COĞRAFYA ÖĞRETMENLERĠNĠN BĠLGĠYE ERĠġĠM YOLLARI
ZEYNEP BUNCUKÇU
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
ORTAÖĞRETĠM SOSYAL ALANLAR EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ...(….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN Adı : Soyadı : Bölümü : Ġmza : Teslim tarihi : TEZĠN Türkçe Adı : Ġngilizce Adı : i
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Zeynep BUNCUKÇU Ġmza:
ii
Jüri onay sayfası
Zeynep BUNCUKÇU tarafından hazırlanan “COĞRAFYA
ÖĞRETMENLERĠNĠN BĠLGĠYE ERĠġĠM YOLLARI” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
DanıĢman: Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI
(Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi , Gazi Üniversitesi) ……… BaĢkan: ……… Üye: ……… Üye: ………
Tez Savunma Tarihi: …../…../……….
Bu tezin Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
Prof. Dr. Servet KARABAĞ ………
TEġEKKÜR
Bu çalıĢma pek çok kiĢinin desteği ve görüĢü ile hazırlanmıĢtır.
ÇalıĢma süresince bilgi ve görüĢleriyle beni yönlendiren, emek verip zaman ayıran danıĢman hocam sayın Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI 'ya teĢekkürü bir borç bilirim. Coğrafya eğitimim boyunca üzerimde hakkı ve emeği bulunan tüm bölüm hocalarıma sonsuz teĢekkürler.
Tezin farklı aĢamalarında yapıcı eleĢtirileri, bilgi ve yardımlarıyla katkıda bulunan hocalarım Doç. Dr. Bülent AKSOY' a, Doç. Dr. Ufuk KARAKUġ 'a, Yrd. Doç. Dr. Leyla ERCAN' a, Prof. Dr. Oya GÜRDAL TAMDOĞAN‟ a, Yrd. Doç. Dr. Deniz TONGA' ya teĢekkürü bir borç bilirim.
ÇalıĢmanın konu itibariyle ortaya çıkıĢından son aĢamasına kadar bilgi ve değerlendirmeleri ile katkıda bulunan değerli kütüphaneci Neslihan MERT' e; araĢtırmaya katılımda bulunan tüm coğrafya öğretmenlerine ve okul idarecilerine; desteklerini hep yanımda hissettiğim Zeynep GÜLTEKĠN ve Özlem DĠNÇ' e; çalıĢmanın Ankara ayağında bilfiil emeğini ve desteğini esirgemeyen Gülfidan ORAL ve Hanım YALMAN' a; süreçte moral motivasyonumu sağlayan Fatma SOYDAN ve Güleser MAYA' ya teĢekkürler.
Tüm akademik çalıĢmalarımda beni yüreklendiren ve destekleyen dayım Dr. Ali SIRTLI' ya ve değerli büyüğüm MelikĢah SAYGINAR‟a sonsuz teĢekkürler.
COĞRAFYA ÖĞRETMENLERĠNĠN BĠLGĠYE ERĠġĠM YOLLARI
(Yüksek Lisans Tezi)
Zeynep BUNCUKÇU
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
ġUBAT 2015
ÖZ
Bu araĢtırmanın amacı, dünyaya ve ülkemize ait coğrafya bilgisine ulaĢma konusunda çok önemli bir rolü olan coğrafya öğretmenlerinin daha nitelikli olmalarını sağlamaktır. Bu nedenle; Öğretmen bilgisini artırma, doğru ve güvenilir bilgiye eriĢme, yapılandırmacı yaklaĢımı uygulayabilen araĢtırma ve merak ruhu olan öğretmenler yetiĢtirmeye katkı sağlamaktır. Bu araĢtırmanın nicel bölümünde çalıĢma grubunu maksimum çeĢitlilik örnekleme yolu kullanılarak seçilen liselerde görev yapan coğrafya öğretmenleri oluĢturmaktadır. Maksimum çeĢitliliğe dayalı örneklemin belirlenmesinde, TÜĠK (Türkiye Ġstatistik Kurumu) verilerinden elde edilen istatistiki bölge birimleri sınıflaması, (1., 2., 3., düzey) temel alınmıĢtır. Buna göre NUTS 1 düzeyindeki 12 bölgeden 1 il seçilmiĢ, seçilen 12 ilde (Ġstanbul, Erzincan, Malatya, Kilis, Balıkesir, Manisa, EskiĢehir, Karaman, Burdur, Sivas, Çorum ve Rize.) toplam 1076 coğrafya öğretmenine anket uygulanmıĢtır. Uygulanan anketlerden elde edilen veriler SPSS analiz programında değerlendirilmiĢ ve aĢağıdaki sonuçlar elde edilmiĢtir. Coğrafya öğretmenleri tarafından bilimsel bilgi edinmek için en sık tercih edilen yollar internet ve kiĢisel kütüphane kullanımıdır. Ġnternetten ulaĢılan bilginin
ve kiĢisel kütüphanelerin yeterli bulunması nedeniyle diğer kütüphanelere gereksinim duyulmamaktadır. Coğrafya öğretmenleri yabancı dil bilmedikleri için uluslararası literatürden faydalanmamaktadır. Güncel yayınlar ulaĢılamadığı için takip edilmemektedir. Takip edenlerin tercihi ise; dergi, görsel-iĢitsel materyaller ve atlaslar yönündedir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından, coğrafya öğretmenlerine yönelik „‟ bilimsel bilgiye eriĢim yolları‟‟ konulu eğitim programı düzenlenebilir. Uluslararası literatürden faydalanabilmeleri için yabancı dil bilgisini artırıcı eğitim programları düzenlenebilir. Üniversitelerin „‟ Bilgi ve Belge Yönetimi‟‟ bölümlerinin desteğiyle „‟ kaynak eriĢimi ve tanıtımı‟‟nı içeren programlar düzenlenebilir. Yukarıdaki programlar „‟ Hizmetiçi Eğitimi‟‟ yoluyla uygulanabilir.
Bilim Kodu: Coğrafya Öğretmenliği Bilim Dalı
Anahtar Kelimeler: Bilgiye EriĢim, Coğrafya Öğretimi, Coğrafya Öğretmeni Sayfa Adedi: 57
DanıĢman: Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI
WAYS OF ACCESS INFORMATION OF GEOGRAPHY TEACHERS
(M.S Thesis)
Zeynep BUNCUKÇU
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
February 2015
ABSTRACT
The aim of this study is to provide more qualified growth geograpy teachers who have an important role as a guide to reach knowledge of the world and our country‟s geograpy. Therefore, increasing teacher knowledge, accessing accurate(right) and reliable information, researching can be applied contructivist approach and educating guidelines having spirit of curiosity is to contribute. The working group of the quantitative section of this research constitutes geograpy teachers, working in high schools which are selected using maximum variation sampling method. In determining the sample based on maximum diversity classification(1., 2., 3., level), of statistical region units obtained from TÜĠK( Turkish Statistical Instute) data is based. Accordingly, it was selected 1 city per 12 regions which was level of NUTS 1 and in selected 12 citys ( Ġstanbul, Balıkesir, Manisa, EskiĢehir, Karaman, Burdur, Sivas, Çorum, Rize, Erzincan, Malatya ve Kilis.) 1076 geography teacher were applied questionnaire.
The data obtained from the quastionnaires were evaluated using SPSS analysis program and the following results were obtained. The most common preferred ways to obtain scientific information by geography teachers are to use the internet and personal library. Otherwise, the libraries are not preferred. The reason for this, they think that information reached from the internet is enough and other than personal library is not needed. The choices of the followings are magazines, audio- visual materials and atlases. By the Ministry of Education, for geography teachers „‟ the way of accessing scientific knowledge‟‟ training programs can be organized. In order to benefit from the international literatüre, training programs that increase their knowledge of the foreign language can be organized. In universities, with the support of information and documant management section „‟ research access and promotion programs can be organized. The above programs can be applied trough in „‟ service training‟‟.
Science Code : Department of Geography Education
Key Words : Information Retrieval, Geograpy Teaching, Geography Teacher. Page Number : 57
Supervisor : Professor Doctor Ülkü ESER ÜNALDI
ĠÇĠNDEKĠLER
TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU……….... i
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI……… ii
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI ………. iii
TEġEKKÜR………... iv
ÖZ………..………… v
ABSTRACT……….. viii
ĠÇĠNDEKĠLER……… ix
TABLOLAR LĠSTESĠ……… vii
GRAFĠKLER LĠSTESĠ……… xv
KISALTMALAR LĠSTESĠ………. xvi
BÖLÜM I 1. GĠRĠġ……… 1
1.1. Problem Durumu……….. 1
1.2. AraĢtırmanın Amacı………. 2
1.3. AraĢtırmanın Önemi……… 3 1.4. Varsayımlar……….………….... 3 1.5. Sınırlılıklar……….... 3 1.6. AraĢtırmanın Soruları………. 4 1.7. Ġlgili araĢtırmalar………. 4 1.7.1. Bilgi ………. 4 1.7.2. Bilgi EriĢimi ………... 6 1.7.3. Bilgi Kaynakları ……… 10
1.7.4. Öğretmen ve Bilgiye EriĢim……….. 13
1.7.5.Öğretmenlerin Bilgi Kaynaklarını Kullanımları... 14
1.7.4.1.Öğretmenlerin Kütüphane Kullanımları……… 14
1.7.4.2. Öğretmenlerin İnternet Kullanımları……… 15
1.7.4.3. Öğretmenlerin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanımları.16 BÖLÜM II 2. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ……… 17 2.1. AraĢtırmanın Modeli…….……… 17 2.2. Evren ve Örneklem. ……….. 17 2.3. Verilerin Toplanması….……… 23 2.4. Verilerin Analizi………... 24 x
BÖLÜM III 3. SONUÇ ve TARTIġMA……….. 41 3.1. Sonuç……….. 41 3.2. TartıĢma………..………... 44 KAYNAKLAR………... 46 EKLER……… 51 EK 1. Anket Formu……… 51 EK 2. Ġzin Yazıları……….. .54 xi
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1.Bilgi Kaynakları Biçimleri………10
Tablo 2. Doğrudan Bilgi veren Bilgi Kaynakları………11
Tablo 3. TÜĠK‟e Göre Ġstatistiki Bölgeler ( Ġstanbul ve Batı Marmara) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem Ġller………18
Tablo 4. TÜĠK‟ e Göre Ġstatistiki Bölgeler ( Ege, Doğu Marmara ve Batı Anadolu) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem Ġller………...19
Tablo 5. TÜĠK‟ e Göre Ġstatistiki Bölgeler ( Akdeniz ve Orta Anadolu ) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem Ġller………20
Tablo 6. TÜĠK‟ e Göre Ġstatistiki Bölgeler ( Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu ) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem Ġller………21
Tablo 7. TÜĠK‟ e Göre Ġstatistiki Bölgeler ( Ortadoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem Ġller……….22
Tablo 8. Katılımcıların Ġllere Göre Dağılımı………..23
Tablo 9. Ġllere Göre Evren ve ÇalıĢma Grubu………24
Tablo 10. Coğrafya Öğretmenlerinin Cinsiyetlere Göre Dağılımı……….26
Tablo 11. Coğrafya Öğretmenlerinin Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı………...26
Tablo 12. Coğrafya Öğretmenlerinin ÇalıĢtıkları Okul Türlerine Göre Dağılımı….……….27
Tablo 13. Coğrafya Öğretmenlerinin Mezun Oldukları Bölümlere Göre Dağılımı…….…..27 xii
Tablo 14. Coğrafya Öğretmenlerinin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı…………...…28
Tablo 15. Coğrafya Öğretmenlerinin Cinsiyetleriyle Bilimsel Bilgiye UlaĢmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına ĠliĢkin GörüĢlerinin Bağımsız Örnek t Testi Sonuçları……….………28
Tablo 16. Coğrafya Öğretmenlerinin Cinsiyetleriyle Bilimsel Bilgiye UlaĢmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına ĠliĢkin GörüĢlerinin Bağımsız Örnek t Testi Sonuçları……….28
Tablo 17. Coğrafya Öğretmenlerinin Eğitim Durumuyla Bilimsel Bilgiye UlaĢmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına ĠliĢkin GörüĢlerinin ANOVA Testi Sonuçları……….……….29
Tablo 18. : Coğrafya Öğretmenlerinin Mezun Olunan Okul Türleriyle Bilimsel Bilgiye UlaĢmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına ĠliĢkin GörüĢlerinin Bağımsız Örnek t Testi Sonuçları………29
Tablo 19. Coğrafya Öğretmenlerinin Hizmet Sürelerinin Bilimsel Bilgiye UlaĢmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına ĠliĢkin GörüĢlerinin ANOVA Testi Sonuçları………30
Tablo 20. . Bilimsel Bilgi Gereksinimine Yönelik Soru veya Sorunu Doğru Tanımlanması ………,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,.,,,,,……..34
Tablo 21. En Çok Kullanılan Veri Tabanları……….…….35
Tablo 22. Yabancı Kaynaklara BaĢvurmama Nedeni………...35
Tablo 23. Coğrafi Bilgi Sistemleri(CBS) Kullanımı………36
Tablo 24. Coğrafya Öğretmenlerinin Alanla Ġlgili Güncel Kaynakları Takibi...36
Tablo 25. Müfredatın Kütüphane Kullanma AlıĢkanlıkları Açısından Uygunluğu/Yeterliliği………..37
Tablo 26. Aldığınız Meslekiçi Eğitimin Kütüphane Kullanım AlıĢkanlıkları Açısından Uygunluğu / Yeterliliği……….….37
Tablo 27. Coğrafya Öğretmenlerinin Elektronik Kaynak Kullanımı Ġle Cinsiyet/Eğitim Durumu/Görev Yaptığı Okul Türü Ve Mesleki Kıdemleri Arasındaki Kolerasyon Tablosu.. 38 Tablo 28. Coğrafya Öğretmenlerinin Alanı Ġle Ġlgili Güncel Kaynakları Kullanımı Ġle Cinsiyet/Eğitim Durumu/Görev Yaptığı Okul Türü Ve Mesleki Kıdemleri Arasındaki Kolerasyon Tablosu ………...39 Tablo 29. Coğrafya Öğretmenlerinin Kütüphane Kullanımları Ġle Görev Yaptıkları Bölge Arasındaki
Kolerasyon Tablosu ………..…….40
GRAFĠKLER LĠSTESĠ
Grafik 1. Coğrafya Öğretmenlerinin Bilimsel Bilgiye UlaĢmak Ġçin Tercih Ettiği Yollar…...30
Grafik 2. Coğrafya Öğretmenlerinin Ġnternet Kullanım Amaçları………31
Grafik 3. Coğrafya Öğretmenlerinin Kullandığı Yabancı Kaynak Türleri………...32
Grafik 4. Coğrafya Öğretmenlerinin Takip Ettiği Güncel Kaynaklar………...33
Grafik 5. Coğrafya Öğretmenlerinin Kütüphane Kullanmama Nedenleri………34
Grafik 6. Coğrafya Öğretmenlerinin Güncel Kaynakları Takip Etmeme Nedenleri…………36
KISALTMALAR LĠSTESĠ
TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu
CBS Coğrafi Bilgi Sistemleri TTK Talim Terbiye Kurulu
OECD Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü PISA Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı MEB Milli Eğitim Bakanlığı
SS Standart Sapma SH Standart Hata SD Serbestlik Derecesi KT Kareler Toplamı KO Kareler Ortalaması Xa a. DeğiĢken, a: 1,2,43,4,5
P Değeri Anlamlılık Değeri
N Örnek Çapı
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
1.1. Problem Durumu
Eğitim ve öğretim dinamik bir yapıya sahiptir. O nedenle öğretmen yeterlilikleri sürekli olarak geliştirilmelidir. Bu konuda çalışmalar sürdürülmelidir.
Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü (2006)‟ne göre öğretmen, meslekî gereksinimlerinin farkında olarak kendini ve öğretme- öğrenme sürecini geliştirmek için hizmet içi eğitim, toplantı, seminerlere katılabilmeli, alanı ile ilgili yayınları izleyebilmelidir. Bu tür etkinliklere katkı getirme çabası içinde olabilmelidir. Öğretmen, öğrencinin kendini ve diğerlerini tanımasına ve kabul etmesine, kendisi ile ilgili farkındalığını günlük hayatta kullanmasına ve olumlu davranışlar geliştirmesine, kendi kendini güdülemesine rehberlik edebilmelidir.
“Gelecekte, cahil olarak tanımlanan kimseler okuma-yazma bilmeyenler değil bilgiye nasıl ulaşılacağını bilmeyenler olacaktır…”Alvin Toffler.
Bir konuya vakıf olmak, o konuyla ilgili kesin, doğru, güvenilir ve geçerli olan bilgiyi edinmek, tüm öğretmenler için zorunlu bir iştir. Bu işi başarmanın ön koşulu ise birden fazla kaynağa yönelmek, farklı bakış açılarını görmek ve bilmektir.
Öğretmenlerden, kendi bilim alanında son derece güçlü ve temel bilgileri nasıl öğreteceğini bilen insan yanında, hemen bütün öğretmenlerin bilgisayar teknolojisine kendilerine yetecek kadar sahip olmaları ve bu teknolojiyi derslerinde etkili olarak kullanmaları beklenmektedir. Çünkü, önümüzdeki yıllarda bilgiye ulaşma yollarının ve karmaşık sistemler içinde insana faydası olacak temel ve doğru bilgilerin alınıp işlenmesi, eğitimin özünü teşkil edecektir. Yoksa, şu anda çağdaş insanın kitle iletişim araçlarında
yararlı-2
yararsız, gerekli-gereksiz, doğru-yanlış birçok bilgilerle (veya daha doğrusu haberlerle) bombardımana tabi tutulduğu gibi, gelecek dönemde de öğrenci böylesine bol bir bilgi veya enformasyon baskısı altında kalacaktır. Mükemmel öğretmen, bu durumda çocuğa en kısa yoldan en sağlam bilgilere nasıl ulaşacağını ve nasıl doğru yorumlanacağını öğreten rehber olacaktır (Ergün‟den aktaran Demirtaş, 2010).
Bu nedenle başta kütüphane ve diğer bilgiye erişim yolları öğretmenler için vazgeçilmez beslenme kaynaklarını oluşturmalıdır. Ne var ki Yılmaz (2002, s. 441-460)‟ın belirttiği üzere; „‟ eğitim sisteminden kaynaklanan nedenlerle öğretmenlerin yeterli okuma ve halk kütüphanesi kullanma alışkanlığına sahip olmadıkları anlaşılmıştır.‟‟
Bu sorun henüz öğretmen adayı olanlar için de geçerlidir. Öğretmen adaylarının internet kullanımının yaygınlaşmasıyla kütüphanenin bir ihtiyaç olarak öneminin azaldığını; ancak ödevler için hâlâ önemli bir yeri olduğunu ifade ettikleri görülmüştür. Tepeli ve Arıcı (2012)
Coğrafya öğretmenleri için ise, The times Atlas of World, Websttrs New Geographic Dictionary gibi kaynaklar başta olmak üzere pek çok ulusal ve uluslar arası kaynakları kullanma ve bunlardan haberdar olma, yeni yayınları takip etme hem bilgi dağarcığı bakımından daha zengin nitelikli öğretmen yetiştirmek hem de dünya ile paralel güncel bilgileri aktarmada oldukça önemlidir.
1.2. Araştırmanın Amacı
Öğretmen, öğretim faaliyetlerini etkili bir şekilde düzenlemeli ve bu faaliyetleri yürütebilmelidir. Bilgi kaynaklarından yararlanabilmeli ve öğretim teknolojilerini uygulayabilmelidir.
Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı(TTK) (2011)‟na göre; öğretmen, coğrafyanın hayatın içindeki yerini ve öğrencilerin bakış açılarının nasıl değişeceğini vurgulamak üzere okul içi ve dışındaki olaylardan yararlanmalıdır. Öğrencileri sık sık gerçek hayat problemleri ve çelişkili durumlarla karşılaştırmalı ve öğrencilerin karşılaştıkları problemleri çözmede edindikleri bilgi ve becerileri kullanabilmelerini sağlamalıdır. alınmalıdır. Öğretmen bilgi dağıtıcı rolü yerine, öğrencilerin bilgiyi yapılandırmalarına yardımcı olma rolünü
3
benimsemelidir. Öğrencileri düşünmeye ve açık uçlu sorularla sorgulamaya teşvik etmelidir.
Dünyaya ve ülkemize ait coğrafya bilgisine ulaşma konusunda çok önemli bir rolü olan coğrafya öğretmenlerinin mesleki yeterliliklerinin arttırılmasına ve
bilgilerini daima güncel tutmasına katkıda bulunmaktır. Bu nedenle;
1- Öğretmen bilgisini artırma
2- Doğru ve güvenilir bilgiye erişme
3- Yapılandırmacı yaklaşımı uygulayabilen araştırma ve merak ruhu olan rehberler yetiştirmeye katkı sağlamak bu araştırmanın amaçlarıdır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Türkiye‟de öğretmenlerin rehberlik ve alan bilgisi bakımından yeterlilikleri hep tartışılan bir sorundur. Özellikle 2005 yılında yürürlüğe koyulan yapılandırmacı eğitim yaklaşımına göre daha donanımlı öğretmenler yetişmek zorundadır.
Bu bağlamda hem alan bilgisi bakımından yeterli hem araştırmacı bir biçimde performans değerlendirmesi yapabilecek öğretmenlere ihtiyaç vardır. Doğru bilgiye nasıl ulaşacağını bilen, bu yolları kullanan öğretmenler nitelikli öğretim gerçekleştirebilir. Bunun için de bilgiye erişim sorunu öğretmen yetiştirme açısından son derece önemlidir.
1.4. Varsayımlar
1. Veri toplama araçlarına verilen cevapların doğru ve samimi olduğu,
2. Coğrafya öğretmenlerinin önkoşul bilgileri gibi kontrol değişkenlerinin katılımcılar arasında değişiklik göstermediğidir.
1.5. Sınırlılıklar
Araştırmanın uygulanacağı evren ve örnekleme ilişkin sınırlılıklar: Bu arastırma;
4
1. TÜİK‟in verilerinden elde edilen istatistiki bölge birimleri sınıflaması, (1., 2., 3., düzey) esas alınarak belirlenen 12 ilde bulunan liseler ve
2. Bu okullarda görev yapmakta olan coğrafya öğretmenlerinin görüsleri ile sınırlıdır.
Araştırmanın kuramsal boyutlarına ilişkin sınırlılıklar: Coğrafya öğretmenlerinin kütüphane kullanım alışkanlıkları, internet ve diğer elektronik bilgi erişim yollarını kullanım durumları ile bilgi sistemlerini bilme ve kullanma durumları ile sınırlıdır.
Yazılı ve basılı kaynaklardan ulusal ve uluslar arası öneme sahip atlas, harita ile Beşeri ve fiziki Coğrafya alanlarında temel kaynakların bilgisi ile sınırlıdır.
Veri toplama araçlarına ilişkin sınırlılıklar: Araştırma anket ve görüşme tekniği ile sınırlıdır.
1.6. Araştırmanın Soruları
Araştırmanın amaçları doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1- Coğrafya öğretmenleri yeni kaynaklara nasıl ulaşılacağını biliyorlar mı? 2- Kütüphane kullanımları nasıldır?
3- Alanları ile ilgili olan Coğrafi Bilgi Sistemlerini biliyorlar ve kullanıyorlar mı? 4- Bilgiye erişim açısından internet kullanımları nasıldır?
5- Alan ile ilgili ulusal yazılı basılı kaynaklardan haberdarlar mıdır?
6- Alan ile ilgili yazılı ve basılı uluslararası kaynaklardan haberdarlar mıdır? 7- Bu kaynakları uygulamada kullanabiliyorlar mu?
1.7. İlgili Araştırmalar
Coğrafya öğretmenlerinin bilimsel bilgiye ulaşmada hangi kaynakları tercih ettiklerini sağlıklı tespit edebilmek ve yorumlayabilmek için; genel anlamda öğretmenlerin bilgi kaynaklarını nasıl kullandıklarını da bilmek gerekmektedir. Bunun öncesinde ise bilgi, bilgi kaynağı, bilgi erişimi kavramlarının net bir biçimde tanımlanması gerekmektedir. 1.7.1. Bilgi
Yunan kökenli Latince bir sözcük olan bilgi sözcüğünün tarihsel gelişimini inceleyen araştırmalar sözcüğün, Helenistik dönem, Orta çağ ve bugün için ne anlama geldiğini ve
5
geçirdiği evreleri anlamamızda yardımcıdır. Eski dönemlerde biyoloji, pedagoji ve ahlak alanlarında “informo” olarak kullanılan “information” sözcüğünün, modern Avrupa dillerinde daha çok zihnin veya karakterin şekillendirilmesi, bir kalıba sokulması, eğitim, öğretim olarak yapılan tanımlarının esas alındığı görülmektedir. Latince bu sözcüğe yüklenen anlam zaman içinde değişmiş, Orta çağda bilgi “şekil vermek” anlamında kullanılırken daha sonraları “herhangi bir şeyin bir başkasına iletilmesi” şekline dönüşmüştür. Bir süre etkisi azalan bilgi kavramı üzerine yapılan tartışmalar, 20. Yüzyılda bilgi kuramı kavramıyla birlikte tekrar hareketlenmiştir. (Capurro ve Hjorland‟ ten aktaran Uçak, 2010).
Organizasyonlar için ise bilgi; müşteriler, ürünler, süreçler, hatalar ve başarılar hakkında sahip olunan enformasyondur. Elde edilen enformasyonun, stratejilere dönüştürülmesi, verimlilik/yenilik/yaratıcılık ve rekabet süreçlerinde kullanılması bilgiyi karşımıza çıkarır. Bu bağlamda organizasyonlar için bilgi:
1. Doğru karar vermede,
2. Geleceğe yönelik tahminlerde bulunmada, 3. Sağlıklı bir iletişimin gerçekleştirilmesinde, 4. Standart bir ürün/hizmet gerçekleştirmede,
5. Var olan problemlerin çözümlenmesinde ve olabilecek problemlere çözüm bulunmasında; kullanılan bir araçtır (Anameriç‟ten aktaran Atılgan, 2009).
Bu özelliklere sahip olan kapsamlı tanımlarından biri de şöyledir. “Bilgi belli bir düzen içindeki tecrübelerin, değerlerin, amaca yönelik enformasyonun ve uzmanlık görüşünün, yeni tecrübelerin ve enformasyonun bir araya getirilip değerlendirilmesi için bir çerçeve oluşturan esnek bir bileşimdir. Bilgi bilenlerin beyinlerinde ortaya çıkar ve orada uygulamaya geçirilir. Kuruluşlarda yalnızca belgelerde ya da dolaplarda değil rutin çalışmalarda, süreçlerde, uygulamalarda ve normlarda da kendisini gösterir” (Davenport ve Prusak‟tan aktaran Atılgan, 2009).
Bununla birlikte bilgi kavramıyla, enformasyon ve veri kavramları da birbiriyle ilişkili olup birbirlerine bağlı olarak açıklanabilir.
6
2.Bilgi, enformasyonun rasyonel bir biçimde akıl süzgecinden geçmesi, yorumlanması ve kullanımıyla ortaya çıkar.
3.Bilgi, karar verme, planlama, karşılaştırma, değerlendirme, analiz, tahmin, tanı vb. gibi yaşamın her alanına dayanak oluşturacak eylemlerin ve uygulamaların temelini oluşturur (Çapar‟dan aktaran Yılmaz,2009).
Bilgi yaratmaya yönelik eylemler insanlarca yürütülmektedir. Veriler, kayıtlarda ve işlemlerde; enformasyon da mesajlarda bulunmaktadır. Buna karşılık, bilgi bireylerden ya da bilenler grubundan veya bazı zamanlarda da kurumun rutin çalışmalarından elde edilmekte ve bilgi, kitaplar ve belgeler gibi belli biçimlere sahip araçlarla [basılı ve elektronik enformasyon kaynaklarıyla] ve sohbetlerle, ustalıkçıraklık ilişkilerine kadar uzanan kişisel ilişkilerle aktarılmaktadır” açıklamasını getirmişlerdir. Yukarıda da değinildiği gibi bu kavramlar birbirleriyle doğrudan ilişkilidir. Bu ilişkiden ötürü doğal olarak bu kavramlar arasında kimi zaman karışıklıklar baş gösterebilmektedir; fakat bu karmaşık ilişkileri birbirinden ayırarak, kavramların sahip oldukları kendilerine özgü anlamlarını ve sınırlarını belirlemek, kavramsal kargaşayı ortadan kaldırmak ve doğru kullanımlarını sağlamak adına önemlidir (Davenport ve Prusak‟tan aktaran Yılmaz,2009).
1.7.2. Bilgi Erişimi
Kaydedilmiş bilgiye seçici bir biçimde ulaşarak bir bilgi merkezindeki veya elektronik ortamdaki belgelerin içerisindeki bilgiyi bulma eylemidir. Bilgiye erişim süreci, bilgi arama davranışını kapsamaktadır. Bilgi arama davranışı ise arzu edilen bilgiye bilgisayarlar veya basılı bilgi kayıt ortamları aracılığıyla ulaşma ve erişme işidir. enformasyon ihtiyacı vardır. Kullanıcı bu enformasyon ihtiyacını “bilgiye erişim sistemlerini” kullanarak ya kendisi doğrudan doğruya karşılar, ya da bu ihtiyacı gidermek için bir aracıya başvurur.
Eğer kullanıcı ihtiyaç duyduğu bilgiye aracısız olarak erişebiliyorsa buna terminal kullanıcısı (end-user) denir.
Bilgiye erişim sistemleri, çeşitli erişim modellerine dayalıdır. Erişim modeli ise, herhangi bir belge içerisinde kullanılan ilkelerle belirlenir. Bu ilkeler, belge içerisinde yer alan bilgilerle; kullanıcılar tarafından talep edilen bilgilerin karşılıklı eşleşmesi ile ortaya çıkar.
7
Erişim modelleri, belgeler için hazırlanmış basit bir dizin veya katalogdan ibaret olabileceği gibi, bilgisayara dayalı sistemlere kadar uzanan bir yelpazede karşımıza çıkabilir.
Bilgiye erişim, 1950‟lerin sonunda Hans Peter Luhn‟un belgenin içerik tanıtımı için keşfettiği belge kelime dağılımını bulması ile ortaya çıktı ve 1960‟lardan günümüze bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesine paralel olarak daha geniş bir yaklaşım alanı buldu. Örneğin, veritabanlarına dayalı bilgiye erişim, web-sayfalarına dayalı bilgiye erişim gibi.
Bilgiye erişimin öğeleri; kullanıcı, erişimci, bilgi istemi, erişim istasyonu, depolanmış bilgi, erişim yazılımı, erişilen bilgi, bilgi çoğaltma ve basma araçlarıdır.
…„Bilgi erişim‟, Bilgiye seçici biçimde yaklaşan „kullanıcı‟ ile sistematik hale getirilen ve kullanılır kılınan (depolanmış) „bilgi‟ arasındaki bilgi akış sürecini kesintisiz biçimde sağlamak üzere, belirli yöntem ve tekniklerin kullanılarak sistem içindeki bilgi kaynağı ve/veya bilgi kaynağı içindeki bilginin çağrılması, çekilip alınması ve değerlendirilmesi sürecidir. Etkin ve etkili bilgi erişim sürecinin yaşanmasını olanaklı kılan „bilgi erişim sistemi‟ ise, Bilgiye seçici biçimde yaklaşan „kullanıcı‟ ile sistematik hale getirilen ve kullanılır kılınan (depolanmış) „bilgi‟ arasındaki bilgi akış sürecini kesintisiz biçimde sağlamak üzere bir araya gelen, her biri kendi üzerine düşen işlevi yerine getiren, birbirleriyle etkileşimli ve uyumlu parçaların bileşkesidir. Kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleri, veritabanları ve tarama motorları bilgi erişim sistemlerinin türleri olarak sınıflandırılabilir. Bunun ötesinde, kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleri, kullanıcıları için diğer tüm bilgi erişim sistemi türlerini bünyesinde bulundurabilen bugün için, tek bilgi erişim sistemi türüdür. Aynı zamanda hem insan-insan (kullanıcı - kütüphaneci ya da kütüphaneci - kütüphaneci) hem insan- makine (kullanıcı / kütüphaneci - bilgisayar /enformasyon teknolojisi ürünleri), hem de insan-nesne (kullanıcı/kütüphaneci – bilgi kaynağı) etkileşiminin yaşandığı, bugün için, tek bilgi erişim sistemi türü yine kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleridir. Üstelik tüm bilgi erişim sistemlerini bünyesinde bulundurarak bilgi erişim sürecini insanlık adına, hiçbir karşılık beklemeden, yaşatmayı ilke edinmişlerdir. Bu nitelikleri ile olmazsa olmazdırlar (Tamdoğan,2009, s.151-168).
8
Kullanıcı: Kişi, grup, özel veya tüzel kuruluşlar olabilir. Kullanıcıyı normal insandan ayıran şey, onun iyi bir bilgi okuryazarı olmasıdır.
Erişimci: Bilgi ile kullanıcı arasındaki kişidir. Bu kişi aynı zamanda kullanıcı da olabilir. Örneğin, bilgi yöneticileri, bilgi komisyoncuları, bilgi pazarlamacıları, bilgi istihbaratçıları, vb. gibi. Bilginin son kişiye ulaştırılmasında aracılık yapan erişimciler, bilgi erişimin en ince ayrıntısına kadar bilgi sahibi olan kişilerdir.
Bilgi İstemi: Kullanıcının erişmeyi beklediği bilgidir. Bilgi erişimin gerçekleşmesi için “bilgi isteminin” olması zorunludur. Bu tür bilgiler genellikle formüle edilmiş bilgilerdir. Çünkü, kullanıcıdan gelen bilgiler, erişilmek istenen bilgi kayıt ortamındaki dile göre dönüştürülerek dokümantasyon diline çevrilir.
Erişim İstasyonu: Kullanıcıdan gelen bilgi talebinin karşılanması için kullanılan manuel veya teknolojik ekipmandır. Bu ekipman bir bilgisayar da olabilir, bir ağ ortamı ya da bir bilgi merkezi de olabilir.
Depolanmış Bilgi: Bilgisayar veya herhangi bir elektronik ortamda bulunan bir donanımın bir yazılım aracılığıyla içine yerleştirilmiş olan bilgidir. Bu bilgi, her tür bilgi çeşidini içerebilir. (Hümanistik, sanatsal, teknik, vb. gibi). Birincil veya ikincil tür bilgi de olabilir. Birincil veya ikincil tür bilgi de olabilir.
Veritabanı aracılığıyla depolanmış bilgiler, belli bir sisteme göre, belli bir bilgi kaynağı, bilgi kurumu veya teknolojik aracın içerisinde yer almaktadır.
Erişim Yazılımı: Bir bilgi hangi biçimde hangi şartlara göre depolanırsa, o bilgiye o şekilde erişilir. Erişim yazılımı, bilginin ne şekilde depolandığını gösterir. Yani depolanmış bilgiye ne şekilde erişilebileceğini gösteren yazılıma “erişim yazılımı” denir. Bilgisayarlarda, bilgisayar yazılımları aracılığıyla erişim yazılımı gerçekleşir. Bilgi kaynaklarında ise erişim yazlımı, kaynağın önsözü, içindekiler sayfası, konu başlıkları veya indeksler şekillerinde karşımıza çıkar. Bilgiye dayalı örgütlerde ise, kataloglar, kılavuzlar erişim yazılımını gösteren ipuçlarıdır.
Erişilen Bilgi: Bilgiye erişim stratejisinin son aşamasını oluşturmaktadır. Erişilen bilgi birincil veya ikincil olabilir.
Bilgi Çoğaltma ve Basma Araçları: Bilginin gelecekte de kullanılmasını sağlamak ve bilgiyi çoğaltmak amacıyla kullanılan araçlardır.
9 Bilgiye erişimde birtakım sorunlarla karşılaşılabilir:
1. Kullanıcı, bilgi isteminin farkına varamaması
2. Erişim istasyonunun seçilmesinde karşılaşılabilecek sorunlar. a. Kullanıcı erişim istasyonunun farkında olmayabilir
b. Hangi istasyonda hangi bilginin bulunduğunu bilemeyebilir c. Hangi tür istasyonun ne tür hizmet verdiğini bilemeyebilir. 3. Kullanıcı ile erişimci arasında yapılan görüşmeden kaynaklanan sorunlar
a. Kullanıcı bilinçli veya bilinçsiz olarak elde etmeye çalıştığı bilgiyi gizleyebilir.
b. Görüşme, elektronik bir ağ aracılığıyla yapılıyorsa sorunlar yaşanabilir. 4. Erişim stratejisini belirlemede yaşanabilecek sorunlar
a. Erişimci, erişim kaynaklarını iyi bilemeyebilir. b. Erişimci yeterince mantık yürütmeyebilir.
5. Dokümantasyon diline çevirmede yaşanabilecek sorunlar: Bilgiyi hangi kaynaktan ne şekilde alıyorsak o şekilde çevireceğiz. Yani, bilgiyi, bilginin depolandığı dile göre çevirmeliyiz. Erişimci, bazen dokümantasyon diline çevirmede çevirme araçlarını (thesaurus) iyi bilemeyebilir.
6. Veritabanı ile bilgi isteminin karşılaştırılmasındaki sorunlar a. Konuyu içeren veritabanını belirlenememesi
b. Veritabanının niteliksiz veya eksik olması 7. Gözden geçirme ve karşılaştırmadaki sorunlar
a. Çoğaltma araçlarının yetersiz olması
8. Kullanıcının “değerlendirme sonuçlarını” yorumlamasından kaynaklanabilecek sorunlar
10
b. Sonuçların kullanıcı tarafından erişimciye bildirilmemesi: Erişimcinin başarısının %? olduğu saptanamaz, böylece erişimci geribildirim alamayarak başarısını veya başarısızlığını değerlendiremez.
Araştırma kapsamında ele alınan durum olan bilimsel bilgiye erişim süreci Polat ( 2011, s. 3 )‟a göre şu aşamaları kapsamaktadır:
1.Bilgi Gereksiniminin İfade Edilmesi 2.Bilgi Kaynaklarının Belirlenmesi 3.Bilginin Bulunması
4.Bilginin Elde Edilmesi 1.7.3. Bilgi Kaynakları
Baltacı ve Paçalı(2010)‟ya göre bilgi kaynağı; basılı, görsel-işitsel, elektronik ortamda üzerinde her türlü bilgi taşıyan materyal olarak tanımlanabilir.(Bkz.Tablo1)
Tablo 1: Bilgi Kaynakları Biçimleri
Basılı Kaynaklar Elektronik Kaynaklar
–Kütüphane Katalo96gları –Danışma Kaynakları
–Süreli Yayın Dizinleri (Türkiye Makaleler Bibliyografyası)
•Hakemli Dergiler •Hakemsiz Dergiler
–Bibliyografyalar (Türkiye Bibliyografyası) –Monograflar –Kütüphane Katalogları –Veri tabanları –E-kitap –E-dergi –E-danışma kaynakları –İnternet Arama Motorları –Cd-Rom, blurayv.b.
…Bilgi kaynaklarını genel olarak 2 bölüme ayırmak mümkündür:
–Doğrudan bilgi veren bilgi kaynakları: Monograf, süreli yayınlar, danışma kaynakları ve resmi kaynaklardır. (Bkz.Tablo 2)
–Doğrudan bilgi vermeyen bilgi kaynakları: Bibliyografyalar, yayın katalogları ve dizinlerdir.
11 Tablo 2: Doğrudan Bilgi Veren Bilgi Kaynakları:
Monograf Süreli Yayınlar Danışma Kaynakları Resmi Kaynaklar
Kitap •Magazinler •Dergiler •Gazeteler •Yıllıklar •Bültenler •Ansiklopediler •Sözlükler •Biyografiler •Kronolojiler •Coğrafi kaynaklar •İstatistiksel kaynaklar •Rehberler •El kitapları •Hukuki mevzuat •İdari mevzuat •Devlet organlarının yayınları
…Süreli Yayınlar: Genellikle yılın çeşitli zamanlarında, aylık, haftalık yayınlanan dergi, magazin ve gazete gibi yayınlar. Süreli yayınların genellikle cilt ve sayı numaraları vardır. Dergi, magazin, periyodik ve süreli yayın kelimeleri birbirinin yerine kullanılabilir.
Süreli yayınlar içinde yer alan dergiler de kendi içinde 2‟ye ayrılmaktadır: Hakemli dergiler ve hakemsiz dergiler.
Basılı olduğu gibi elektronik süreli yayınlar da bulunmaktadır.
Ansiklopediler: Genel amaçlı ansiklopediler ve konusal ansiklopediler olarak ikiye ayrılır. Çevrimiçi ansiklopediler de bulunmaktadır. Örneğin: EncyclopaeidaBritannica http://www.britannica.com/ gibi…
Sözlükler: Genel sözlük, Yabancı dil sözlüğü, Konu sözlüğü, Etimoloji sözlüğü, Deyimler ve atasözleri sözlüğü, Terimler sözlüğü, Eş anlamlılar sözlüğü‟dür.
Biyografiler: Kişisel biyografiler ve Biyografik danışma kaynaklarıdır. Örneğin,http://www.kimkimdir.gen.tr/ ve ya http://www.internationalwhoswho.com/ gibi…
Kronolojiler: Kronolojiler bilgiyi tarih sırasıyla aktaran kaynaklardır. Yüzlerce yılı içeren çok uzun zaman dilimlerini kapsayabildikleri gibi, sadece bir yılı da kapsayabilirler. Kronolojilerde bilgi genellikle tablolar halinde sunulur.
12
Coğrafi Kaynaklar: Atlaslar, Planlar, Haritalar, Kürelerdir. İstatistiksel Kaynaklar: İstatistiksel özetler ve Anketlerdir.
Rehberler, El Kitapları ve Yıllıklar: Bir yer, durum, konu hakkında doğrudan öz, kısa bilgi veren yayınlardır. Örneğin; İlköğretim Okulları İçin Öğretmen el kitabı.
Doğrudan Bilgi Vermeyen Kaynaklar:
Bibliyografyalar: kitap ve makalelerin adlarını, yıllarını, sayfa sayılarını, nerede yayınlandıklarını veya ne işe yaradıklarını açıklayan eserlerdir. Milli kütüphane tarafından periyodik olarak çıkartılan Türkiye bibliyografyası buna örnek olarak verilebilir Yayın Katalogları: Yeni basılmış ya da çıkacak yayınlar hakkında bibliyografik bilgi veren yayınlardır. Bu yayınlarda kitabın sadece künyesi yer almaktadır.858//
Dizinler: Belli bir konuda çıkan kitap ve dergideki yazılarla ilişkiyi sağlayan ve ayrı bir kitap veya süreli yayın biçiminde çıkan eserlerdir.
Bir kitabın veya derginin kişi, konu, yer adı vb. bakımından içindekileri yer numarasıyla belirten ve eserin arkasında yer alan alfabetik liste, endeks, indeks, fihrist. Makale, kitap gibi yayınların kısaca konusuyla ilgili bilgi veren yayınlardır. (Baltacı ve Paçalı, 2010,s. 3-19 )
…Mevcut sistem öğretmeni temel bilgi kaynağı olarak görmektedir. Bu durumda öğretmen, büyük ölçüde anlatan ve aktaran konumunda iken, öğrenci de sadece kendisine aktarılanı alan pasif bir konumda bulunmaktadır. Bu yaklaşım, öğrencideki girişimci ruhu köreltmekte; öğrenci, kendi kendine öğrenme becerisi geliştirememekte ve eğitim sürecinde yetenekleri doğrultusunda ilerlemesine olanak tanınmamaktadır (Doğan, 1997, 9).
13 1.7.4.Öğretmen ve Bilgiye Erişim
Gelişen teknoloji, kitle iletişim araçlarının işlevinin artması, internetin kullanım alanının genişleyip eğitim sektörüyle işbirliği içinde olması öğretmenin rolünün artık eskisinden farklı olmasına neden olmuştur.
Bu nedenle 2005 yılında yürürlüğe koyulan „‟yapılandırmacı‟‟ eğitim anlayışına göre hazırlanan „‟Coğrafya Dersi Öğretim Programı‟‟nın uygulayıcısı olan Coğrafya öğretmenlerinin de bilgiye ulaştıran rolünü yerine getirmelidir. Öğrenciyi bilgiye ulaştırırken öncelikle kendisi bilimsel bilgiye nasıl erişileceğini iyi bilmeli, mümkün olan tüm alternatifler ile öğrenciye yol gösterebilmelidir.
Talim Terbiye Kurulu (TTK) (2011)‟e göre Öğretmen bilgi dağıtıcı rolü yerine, öğrencilerin bilgiyi yapılandırmalarına yardımcı olma rolünü benimsemelidir.
1.7.5. Öğretmenlerin Bilgi Kaynaklarını Kullanımları 1.7.4.1.Öğretmenlerin Kütüphane Kullanımları
Dilek (1992)‟e göre geçmişten bugüne yazılmış eserleri toplamak, korumak, organize etmek ve onları insanların kullanımına hazır hâle getirmek için kurulmuş olan kütüphaneler, bir taraftan okuyucu ve araştırmacıların çeşitli eserlere ucuz, çabuk ve kolay bir şekilde ulaşmasını sağlarken diğer taraftan da eğitim ve öğretime yardımcı olurlar. Bu mekânları sadece okuma yerleri olarak görmek doğru değildir. Kütüphaneler yaşayan bir organizma, kayıtlı bilgilerin saklanıp kullanılmasının hedeflendiği başlı başına bir iletişim sistemidir. Yayın sağlama, yayın tanıtma ve yayın içeriği hakkında bilgilendirme hizmetleri verme, kütüphanelerin fonksiyonlarının yalnızca bir parçasıdır.
…Bilgi toplumunda öğretmenin temel rolü, öğrenme ortamının merkezine öğrenciyi alarak, bilgiye nasıl ulaşılacağını ve bundan nasıl yararlanılacağını uygun ortamlar hazırlayarak öğretmektir. Bilginin seçimi konusunda uzman olan öğretmenler, temel bilgiyi öğrenciye kazandırabilmelidir. Bu da öğrenci için öğrenmeyi öğrenmek anlamına gelir. Ancak burada öğretmen, öncelikle öğrencisini iyi tanımalı, onun öğrenme düzeyine uygun öğrenme imkânları sunmalı, öğrenmeyi öğrencisine kolaylaştırarak, onu doğru yönde yönlendirmelidir (Numanoğlu, 1999, 347).
14
Yılmaz (2002)‟a göre öğretmenlerin halk kütüphanesi kullanma alışkanlıkları yok denecek kadar azdır. Okuma alışkanlığı ile karşılaştırıldığında öğretmenlerin halk kütüphanesi kullanma alışkanlıktan çok daha düşük düzeyde, dolayısıyla, çok daha ciddi bir sorun niteliğindedir.
Bilimsel bilgiye erişimin en önemli merkezlerinden biri olan kütüphaneleri kullanım alışkanlığı kazandırmak amacıyla öğretmenlerin de kütüphane kullanımını çok iyi bilmesi, öğrencileri uygun ve doğru biçimde bu kurumlara yönlendirmesi gerekmektedir.
…Kütüphane kullanma alışkanlığı , bireyin kütüphaneden çeşitli amaçlarla ve belirli aralıklarla yararlanması anlamına gelmektedir. Bu alışkanlıkların, bireyde, zeka gelişimi, eğitimde başarı, dil ve iletişim becerisi, etkin ve sosyal bir kişilik oluşturma, eleştirel düşünme yeteneği geliştirme alanlarında yaşamsal katkıları olduğu, bireye yaptığı bu katkılar sonucu toplumsal/kültürel gelişmeye yardım ettiği söylenebilir. Okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıklarının çocuklara ve gençlere kazandırılmasında temel rol, özellikle, bu konudaki ebeveyn duyarlığının yetersiz olduğu toplumlarda, öğretmenlere düşmektedir Öğretmenlerin bu rollerini gerçekleştirmeleri okumanın ve kütüphane kullanımının toplumsal yaygınlığa ulaşması sonucunu yaratacaktır. Bu nedenle, okul ve özellikle halk kütüphaneleri açısından öncelikli hedef kitlenin öğretmenler olduğu öne sürülebilir. Bu yaklaşım çerçevesinde düşünüldüğünde, öğretmenler kütüphane politikası ve kütüphanecilik açısından üzerinde titizlikle durulması, ulaşılması ve araştırmalar yapılması gereken bir gruptur (Yılmaz, 2002, s. 441-460 ).
…Eğitim sistemi öğretmenleri kütüphane kullanmaya yeterince yöneltmemektedir. Öğretmenler gereksinim duymadıkları için kütüphane kullanmamaktadırlar. Diğer nedenler arasında, zaman azlığı ve halk kütüphanelerinin uzak oluşu yer almaktadır. Öğretmenler lisans eğitimlerinde bu alışkanlıkların önemi ve öğrencilere nasıl kazandırılacağı konusunda yeterince bilgilendirilmemişlerdir. Öğretmenler lisans eğitimleri boyunca yeterince kütüphane kullanmamışlardır. Öğretmenler, mesleğe, bu alışkanlıklar konusunda hem bilinç hem de uygulama açısından eksikliklerle başlamışlardır. Müfredat ve meslek içi eğitim öğretmenlerin okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıkları konusundaki eksikliklerini giderememektedir (Yılmaz, 2002, s. 441-460 ).
15
1.7.4.2. Öğretmenlerin İnternet Kullanımları
Atav, Akkoyunlu ve Sağlam (2006)‟ a göre "veri otoyolu" olarak da adlandırılan internet, bilgiye ulaşmak ve bilgiyi paylaşmak amacıyla diğer bilgisayarlara seyahat etmek için seçilen bir yol olarak da kabul edilmektedir.
İnternet, öğretmenlerle öğrenciler arasındaki geleneksel ilişkileri de yeniden biçimlendirmektedir. Günümüzde bilgi, sınıf ortamından çıkıp, dünyaya açılmıştır. Öğretmenlerin rolü ise ana bilgi kaynağı olarak bilgiyi aktaran olmaktan, bilgiye ulaşmak için öğrenciye rehberlik etme durumuna dönüşmüştür.
Akkoyunlu(2002)‟ya göre günümüzde, öğrencilerin ve toplumun gereksinimleri yeniden gözden geçirilerek öğrenme ortamlarının koşullara ve beklentilere uygun olarak düzenlenmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu tür öğretim ortamlarının hazırlanabilmesi için de öğrencileri bilgiye ulaştıracak; bilginin kullanılmasını, üretilmesini ve iletilmesini sağlayacak her türlü aracı kullanabilme olanakların sağlanması gerekir. Ayrıca, öğretmenlerin de belli becerilere sahip olması ve teknolojiden yararlanması zorunluluğu vardır.
Kınık, Altınkaya ve Ertepınar (2012)‟a göre öğretmenlerimizin bilgisayar kullanımına yönelik tutumlarının orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Buradan teknolojinin sınıflardaki uygulayıcısı olacak ve öğrencileri bilgisayarlı geleceğe hazırlayacak öğretmenlerin bilgisayara yönelik tutumun geliştirilmesine gerek olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Akkoyunlu (2002) ye göre öğretmenlerin yaşı ve meslekteki yılları düştükçe internet kullanma oranları da artmaktadır. Oysa günümüzde mevcut öğrenci profiline daha verimli hitab edebilmek için deneyimli ve ileri yaştaki öğretmenlerinde çağı yakalaması, bilgi erişimi açısından elektronik ortamdan faydalanması gerekmektedir.
1.7.4.3. Öğretmenlerin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanımları
TTK (2011)‟e göre Coğrafya Dersi Öğretim Programı göre günümüz bilgi-iletişim teknolojilerinin coğrafya konularının öğretiminde kullanılmasını destekler. Coğrafi Bilgi Sistemleri‟nin (CBS) uygulanması bazı kazanımlarda önerilmiştir. Okullardaki teknik
16
donanım ve fiziki imkânlara bağlı olarak öğretmen CBS uygulamaları geliştirebilir veya mevcut örnekleri inceleyebilir.
Artvinli(2009)‟ye göre Coğrafya öğretim programı değismiş, ancak ögretmenler henüz bu değisime ayak uyduramamışlardır. Örneğin yeni yöntemlerin kullanılmasına iliskin olarak “Coğrafya derslerinde CBS kullanmaya gerek yok” veya “Derslerde CBS uygulaması için yeterince vaktim yok‟‟ seklinde görüş belirtmişlerdir. Coğrafya öğretmenleri CBS uygulamalarının sınırlılıklarını daha fazla ifade etmektedirler
Kaya (2011)‟ya göre CBS‟nin coğrafya öğretiminde öğrenci başarısı üzerine oldukça fazla katkısının olduğu söylenebilir. CBS‟nin kullanılmaya başlaması ve yaygınlaşması için bu dersi verecek öğretmenlerin gerekli eğitimden geçirilmesi gerekmektedir. Gerekli altyapının maliyetinin yüksek olması ve okul idarecileri ile öğretmenlerin bir kısmının CBS‟den haberdar olmamaları ve bazılarının da yaklaşımının olumlu olmaması ise CBS kullanımında engelleyici sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kaya ve Demirci (2011) ye göre, coğrafya öğretmenlerinin öncelikle bir coğrafyacı olarak mesleklerinde, yani coğrafya bilimini tanımada ve kullanmada çok iyi bir seviyede olmaları, sonrasında ise bu bilgi ve becerileri en uygun yöntemlerle öğrencilerine aktarabilmeleri gerekmektedir. Coğrafya öğretmenlerinin mesleklerinde iyi olmaları, edinmiş oldukları coğrafi bilgi ve becerileri hayatlarında kullanabilmelerine, mesleklerinde iyi kalabilmeleri ise coğrafya bilimindeki gelişmeleri takip edebilmelerine bağlıdır. Bu açıdan coğrafya öğretmenlerinin çağın en önemli teknolojik gelişmelerinden biri olarak sayılan CBS‟yi tanımaları ve bu teknolojilerden derslerinde yararlanmaları gerekmektedir.
17
BÖLÜM II
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
2.1. Araştırmanın Modeli
Araştırmada genel tarama modeli kullanılmıştır. Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz, Demirel (2011) e göre; çok sayıda katılımcının görüşlerinin ya da özelliklerinin belirlenmeye çalışıldığı araştırmalara tarama araştırması denir. Araştırmanın hedef kitlesi kesitsel kalabalık olarak incelenmiştir.
Araştırmada hem nitel hem nicel araştırma özelliği taşımaktadır. Buna göre; öğretmenlere bir defa anket uygulanmıştır. Bu ankette kütüphane kullanım alışkanlıkları, internet ve diğer elektronik bilgi erişim yollarını kullanım durumları ile bilgi sistemlerini bilme ve kullanma durumları, mevcut çeşitli kaynaklar, kullandıkları kaynaklar ve haberdar oldukları kaynaklar ile en güncel kaynaklar sorgulanmıştır. Bu şekilde bireylerin nitel özellikleri incelenmiştir. Bilgi kaynaklarının hangi sıklıkta kullanıldığı sorgulanarak nicel özellikler incelenmiştir.
2.2. Evren ve Örneklem
Bu araştırmanın nicel bölümünde çalışma grubunu maksimum çeşitlilik örnekleme yolu kullanılarak seçilen liselerde görev yapan coğrafya öğretmenleri oluşturmaktadır. Büyüköztürk vd. (2011) ne göre evrende incelenen problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı durumların belirlenerek çalışmanın bu durumlar üzerinde yapılması maksimum çeşitlilik örneklemeyi tanımlar.
18
Maksimum çeşitliliğe dayalı örneklemin belirlenmesinde, TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) verilerinden elde edilen istatistiki bölge birimleri sınıflaması, (1., 2., 3., düzey) temel alınmıştır. 2002/4720 no‟lu Bakanlar Kurulu kararı ile uygulanmaya başlanan bu sınıflama 3 düzeyden oluşmaktadır. İlk aşamada idari yapıya uygun olarak 81 il, 3. düzeyde bölge birimleri olarak tanımlanmıştır. Ekonomik, sosyal, kültürel ve coğrafi yönlerden benzer illerin belirli bir nüfus büyüklüğü de dikkate alınarak gruplanması ile 26 2. düzeyde bölge birimleri tanımlanmıştır. Yine aynı kritere göre 2. düzey bölge birimlerinin gruplanması sonucu 12 birim 1. düzeyde bölge birimleri tanımlanmıştır. 1. Düzeyde Türkiye temel olarak 12 bölgeye (İstanbul, Batı Marmara, Ege, Doğu Marmara, Batı Anadolu, Akdeniz, Orta Anadolu, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu, Ortadoğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu) ayrılmıştır. İkinci düzeyde 26 alt bölge, üçüncü düzeyde 81 il yer almaktadır.
Buna göre, öncelikli olarak, bölgelere göre örneklem belirleme çalışması yapılmış ve NUTS 1 (Nomenclature of Territorial Units for Statistics) düzeyi örneklem için uygun görülmüştür. NUTS 1 üzerinden yürütülen örneklem belirleme aşamasında, NUTS 1‟i oluşturan 12 bölge içerisinden ulaşılabilirlik, ekonomiklik, uygulama kolaylığı gibi kriterler göz önünde bulundurularak her bölgeden 1 il seçilmiştir. Araştırma kapsamında örneklem olarak seçilen iller şunlardır: İstanbul, Balıkesir, Manisa, Eskişehir, Karaman , Burdur, Sivas, Çorum, Rize, Erzincan, Malatya ve Kilis. Tablo 3: TÜİK‟ e Göre İstatistiki Bölgeler ( İstanbul ve Batı Marmara) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem İller
Kod Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3
TR Türkiye TR1 İstanbul TR10 İstanbul TR100 İstanbul* TR2 Batı Marmara TR21 Tekirdağ TR211 Tekirdağ TR212 Edirne TR213 Kırklareli TR22 Balıkesir TR221 Balıkesir* TR222 Çanakkale
19
Tablo 4: TÜİK‟ e Göre İstatistiki Bölgeler ( Ege, Doğu Marmara ve Batı Anadolu) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem İller
Kod Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3
TR3 Ege TR31 İzmir TR310 İzmir TR32 Aydın TR321 Aydın TR322 Denizli TR323 Muğla TR33 Manisa TR331 Manisa* TR332 Afyon TR333 Kütahya TR334 Uşak TR4 Doğu Marmara TR41 Bursa TR411 Bursa TR412 Eskişehir* TR413 Bilecik TR42 Kocaeli TR421 Kocaeli TR422 Sakarya TR423 Düzce TR424 Bolu TR425 Yalova TR5 Batı Anadolu TR51 Ankara TR510 Ankara TR52 Konya TR521 Konya TR522 Karaman*
20
Tablo 5: TÜİK‟ e Göre İstatistiki Bölgeler ( Akdeniz ve Orta Anadolu ) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem İller
Kod Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3
TR6 Akdeniz TR61 Antalya TR611 Antalya TR612 Isparta TR613 Burdur* TR62 Adana TR621 Adana TR622 Mersin TR63 Hatay TR631 Hatay TR632 Kahramanmaraş TR633 Osmaniye TR7 Orta Anadolu TR71 Kırıkkale TR711 Kırıkkale TR712 Aksaray TR713 Niğde TR714 Nevşehir TR715 Kırşehir TR72 Kayseri TR721 Kayseri TR722 Sivas* TR723 Yozgat
21
Tablo 6: TÜİK‟ e Göre İstatistiki Bölgeler ( Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu ) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem İller
Kod Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3
TR8 Batı Karadeniz TR81 Zonguldak TR811 Zonguldak TR812 Karabük TR813 Bartın TR82 Kastamonu TR821 Kastamonu TR822 Çankırı TR823 Sinop TR83 Samsun TR831 Samsun TR832 Tokat TR833 Çorum* TR834 Amasya TR9 Doğu Karadeniz TR90 Trabzon TR901 Trabzon TR902 Ordu TR903 Giresun TR904 Rize* TR905 Artvin TR906 Gümüşhane
TRA Kuzeydoğu Anadolu
TRA1 Erzurum TRA11 Erzurum TRA12 Erzincan* TRA13 Bayburt TRA2 Ağrı TRA21 Ağrı TRA22 Kars TRA23 Iğdır TRA24 Ardahan
22
Tablo 7: TÜİK‟ e Göre İstatistiki Bölgeler ( Ortadoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ) ve Bu Bölgelerden Seçilen Örneklem İller
Kaynak: İstatistiki Bölge birimleri Sınıflandırması (İBBS),Taşkan,P., 2006, Ankara Kod Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3
TRB Ortadoğu Anadolu TRB1 Malatya TRB11 Malatya* TRB12 Elazığ TRB13 Bingöl TRB14 Tunceli TRB2 Van TRB21 Van TRB22 Muş TRB23 Bitlis TRB24 Hakkari TRC Güneydoğu Anadolu TRC1 Gaziantep TRC11 Gaziantep TRC12 Adıyaman TRC13 Kilis* TRC2 Şanlıurfa TRC21 Şanlıurfa TRC22 Diyarbakır TRC3 Mardin TRC31 Mardin TRC32 Batman TRC33 Şırnak TRC34 Siirt Toplam 12 26 81
23 2.3. Verilerin Toplanması
Belirlenen illerde görev yapan coğrafya öğretmenlerine anket uygulanmıştır. Araştırmacı tarafından geliştirilen anket nicel ve nitel özellikleri inceleyen sorulardan oluşmaktadır. Nitel sorular, katılımcıların cinsiyet, eğitim durumu, görev yapılan bölge, okul türü, mesleki kıdemleri gibi bağımsız değişkenleri inceleyen 6 soru, evet-hayır seçenekli 10 soru,hangi tür kaynakları tercih ettiklerine ve bunun nedenlerine yönelik 10 soru ve açık uçlu 1 sorudan oluşmaktadır. Nicel sorular ise kaynak kullanım sıklıklarını inceleyen 7sorudan oluşmaktadır.
Tablo 8: Katılımcıların İllere Göre Dağılımı
Tablo 8‟de görüldüğü üzere araştırmanın nicel boyutunda örneklem kapsamında 1076 öğretmen yer almaktadır. Araştırmaya dâhil edilen iller arasında en çok katılımcı İstanbul‟dan (204), en az katılımcı da Kilis‟den (24) olmuştur. İllere göre katılımcı sayılarına bakıldığında sayıların birbirinden farklı olduğu görülmektedir.
No Bölge* (Nuts 1 / 12 Bölge) Şehir f
1 İstanbul İstanbul 204
2 Batı Marmara Balıkesir 103
3 Ege Manisa 138
4 Doğu Marmara Eskişehir 78
5 Batı Anadolu Karaman 39
6 Akdeniz Burdur 42
7 Orta Anadolu Sivas 89
8 Batı Karadeniz Çorum 76
9 Doğu Karadeniz Rize 57
10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan 37
11 Ortadoğu Anadolu Malatya 189
12 Güneydoğu Anadolu Kilis 24
24 Tablo 9: İllere Göre Evren ve Çalışma Grubu
Seçilen illerde görev yapan Coğrafya Öğretmenlerinin sayısı; İl Milli Eğitim Müdürlüklerinden elde edilmiştir. Bu sayılara göre; sosyal araştırmalar için uygun olan (Güven düzeyi % 95 ve güven aralığı 0,05 ) örneklem sayıları tespit edilmiştir.
Anket uygulamaları birebir görüşme ve ya elektronik posta ile gerçekleştirilmiştir.
2.4. Verilerin Analizi
Araştırmada Coğrafya öğretmenlerinin bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla yararlandığı bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandığı ile ilgili tercihlerini değerlendirmek amacıyla 34 sorudan oluşan anket hazırlanmıştır.
No Bölge* (Nuts 1 / 12 Bölge)
Şehir İllerde görevli coğrafya öğretmeni sayısı Çalışma grubu seçilenlerin sayısı Ulaşılan katılımcı sayısı 1 İstanbul İstanbul 1318 298 204
2 Batı Marmara Balıkesir 167 117 103
3 Ege Manisa 240 148 138
4 Doğu Marmara Eskişehir 112 87 78
5 Batı Anadolu Karaman 46 41 39
6 Akdeniz Burdur 60 52 42
7 Orta Anadolu Sivas 133 99 89
8 Batı Karadeniz Çorum 99 79 76
9 Doğu Karadeniz Rize 76 64 57
10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan 48 43 37
11 Ortadoğu Anadolu Malatya 438 205 189
12 Güneydoğu Anadolu Kilis 33 30 24
25
Oğur ve Tekbaş (2003)‟a göre anket; kişilerden çeşitli konularda, planlı ve standart biçimde bilgi almak için geliştirilmiş olan ve özellikle epidemiyolojik ve sosyolojik araştırmalarda sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.
Anket yöntemi ile elde edilen bilgiler yardımı ile;
a) Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında ilişki olup olmadığı araştırılır, b) Önemli bağımsız değişkenlerin neler olduğu belirlenir,
c) Bu bilgiler ışığında yeni varsayımlar (hipotezler) oluşturulur ve yeni araştırmalar planlanır .
Anketin güvenirlik analizi için değerlendirmeciler arası tutarlılığa bakılmıştır. Bağımsız uzmanların değerlendirmeleri sonucunda anketin güvenilir olduğu tespit edilmiştir.
Anketin geçerlilik analizi için ise; uzman görüşleri alınmıştır. Tüm uzmanların görüşlerinin ölçekteki maddeler üzerinde %90 uyuşma gösterdiği tespit edilmiştir. Eleştiriler doğrultusunda 4 soru üzerinde düzeltme yapılarak ölçekte tutulması uygun bulunmuştur. Testin geçerlik ve güvenirliği için yapılan uygulamadan sonra SPSS 17 programı kullanılarak gerekli analizler yapılmıştır. Bazı yanıtlar yetersizkaldığı için değerlendirilememiştir.
Çalışmanın geçerlik ve güvenirlik analizi sonuçları, anketin Coğrafya öğretmenlerinin bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla yararlandığı bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandığı ile ilgili tercihlerini değerlendirilmesini yapmak için uygun olduğunu göstermiştir.
Toplanan verilerin çözümlenmesinde betimsel istatistik teknikleri (frekans, yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma) uygulanmıştır. Daha sonra elde edilen bulgular yorumlanmıştır.
Ankette;
Veriler aralıklı ya da oransal olmalıdır. Veriler normal dağılıma uymalıdır. Grupların varyansları eşit olmalıdır.
Normallik varsayımları sağlandığından tek bağımsız grupla ilgili hipotezleri test ederken bağımsız örnek t testini kullanıldı. İkiden fazla bağımsız grup olan hipotezleri test ederken tek yönlü ANOVA testini kullanıldı ve arasında farklılık olan grupları tespit etmek için Tukey test istatistiğinden yararlanıldı.. ANOVA testini kullanırken cinsiyet, hizmet süresi, görev yapılan kurum, görev yapılan okul türü, mezun olunan yüksek öğretim programı
26
bağımsız değişkeni nitelemektedir. Diğer sorular analizde bağımlı değişken olarak ele alınmıştır.
Araştırmaya Katılanlara Ait Kişisel Bilgiler
Araştırmaya katılan 1076 bireyin cinsiyet, eğitim durumu, hizmet süresi, görev yapılan okul türü, mezun olunan okul türü verileri yüzde olarak incelenmiştir.
Tablo 10: Coğrafya Öğretmenlerinin Cinsiyetlere Göre Dağılımı
Tablo 10‟ de görüldüğü gibi araştırmaya katılan 1076 coğrafya öğretmeninin %49,0‟ u kadın, %51,0 „i erkektir.
Tablo 11: Coğrafya Öğretmenlerinin Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı
Hizmet Süreleri n % 1-5 yıl 6-10 yıl 11-15yıl 16-20 yıl 21 ve fazlası 580 290 70 136 - 55,5 27,7 5,9 10,9 - Toplam 1076 100,0
Tablo 11‟ de görüldüğü gibi katılan 1076 coğrafya öğretmenlerinin çalıştıkları hizmet süreleri incelendiğinde %55,5 „i 1-5 yıl aralığında, %27,7 „ si 6-10 yıl aralığında, %5,9 „u 11-15 yıl aralığında, %10,9‟ u 16-20 yıl aralığında,21 yıl ve fazlası hizmet süresinde görev yapan öğretmen bulunmamaktadır.
Cinsiyet n % Kadın Erkek 531 545 49,0 51,0 Toplam 1076 100,0
27
Tablo 12: Coğrafya Öğretmenlerinin Çalıştıkları Okul Türlerine Göre Dağılımı
Okul Türleri n %
Genel Lise
Anadolu Lisesi – Anadolu Öğretmen Lisesi
Fen Lisesi
Sosyal Bilimler Lisesi Meslek Lisesi Özel Lise 90 550 35 40 270 91 8,9 53,5 2,8 4,0 22,6 8,1 Toplam 1076 100,0
Tablo 12‟ de görüldüğü gibi katılan 1076 coğrafya öğretmeninin çalıştıkları okul türleri incelendiğinde %8,8‟ i genel liselerde, %53,5‟ i anadolu liseleri ve anadolu ögretmen liselerinde, %2,8‟ u fen liselerinde ve %4,0‟ü sosyal bilimler liselerinde, 22,6‟ sı meslek liselerinde, %8,8 „ i özel liselerde çalıştıkları görülmektedir.
Tablo 13: Coğrafya Öğretmenlerinin Mezun Oldukları Bölümlere Göre Dağılımı
Mezun Olunan Okul Türü n %
Coğrafya Bölümü Coğrafya Öğretmenliği Bölümü Diğer 286 790 - 26,5 73,5 - Toplam 1076 100,0
Tablo 13‟ de görüldüğü gibi katılan 1076 coğrafya öğretmeninin mezun oldukları bölümler incelendiğinde öğretmenlerin %26,7‟ si coğrafya bölümünden, %73,3‟ ü coğrafya öğretmenliği bölümünden mezun olmuştur, ankete katılan öğretmenler arasında bu iki bölüm haricindeki diğer bölümlerden kimse bulunmamaktadır.
28
Tablo 14: Coğrafya Öğretmenlerinin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı
Cinsiyet n % Lisans Yüksek Lisans Doktora 910 166 - 90,1 9,9 - Toplam 1076 100,0
Tablo 14‟ de görüldüğü gibi araştırmaya katılan 1076 coğrafya öğretmeninin %90,1‟ i lisans mezunuyken, %9,9 „u yüksek lisans mezunudur. Araştırmaya katılanlar arasında doktorası olan kimse bulunmamaktadır.
Bulgular
Tablo 15: Coğrafya Öğretmenlerinin Cinsiyetleriyle Bilimsel Bilgiye Ulaşmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına İlişkin Görüşlerinin Bağımsız Örnek t Testi Sonuçları
Cinsiyet N SS SH SD t p
Soru Toplam
Kadın 431 1.122 0.114 0.016 99 -4,066 .000*
Erkek 545 1.452 0.361 0.048
Cinsiyet, bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla öğretmenlerin yararlandıkları bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandıklarına ilişkin düşünceleri arasında farklılık oluşturmaktadır (p=0.00<0.05). Erkek öğretmenler, kadın öğretmenlere göre elektronik bilgi kaynaklarını daha fazla tercih etmektedir.
Tablo 16 : Coğrafya Öğretmenlerinin Okul Türleriyle Bilimsel Bilgiye Ulaşmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına İlişkin Görüşlerinin ANOVA Testi Sonuçları
KT
Serbestlik
Derecesi KO F p
Bilimsel bilgiye
ulaşım Gruplar Arası 4.361 Gruplar İçi 4.565 4 96 1.090 0.048 22.926 .000*
29
Okul türü, bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla öğretmenlerin yararlandıkları bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandıklarına ilişkin düşünceleri arasında farklılık oluşturmaktadır. (p=0.00<0.05)
Özel okulda görev yapan öğretmenler bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla yararlandığı bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandığına ilişkin görüşleri açısından diğer okul türlerinde öğretmenlik yapan öğretmenlere göre farklı düşünmektedir.
Tablo 17 : Coğrafya Öğretmenlerinin Eğitim Durumuyla Bilimsel Bilgiye Ulaşmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına İlişkin Görüşlerinin ANOVA Testi Sonuçları
KT Serbestlik Derecesi KO F p Bilimsel bilgiye
ulaşım Gruplar Arası 0.73 Gruplar İçi 8.853 1 99 .073 ,089 .816 .368*
Toplam 8.926 100
Eğitim durumlarının, bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla öğretmenlerin yararlandıkları bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandıklarına ilişkin düşünceleri arasında farklılık oluşturmamaktadır (p=0.368>0.05).
Tablo 18 : Coğrafya Öğretmenlerinin Mezun Olunan Okul Türleriyle Bilimsel Bilgiye Ulaşmak Amacıyla Yararlandığı Bilgi Kaynakları ve Bu Kaynakları Nasıl Kullandığına İlişkin Görüşlerinin Bağımsız Örnek t Testi Sonuçları
Mezun Olunan Okul Türü N SS SH SD t p Soru Toplam Coğrafya 286 1.49 0.361 0.069 99 2,620 .003* Coğ.Öğrt. 790 1.30 0.255 0.030
Mezun olunan okul türü, bilimsel bilgiye ulaşmak amacıyla öğretmenlerin yararlandıkları bilgi kaynakları ve bu kaynakları nasıl kullandıklarına ilişkin düşünceleri arasında farklılık oluşturmaktadır (p=0.003<0.05).
