %60’ı şeklinde oluşturmuşlardır. Her üç çeşitte de en yüksek
verimi ET’nin %100’ünü uyguladıkları konuda almışlardır. En yüksek verimi denemede kullandıkları Paulista çeşidinden elde etmişlerdir. Su kısıtının her üç çeşittin verim ve verim bileşenlerini olumsuz yönde etkilediğini bildirmişlerdir.
Büyükcangaz ve ark. (2008) Bursa koşullarında sera şartlarında damla sulama ile sulanan taze fasulyede kısıtlı sulamanın fasulyenin verim ve kalite unsurlarına etkisini araştırmışlardır. Sulama suyu miktarını A sınıfı buharlaşma kabından 2 günde buharlaşan nemin %100, %75, %50, %25 ve %0 olacak şekilde belirlemişlerdir. Konulara 40 ile 579 mm arasında su uygulamışlar, sulama suyu miktarının taze fasulyenin verimine ve kalite özelliklerine önemli derecede etkilediğini belirtmişlerdir. Yaptıkları denemede en yüksek fasulye verimini bitki pan katsayısının %100’ünü uyguladıkları konudan 1.888 kg/ha olarak elde etmişlerdir. En yüksek verimin alındığı konuda su kullanım ve sulama suyu kullanım randımanlarını sırasıyla 32.44 kg/ha ve 27.74 kg/ha olarak bulmuşlardır.
Sezen ve ark. (2008), 2004 ve 2005 yıllarında tam ve kısıtlı sulama şartları altında damla sulama ile sulanan taze fasulyenin verim ve kalitesi üzerine Tarsus/Adana’da bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırmada bitki materyali olarak Gina çeşidi taze fasulye kullanmışlardır. Sulama konularını A sınıfı buharlaşma kabından I1:15. I2:30. I3:45. I4:60 mm buharlaşma olduğunda, buharlaşmanın 0.50. 0.75 ve 1.00
katları şeklinde oluşturmuşlardır. Yaptıkları çalışma sonucunda hem sulama aralığının hem de sulama seviyesinin taze fasulyenin verimini önemli derecede etkilediğini bildirmişlerdir. Taze fasulyenin mevsimlik su tüketimini 276 mm ile 472 mm olarak bulmuşlardır. Ayrıca hem sulama suyu seviyesinin hem de sulama aralığının bakla boyu, bakla genişliği bakladaki tane sayısı gibi kalite unsurları üzerine etkili olduğun bildirmişlerdir. Akdeniz koşullarında taze fasulyeye A sınıfı buharlaşma kabından 15 mm buharlaşma olduğunda kaptan olan buharlaşma kadar sulama suyu verilmesin tavsiye etmişlerdir.
Gençoğlan ve ark. (2006) 2003 yılında Kahramanmaraş ilinde yürüttükleri çalışmada fasulyenin tam ve yarı ıslatmalı toprakaltı damla sulamaya tepkisini araştırmışlardır. Sulama konuları, A sınıfı buharlaşma kabından buharlaşan su miktarının % 60 (Kcp1), % 80 (Kcp2), % 100 (Kcp3)ve % 120 (Kcp4) oranlarında toprakaltı damla sulama yöntemiyle, tam (S100) ve yarı ıslatmalı (S50) olarak bitkiye geri verilmesi şeklinde oluşturulmuştur. Çalışma sonucunda yarı ıslatmalı toprakaltı damla sulama uygulamasının, tam ıslatmalı toprakaltı damla sulamaya göre hem
verimde hem de bitkisel özelliklerde herhangi bir olumsuz etkisi olmadığını belirtmişlerdir.
Onder ve ark. (2006) Samandağ/Hatay’da sera şartlarında sulama suyu seviyelerinin ve malç tiplerinin taze fasulyenin verimine olan etkilerini araştırmışlardır. Malç tipine bağlı olarak konulara 123 mm ile 488 mm arasında değişen miiktarlarda sulama suyu uygulamışlar ve fasulyenin bitki su tüketimini yine konulara bağlı olarak 299 mm ile 552 mm olarak bildirmişlerdir. Verim ve verim bileşenlerinin malç tiplerinden etkilenmediğini, sulama suyu miktarı ile verim ve verim bileşenleri arasında doğrusal bir ilişkinin olduğunu belirtmişlerdir.
Sezen ve ark. (2005) damla sulamanın taze fasulyenin verim ve kalitesi üzerine etkilerini araştırmak için 2003 yılında Tarsus/Adana’da bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırmada bitki materyali olarak Gina çeşidi taze fasulye kullanmışlardır. Sulama konularını A sınıfı buharlaşma kabından I1 : 13-17. I2 28 -32. I3 43-47. I4 58-62 mm
buharlaşma olduğunda, buharlaşmanın Kcp1:0.50. Kcp2:0.75 ve Kcp3:1.00 katları şeklinde oluşturmuşlardır. Yaptıkları çalışmada en yüksek verimi I4Kcp1 konusunda
2055.8 kg/da olarak en düşük verimi de I1Kcp3 konusundan 1224.3 kg/da olarak elde
etmişlerdir. Sulama suyu miktarı ve verim arasında önemli ilişkiler bulmuşlardır. Uçar ve ark. (2005) 2001 ve 2002 yılları arasında Isparta koşullarında fasulyenin su tüketimini araştırdıkları bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırmada Şehirali çeşidi fasulyeyi bitki materyali olarak kullanmışlardır. Konulara her on günde bir A sınıfı buharlaşma kabından olan buharlaşmanın tamamı kadar su uygulamışlardır. Ölçülen bitki su tüketimi değerleri, bitki su tüketimi tahminlerinde kullanılan, Penman FAO modifikasyonu (P-FAO), Kap Buharlaşması FAO modifikasyonu (A-FAO), Jensen-Haise (J-H), Penman-Monteith (P-M), Hargreaves (H) ve A sınıfı kap buharlaşması yönteminin Christiansen-Hargreaves modifikasyonu (A-CH) yöntemleriyle hesaplanan kıyas yada potansiyel bitki su tüketimi değerleriyle karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda deneme koşulları için en yakın tahminin Jensen-Haise (J-H) yöntemi ile elde edilebileceği saptamışlardır.
Kazlı (2005), sulama suyu konularını A sınıfı buharlaşma kabından olan buharlaşmanın %60, %80, %100 ve %120’si olarak oluşturduğu,ve yarı ıslatmalı (kısmi kök kuruluğu) olarak sulanan fasulyenin (Phaseolus vulgaris L. cv. Strike) verimini ve bitki gelişimi belirlemek için Kahramanmaraş’ta 2003 yılında bir çalışma yürütmüştür. Araştırma sonucunda yarı ıslatmalı sulamanın, tam ıslatmalı konuyla karşılaştırıldığında %13.2’lik bir su tasarrufu sağladığını buna karşılık tam ve yarı ıslatmalı konu arasında
başta verim ve bakla sayısı olmak üzere tüm konularda (kuru kök ağırlığı, yaş gövde ağırlığı, yaş yaprak ağırlığı ve yaprak alanı dışında) farklılık olmadığını bildirmiştir.
Scholberg ve Locascio (1999), Florida’da taze fasulye ve domatese tuzluluk ve sulama yönteminin etkisini inceleyen bir araştırma yürütmüşlerdir. Araştırma sonucunda taze fasulye’nin boyunun damla sulamada toprak altı damla sulamaya göre daha uzun olduğunu, tahmin edilen bitki su tüketiminden 0.75 ile 1.50 kat sulama suyu uygulandığında fasulye’de azot konsantrasyonun azaldığını, fosfor konsantrasyonunun ise arttığını bildirmişlerdir.
Seymen ve ark. (2010) Konya bölgesinde yapmış oldukları çalışmada 8 ticari taze fasulye çeşidinin verim ve bitki başına bakla sayısı, bakla kalınlığı, bakla genişliği gibi kalite özelliklerini belirlemişlerdir. Çeşitler arasında verim ve kalite özellikleri açısından önemli farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir.
Evren ve Sevim (1997), Erzurum Ovası koşullarında yetiştirilen fasulyenin su tüketiminin, sulama sayısının ve zamanının belirlenmesi amacıyla çalışma yapmışlardır. Bu çalışma sonucuna göre, Erzurum Ovası koşullarında fasulyenin mevsimlik su tüketimi 604 mm bulunmuş. ortalama 528 mm sulama suyu uygulanarak 1344 kg/da fasulye verimi alınmış ve Erzurum Ovası koşullarında fasulyeye ilk suyu takiben 14 günde bir olmak üzere toplam 6 su verilmesini önermişlerdir.
Sirait ve ark. (1994) üç farklı sulama seviyesinin ve iki bitki sıra aralığının taze fasulyenin verim ve verim bileşenlerine etkisini incelemişler, araştırma sonucunda çiçeklenmeden hasata kadar haftada 50 mm su uygulaması ile 38 cm sıra aralığında yetiştirilen taze fasulyeden en fazla verimi aldıklarını bildirmişlerdir.
Muirhead (1978), Avustralya’da yaptığı denemede, fasulyeyi karık ve damla yöntemleriyle sulamış ve sulama aralığını karık sulama yönteminde 2 hafta, damla sulama yönteminde 1 gün almıştır. Sonuçta, farklı sulama yöntemlerinin çiçeklenme öncesi bitki gelişmesini etkilemediğini ancak özellikle çiçeklenme periyodunda ve meyve bağlama döneminde önemli düzeyde farklılık meydana geldiğini bulmuştur. Damla sulamanın fasulye gelişimini olumlu yönde artırdığını belirlemiştir. Araştırmacı, en yüksek bakla veriminin damla sulama yönteminde 1600 kg/da olarak elde etmiştir.
Kuru fasulyenin en yüksek mevsimlik su tüketimini ve sulama suyu miktarını, Ünüvar (2010) Konya’da yürütmüş olduğu denemede 372 mm ile 312 mm , Uçar ve ark. (2005), Isparta’da yürütmüş oldukları denemede 1075 mm ile 939 mm, Şehirali ve ark. (2005), Tekirdağ’da yaptıkları denemede 732 mm ile 596 mm, Yurteri ve Topak
(2017), Konya’da yaptıkları denemede 520 mm 453 mm , Topak ve ark. (2009) Konya’da yaptıkları denemede 627mm ile 565 mm olarak bulmuşlardır.
Taze fasulyenin en yüksek mevsimlik su tüketimini ve sulama suyu miktarıını, Sezen ve ark. (2005) Tarsus’ta yaptıkları denemede, 341 mm ile 338 mm, Köksal ve ark. (2015) Ankara’da yaptıkları denemede 840 mm ile 814 mm, Çamoğlu ve Genç (2013), Çanakkale’de yapmış oldukları çalışmada 804 mm ile 681 mm, Evren ve Sevim (1997) Erzurum’da yapmış oldukları çalışmada 604 mm ile 528 mm olarak bulmuşlardır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
3.1.1. Araştırma alanının yeri
Araştırma Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Sarıcalar Araştırma Uygulama Çiftliğinde yürütülmüştür. Araştırma alanı Konya il merkezine yaklaşık 30 km, Konya İli Selçuklu İlçesi Sarıcalar Mahallesine yaklaşık 2 km mesafededir. Araştırma alanı 38° 06’ kuzey enlemi, 32°36’ doğu boylamında yer almakta olup denizden yüksekliği 1007 m dir. Araştırma alanının Google Earth programından alınan görüntüsü Şekil 3.1’de verilmiştir.
Şekil 3.1. Araştırma alanın görüntüsü
3.1.2 İklim özellikleri
Araştırma alanının yer aldığı Konya Ovasında kurak iklim koşulları hakimdir. Konya Meteoroloji Müdürlüğü’nden elde edilen uzun yıllık meteorolojik verilerin ortalamalarına göre bölgenin yıllık toplam yağışı 322.4 mm olup yağışların büyük bir bölümü Mayıs ve Aralık aylarında düşmektedir. Bölgede kaydedilen en düşük sıcaklık --28.2° C ile 1942 yılı Ocak ayında, en yüksek sıcaklık ise 40.6°C ile 2000 yılında Temmuz ayında gerçekleşmiştir.
Araştırma alanının, denemenin yürütüldüğü aylara ait 2017 yılı ve uzun yıllık ortalama iklim verileri Çizelge 3.1’de verilmiştir.
Çizelge’den görüldüğü gibi 2017 yılında en yüksek aylık ortalama sıcaklık 24.4 °C ile Temmuz ayında, en yüksek rüzgar hızı 3.8 m/sn ile Ağustos ayında, en yüksek bağıl nem ise %62.5 ile Mayıs ayında gerçekleşmiştir. Araştırma alanını en fazla yağış 36.2 mm ile Mayıs ayında düşmüştür.
Çizelge 3.1. Araştırma alanı 2017 ve uzun yıllar ortalama (1960 – 2016) iklim verileri.
Aylar Yıllar Ort. Sıcaklık (oC) Ort. Rüzgar Hızı (m s1) Ort. Bağıl Nem (%) Yağış (mm) Mayıs 56 yıl2017 14.7 2.9 62.5 36.2 15.7 2.2 55.9 44.3 Haziran 2017 19.6 3.0 61.2 43.8 56 yıl 20.1 2.5 48.4 23.9 Temmuz 2017 24.4 3.6 39.2 0.0 56 yıl 23.4 2.8 42.1 6.5 Ağustos 56 yıl 2017 23.5 3.8 51.2 13.9 22.8 2.6 42.9 5.4 Eylül 56 yıl 2017 21.8 3.1 37.7 3.9 18.4 2.1 48.0 12.9 3.1.3. Toprak özellikleri
Araştırma alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi için denemeye başlamadan önce 2 farklı yerde 120 cm derinliğinde toprak profilleri açılmış, açılan bu profillerde 0-30, 30-60, 60-90 ve 90-120 cm derinliklerden bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmıştır. Bozulmamış toprak örneklerinde hacim ağırlığı, bozulmuş toprak örneklerinde tarla kapasitesi, solma noktası ve bünye sınıfı belirlenmiştir. Ayrıca 0-30 cm derinlikten alınan toprak örneklerinde verimlilik analizleri yapılmıştır. Deneme alanı toprağına ilişkin fiziksel analiz ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 3.2’de verilmiştir.
Çizelge 3.2. Deneme alanına ait toprakların bazı fiziksel özellikleri
Toprak derinliği (cm) pH Organik Madde (%) Bünye Sınıfı Hacim ağırlığı (g cm-3) Tarla Kapasitesi (FC) Solma Noktası (WP) Faydalı su Kapasitesi m3m-3 mm m3m-3 mm m3m-3 mm 0-30 30-60 60-90 7.78 7.83 8.02 1.65 1.56 0.90 Tınlı Kil Tınlı Kil Tınlı Kil 1.37 1.28 1.26 0.403 0.420 0.428 120.9 126.0 128.4 0.242 0.249 0.258 72.6 74.7 77.4 0.160 0.156 0.180 48.3 51.3 51.0 Toplam (0-75cm) 311.1 186.0 125.1
Çizelge 3.2 incelendiğinde deneme alanı toprağının bünyesinin tınlı kil olduğu, hacim ağırlığı değerlerinin 1.26 – 1.37 g/cm3
arasında değiştiği, fasülyenin etkili kök derinliği olan 75 cm derinlikte faydalı su kapasitesinin 125.1 mm olduğu anlaşılmaktadır.
3.1.4. Su kaynağı ve sulama suyu özellikleri
Sulama suyu çiftlik arazisi içinde bulunan, deneme parsellerine yaklaşık 50 m uzaklıkta bulunan derin kuyudan sağlanmıştır. Derin kuyunun çıkışında gübre tankı, hidrosiklon ve elek filtreden oluşan kontrol ünitesi bulunmaktadır. Kuyudan çıkan su kontrol ünitesine girdikten sonra, parsel başlarına polietilen sulama borusu ile getirilmiş, buradan parsellere dağıtılmıştır. Denemede kullanılan sulama suyunun kalite analiz sonuçları Çizelge 3.3’te verilmiştir.
Deneme kullanılan sulama suyu ABD Tuzluluk Laboratuarı sınıflandırmasına göre T3S1 sınıfına girmektedir.
Çizelge 3.3. Denemede kullanılan sulama suyunun kalite analiz sonuçları
pH EC
(ds/m)
Katyonlar (me/L) Anyonlar (me/L)
SAR Sınıf Na+ K+ Ca++ Mg++ CO3 = HCO3 -Cl- SO4 = 7.6 1.250 2.50 0.32 3.73 4.92 0.0 5.23 4.38 1.23 1.20 T3S1 3.1.5. Sulama sistemi
Denemede damla sulama sistemi kullanılmıştır. Parsellerdeki her bitki sırasına bir lateral gelecek şekilde sistem tasarlanmış, bu lateraller parsel başında bulunan yan boruya bağlanmıştır. Her bloğa su yan borulardan verilmiş olup, her parsele alınan su, yan boru ve parsel arasına bağlanan su sayacı ile ölçülmüştür. Sistemde çapı 16 mm, 1 atmosfer işletme basıncında damlatıcı debisi 4 l/h olan damlatıcıların 33 cm aralıklarla yerleştirildiği lateral borular kullanılmıştır.
3.1.6 Tohum çeşidi
Çalışmada Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Önder Türkmen tarafından ıslah edilmiş taze fasulye çeşidi S3 ve Türkiye tohum pazarında pazar değeri olan Biotek Tohumculuk Ltd Şti. tarafından tescillenmiş Nazende oturak fasulye çeşitleri kullanılmıştır.
3.2. Metod
3.2.1.Toprak ve su örnekleri analiz yöntemleri
Araştırmanın yapılacağı arazide profil çukuru açılarak 0-30, 30-60, 60-90 ve 90-120 cm derinliklerinden alınan bozulmuş ve bozulmamış toprak örneklerinde toprağın fiziksel ve kimyasal özelikleri belirlenmiştir. Örneklerin alınmasında Demiralay (1977) tarafından önerilen metod ve prensiplere uyulmuştur.
Araştırma alanı içerisinde bulunan kuyudan alınan su örneklerinin, ABD tuzluluk laboratuarı grafik sistemine göre sulama suyu kalite sınıfı belirlenmiştir.
Toprak bünyesi Bouyoucos (1951) tarafından geliştirilen hidrometre yöntemine göre, hacim ağırlığı, pH, elektriksel iletkenlik değerleri Richards (1954)’te belirtilen yöntemlere göre, tarla kapasitesi ve solma noktası Cassel ve Nielsen (1986)’te belirtilen yöntemlere göre, organik madde, Nelson ve Sommers (1982)’te belirtilen yöntemlere göre, kireç ise McLean (1982)’te belirtilen yöntemlere göre belirlenmiştir.
Su örneklerinde; pH, elektriksel iletkenlik, suda çözünebilir anyon ve katyonlar Richards (1954)’te belirtilen yöntemlere göre belirlenmiştir.
3.2.2. Damlatıcı aralığının tespit edilmesi
Damlatıcı aralığının belirlenmesi için deneme arazisinde bir lateral hat ve üzerindeki 4 l/h debili damlatıcılar ile deneme testleri yapılmış, yapılan testler sonucunda toprağın 30 cm altında oluşan ıslak çap 50 cm olarak bulunmuştur. Damlatıcı aralığı, ölçülen ıslak çapın yaklaşık %66’sı (33 cm) olarak alınmıştır (Yıldırım, 2008).
3.2.3. Araştırma konuları ve deneme deseni
Araştırmada ana konu olarak Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Önder Türkmen tarafından ıslah edilmiş bir adet taze fasulye çeşidi (S3) ve Türkiye’de ticari pazar değeri olan Nazende taze fasulye çeşidi olmak üzere 2 farklı fasulye çeşidi, alt konu olarak ta 5 farklı sulama suyu seviyesi kullanılmıştır. Sulama suyu seviyeleri A sınıfı buharlaşma kabından 7 günde oluşan yığışımlı buharlaşma miktarı dikkate alınarak, farklı bitki pan katsayıları kullanarak belirlenmiştir. 2 farklı fasülye çeşidi ana konu, 5 farklı bitki pan katsayısı
(kcp1= 1.25, kcp2= 1.00, kcp3= 0.75, kcp4= 0.50 ve kcp5= 0.00) ) ve alt konu olarak toplam 10 deneme konusu 3 tekerrürlü olarak tesadüf bloklarında faktöriyle deneme desenine göre yürütülmüştür.
Oluşturulan konular Çizelge 3.4’de deneme deseninin ölçeksiz planı ve parsel ayrıntıları Şekil 3.2’de verilmiştir.
Çizelge 3.4. Deneme konuları
Konular Fasulye Çeşidi Sulama Suyu Seviyeleri NI125
Nazende
Bitki pan katsayısı (kcp1:1.25) NI100 Bitki pan katsayısı (kcp2:1.00)
NI75 Bitki pan katsayısı (kcp3:0.75)
NI50 Bitki pan katsayısı (kcp4:0.50)
NI0 Susuz
SI125
S3
Bitki pan katsayısı (kcp1:1.25) SI100 Bitki pan katsayısı (kcp2:1.00)
SI75 Bitki pan katsayısı (kcp3:0.75)
SI50 Bitki pan katsayısı (kcp4:0.50)
SI0 Susuz
Şekil 3.2. Parsel ayrıntısı ve deneme planı
3.2.4. Parsellerin oluşturulması ve parsel boyutları
Parsel aralarında 1.80 m, blok aralarında 2 m boşluk olacak şekilde parseller 5 x 1.80 m boyutlarında toplam alanı 9 m2 olacak şekilde oluşturulmuştur. Her parsel dört bitki sırasından oluşmuş olup parsellere 45 cm sıra arası, 15 cm sıra üzeri olmak üzere fasulye bitkileri elle ekilmiştir. Hasatta her bir parselin iki tarafından birer sıra ve her sıranın başından ve sonundan 0.5 m kenar etkisini gidermek için değerlendirme dışı bırakılmıştır.
3.2.5. Toprak nem içeriğinin ölçülmesi
Nem içeriğinin ölçülmesinde gravimetrik toprak nemi ölçme metodu kullanılmıştır. 0-30, 30-60, 60-90 ve 90-120 cm toprak derinliklerinden sulama öncesi toprak örnekleri alınarak toprak nemi belirlenmiştir.
3.2.6. Sulama Suyunun Hesaplanması
Konulara göre parsellere uygulanacak sulama suyu miktarı araziye kurulan Class A tipi buharlaşma kabından 7 gün sulama aralığında buharlaşan yığışımlı su miktarları dikkate alınarak aşağıda verilen eşitlik yardımı ile hesaplanmış ve deneme konuları esas alınarak uygulanmıştır.
IEpKcpA
I = Hacim olarak sulama suyu miktarı (litre) A= Parsel alanı (m2)
Ep= Class-A Pan’dan 7 gün sulama aralığında buharlaşan yığışımlı su miktarı (mm) Kcp= Bitki-pan katsayıları (kcp1= 1.25, kcp2= 1.00, kcp3= 0.75, kcp4= 0.50 ve kcp5= 0.00)
3.2.7. Bitki su tüketiminin hesaplanması
Deneme konuları için bitki su tüketimi, gravimetrik metodla ölçülen toprak nemi değerleri göz önüne alınarak su bütçesi esasına göre (James, 1988) aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanamıştır..
ET I RDPCPRf S Eşitlikte;
ET = Bitki su tüketimi, (mm)
I = Uygulanan sulama suyu miktarı (mm) R = Etkili yağış (mm)
Dp = Kök bölgesi altına derine sızma kayıpları (mm) Cp = Kök bölgesi altından kapilar yükselme (mm) Rf = Yüzey akış kayıpları (mm)
Eşitlikteki I değeri, uygulanan sulama suyu miktarlarından; R değeri, otomatik meteoroloji istasyonundan; Dp ve ΔS, toprak nem ölçümlerinden elde edilmiş olup, damla sulama sistemi kullanıldığından Rf değeri dikkate alınmamıştır. Araştırma alanı toprakları derin ve taban suyu sorunu bulunmadığından Cp değeri hesaplamalarda kullanılmamıştır.
Hesaplamalar taze fasulye bitkisinin etkili kök bölgesi derinliği 75 cm olarak alınmıştır (Doorenbos ve Pruitt, 1977).
3.2.8. Su kullanım ve sulama suyu kullanım randımanının belirlenmesi
Sudan yararlanma oranı olarak da ifade edilen ve sulama yöntemlerinin karşılaştırılması veya sulama programlarının değerlendirilebilmesi için kullanılan su kullanım randımanı Tanner ve Sinclair (1983) tarafından verilen aşağıdaki eşitlik yardımı ile belirlenmiştir.
ET y E WUE Eşitlikte;
WUE = Su kullanma randımanı (kg/m3)
Ey = Ekonomik (pazarlanabilir)verim (kg/da) ET = Sezonluk bitki su tüketimi (m3/da)
Ayrıca sulama suyu kullanım randımanının belirlenmesinde de aşağıdaki eşitlikten yararlanılacaktır. I y E IWUE Eşitlikte;
IWUE = Sulama suyu kullanma randımanı (kg/m3) Ey = Ekonomik (pazarlanabilir)verim (kg/da) I = Uygulanan sulama suyu miktarı (m3/da)
3.2.9. Pan katsayılarının belirlenmesi
Pan katsayıları sulama sezonu boyunca aşağıda verilen eşitlik yardımı ile hesaplanmıştır.
pan o E ET kp Eşitlikte; kp = Pan katsayısı
ETo = Penman-Monteith yöntemine göre hesaplanan referans bitki su tüketimi (mm) Epan = Class A pan'dan günlük buharlaşan su miktarı (mm)
Eşitlikte; referans bitki su tüketimleri (ETo) deneme alanına kurulmuş otomatik meteoroloji istasyonu (Davis Vantage Pro2) tarafından günlük olarak hesaplanmıştır. Ayrıca, istasyondan elde edilen iklimsel parametreler bilgisayar ortamına aktarılarak, istasyon tarafından hesaplanan günlük ETo değerlerinin güvenilirliği, Cropwatt 8-0 programı ile test edilmiştir.
3.2.10. Verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi
3.2.10.1. Taze fasulye verimi
Hasat olgunluğuna ulaşan baklalar, 21 Temmuz, 3 Ağustos, 14 Ağustos, 22 Ağustos, 28 Ağustos, 5 Eylül ve 11 Eylül tarihlerinde olmak üzere toplam 7 kez elle toplanarak, 1 grama duyarlı terazide tartılmıştır. Yetiştirme sezonu sonunda, her parselden elde edilen taze fasulye verimleri toplanarak parsel verimleri belirlenmiştir. Daha sonra her parselde bulunan bitki sayısı da dikate alınarak kg/da cinsinden fasulye verimleri hesaplanmışır.
3.2.10.2. Kalite unsurları
Çeşitler ve sulama konuları arasındaki morfolojik farklılıkların belirlenebilmesi amacıyla 3 Ağustos tarihinde yapılan hasattan her parselden seçilen 10 bakla için bakla boyu, bakla eni, bakla eti kalınlığı ve bakla renk değerleri L (beyazlık, parlaklık/siyahlık), a (+a kırmızılık/-a yeşillik) b (+b sarılık, -b mavilik) ölçülmüştür.
Bakla boyu, çiçek sapı ucundan itibaren dijital bir kumpasla ölçülmüştür. Bakla eni, Baklanın orta kısmından dijital bir kumpasla ölçülmüştür.
Bakla etki kalınlığı, enine kesilen baklalarda bir kumpas yardımıyla bakla eti kalınlığı ölçülmüştür.
Bakla rengi Minolta CR-400 colorimeter renk okuma cihazı kullanılarak ölçülmüştür.
3.2.11. Verim tepki etmeni
Araştırmada bitki su tüketimi miktarları ile verim değerleri arasındaki ilişkiler Doorenbos ve Kassam (1979) tarafından geliştirilen ve Stewart eşitliği olarak adlandırılan aşağıdaki eşitlik ile belirlenmiştir.
ETm ETa ky Ym Ya 1 1 Eşitlikte;
Ya = Gerçek verim (kg/da) Ym = Maksimum verim (kg/da) Ky = Verim tepki etmeni
ETa = Gerçek evapotranspirasyon (mm) ETm = Maksimum evapotranspirasyon (mm)
Maksimum su tüketimi ile maksimum verim değeri en yüksek su tüketiminin ve en yüksek verimin alındığı konulardan elde edilmiştir. . Gerçek evapotranspirasyon değeri ile gerçek verim değeri ise gerçekleşen su tüketimi ve buna karşılık elde edilen verim değerleri olarak dikkate alınmıştır.
3.2.12. Tarımsal uygulamalar
Deneme arazisi, bir önceki sene ekilen buğday saplarının toprağa karıştırılması ve tarla hazırlığı için 2016 yılı sonbaharında derin sürülmüştür. 2017 ilkbaharında tohum yatağı hazırlığı yapılmıştır. Deneme alanının tamamına ekim öncesi 20 kg/da olacak şekilde DAP (diamonyum fosfat 18N, 46P) gübresi verilerek toprağa karıştırılmıştır. Tohumlar 11 Mayıs tarihinde parseller belirlendikten ve damla sulama sistemi kurulduktan sonra 45 cm sıra arası, 15 cm sıra üzeri olacak şekilde el ile ekilmiştir. Tohumlar ekildikten sonra bütün parsellere çıkış sağlamak için 30 mm sulama suyu verilmiştir. Parseller yabancı ot mücadelesi için 12 Haziran ve 5 Temmuz tarihlerinde iki kez el çapalanmıştır. İkinci çapalamadan önce dekara 5 kg Üre gübresi (%46N) üst gübresi olarak atılarak toprağa karıştırılması sağlanmıştır. Bitkiler
Antraknoz hastalığına karşı “Antracol WP 70” ile sırt pompası kullanılarak 10 Temmuz ve 25 Ağustos tarihlerinde iki kez ilaçlanmıştır.
3.2.13. İstatistik analizler
Deneme konuları ile deneme konularından elde verim ve verim parametreleri arasındaki ilişkiler varyans analiziyle, konuların gruplandırılması ise Duncan’ın çoklu karşılaştırma testiyle Efe ve ark. (2000) de belirtilen yöntemlere göre SPSS 16.0 bilgisayar paket programı kullanılarak yapılmıştır.
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA
4.1. Sulama Suyu Miktarı ve Su Tüketimi
Denemede konura göre uygulanan sulama suyu miktarları A sınıfını buharlaşma kabından 7 günlük periyotlar halinde eksilen suyun bitki pan katsayıları dikkate alınarak hesaplanmıştır. A sınıfı buharlaşma kabından buharlaşma ölçümlerine 3 Temmuz tarihinde başlanmış, 9 Eylül tarihinde son verilmiştir. Uygulanan sulama suyu miktarları ve sulama tarihleri Çizelge 4.1’de konulara göre fasulye bitki su tüketimleri Çizelge 4.2’de verilmiştir.
Çizelge 4.1’den görüleceği gibi homojen bir çimlenme ve çıkış sağlamak için bütün konulara 30 mm çıkış suyu verilmiştir. Deneme konularının sulanmasına 3 Temmuz tarihinde başlanmış, son sulama ise 4 Eylül’de yapılmıştır. Deneme boyunca toplam 10 kez sulama yapılmıştır. En fazla ve en düşük toplam sulama suyu Kcp’nin 1.25 ve Kcp’nin 0.50 olduğu konuya sırasıyla 720 mm ve 308 mm olarak uygulanmıştır. Ortalama 7 günlük aralıklarla yapılan sulamalarda konulara göre bir sulamada en fazla sulama suyu 15 Ağustos tarihinde Kcp’nin 1.25 olduğu konuya 90.0 mm, Kcp’nin 1.00 olduğu konuya 72.0 mm, Kcp’nin 0.75 olduğu konuya 54.0 mm ve Kcp’nin 0.50 olduğu konuya 36.0 mm olarak uygulanmıştır.
Çizelge 4.1. Sulama tarihleri ve uygulanan sulama suyu miktarları (mm)
Sulama Tarihleri I125 I100 I75 I50
03.07.2017 83.0 66.0 50.0 33.0 11.07.2017 84.0 67.0 50.0 34.0 18.07.2017 89.0 71.0 53.0 36.0 25.07.2017 84.0 67.0 50.0 34.0 01.08.2017 85.0 68.0 51.0 34.0 07.08.2017 31.0 25.0 19.0 13.0 15.08.2017 90.0 72.0 54.0 36.0 22.08.2017 56.0 45.0 34.0 23.0 28.08.2017 50.0 40.0 30.0 20.0 04.09.2017 38.0 30 23.0 15.0 Toplam 720 581 444 308
*: Çimlenme çıkış için uygulanan 30 mm sulama suyu tüm konulara eklenmiştir.
Deneme boyunca, deneme alanına 87 mm yağış düştüğü deneme alanında bulunan meteoroloji istasyonundan tespit edilmiştir. Bu yağışın büyük bir bölümü Haziran ayı içinde düşmüş ve tamamı etkili yağış olarak dikkate alınmıştır. Yapılan
ölçümlerde Kcp’nin 0.50 ve Kcp’nin 0.75 olduğu konularda derine sızma olmadığı Kcp’nin 1.25 ve Kcp’nin 1.00 olduğu konularda derine sızmanın sırasıyla Nazende çeşidinde 152 mm ve 88 mm, S3 çeşidinde ise 140 mm ve 74 mm olduğu hesaplanmıştır.
Çizelge 4.2’de konulara göre etkili yağış, toprak nem değişimi, derine sızma ve sezonluk bitki su tüketim miktarları verilmiştir.
Sulanan deneme konularının sezonluk bitki su tüketimleri Nazende çeşidinde 445 mm ile 635 mm, S3 çeşidinde ise 455 mm ile 655 mm arasında değişmiştir. En yüksek su tüketimi her iki çeşit içinde Kcp’nin 1.25 olduğu, en düşük su tüketimi ise Kcp’nin 0.50 olduğu konuda gerçekleşmiştir.
Yapılan bu çalışmada, konulara göre taze fasulyenin mevsimlik bitki su tüketimi 177 mm ile 655 mm olarak bulunmuş olup, konulara 30 mm ile 720 mm arasında sulama suyu uygulanmıştır. En fazla derine sızma ise bitki pan katsayısının 1.25 olduğu deneme konularında görülmüştür.
Çizelge 4.2 Taze fasulye su tüketimi Çeşitler Konular Toplam sulama suyu (mm)* Etkili yağış (mm) (mm) ΔS
Derine sızma (mm) Mevsimlik bitki su tüketimi (mm) Naz en d e I125 720 87 -20 152 635 I100 581 87 12 88 592 I75 444 87 42 0 573 I50 308 87 50 0 445 I0 30 87 60 0 177 S3 I125 720 87 -12 140 655 I100 581 87 18 74 612 I75 444 87 32 0 563 I50 308 87 60 0 455 I0 30 87 64 0 181
ΔS:Tohum ekimi ve hasattaki toprak nem değişimi (0-75 cm)
Türkiye’de yapılan ve damla sulama sistemi kullanılarak sulanan çalışmalarda, taze fasulyenin en yüksek mevsimlik bitki su tüketimini ve sulama suyu miktarını, Topak ve Albayati (2018), Konya’da 488.6 mm ile 412.5 mm, Hatay’da ısıtmasız sera koşulları altında yaptıkları çalışmada Bozkurt ve Mansuroglu (2018) 566 mm ile 524 mm, Köksal ve ark. (2015) Ankara’da yaptıkları denemede 840 mm ile 814 mm, Çamoğlu ve Genç (2013) Çanakkale’de yapmış oldukları çalışmada 804 mm ile 681 mm, Büyükcangaz ve ark. (2008) Bursa’da sera koşullarında 582 mm ile 579 mm, Sezen ve ark. (2008), Tarsus’ta yapmış oldukları çalışmada 428 mm ile 400 mm, Onder
ve ark. (2006) Hatay’da yapmış oldukları çalışmada 552 mm ile 488 mm, Gençoğlan ve ark. (2006) Kahramanmaraş’ta yapmış oldukları çalışmada 470 mm ile 437 mm, Uçar ve ark. (2005) Isparta’da yapmış oldukları çalışmada 1133.8 mm ile 1011.3 mm, Kazlı (2005) Kahramanmaraş’ta yapmış olduğu çalışmada 413mm ile 441 mm, Sezen ve ark. (2005) Tarsus’ta yaptıkları denemede, 341 mm ile 338 mm, Evren ve Sevim (1997) Erzurum’da yapmış oldukları çalışmada 604 mm ile 528 mm olarak bulmuşlardır.
4.2. Taze Fasulye Verimi
Deneme süresince hasat olgunluğuna ulaşan baklalar, 21 Temmuz, 3 Ağustos, 14 Ağustos, 22 Ağustos, 28 Ağustos, 5 Eylül ve 11 Eylül tarihlerinde olmak üzere toplam 7 kez elle toplanarak hasat edilmiştir. Deneme sonucunda elde edilen verimler Çizelge 4.3’te verilmiştir. Nazende çeşidinde en yüksek verim 3525.0 kg/da ile en fazla sulama suyu uygulanan ve bitki su tüketiminin en yüksek olduğu NI125 konusundan elde
edilirken, S3 çeşidinde en yüksek verim en fazla sulama suyu uygulanan ve bitki su tüketiminin en yüksek olduğu SI125 konusundan değil, bitki pan katsayısının 1.00
olduğu SI100 konudan 3.762.0 kg/da olarak elde edilmiştir.
Çizelge 4. 3 Araştırma konularına ilişkin taze fasulye verimleri Bakla Verimleri (kg/da)
Çeşit Konular I.Blok II.Blok III.Blok Ortalama
Naz en d e NI125 3127 3075 4373 3525.0 NI100 4634 3657 2136 3475.7 NI75 2868 4330 3242 3480.0 NI50 2511 1711 2152 2124.7 NI 370 293 319 327.3 S3 SI125 3686 2964 4092 3580.7 SI100 3795 4078 3413 3762.0 SI75 3877 2742 2841 3153.3 SI50 2518 1882 2944 2448.0 SI 373 270 332 325.0
En düşük ortalama fasulye verimi Nazende ve S3 çeşidinde sırasıyla 327.3 kg/da ve 325.0 kg/da olarak susuz konudan konudan elde edilmiştir.
Türkiye’de yapılan ve damla sulama sistemi ile sulanan taze fasulye de en yüksek bakla verimini, Topak ve Albayati (2018), Konya’da yapmış oldukları çalışmada 2477.7 kg/da, Bozkurt ve Mansuroglu (2018) Hatay’da yapmış oldukları çalışmada 8630 kg/da, Köksal ve ark. (2015) Ankara’da yaptıkları denemede 3036 kg/da, Büyükcangaz ve ark. (2008) Bursa’da sera koşullarında 1888 kg/da, Sezen ve ark. (2008), Tarsus’ta yapmış oldukları çalışmada 2432 kg/da, Onder ve ark. (2006)
Hatay’da yapmış oldukları çalışmada 3655 kg/da, Gençoğlan ve ark. (2006) Kahramanmaraş’ta yapmış oldukları çalışmada 1084 kg/da, Kazlı (2005) Kahramanmaraş’ta yapmış olduğu çalışmada 1879 kg/da, Sezen ve ark. (2005) Tarsus’ta yaptıkları denemede, 2055.8 kg/da, Yıldırım (1994) Ankara’da 2520 kg/da olarak elde etmişlerdir.
Deneme konulardan elde edilen taze fasulye verimleri arasındaki farkları belirlemek için varyans analizi yapılmıştır. Varyans analiz sonuçları Çizelge 4.4’de verilmiştir. Çizelge 4.4 incelendiğinde çeşitler arasında taze fasulye verimleri yönünden bir fark olmadığı ancak farklı sulama suyu seviyeleri arasında taze fasulye verimleri yönünden farkın önemli olduğu, çeşit ve sulama seviyesi arasındaki interaksiyonun ise önemsiz olduğu anlaşılmaktadır.
Çizelge 4.4. Taze fasulye verimlerine ilişkin varyans analizi Varyasyon Kaynağı Serbestlik
Derecesi Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F p Bloklar 2 399241.267 199620.633 .475 .630 Çeşit 1 33936.033 33936.033 .081ns .780 SulamaSeviyesi 4 46357171.000 11589292.750 27.555** .000 Çeşit x SulamaSeviyesi 4 410583.800 102645.950 .244ns .910 Hata 18 7570640.067 420591.115 Genel 29 54771572.167
**p<0.01 seviyesinde önemli *p<0.05 seviyesinde önemli ns:önemsiz
Çizelge 4.5’de konulardan elde edilen taze fasulye verimlerine ilişkin ortalama değerler ve önemlilik grupları verilmiştir. Çizelge incelendiğinde sulama seviyeleri verim yönünden 3 farklı grup oluşturmuş, bitki pan katsayılarının 1.25. 1.00 ve 0.75 olduğu konuların ilk grupta yer aldığı, bitki pan katsayısının 0.50 olduğu konunun ikinci grupta yer aldığı, susuz konunun ise üçüncü grupta yer aldığı görülmektedir.
Çizelge 4.5 Konulara ilişkin taze fasulye verimleri (kg/da) ve önemlilik grupları
Bitki Pan Katsayısı Çeşitler Ortalama
Nazende S3 1.25 3525.0 3580.7 3552.8a 1.00 3475.7 3762.0 3618.8a 0.75 3480.0 3153.3 3316.7a 0.50 2124.7 2448.0 2286.3b Susuz 327.3 325.0 326.2c
Ortalama 2586.54a 2653.8a
Aynı grupta yer alan konulara uygulanan sulama suyu miktarları incelendiğinde en az su uygulanan kcp0.75 konusu ile en fazla su uygulanan kcp1.25 konusu arasında %38
oranında bir farkın olduğu, ortalama verimler dikkate alındığında aynı konular arasındaki verim farkının ise %6,6 olduğu anlaşılmaktadır. Taze fasulye veriminde
istatistiki açıdan önemli bir azalma olmadan sulama suyundan %38 oranında tasarruf edilebileceği söylenebilir.
Çizelge 4.5 incelendiğinde Nazende çeşidinde sulama suyu miktarı artışı ile verim de artmış ancak 444 mm’den daha fazla miktarda uygulanan sulama suyu verimde önemli bir değişikliğe sebep olmamıştır. S3 çeşidinde ise sulama suyu miktarı artışı ile verim artışının uygulanan sulama suyunun 581 mm, bitki pan katsayısının 1.00 olduğu konuya kadar devam ettiği ancak 581 mm ‘den daha fazla su uygulandığında verimin düştüğü gözlenmiştir.
Bu durumda S3 çeşidinde sulama suyu miktarı ile verim artışının bir noktadan sonra durduğu, S3 çeşidinin topraktaki belli bir seviyeden sonraki nem seviyesinden olumsuz etkilendiği söylenilebilir. Bu sonuç sulama seviyesi artışının bir noktadan sonra verime olumsuz etkisinin olduğu Köksal ve ark. (2015), Bozkurt ve Mansuroglu (2018) tarafından yapılan çalışmalarla da benzerlik göstermektedir.
Şekil 4.1 de çeşit verimleri, sulama suyu ve bitki su tüketimleri arasındaki ilişkiler gösterilmiştir.
Şekil 4.1. Çeşit verimleri, sulama suyu ve bitki su tüketimi arasındaki ilişkiler.
4.3 Su Kullanım ve Sulama Suyu Kullanım Randımanı
Su kullanım randımanı (WUE) bitkinin ürettiği biokütle veya tane veriminin bu üretimi yapmak için kullandığı suya oranı olarak tanımlanmaktadır.(Sinclair ve ark.,
1984). WUE bitkinin kullandığı birim suya karşılık ne kadar verim elde edildiğinin bir göstergesidir.
Konulara ilişkin su ve sulama suyu kullanım randımanları Çizelge 4.6’da verilmiştir. Yapılan bu çalışmada Nazende çeşidi için WUE değerleri 1.85 ile 6.07 kg/m3 arasında, S3 çeşidi için ise 1.80 ile 6.15 kg/m3 arasında değişmiş olup, en düşük WUE değerleri susuz konulardan elde edilmiştir. Nazende çeşidinde en yüksek WUE değeri 6.07 kg/m3
ile bitki pan katsayısının 0.75 olarak uygulandığı NI0.75 konusunda,
S3 çeşidinde ise bitki pan katsayısının 1.00 olarak uygulandığı SI1.00 konusundan 6.15
kg/m3 olarak elde edilmiştir.
Çizelge 4.6. Konulara ilişkin su ve sulama suyu kullanım randımanları (kg/m3) Bitki Pan Katsayısı Su Kullanım Randımanı Sulama Suyu Kullanım Randımanı
Nazende S3 Nazende S3 1.25 5.55 5.47 4.90 4.97 1.00 5.87 6.15 5.98 6.48 0.75 6.07 5.60 7.84 7.10 0.50 4.77 5.38 6.90 7.95 Susuz 1.85 1.80 10.91 10.83
Daha önce yapılan çalışmalarda en yüksek verimin alındığı konularda WUE değerleri, 2.3 kg/m3
(Gençoğlan ve ark., 2006), 5.07 kg/m3 (Albayati, 2018), 4.08 kg/m3 (Kazlı, 2005), 1.67 kg/m3 (Onder ve ark., 2006) 6.08 kg/m3 (Sezen ve ark., 2005), 5.05 kg/m3 (Sezen ve ark., 2008) olarak belirtilmiştir. Yapılan bu çalışmada elde edilen WUE değerleri daha önce yapılmış olan çalışmalarla benzerlik göstermiştir.
Viets (1962), verilen su miktarının sabit olduğu birçok durumda verimi arttıracak her türlü etkenin su kullanım randımanını arttıracağını belirtmiştir. Bu durumda çeşitler arasındaki verim farklarının da su kullanım etkinliğini arttıracağı düşünülebilir.
Sulama suyu kullanım randımanı (IWUE), elde edilen verimin uygulanan sulama suyuna oranıdır ve sulama suyu kullanım etkinliği konusunda önemli bir kriterdir. Konulara ait sulama suyu randımanları Çizelge 4.6.’da verilmiştir. Çizelge incelendiğinde konuların sulama suyu randımanlarının 4.90 ile 10.91 kg/m3
arasında değiştiği görülmektedir. Her iki çeşit içinde en yüksek IWUE değerleri susuz konulardan elde edilmiştir. Sulanan konular dikkate alındığında, en yüksek IWUE değerleri, Nazende çeşidi için 7.84 kg/m3
ile bitki pan katsayısının 0.75 olduğu konudan, S3 çeşidi için ise 7.95 kg/m3
ile bitki pan katsayısının 0.50 olduğu konudan elde edilmiştir.
Nazende çeşidinde en yüksek verimin alındığı NI125 konusundaki IWUE değeri
(4.90 kg/m3) aynı miktar suyun uygulandığı SI125 konusunun IWUE değerinden (4.97
kg/m3) daha düşük bulunmuştur. S3 çeşidinden en yüksek verimin alındığı SI100
konusundaki IWUE değeri (6.48 kg/m3) ise aynı miktar sulama suyunun uygulandığı NI100 (5.98 kg/m3) konusundan yüksek bulunmuştur. Bu durumda S3 çeşidinin sulama
suyundan daha etkin olarak yararlandığı sonucuna ulaşılabilir.
4.4. Verim Tepki Etmeni
Bitki verim tepki etmeninin (ky) belirlenebilmesi için oransal nem tüketimleri ve eksilişleri ile oransal verim azalışları arasındaki ilişkiler belirlenmiştir. Verim tepki etmeni bitkinin yetişme döneminde oluşan su eksikliğinin bitki verimine ne derece etkili olduğunun bir göstergesidir. 1 den büyük ky değerleri bitkinin su kısıtına olan hassasiyetini göstermektedir. 1 den küçük ky değerleri ise bitkinin su kısıtına hassas olmadığının göstergesidir (Steduto ve ark., 2012).
Nazende çeşidinde ait mevsimlik su tüketimi eksilişine karşılık oransal verim azalması değerleri Çizelge 4.7’de gösterilmiştir.
Çizelge 4.7 Nazende çeşidine ait oransal su tüketimi açığına karşılık oransal kök verimi azalması değerleri.
Konular ETm(mm) ET (mm) 1-ETa/ETm Ym(kg/da) Ya(kg/da) 1-Ya/Ym
I125 635 0.00 3525.0 0.00
I100 592 0.07 3475.7 0.01
I75 573 0.10 3480.0 0.01
I50 445 0.30 2124.7 0.40
I0 177 0.72 327.3 0.91
Çizelge 4.7’deki verilerin kullanılmasıyla elde edilen ky grafik gösterimleri ve grafiklere ait regresyon denklemleri Şekil 4.3’de gösterilmiştir.
Şekil 4.3 incelendiğinde Nazende çeşidinde bitki su tüketimi ve verim arasında doğrusal ilişki bulunmuş, bitki su tüketim değerinin arttıkça verimde de bir artış gözlenmiştir.
S3 çeşidinde ait mevsimlik su tüketimi eksilişine karşılık oransal verim azalması değerleri Çizelge 4.8’de gösterilmiştir. Çizelgeden görüleceği üzere S3 çeşidinde en yüksek mevsimlik bitki su tüketiminin olduğu konuda en yüksek verim alınmamıştır.
Bu çeşide ait verim tepki hesaplanırken Köksal ve ark. (2001) tarafından belirtilen yöntem izlenmiştir. ky değerinin hesaplanmasında mevcut bitki su tüketim değerleri ve verim değerleri arasındaki ilişkiler, regresyon analizi yapılarak araştırılmış ve bitki su tüketimi ile verim arasında doğrusal bir ilişkinin bulunduğu belirlenmiştir. Bu doğrusal ilişkideki denklem kullanılarak en yüksek bitki su tüketiminin gerçekleştiği konuda yeni bir verim değeri hesaplanmıştır.
Çizelge 4.8 S3 çeşidine ait oransal su tüketimi açığına karşılık oransal kök verimi azalması değerleri. Konular ETm(mm) ET (mm) 1-ETa/ETm Ym(kg/da Ya(kg/da) 1-Ya/Ym
I125 655 0.00 3834.4* 3580.7 0.00
I100 612 0.07 3762.0 0.02
I75 563 0.14 3153.3 0.18
I50 455 0.31 2448.0 0.36
I0 181 0.72 325.0 0.92
* Ym: 7.2967ET-944.93 denklemiyle hesaplanan düzeltilmiş en yüksek verim (Ym) değeri. (Köksal ve ark., 2001)
Çizelge 4.8’deki verilerin kullanılmasıyla elde edilen ky grafik gösterimleri ve grafiklere ait regresyon denklemleri Şekil 4.4’de gösterilmiştir.
Şekil 4.4 incelendiğinde S3 çeşidinde bitki su tüketimi ve verim arasında doğrusal ilişki bulunmuş, bitki su tüketim değerinin arttıkça verimde de bir artış gözlenmiştir.
Yapılan bu çalışmada, her iki yeşil fasulye çeşidi için bitki su tüketimi ve verim arasında doğrusal bir ilişki bulunmuştur. Gençoğlan ve ark. (2006), Köksal ve ark. (2008), Sezen ve ark. (2005); (Sezen ve ark. (2008); Saleh ve ark. (2018)) tarafından yapılan çalışmalarda da bitki su tüketimi ve verim arasında doğrusal ilişki bulmuşlardır.
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre verim tepki etmeni Nazende çeşidinde 1.2428, S3 çeşidinde ise 1.2464 olarak hesaplanmıştır. Bu durumda her iki çeşidinde su kısıtına karşı hasas olduğu ve su kısıtına karşı aynı tepkiyi verdikleri söylenebilir. Yeşil fasulye için verim tepki etmenini, Büyükcangaz ve ark. (2008) 1.066, Gençoğlan ve ark. (2006)1,55 – 3,54, El-Aal ve ark. (2011) 1.91, Sezen ve ark. (2005) 1,23 olarak hesaplamışlardır. Bu araştırmadan elde verim tepki etmeni Sezen ve ark. (2005) tarafından hesaplanan verim tepki etmeni ile benzerlik göstermiştir.
4.5. Pan Katsayısı
Çizelge 4.9’ta araştırmadaki sulama aralıkları dikkate alınarak hesaplanan referans bitki su tüketimleri, A sınıfı buharlaşma kabından oluşan buharlaşma miktarları ve pan katsayıları (kp) verilmiştir.
Çizelge 4.9. Referans bitki su tüketimleri (ETo) ve pan katsayıları (kp)
Tarih ETo Epan
kp mm/SA mm/gün mm/SA mm/gün 27.06.2017 - - - - - 03.07.2017 49.3 7.0 66.0 9.4 0.75 11.07.2017 52.4 6.6 67.0 8.4 0.78 18.07.2017 54.6 7.8 71.0 10.1 0.77 25.07.2017 53.8 7.7 67.0 9.6 0.80 01.08.2017 57.8 8.3 68.0 9.7 0.85
07.08.2017 27.2 4.5 25.0 4.2 1.09 15.08.2017 67.5 8.4 72.0 9.0 0.94 22.08.2017 39.2 5.6 45.0 6.4 0.87 28.08.2017 33.1 5.5 40.0 6.7 0.83 04.09.2017 27.4 3.9 30.0 4.3 0.91 Toplam-Ort 462.3 6.5 581.0 7.8 0.86 SA=Sulama Aralığı
Çizelge 4.9 incelendiğinde sulama konuları başlama tarihi olan 27 Haziran ve sulama konularının bitişi tarihi olan 4 Eylül tarihleri arasında hesaplanan sezonluk referans bitki su tüketiminin 462.3 mm A sınıfı buharlaşma kabından olan buharlaşmanın ise 581.0 mm, günlük en yüksek ve en düşük referans bitki su tüketiminin sırasıyla 8.4 mm ve 3.9 mm olduğu görülmektedir.
Yine aynı şekilde, A sınıfı buharlaşma kabından oluşan en yüksek ve en düşük buharlaşma miktarları sırasıyla 10.1 mm ve 4.2 mm .olarak bulunmuştur.
Araştırma sonuçlarına göre hesaplanan pan katsayıları 0.75 ile 1.09 arasında değişmiştir. Tüm sulama sezonu için pan katsayısı 0.8 olarak hesaplanmıştır.
4.6. Bakla Boyu
Çeşit özelliklerinin ve sulama suyu uygulamalarının bakla boyuna etkisinin araştırılması için bakla boyu ölçümleri yapılmıştır. Bakla boyuna ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 4.10’da, ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge 4.11’de verilmiştir.
Varyans analiz sonuçlarına göre bakla boyu yönünden hem çeşitler arasında hem de sulama suyu seviyeleri arasında istatistiki olarak önemli farklar bulunmuştur.
Çizelge 4.10 Bakla boyuna ilişkin varyans analizi Varyasyon Kaynağı Serbestlik
Derecesi Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F P Bloklar 2 4.989 2.494 2.138 .147 Çeşit 1 36.520 36.520 31.307** .000 Sulama Seviyesi 4 22.354 5.589 4.791** .008 Çeşit x SulamaSeviyesi 4 4.834 1.209 1.036ns .416 Error 18 20.997 1.167 Genel 29 89.695
**p<0.01 seviyesinde önemli *p<0.05 seviyesinde önemli ns:önemsiz
Çizelge 4.11 incelendiğinde S3 çeşidi bakla boylarının Nazende çeşidine göre daha uzun boylu olduğu anlaşılmaktadır. Bakla boyları Nazende çeşidinde 11.0 cm ile
12.6 cm arasında, S3 çeşidinde ise 12.5 cm ile 15.1 cm arasında değişmiştir. Her iki çeşitte de en uzun bakla boyları bitki pan katsayısının 1.25 olduğu sulama konusundan elde edilmiştir.
Çizelge 4.11 Konulara ilişkin bakla boyu (cm) ve önemlilik grupları
Bitki Pan Katsayısı Çeşitler Ortalama
Nazende S3 1.25 12.6 15.1 13.9a 1.00 11.9 14.7 13.3a 0.75 11.0 12.3 11.6 c 0.50 11.4 14.6 13.0ab Susuz 11.3 12.5 11.9 bc Ortalama 11.6b 13.8a
Duncan’ın çoklu gruplandırma testi sonucuna göre sulama seviyelerine göre bakla boyları 3 farklı grup oluşturmuştur. Bitki katsayısının 1.25 olduğu deneme konusu ile bitki pan katsayısının 1.00 olduğu ve bitki pan katsayısının 0.50 olan konular arasında fark bulunmamıştır.
4.7. Bakla Eni
Çeşit özelliklerinin ve sulama suyu uygulamalarının bakla enine etkisinin araştırılması için bakla eni ölçümleri yapılmıştır. Bakla boyuna ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 4.12’de, ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge 4.13’de verilmiştir.
Çizelge 4.12 Bakla enine ilişkin varyans analizi
Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Ortalaması Kareler F P
Bloklar 2 1.541 .771 1.439 .263 Çeşit 1 27.898 27.898 52.095** .000 Sulama Seviyesi 4 10.612 2.653 4.954** .007 Çeşit x SulamaSeviyesi 4 5.481 1.370 2.559ns .074 Hata 18 9.639 .536 Genel 29 55.173
**p<0.01 seviyesinde önemli *p<0.05 seviyesinde önemli ns:önemsiz
Varyans analiz sonuçlarına göre bakla eni arasındaki farklar hem çeşitler yönünden hemde sulama suyu seviyeleri yönünden istatistiki olarak önemli bulunmuştur.
