OTOMOTİV SEKTÖRÜNÜN İTHALATA BAĞIMLILIĞININ ANALİZİ

OTOMOT V SEKTÖRÜNÜN THALATA BA IMLILI ININ ANAL Z * Banu ERKÖK1 _{Mehmet YE LYAPRAK}2

Gönderim tarihi:10.05.2018 Kabul tarihi: 09.08.2019 Öz

me süreciyle birlikte birçok do avantajlar nedeniyle, Türkiye’de faaliyet göstermeye ba

irketler dikkat çekmektedir. Söz konusu

ula un olarak ithal girdi

sektörü üretiminin ithal girdi ba

Anahtar Kelimeler: me Modeli, Otomotiv Sektörü, Ba

JEL S C67, E23, F23

ANALYSIS OF IMPORT DEPENDENCE OF AUTOMOTIVE SECTOR

Abstract

Within the liberalization after 1980, many foreign direct investments have started to operate in Turkey due to the advantages offered. Among those foreign investments, automotive sector got a remarkable position. Such that the said sector has become the leading sector of Turkish export. However, the sector is dependent to foreign input during production. In this regard, within this paper the import dependency of Turkish automotive sector is analyzed through dependency analysis.

Keywords: Export Oriented Industrialization Model, Automotive Industry, Dependency Analysis. JEL Classification: C67, E23, F23

*

le Otomotiv Sektörünün Konumu” isimli doktora tezinden üretilmi tir. 1 _{Dr. Türk Eximbank. E-posta: berkok@eximbank.gov.tr ORCID ID: 0000-0002-3410-9210}

1. Giriú

Türkiye 1980 sonras uygulad÷ liberal politikalar ile dúa açk ekonomi politikalarn be-nimsemiútir. Bu do÷rultuda Türkiye ihracata dayal sanayileúme modeliyle birlikte yabanc yatrmlar ülkeye çekmeye yönelik politikalara hz vermiútir. Bu ba÷lamda, Türkiye’de çeúitli sektörlerde birçok yabanc sermayeli úirket faaliyet göstermeye baúlamútr. Söz ko-nusu yabanc sermayeli úirketlerin a÷rl÷nn en fazla hissedildi÷i sektörlerden biri de oto-motiv sektörü olmuútur. Öyle ki söz konusu sektör Türkiye ihracat açsndan lider bir ko-numa ulaúmútr. Bu ba÷lamda, bu çalúmada, Türkiye ihracat açsndan lider konumda bulunan otomotiv sektörü ihracatnn ithalata ba÷mll÷ ölçülmektedir. Bu ölçümü ger-çekleútirmek için TÜøK’in 2002 girdi çkt tablolar kullanlmaktadr.

2. øhracata Dayal Sanayileúme Modeli

Geliúmekte olan ülkeler ço÷unlukla kalknma çabalarna ithal ikame modeli ile baúlamú ve daha sonra liberal politikalara yönelmiúlerdir (Adelman, 1984). Temeli, Ricardo’nun “Politik øktisat ve Vergilendirme ølkeleri Üzerine” (1817) isimli eserinde yer alan karúlaú-trmal üstünlükler teorisine dayanan model ile yurt içindeki üreticiyi yurt dúna yönelik üretime teúvik etmek; dünya pazarnda rekabet edebilir ölçüde üretim yaplmas hedeflen-mektedir. Zira birçok çalúmada ihracatla kalknma arasnda olumlu yönde iliúki bulundu÷u öngörülmektedir. ùöyle ki ihracat gelirlerinin artúnn kalknmada önemli rol oynad÷ sa-vunulmaktadr. Krueger (1978), Heller ve Porter (1978) ve Frankel ve Romer (1996) gibi çalúmalarda ihracat ile büyüme arasnda pozitif bir iliúkinin varl÷ ortaya koyulmuútur. Balassa (1978) ve Michaely (1977) tarafndan yaplan ihracat ve büyüme arasndaki iliúki analizinde, ihracattaki artún ülkenin ekonomik büyümesinde olumlu etki sa÷lad÷ sonu-cuna varlmútr. Ekanayake (1999:44) de benzer úekilde ihracattaki artún, ölçek ekono-misi etkisiyle pozitif dúsallk meydana getirdi÷inin ve büyümeyi destekledi÷in altn çiz-mektedir. øhracata dayal sanayileúme modeli birçok geliúmekte olan ülkede ekonomik kal-knmann temelini oluúturmuútur (Han ve Kaya, 2012:244). Model ile ekonomiyi uluslara-ras ticarete entegre eden bir ticaret rejimi izlenmesi ve ulusal kaynak tahsisinin, ithal ika-mesi yaklaúmnda oldu÷u gibi iç talep tarafndan de÷il uluslararas talep tarafndan belir-lenmesine olanak sa÷lanmas öngörülmektedir (Linnemann, Van Dijck, Verbruggen, 1988).

1970’li yllarda geliúmiú ülke ekonomilerinde görülen durgunluk, dú ticarette koruma-clk e÷ilimlerinin artú, OPEC’in petrol fiyatlarn artrmas ve 1979 ylndan itibaren uluslararas piyasalarda faiz oranlarnn önemli oranda yükselmesi, geliúmekte olan ülkeleri dú kaynak sa÷lama konusunda güçlüklerle karú karúya brakmútr. Di÷er yandan Ulusla-raras Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankas (DB), azgeliúmiú ülkelerin dú finansman

yaçlarnn karúlanmasn liberal politikalarn uygulanmas koúuluna ba÷lamútr. Böylece geliúmekte olan ülkelerde ekonomi politikalar büyük ölçüde IMF ve DB önerileri do÷rul-tusunda biçimlenmiútir. Birçok az geliúmiú ülkede ithal ikamesi yoluyla sanayileúme çaba-larnn baúarszl÷a u÷ramas sonucunda IMF, GATT, DB gibi uluslararas kuruluúlarn yldzlar parlamú; geliúmekte olan ülkelere ithal ikamesi politikasn terk ederek ihracata dayal sanayileúme modelini önermeye yöneltmiútir (Alpar, 1982:95). øhracata dayal bü-yüme modeli ile dú rekabete, yabanc sermayeye ve teknolojik geliúmelere açk politikalar uygulanmas yoluyla, ülke ekonomisinin dünya ekonomisi ile rekabet edebilir seviyeye ulaúmas amaçlanmaktadr (Erkök, 2016). Bir baúka ifadeyle, model ile üreticiyi yurt d-úna yönelik üretime teúvik etmek; uzun vadede ise geliúen iç piyasalar ile ülke içinde yeni yatrmlarn geliútirilmesi yoluyla, dú talebe yönelik güçlü bir sanayi ve sermaye birikimi oluúturulmas amaçlanmaktadr. Modelde, ilk aúamada, ülke içinde en bol bulunan kay-naklar kullanlarak ihracata yönelik üretimin teúvik edilmesi; ikinci aúamada ise ihracata yönelik üretim yapan sektörlerin kapasitelerini artrc teúvikler geliútirmek suretiyle yurt içinde arz fazlasnn yaratlmas ve ihracata yönelik üretim yaplmas öngörülmektedir. Modelde, uluslararas pazarlarda rekabet edebilir düzeyde üretim yapabilmek için devlet eliyle bir takm teúviklerin sunulmas amaçlanmaktadr. Böylelikle ihracata yönelik üretim yaplan sektörde pazarlarn geniúlemesi ve üretilen mallarn çeúitlendirilmesi yoluyla, uluslararas piyasada önemli bir oyuncu olunmas hedeflenmektedir. øhracat yoluyla ülke-nin döviz gelirleriülke-nin artrlmas ve böylelikle yatrm mallarnn ithal edilmesi yoluyla ül-kede yeni sanayilerin kurulmas için gerekli koúullarn yaratlmas amaçlanmaktadr. Böy-lece ülke ekonomisine dinamizm kazandrlmas ve bu yolla büyüme, istihdam artú öngö-rülmektedir. Model çerçevesinde ülkenin karúlaútrmal üstünlü÷e sahip oldu÷u sektörlerde ortalama üretim maliyetlerinin azaltlmas ve bu do÷rultuda ölçek ekonomisi ile üretim yapmas ve uzun vadede güçlü sanayi yapsyla dünya piyasalarna yön veren bir oyuncu konumuna gelmesi amaçlanmaktadr (Erkök, 2016). øhracata dayal sanayileúme modeliyle ihracat gelirlerindeki artún çarpan etkisiyle GSMH’de artú sa÷lamas ve böylelikle büyü-meyi olumlu yönde etkilemesi; böylelikle teknoloji ithalatnn finanse edilmesi hedeflen-mektedir. Teknolojiyi içselleútirmiú sektör üretiminin uluslararas piyasalarda rekabetçi konum elde etmek suretiyle kalknmay hzlandrmas amaçlanmaktadr. Modelin uygula-nabilmesine yönelik makroekonomik politikalarn baúnda, modeli uygulayan ülkelerin, üretime iliúkin girdinin sa÷lanmasnda yurt dú pazarlara ba÷ml olmas sebebiyle, dú tica-rete açk olmalar gere÷i yer almaktadr. Bu ba÷lamda, bu ülkelerin uluslararas standart-larda üretim yaplabilmesini sa÷lamak amacyla, reel sektöre, “istihdamn e÷itilmesi”, “op-timum kapasite kullanm”, “üretim ve verimlili÷i artrc uygun teknolojilerin seçimi”, “AR-GE çalúmalarnn geliútirilmesi” gibi konularda devlet deste÷inin sa÷lanmas önem arz etmektedir (Erkök, 2016). Bu do÷rultuda, model sayesinde devlet eliyle ihracata yönelik

üretim yapan firmalara düúük faizli krediler, gayri nakdi krediler ve vergi indirimi gibi im-kânlar sa÷lanarak, firmalarn uluslararas piyasalarda rekabet gücünü artrmaya yönelik teúvik politikalar uygulanmaktadr. Ayrca; vergi indirimi, istihdam ve yatrm teúviki, vergi resim ve harç istisnas, vergi iadesi, ihracata yönelik yaplan ithalattan vergi muafi-yeti, ucuz kredi gibi sübvansiyon uygulanmas yoluyla, ihracata yönelik üretim yaplmas-nn özendirilmesi amaçlanmaktadr. Bu do÷rultuda, ekonomide ihracat için üretim yaplma-sna yönelik bilincin yaratlmas hedeflenmektedir. Model ile yalnzca ihracat artúnn sa÷lanmas de÷il; ayn zamanda piyasalarn serbestleútirilmesi, kambiyo rejiminde düzen-lemeler ve yabanc sermayenin ülkeye girebilece÷i düzendüzen-lemelerin sa÷lanmas amaçlan-maktadr. Modelin uygulanabilirli÷inin temel dayanaklarndan bir tanesi de, sabit kur sis-teminin terk edilerek, dalgal döviz kuru uygulamasna gidilmesine yönelik politikalarn hayata geçirilmesinin sa÷lanmasdr (Erkök, 2016). Di÷er yandan, modelde ksa vadede tüketim mallarnn, uzun vadede ise ara ve yatrm mallarnn üretimine a÷rlk verilmekte; böylelikle, ara ve yatrm mallarnn üretimini gerçekleútirebilmek için yurt dúndan tek-noloji ithalatna gereksinim duyulmaktadr. Bu durum da dövize olan talebin artmasn be-raberinde getirmektedir. Böylelikle ara ve yatrm mallarna yönelik ihracatn artú, uzun vadede dú borç ve döviz skntsna sebebiyet vermektedir. Bu ba÷lamda modelin uygula-nabilirli÷inin gerek yurt içindeki tasarruf oranlarna gerekse döviz kurunun istikrarna bü-yük oranda ba÷ml oldu÷unu ifade etmek yerinde olacaktr. øhracata yönelik üretim yapan sektörler ara mallar bakmndan önemli ölçüde dúa ba÷ml iseler, ihracatç firmalar, döviz kurlarnn yükselmesi ile sa÷ladklar avantaj, ürettikleri mallarn fiyatlarnn yükselme-siyle birlikte kaybetme riski ile karú karúya kalabilirler. Bununla birlikte yerel parann alm gücünün zayflamas, üretim için ihtiyaç duyulan ara mallarnn yurt dúndan temin edilmesini ve yeni teknolojilere ulaúlmasn zorlaútrd÷ndan, modeli uygulayan ülkeler açsndan probleme sebep olmakta; bu durum da bir ksr döngüyü beraberinde getirmekte-dir. Buna karún, yerel paray aúr de÷erli tutmaya yönelik izlenen kur politikalar da, itha-lat artúna sebebiyet vermekte; bu durum da ülke içi kaynak da÷lmnn bozulmasna ne-den olmakta ve ekonominin üretken yapsna zarar vermektedir. Di÷er yandan model çerçe-vesinde, ithalata ba÷ml sektörlerdeki üretime öncelik verilmesi, ülke ihracatnn ithalat karúlama orannn düúmesi ve dú borçlarn sürekli hale gelmesi risklerini beraberinde ge-tirmektedir. Bu durum da ülkeyi dúardan kaynak aramaya yöneltmektedir. Yerel parada yaúanan aúr de÷erlenme, ülke ekonomisinin yalnzca ithalata olan ba÷mll÷n artrma-makta, bunun yannda, uluslararas piyasada rekabet gücünü azaltc rol de oynamaktadr. Yerel parada yaúanan aúr de÷erlenme firmalarn kârllk orann gerileterek, ülke ekono-misine olan güvenin zedelenmesine yol açabilmekte; bu durum da üretim ve yatrm karar-larn olumsuz etkilemektedir. Çünkü gerçekçi olmayan bir kur sistemi, uzun dönemde

malarn verimli çalúmasnn, daha kaliteli ürünler üretmesinin ve yüksek katma de÷erli ürünlere odaklanmasnn önündeki temel engeller olarak kendini göstermektedir.

3. Yöntem

Analizde TÜøK tarafndan oluúturulan 2002 ylna ait girdi çkt tablolar kullanlmaktadr. 2003 - 2014 yllarna iliúkin ithalat ba÷mll÷ Yükseler ve Türkan (2008) tarafndan kullanlan yöntem ile analiz edilmektedir. 2003-2014 dönemine iliúkin veriler, TÜøK tara-fndan alt sektörler itibariyle yaynlanan, üretim endeksi, ihracat ve ithalat miktar endeksle-rinden yararlanlarak elde edilmiútir. Yükseler ve Türkan (2008) tarafndan kullanlan yön-tem çerçevesinde, “ihracat/toplam üretim oran” ile “ihracat/toplam arz oran” arasndaki farkn pozitif olmasnn, ihracatn ithalata ba÷mll÷n artrd÷ öngörülmektedir. Yükseler ve Türkan (2008) tarafndan geliútirilen yöntemin, Aydn, Saygl ve Saygl (2007) ve ønançl ve Konak (2011) tarafndan yaplan çalúmalar dúnda baúka bir çalúmada kullanl-d÷na rastlanmamútr. Çalúmada, “ihracat/toplam üretim oran” ile “ihracat/toplam arz oran” arasndaki oransal farkllktaki artú ile ba÷mllk düzeyi belirlenmektedir. Bahse konu yöntem kullanlarak; otomotiv sektöründeki ihracatn ithalata ba÷mllk de÷eri, 2002 yl girdi çkt tablosunda yer alan üretim de÷erlerinin, 2014 ylna kadar yllar itibariyle sanayi üretim endeksleri ile ölçeklendirilmesi ve ihracat ile ithalat de÷erlerinin srasyla ve yine yllar itibariyle ihracat miktar endeksleri ve ithalat miktar endeksleri ile çarplmas sonucu elde edilen de÷erlerin, “ihracat/ toplam üretim” ve “ihracat/ toplam arz” oran ola-rak birbirileri ile oranlanmas ve bu oranlarn arasndaki farkllklarn hesaplanmas sonucu elde edilmiútir. Bir sektördeki ihracatn, ithalata ba÷mll÷n tespit edebilmek amacyla, girdi çkt tablosunda dikey eksende yer alan ihracat de÷erleri, yatay eksende yer alan itha-lat de÷erleri ve toplam üretim (temel fiyatlarla) de÷erleri tespit edilerek; bu de÷erler “baz de÷erler” olarak kabul edilmektedir. Bu aúamada ilgili yl=100 baz olarak kabul edilen de-÷erlerin, incelenecek yllara yönelik olarak geniúletilebilmesi için; sanayi üretim endeksle-rine, ihracat miktar endekslerine ve ithalat miktar endekslerine ihtiyaç duyulmaktadr. Elde edilen 100 bazl sanayi üretim, ihracat miktar ve ithalat miktar endeks de÷erleri ile ilgili yllara iliúkin girdi çkt tablosundan elde edilen temel fiyatlarla toplam üretim de÷erleri, ihracat ve ithalat de÷erleri çarplarak, incelenecek yllara iliúkin ilgili sektöre ait toplam üretim, ihracat ve ithalat de÷erleri tespit edilmekte ve böylelikle ilgili sektöre ait ihracatn ithalata ba÷mll÷ hesaplanmaktadr. Yaplan hesaplamalar sonucunda elde edilen ihracat de÷erleri, toplam üretim de÷erlerine bölünerek; ilgili sektör tarafndan gerçekleútirilen top-lam yurt içi üretimin hangi oranda ihraç edildi÷i hesaplanmaktadr. Daha sonra yine ihracat de÷eri, ilgili sektör tarafndan gerçekleútirilen toplam arz de÷erine bölünerek, toplam arz içindeki ihracat oran elde edilmektedir. Toplam arz de÷eri, toplam yurtiçi üretim de÷eri ile

ithalat de÷erlerinin toplamndan oluúmaktadr. ølgili sektördeki ihracatn ithalata ba÷mll-÷n tespit edebilmek amacyla, Yükseler ve Türkan (2008) tarafndan kullanlan yön-temde,

(1)

Burada s sektörü ihracatnn yurt içi toplam üretimdeki payn, s sektö-rüne ait ihracat de÷erini ve temel fiyatlarla üretim de÷erini;

(2)

Burada s sektörü ihracatnn toplam arz içindeki payn, sektöre ait ithalat de÷erini ifade etmektedir.

Sektör baznda ihracatn ithalata ba÷mll÷na ulaúmak için yukardaki iúlemler sonu-cunda elde edilen oranlarn birbirinden çkarlmas gerekmektedir. Bir di÷er ifadeyle, yuka-rdaki formüller ile hesaplanarak elde edilen iki oran arasndaki fark, sektördeki ihracatn ithalata ba÷mll÷n ortaya koymaktadr (Yükseler ve Türkan, 2008).

(3)

Yukardaki ifadesi ise sektör ihracatnn ithalata ba÷mll÷n göstermekte-dir.

Bu çalúmada yer alan “arz oran”, otomotiv sektörüne ait üretim ve ithalat de÷erlerinin toplamndan oluúmaktadr. “øhracat / arz oran” ise otomotiv sektöründeki ihracatn, sektör üretimi ve ithalat toplamna oran olarak ifade edilmektedir. Bu nedenle otomotiv sektö-rüne iliúkin olarak ba÷mllk analizi yaplrken; bu iki oran arasndaki farkn birlikte de-÷erlendirilmesinin gerekti÷ini belirtmek önem taúmaktadr. Ayrca bu noktada otomotiv sektörü ithalatnn, ara ve nihai kullanma giden tüm ithalat kapsad÷n belirtmek gerek-mektedir. Bu nedenle, sektörlerin ihracat performanslarnn daha sa÷lkl de÷erlendirilebil-mesi için, ihracat/üretim orannn yan sra, ihracat/arz oranlarnn da incelende÷erlendirilebil-mesi gerek-mektedir. Çalúmada, otomotiv sektörü ve alt sektörlerindeki miktar geliúmeleri incelenece-÷inden, dú ticaret fiyatlarnda ve uluslararas para birimleri arasndaki parite de÷iúimlerinin etkisi söz konusu olmamaktadr. Ayrca, bu analizde, son yllarda hzla artú gösteren enerji ithalat da kapsam dúnda tutulmaktadr.

4. Uygulama

Otomotiv sektöründeki ihracatn ithalata ba÷mll÷n tespit edebilmek amacyla, 2002 yl girdi çkt tablosunda dikey eksende yer alan ihracat de÷erleri, yatay eksende yer alan

ithalat de÷erleri ile toplam üretim (temel fiyatlarla) de÷erleri tespit edilmiú ve bu de÷erler baz de÷erler olarak kabul edilmiútir. Bu aúamada 2002=100 baz olarak kabul edilen de÷er-lerin, 2003-2014 yllarna geniúletilebilmesini teminen sanayi üretim endekslerine, ihracat miktar endekslerine ve ithalat miktar endekslerine ihtiyaç duyulmuútur. TÜøK tarafndan yaynlanan endekslerin 1994=100 ve 2003=100 bazl olmas sebebiyle, otomotiv sektörüne iliúkin 2003=100 bazl sanayi üretim, ihracat miktar ve ithalat miktar endekslerine ulaúa-bilmek için 1994=100 ve 2003=100 bazl endekslerin 2002=100 bazl endekslere çevril-mesi gere÷i do÷muútur. (Ek-1) Farkl yllar 100 baz kabul eden endekslerin düzenlenerek 2002=100 bazl sanayi üretim, ihracat miktar ve ithalat miktar endekslerine ulaúlmú olup ilgili endeks de÷erleri Tablo 1’de sunulmaktadr.

Tablo 1: Otomotiv Sektörünü ihracat ve ithalat miktar endeksleri (2002=100 bazl, milyar TL)

Yllar øhracat øthalat Üretim

2003 1.104,60 713,00 119,13 2004 1.618,24 1.214,24 182,55 2005 1.836,95 1.289,10 200,15 2006 2.192,63 1.304,79 217,09 2007 2.710,69 1.376,80 238,00 2008 2.843,24 1.339,73 252,79 2009 1.992,70 943,30 177,00 2010 2.385,94 1.460,94 239,61 2011 2.607,83 1.747,28 282,25 2012 2.614,99 1.552,98 268,13 2013 2.869,80 1.730,04 286,35 2014 3.062,11 1.670,00 291,48

Kaynak: TÜøK tarafndan yaynlanan 2002 yl girdi çkt tablolarndan hesaplanmútr.

Elde edilen 2002=100 bazl sanayi üretim, ihracat miktar ve ithalat miktar endeks de-÷erleri ile 2002 ylna iliúkin TÜøK tarafndan hazrlanmú olan girdi çkt tablosundan elde edilen temel fiyatlarla toplam üretim de÷erleri, ihracat ve ithalat de÷erleri çarplarak, 2003-2014 yllarna iliúkin otomotiv sektörüne ait toplam üretim, ihracat ve ithalat de÷erleri

tes-pit edilmiú ve otomotiv sektöründeki ihracatn ithalata ba÷mll÷ hesaplanmútr. Çalú-mada yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen ihracat de÷erleri, toplam üretim de÷erlerine bölünmüú ve böylece otomotiv sektörü tarafndan gerçekleútirilen toplam yurt içi üretimin hangi oranda ihraç edildi÷i hesaplanmútr. Daha sonra yine ihracat de÷eri, otomo-tiv sektörü tarafndan gerçekleútirilen toplam arz de÷erine bölünerek, toplam arz içindeki ihracat oran elde edilmiútir. Bu noktada, toplam arz de÷erinin, toplam yurtiçi üretim de÷eri ile ithalat de÷erlerinin toplamndan oluútu÷unu ifade etmek yerinde olacaktr. Bu çerçevede 2003-2014 ylna iliúkin olarak yaplan hesaplamalar sonucunda otomotiv sektörüne yöne-lik ihracatn ithalata ba÷mllk oranlar Tablo 2’de yer almaktadr.

Söz konusu tabloda yer alan “ihracatn ithalata ba÷mll÷” oranlar kullanlarak, 2003-2014 yllarnda otomotiv sektör ihracatnn ithalata ba÷mll÷n yllar itibariyle hesapla-mak mümkündür. Bu do÷rultuda herhangi bir yla ait ihracatn ithalata ba÷mllk orannn bir önceki yla ait ba÷mllk oranndan çkartlmas gerekmektedir. Bu do÷rultuda, yllar itibariyle otomotiv sektör ihracatnn ithalata ba÷mllk orann kyaslamak mümkündür. Bu amaçla, 2003-2014 yllarna yönelik ba÷mllk orann bir önceki yldaki ba÷mllk oranndan çkarlmas sonucunda elde edilen oranlar Tablo 3’de yer almaktadr.

Tablo 2: Otomotiv Sektöründe Ba÷mllk Oranlar (ihracat/ üretim) – (ihracat/arz)3

Yl Ba÷mllk Oran

2003 0,1537 2004 0,1566 2005 0,1281 2006 0,1678 2007 0,1848 2008 0,1727 2009 0,1735 2010 0,1669 2011 0,1563 2012 0,1584 2013 0,1671 2014 0,1695

Kaynak: TÜøK tarafndan yaynlanan 2002 yl girdi çkt tablolarndan hesaplanmútr.

3 _{2002 yl girdi çkt tablosunda yer alan toplam üretim de÷erleri (temel fiyatlarla), ihracat (fob) ve ithalat (cif)} de÷erlerinin yllar itibariyle sanayi üretim endeksi, ihracat miktar endeksi ve ithalat miktar endeksi ile çarplmas sonucu ortaya çkan de÷erlerin birbirleriyle oranlanmas suretiyle hesaplanmútr.

Tablo 3: Yllar øtibariyle Otomotiv Sektöründe Ba÷mllktaki Geliúim Yllar Ba÷mllktaki Geliúim 2003 1,784 2004 0,2882 2005 -2,8435 2006 3,9705 2007 1,7002 2008 -1,2162 2009 0,0783 2010 -0,6542 2011 -1,0596 2012 0,2066 2013 0,8682 2014 0,2395

Kaynak: TÜøK tarafndan yaynlanan 2002 yl girdi çkt tablolarndan hesaplanmútr.

ùekil 1, Tablo 2 ile Tablo 3’ün incelenmesinden, otomotiv sektör ihracatnn ithalata ba÷mllk orannn 2003 ylndan 2007 ylna kadar (2005 yl hariç olmak üzere) artú e÷i-liminde oldu÷u gözlemlenmektedir. Yine bahse konu tablolarn incelenmesinden; 2008, 2010 ve 2011 yllarnda bir önceki yllara göre düúük oranl gerilemenin yaúand÷, 2011 ylndan itibaren sektör ihracatnn ithalata ba÷mll÷nn yeniden artú e÷ilimine girdi÷i ve bu artún 2012, 2013 ve 2014 yllarnda da devam etti÷i gözlemlenmektedir.

ùekil:1 Ba÷mllktaki Geliúim (2002-2014)

Kaynak: TÜøK tarafndan yaynlanan 2002 yl girdi çkt tablolarndan hesaplanmútr.

Söz konusu ba÷mllk seviyesindeki geliúmeleri oransal olarak ifade etmek gerekirse; 2003 ylnda otomotiv sektörüne iliúkin ihracatn ithalata ba÷mllk orannn %15,37 sevi-yesinde gerçekleúti÷i ve bu ba÷mllk orannn 2007 ylna kadar (2005 yl hariç olmak üzere) sürekli bir artú e÷iliminde oldu÷u gözlemlenmektedir. Otomotiv sektörü ihracatnn ithalata ba÷mll÷na ait yükseliú e÷ilimi sonucunda, 2007 ylnda ihracatn ithalata ba÷m-llk orannn 18,48 seviyesine kadar yükseldi÷i ve incelenen 2003-2014 yllar arasndaki en yüksek seviyeye ulaút÷ gözlemlenmektedir. 2008 ylnda otomotiv sektör ihracatnn ithalata ba÷mllk orannda gözlenen gerileme ise küresel kriz nedeniyle ihracattaki azalú-tan (dolaysyla hammadde ve ara mal ithalatndaki düúüúten) kaynaklanmaktadr.

Tablo 2 ile Tablo 3’ün incelenmesinden otomotiv sektörüne iliúin ihracatn ithalata ba-÷mll÷nn yüksek oldu÷unu; sektöre iliúkin üretim artúnn ithalat artún da beraberinde getirdi÷ini belirtmek yerinde olacaktr. Bir baúka deyiúle, otomotiv sektöründe faaliyet gösteren firmalar, mamul maddeleri yurt içinden temin edemediklerinden, bu girdileri ithal etmek durumunda kalmaktadrlar. Bu durum ise bu firmalar, üretim aúamasnda ithalata ba÷ml hale getirmektedir. Üretim faktörleri konusundaki dúa ba÷mllk, özellikle imalat sanayiinin önemli sektörler ile arasndaki ba÷lantlarnn zayflamasna neden olmakta, bu durum ise ekonominin geliúimi açsndan olumsuz koúullar yaratmaktadr. Bu ba÷lamda

sektör üretiminin neden oldu÷u cari iúlemler dengesindeki bozulmann önlenmesi için ithal girdiye dayal üretim yapsnn de÷iútirilmesi büyük önem arz etmektedir.

5. Sonuç

Türkiye 1980 ylndan itibaren uygulad÷ liberal politikalar ile dúa açk ekonomi poli-tikalarn benimsemiútir. Bu çerçevede yabanc yatrmlar ülkeye çekmeye yönelik politi-kalara hz vermiútir. Bu do÷rultuda gerek co÷rafi konum gerekse iúgücündeki maliyet avantajlarna dayal olarak, yabanc sermayeli úirketler de Türkiye’de üretim yapmaya yö-nelmiútir. Bu ba÷lamda Türkiye’de, otomotiv sektörü de dâhil olmak üzere, çeúitli sektör-lerde birçok yabanc sermayeli úirket faaliyet göstermeye baúlamútr. Gelinen noktada, otomotiv sektörü Türkiye ihracat açsndan lider konuma ulaúmútr. Bu ba÷lamda, bu ça-lúmada, otomotiv sektörü ihracatnn ithalata ba÷mll÷ analiz edilmiútir.

Analizde TÜøK tarafndan oluúturulan 2002 ylna ait girdi çkt tablolar kullanlmakta-dr. 2003 - 2014 yllarna iliúkin ithalat ba÷mll÷ Yükseler ve Türkan (2008) tarafndan kullanlan yöntem ile analiz edilmektedir. Yaplan analiz sonucunda otomotiv sektörü ihra-catnn ithalata ba÷mllk orannn 2003 ylndan 2007 ylna kadar (2005 yl hariç olmak üzere) artú e÷iliminde oldu÷u gözlemlenmektedir. Yine analiz sonucunda, 2008, 2010 ve 2011 yllarnda bir önceki yllara göre düúük oranl gerilemenin yaúand÷, 2011 ylndan itibaren sektör ihracatnn ithalata ba÷mll÷nn yeniden artú e÷ilimine girdi÷i ve bu art-ún 2012, 2013 ve 2014 yllarnda da devam etti÷i anlaúlmaktadr. Söz konusu ba÷mllk seviyesindeki geliúmeleri oransal olarak ifade etmek gerekirse; 2003 ylnda otomotiv sek-törüne iliúkin ihracatn ithalata ba÷mllk orannn %15,37 seviyesinde gerçekleúti÷i ve bu ba÷mllk orannn 2007 ylna kadar (2005 yl hariç olmak üzere) sürekli bir artú e÷ili-minde oldu÷u gözlemlenmektedir. Otomotiv sektörü ihracatnn ithalata ba÷mll÷na ait yükseliú e÷ilimi sonucunda, 2007 ylnda ihracatn ithalata ba÷mllk orannn 18,48 sevi-yesine kadar yükseldi÷i ve incelenen 2003-2014 yllar arasndaki en yüksek seviyeye ulaú-t÷ gözlemlenmektedir. 2008 ylnda otomotiv sektör ihracatnn ithalata ba÷mllk ora-nnda gözlenen gerileme ise küresel kriz nedeniyle ihracattaki azalútan (dolaysyla ham-madde ve ara mal ithalatndaki düúüúten) kaynaklanmaktadr.

Sonuç olarak 2003- 2014 yllarna yönelik yaplan analiz sonucunda, otomotiv sektörü ihracatnn ithalata ba÷ml konumda bulundu÷u ve sektöre iliúkin üretim artúnn ithalat artún da beraberinde getirdi÷i sonucuna ulaúlmútr. Bir baúka deyiúle, otomotiv sektö-ründe faaliyet gösteren firmalar, ara mamulleri ithal etmektedirler. Söz konusu sektörde faaliyet göstermekte olan ve Türkiye ihracat içerisinde önemli bir paya sahip olan firmalar

yabanc sermayeli úirketlerden oluúmaktadr. Söz konusu úirketlerden bazlar ayn zamanda otomotiv sektöründe dünya markas konumunda bulunan úirketlerdir. Bu firmalar Tür-kiye’yi üretim üssü olarak kullanmakta; Türkiye’nin jeopolitik konumundan yararlanmak-tadrlar. øhracatlarnn belirli bir ksmn Türkiye’deki üretimlerinden gerçekleútirmektedir-ler. Bahse konu úirketler üretim aúamasnda ihtiyaç duyduklar girdiyi firmalarnn ana merkezinden karúlamaktadr.

Üretim faktörleri konusundaki dúa ba÷mllk, ekonominin geliúimi açsndan olumsuz koúullar yaratmaktadr. Bu ba÷lamda sektör üretiminin neden oldu÷u cari iúlemler densindeki bozulmann önlenmesi için ithal girdiye dayal üretim yapsnn de÷iútirilmesi ge-rekmektedir. øhracat gelirlerinin büyük oranda hammadde ve ara mal ithalatn karúl-makta oldu÷u hususu göz önüne alnd÷nda, yurt dúndan temin edilen girdilerin yurt içi üretiminin teúvik edilmesi ülke ekonomisinin büyümesi bakmndan büyük önem arz et-mektedir.

Kaynakça

ADELMAN, Irma; (1984), “Beyond Export-Led Growth”, World Development, 12(9), 937-949. ALPAR, Cem; (1982), Az Geliúmiú Ülkelerin Dú Ticaret Sorunlar ve Sanayileúme, Ankara:

Ankara Ticari ølimler Akademisi Yayn, Turhan Kitapevi, Ankara.

AYDIN, Faruk, Hülye SAYGILI ve Mesut SAYGILI; (2007), “Empirical analysis of structural change in Turkish exports”, Central Bank of the Republic of Turkey Working Paper, (07/08). BALASSA, Bela; (1978), “Exports And Economic Growth: Further Evidence”, Journal Of

Development Economics, 5(2), 181-189.

EKANAYAKE, E. M; (1999), “Exports and Economic Growth in Asian Developing Countries: Cointegration and Error-Correction Models”, Journal of Economic Development, 24(2), 43-56. ERKÖK, Banu; (2016), “Türkiye’de 1980 Sonras Dönemde Girdi Çkt Analizi øle Otomotiv

Sektörünün Konumu” (Doktora Tezi) Atlm Üniversitesi, Ankara.

FRANKEL, Jeffrey ve ROMER, David; (1996), “Trade and growth: An empirical investigation”, National Bureau of Economic Research, 5476.

HAN, Ergül ve Ayten Ayúe KAYA; (2012), Kalknma Ekonomisi: Teori ve Politika, (9. bask) Nobel Akademik Yaynclk, østanbul.

HELLER, Peter. S. ve PORTER, Richard C; (1978), “Exports and Growth: An empirical re-investigation”, Journal of Development Economics, 191-193

øNANÇLI, Selim ve Ali KONAK; (2011), “Türkiye’de øhracatn øthalata Ba÷mll÷: Otomotiv Sektörü”, Eskiúehir Osmangazi Üniversitesi øktisadi ve ødari Bilimler Dergisi, 6(2).

øNANÇLI, Selim ve Ali KONAK; (2012), “Dependency of Exports on Imports: The Turkish Case”, Research Journal of International Studies, 163.

KRUEGER, Anne O; (1978), “Liberalization Attempts and Consequences”, National Bureau of Economic Research, http://www.nber.org/books/krue78-1

LINNEMANN, Hans; Van Dijck PITOU ve Haremen VERBRUGGEN; (1988), Export-Oriented Industrialization in Developing Countries, Singapore University Press, Singapore.

MICHAELY, Michael; (1977), “Exports and Growth: An Empirical Investigation”, Journal of Development Economics, 4(1), 49-53.

OECD; (2012), “Innovation for Development”, https://www.oecd.org/sti/inno/50586251. pdf, 26.08.2016

RICARDO, David; (1817), Politik øktisat ve Vergilendirme ølkeleri Üzerine, Çev: T. Ertan, Belge Yaynlar, østanbul.

YÜKSELER, Zafer ve Ercan TÜRKAN; (2006), “Türkiye’nin Üretim ve Dú Ticaret Yapsnda Dönüúüm: Küresel Yönelimler ve Yansmalar”, TÜSøAD - Koç Üniversitesi Ekonomik Araútrma Forumu, TÜSøAD - Koç Üniversitesi, østanbul.

YÜKSELER, Zafer ve Ercan TÜRKAN; (2008), “Türkiye’nin Üretim ve Dú Ticaret Yapsnda Dönüúüm: Küresel Yönelimler ve Yansmalar”, TÜSøAD, T/2008-02/ 453.

Ek :1

1994=100 ve 2003=100 bazl endekslerin 2002=100 bazl endekslere çevirimi

Yllar øhracat øthalat

1994 100 100 1995 142,8 175,3 1996 223 280,5 1997 175,8 482,5 1998 207,6 430,3 1999 323,8 378,9 2000 413,1 691,3 2001 657,2 282,3 2002 818 348,5 2003 1104,6 713 2004 1584,9 1155,2 2003 100 100 2004 146,5 170,3 2005 166,3 180,8 2006 198,5 183 2007 245,4 193,1 2008 257,4 187,9 2009 180,4 132,3 2010 216 204,9 2011 237 244,1 2012 237,6 215,3 2010 100 100 2011 109,3 119,6 2012 109,6 106,3 2013 120,28 118,42 2014 128,34 114,31 2015 139,76 135,09