Ü lkeye döviz giriflinin ve yurt d fl kaynakl kredi kullan m n n art r lmas

(1)

YURTDIfiINDAN TEM‹N ED‹LEN VADES‹

B‹R YILDAN UZUN NAKD‹ KRED‹LER‹N YURT‹Ç‹ YERLEfi‹K F‹RMALARA GERÇEK MAL‹YET‹

Dr. Rasim Y›lmaz Dumlup›nar Üniversitesi, ‹‹BF 1. G‹R‹fi

Ü

lkeye döviz giriflinin ve yurt d›fl› kaynakl› kredi kullan›m›n›n art›r›lmas›

kanun koyucu taraf›ndan yurt içi ve yurt d›fl› kredilerin maliyetlerinin fark- l›laflt›r›lmas› yoluyla teflvik edilmifltir. Bu çerçevede, yurt d›fl› kaynakl›

kredilerin maliyetini düflürücü bir dizi tedbir al›nm›flt›r.

Türkiye`de yerleflik kiflilerin, yurt d›fl›ndan ayni ve nakdi kredi temin etmeleri, bu kredileri bankalar veya özel finans kurumlar› arac›l›¤›yla (garanti vererek veya vermeksizin) kullanmalar› kayd›yla serbesttir. Di¤er bir deyiflle, yurt d›fl›ndan temin edilen ayni ve nakdi krediler Türkiye`de yerleflik bir banka veya özel finans kurumu arac›l›¤› ile getirilmelidir. Ayr›ca, yurt d›fl›ndan getirilen bu kredilerin büyük ço¤unlu¤u Türk Liras› olarak kullan›lmak zorundad›r.

Bakanlar Kurulu taraf›ndan yay›mlanan 12 May›s 1988 tarihli ve 88/12944 say›- l› kararnameye iliflkin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas›`n›n yay›nlad›¤›

Kaynak Kullan›m› Destekleme Fonu (KKDF) hakk›ndaki 6 nolu tebli¤in 3/20 maddesinde, Türkiye`de yerleflik kiflilerce temin edilecek ortalama vadesi bir y›l- dan uzun vadeli nakdi kredilerde KKDF oran› % 0 (s›f›r) olarak öngörülmekte- dir.

Bir y›ldan (365 gün) uzun vadeli olarak yurt d›fl›ndan temin edilen nakdi krediler Hazine Müsteflarl›¤› Kamu Finansman› Genel Müdürlü¤ü nezdindeki borç kütü¤üne (D›fl Finansman Numaras›-DFN), kredi anlaflmalar›n›n bir örne¤i, Türk Paras›n›n De¤erini Koruma hakk›ndaki 91-32/5 say›l› Tebli¤`in ekinde yer alan 1 Nolu Kredi Bilgi Formu ve 2 Nolu Kredi ‹zleme Formu ile birlikte anlaflma tarihinden itibaren 30 gün içinde kredi borçlusu taraf›ndan kay›t ve tescil edil- mekteydi. Bunun yan›nda bu kredilere ait kullan›mlar, ana para geri ödemeleri, faiz ve di¤er ödemelere ait bilgiler ise, Kredi ‹zleme Formu ile ifllem tarihinden itibaren 10 gün içinde bankalar ve özel finans kurumlar› ile kredi borçlusu tara- f›ndan Hazine Müsteflarl›¤› Kamu Finansman› Genel Müdürlü¤ü`ne bildirilmesi gerekmekteydi. 13 Eylül 2001 tarihli 24522 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanan

(2)

2001-32/26 say›l› Tebli¤ ile yap›lan düzenlemeyle, 1 Ekim 2001 tarihinden sonra yurt d›fl›ndan bir y›ldan uzun vadeli olarak temin edilen kredilerin bil- dirimi, arac› banka taraf›ndan Hazine Müsteflarl›¤› Kamu Finansman› Genel Müdürlü¤ü yerine Türkiye Cumhuri- yeti Merkez Bankas›`na yap›lmaya bafllanm›flt›r. Bu meyanda, DFN yerine yurtd›fl›ndan temin edilen kredilerin kullan›lmas›na arac›l›k eden banka taraf›ndan 11 haneden oluflan bir Kredi Numaras› verilecek ve ifllemin takibi ve bildirimleri bu numara ile yap›la- cakt›r. Daha önce T.C. Hazine Müste- flarl›¤›na gönderilen bilgi formlar›na benzer flekilde Yurtd›fl›ndan Sa¤lanan Uzun Vadeli Kredi Kullan›m ve Geri Ödeme Bilgi Formu ifllemi yapan banka taraf›ndan doldurulacak ve TCMB`ye gönderilecektir (TCMB, 2002).

Bu makalenin konusunu Türkiye’de yerleflik bulunan firmalar›n yurt d›fl›n- dan kulland›¤› nakdi kredilerin yurt içi bir banka arac›l›¤› ve teminat› ile sa¤- lanmas› durumunda ilgili firmaya bu kredinin uygulamadaki gerçek toplam maliyeti oluflturmaktad›r.

2. YURT DIfiINDAN TEMIN ED‹LECEK NAKD‹ KRED‹LER‹N fi‹RKETLERE MAL‹YET‹

Bankac›l›k sektöründeki genel uygulama yurt d›fl› kredi ile ilgili bankan›n ödemek zorunda oldu¤u vergilerin de müflteriden tahsili yolundad›r. Böyle- ce, yurt d›fl›ndan al›nacak nakdi kredinin ana maliyetinin (yurt d›fl›na ödene- cek faiz oran›) yan›nda, bu kredi ile ilgili her türlü vergi, komisyon ve ko-

misyonun vergisi de maliyet unsuru ol- maktad›r (BDDK, 2003).

Yurt d›fl› kredi Yabanc› Devlet Kuru- lufllar›, Avrupa Yat›r›m Bankas› (EIB), Avrupa Konseyi Kalk›nma Bankas›

(CEB), ‹slam Kalk›nma Bankas›

(IDB), Uluslar aras› Tar›msal Kalk›n- ma Fonu (IFAD), Uluslar aras› Finans Kurumu (IFC), Uluslar aras› Kalk›nma Birli¤i (IDA), Uluslararas› ‹mar ve Kalk›nma Bankas› (IBRD) gibi uluslararas› kurulufllar ile Ticari Bankalar, K›y› Bankalar›, Leasing, Factoring gibi Bankac›l›k d›fl› Finansman Kurulufl- lar› taraf›ndan sa¤lanmaktad›r. Bu ku- rulufllardan IFC gibi baz› uluslararas›

kurulufllar banka teminat mektupsuz kredi sa¤lamakla birlikte, genel uygulama kredinin bir banka teminat mektubu ile birlikte verilmesi yönündedir.

Böylece, yurt içindeki bir firma için yurt d›fl› kredinin maliyeti

1) LIBOR (London Interbank Offer Rate) + spread,

2) Arac›l›k Komisyonu ve Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV)

3) Kambiyo Sat›fl Vergisi,

4) Banka teminat mektubu komisyonu, 2.1. Ödenecek Faiz Oran›

LIBOR, ilgili vade için referans piyasa oran›d›r ve Londra Interbank piyasa- s›nda günlük olarak ilan edilir. Mesela, bir y›ll›k bir kredide anlaflman›n yap›l- d›¤› tarihteki LIBOR al›n›r ve sabitle- nir. “Spread” ülke riski, teminat› veren banka riski, müflteri riski, kredinin vadesi ve kredinin büyüklü¤üne göre de-

¤ifliklik göstermektedir. Krediyi veren

(3)

kurulufl nihaî anlamda teminat mektubunu veren bankan›n riskini ald›¤› için, teminat mektubunu veren bankan›n kredi de¤erlili¤ine (rating) göre “spread” de art›fl veya azal›fl gösterebilmek- tedir.

2.2. Arac›l›k Komisyonu ve Komisyonun BSMV’si

Ülkemizde genellikle yurt d›fl› kredilerin temin edilmesinde Türkiye`deki yerleflik bankalar arac›l›k etmektedir.

Bu arac›l›k iflleminin karfl›l›¤›nda müfl- teri taraf›ndan arac›l›k eden bankaya bir komisyon ödenmektedir. Bankan›n elde etti¤i komisyon yüzde befl (% 5) BSMV`ne tabidir. Yukar›da da belirtti-

¤imiz gibi bankac›l›k sektöründeki genel uygulama BSMV`nin de müflteri- den tahsili yönündedir.

2.3. Kambiyo Sat›fl Vergisi

Kambiyo mevzuat›nda tan›mlanan yurt d›fl›ndan sa¤lanan kredilerden büyük ço¤unlu¤u Türk liras› olarak kullan›l- mak zorundad›r. Fakat, müflteriler ge- nelde yurt d›fl›ndan temin edilen krediyi yabanc› para birimi olarak elde et- mek istemektedirler. Sektördeki genel uygulama, yurt d›fl›ndan temin edilen nakdi kredinin müflterinin bankadaki TL hesab›na TL olarak yat›r›lmas› ve müflterinin talimat yaz›s› ile birlikte bu TL hesab›ndaki paran›n yabanc› para hesab›na çevrilmesidir. Bu ifllem binde bir (% 0.1) Kambiyo Sat›fl Vergisine tabidir. Dolay›s› ile, yurt d›fl›ndan elde edilen nakdi kredinin temin edildi¤i para birimi olarak kullan›lmak isten- mesi müflterinin maliyetini binde bir oran›nda art›racakt›r.

2.4. Banka Teminat Mektubu Komisyonu

4672 say›l› Bankalar Kanunu’na göre, bir banka teminats›z kredi veya dolay- l› kredi veremez. Türkiye`de mukim bir firma yurt d›fl›ndan kulland›¤› kredi için yurt içindeki bankalardan birinden teminat mektubu talep etti¤i zaman, 4672 say›l› Bankalar Kanunu uyar›nca teminat mektubu tutar›n›n firman›n banka nezdindeki tahsis edilmifl limi- tinden düflülmesi (teminat mektubu tutar›-anapara ve faiz- her bir firma için bankan›n özkaynaklar›n›n yüzde yir- mi-beflinden (%25) fazla olamaz) ve firma ile banka aras›nda Genel Kredi Sözleflmesi (GKS) imzalanmas› gerek- mektedir (TBB, 2001, 38).

Di¤er bir deyiflle, banka için verilecek gayri nakdi (teminat mektubu) ve nakdi krediler bir birinin ikamesi durumuna gelmifltir; dolay›s›yla, teminat mektuplar›n›n f›rsat maliyetleri artm›flt›r.

Bunun yan›nda 20’ye yak›n bankan›n Tasarruf Mevduat› Sigorta Fonuna devredilmesi ile birlikte teminat mektubu arz›nda da bir daralma meydana gelmifltir.

488 Say›l› Damga Vergisi Kanunun 9’uncu maddesinde “Bu Kanuna ekli (2) say›l› tabloda yaz›l› ka¤›tlar Damga Vergisinden müstesnad›r” denilmekte- dir. 2 Ocak 2004 tarih 25334 mükerrer say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanan 5035 say›l› Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun’un 30’uncu maddesinde, “488 say›l› Dam- ga Vergisi Kanuna ekli (2) say›l› tablo- nun “IV.Ticari ve medeni ifllerle ilgili kâ¤›tlar” bafll›kl› bölümünün (23) nu-

(4)

maral› f›kras›n›n “Bankalar, yurt d›fl›

kredi kurulufllar› ve uluslararas› ku- rumlarca kulland›r›lacak kredilerin temini ve geri ödenmesi amac›yla düzen- lenecek kâ¤›tlar ile bu kâ¤›tlar üzerine konulacak flerhler (kredilerin kullan›m- lar› hariç)” flekilde de¤ifltirildi¤i bildi- rilmektedir.

Yeni düzenlemeyle, yurt içi ve yurt d›- fl›ndan sa¤lanan kredilerde herhangi bir ay›r›ma gidilmeksizin tüm krediler istisna kapsam›na al›nmaktad›r. Ayr›- ca, getirilen istisna hükmünde, nakdi ve gayri nakdi kredi ayr›m› olmad›¤›

için, istisna gerek nakdi, gerekse gayri nakdi kredilerin temini ve geri ödeme- si s›ras›nda düzenlenen ka¤›tlar› kapsa- maktad›r. Nitekim, T.C. Maliye Ba- kanl›¤› Gelirler Genel Müdürlü¤ü’nce 13 Ocak 2004 tarihinde yay›mlanan Damga Vergisi Sirküleri/4 ile yap›lan düzenlemede “Kanunda sözü geçen kredi tan›m›na Bankalar Kanunu’na göre kredi olarak kabul edilen nakdi krediler ile teminat mektuplar›, kefa- letler, aval, ciro ve kabuller gibi gayri nakdi kredilerin girece¤i, akreditiflerin de bu kapsamda de¤erlendirilece¤i”

bildirilmifltir. 30 Ocak 2004 tarihinde yay›mlanan Damga Vergisi Sirküle- ri/6’da “Bu kapsamda, bankalar tara- f›ndan düzenlenecek teminat mektuplar› ve akreditifler gayri nakdi kredi olarak de¤erlendirilecektir. Buna göre, bunlar›n sürelerinin uzat›lmas› veya k›- salt›lmas›, miktar›n›n art›r›lmas› veya azalt›lmas› nedeniyle düzenlenecek ka-

¤›tlar›n da damga vergisi istisnas›ndan yararland›r›lmas› gerekti¤i” belirtil- mektedir.

Böylece bankalar›n, özel finans kurumlar›n›n, yurt d›fl› kredi kurulufllar›

ve uluslararas› kurumlar›n kulland›r- d›klar› kredilerin, temini ve geri öde- mesi safhas›nda düzenlenen, kredi söz- leflmesi (Genel Kredi Sözleflmesi), kredinin temini için verilen teminatlar, garanti mektuplar›, ipotek sözleflmeleri, kefalet sözleflmeleri, araç rehini söz- leflmeleri vb. ka¤›tlar damga vergisinden ve harçlardan istisna edilmifltir.

3. GENEL DE⁄ERLEND‹RME VE SONUÇ

Yurt içi dövize endeksli kredi ve bir y›ldan uzun vadeli yurt d›fl› nakdi kredi aras›nda seçim yapmakta olan yurt içi yerleflik bir firman›n önündeki maliyet unsurlar› afla¤›daki tabloda özet- lenmifltir (Bkz. Tablo 1).

Yurt içi dövize endeksli kredi kullan›l- mas› durumunda, Yurt d›fl› kredi kulla- n›lmas› durumuna göre, faiz ve kur far- k›n›n BSMV ve KDDF’si ek maliyet unsurlar›n› oluflturmaktad›r. Di¤er yandan, yurt d›fl› kredi kullan›lmas› durumunda ise faiz ve kur fark›n›n BSMV ve KDDF’si ödenmemesine ra¤men, teminat mektubu komisyonu, arac›l›k komisyonu, arac›l›k komisyo- nunun BSMV’si, kambiyo sat›fl vergisi ek maliyet unsurlar›n› oluflturacakt›r.

(5)

Tablo 1: Yurt D›fl› ve Yurt ‹çi Kredilerin Maliyetlerinin Karfl›laflt›r›lmas›

Maliyet Unsurlar› Oran Yurt ‹çi Dövize Endeksli Kredi Yurt D›fl› Kredi

Faiz gideri √ √

BSMV(faiz + kur fark›) 0,050 √ - KKDF(faiz + kur fark›) 0,030 √ - Teminat Mektubu Komisyonu - √

Arac›l›k Komisyonu - √

BSMV (arac›l›k komisyonu) 0,050 - √ Kambiyo Sat›fl Vergisi 0,001 - √ Yararlan›lan Kaynaklar:

Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (2003), Türk Bankac›l›k Sektö- ründe Arac›l›k Maliyetlerinin Azalt›lmas›, Kas›m, Ankara.

Baflbakanl›k Mevzuat› Gelifltirme ve Yay›n Genel Müdürlü¤ü (1989), “Kaynak Kullan›m› Destekleme Fonu Hakk›nda 6 Nolu Tebli¤”, T.C. Resmi Gazete No.

20264, 26 Temmuz.

P›nar, ‹brahim (2003), Yürürlülükteki Tüm Vergi Kanunlar›, Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara.

T.C. Baflbakanl›k Mevzuat› Gelifltirme ve Yay›n Genel Müdürlü¤ü (2004) “5035 Say›l› Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun”, T.C. Resmi Ga- zete No. 25334 (M), 2 Ocak.

Türkiye Bankalar Birli¤i (2001), 4389 Say›l› Bankalar Kanunu- 4672 Say›l› Ka- nun ‹le De¤iflik, 2001.

T.C. Maliye Bakanl›¤› Gelirler Genel Müdürlü¤ü (2004), Damga Vergisi Sirkü- leri/4, 12 Ocak, www.gelirler.gov.tr.

T.C. Maliye Bakanl›¤› Gelirler Genel Müdürlü¤ü (2004), Damga Vergisi Sirkü- leri/6, 30 Ocak, www.gelirler.gov.tr.

T.C. Merkez Bankas› (2002), Sermaye Hareketleri Genelgesi, www.tcmb.gov.tr