Östrus Belirleme
Yöntemleri
ÖNEMİ:
Başarılı bir süt sığırı yetiştiricisi her bir ineğinden yılda 1 buzağı almaya gayret eder.
Bir inekten bir buzağı elde etmek ise birbiri ile bağlantılı pek çok işin
sonucunda gerçekleşir.
Bu iş her şeyden önce kızgınlığın
tespit edilmesindeki başarıya bağlıdır.
Süt sığırı yetiştiriciliğinde, kızgınlığın
belirlenmesi çok önemli ve buna karşın
kolaylıkla üstesinden gelinebilecek bir iştir.
Kızgınlık, ergin bir ineğin gebe kalıncaya kadar düzenli aralıklarla çiftleşme isteği gösterdiği ya da erkeği kabul ettiği
fizyolojik ve içgüdü kaynaklı eşeysel
davranışları sergilediği dönemlerdir.
Kızgınlığın belirlenmesinde başarı, ineklerin
gözlenme sıklığı ve gözlem için ayrılan zamana bağlıdır.
21 günlük üreme döngüsü içerisinde,
kızgınlığın (sıcak mevsimlerde 12 saate kadar düşse de) ortalama 15 – 18 saat sürmesi,
gözlenme sıklığı ve gözlem için ayrılan zamanın ne kadar önemli olduğunu
göstermektedir.
Daha da önemlisi, en yüksek döllenme oranı sağlanabilecek (optimal) süre, sadece 12 saat kadardır.
Bu nedenlerden dolayı, bir ineğin kızgınlığı
sırasında oluşan (fizyolojik ve davranışsal)
değişimlerin iyi bilinmesi gerekir.
Kızgınlık Belirtileri;
En uygun tohumlama zamanının belirlenmesi için kızgınlık başlangıcının tam olarak belirlenmesi, bunun için de kızgınlık belirtilerinin çok iyi bilinmesi gerekir.
Kızgın olan inekler geceleri ayakta olmayı tercih ederken,
gündüzleri de nadiren yatarlar ve ürkütüldüklerinde sürü içinde ilk tepkiyi veren hayvanlardır.
Kızgınlığın henüz başlama aşamasında olan inekler, kendilerinin üzerine sıçranmasına müsaade etmezken, kızgınlık gösteren
diğer ineklere sıçrama hareketinde bulunurlar. sıçrama hareketi sırasında yerinde durmayan ineklerde kızgınlık başlamış
sayılmamalıdır. Sıçrama hareketine müsaade etme kızgınlığın en önemli belirtisidir. Yeterince gözlem yapıldığında ineklerin sırt ve sağrılarında diğer ineklerin sıçraması sonucu oluşan kirlenme ve hafif deri deformasyonları rahatlıkla
gözlemlenebilir.
Kızgınlık başlangıcına yakın olan inekler, bir araya toplanma eğilimi gösterirler. Boğa olması
durumunda, boğaya mümkün olduğunca yakın olma eğilimindedirler.
Kızgın ineklerin, hareketlilikleri artar, yem yeme istekleri azalır, o günkü süt verimlerinde bir miktar düşme gözlenir.
Diğer ineklerin ferçlerini koklarlar, kızgın olan veya kızgınlığı yaklaşan ineklerin arka kısımlarına
çenesini sürterler.
Yakından gözlemlenmediği sürece fark edilmesi zor olmakla birlikte kızgın ineklerin, ferç’i, pembe, ıslak ve şişkin görülür. Ferçten, halk arasında Çara adı da verilen şeffaf, yapışkan bir akıntı görülür. Çara,
kızgınlığın başlangıcından önce başlayarak,
bitiminden sonraki günlere kadar görülebilir.
Kızgınlık Gözlemede Etkinlik
Kızgınlık gözlemlerinin, bazı kaynaklara göre, gün boyu, sürekli yapılmasının, %
98-100 başarılı sonuç verdiği, buna karşın günde iki defa sürü içinde dolaşılması ile
% 80 – 90 başarılı sonuç alınabildiği bildirilmektedir.
Ancak, günlük yemleme, sağım gibi işler sırasında gözlem yapılırsa, kızgınlığa
gelen ineklerin sadece % 50′nin
saptanabildiği bildirilmektedir.
Kızgınlığın, ineklerin % 60′nda sabah,
% 45′nde ise öğleden sonra gözlendiği bildirilmekte ve sadece sabah ve
akşam gözlem yapılması durumunda sürüdeki kızgın ineklerin % 85 ‘nin
saptanabileceği belirtilmektedir.
Ayrıca, sabah ve akşam iki defa
gözlem yapmaya ek olarak öğle vakti de gözlem yapılması sonucu sürüde kızgınlık gösteren % 6-7 kadar diğer bazı ineklerin de belirlenebileceği
sonuçlara eklenmektedir
Bir kişi, etkin çalışabilirse 300 kadar ineğin kızgınlık belirlenmesinde yeterli sonuç alabilir. Ancak, 10 inekten büyük sürülerde kızgınlığın belirlenmesinde,
• Hayvanların numaralanması
• Kayıtlarının tutulması,
• Hayvanların gruplara ayrılması,
başarıda çok önemli bir rol oynamaktadır.
Çünkü, kızgınlık nedeniyle hareketlenen inek sayısı ne kadar fazla olursa
kızgınlığın saptanması da o kadar kolay
olacak demektir.
Kızgınlık gözlemi nasıl yapılmalı?
Kızgınlık gözlemi bir işletmede yılda elde edilecek buzağı sayısı üzerinde etkili çok
önemli bir yetiştiricilik işi olup bunun deneyimli kişiler tarafından ve sürekli yapılması gerekir.
Tüm kızgınlık belirtilerini iyi bilen bir yetiştirici ahır içinde belirli bir düzen içinde vakit
ayırarak işletmesinde üreme etkenliğini dolayısıyla karlılığı ve başarıyı artırabilir.
Bir ahır içinde bulunan ineklerde kızgınlık
gözlemi yaparken dikkat edilecek noktalar
şöyledir;
Uygun zamanda gözlem yapılmalıdır. En iyi gözlem zamanı yemleme sonrası veya ineklerin sağıma alınma öncesi
zamandır.
Gözlem yapacak kişi bu iş için rahat kıyafetleri ile ahır içinde dolaşacak şekilde hazırlanmış olmalıdır.
Kızgınlık gözlemi sırasında yem kontrolü veya herhangi bir diğer işe bakılmamalıdır.
Gezinti alanları rahatlıkla yürünecek ve dikkati bozmayacak çalışmaya olanak verecek şekilde olmalıdır.
Gezinti alanında çalışanlar varsa bu iş bittikten sonra gözlem yapılmalıdır.
İneklerin arasında yavaş ve rahat bir şekilde gezinilmelidir.
50 ineklik bir bölmede bir gözlem süresi en az 25 dakika sürmelidir.
Ayrıca, kızgınlık gösteren ineklerin kapalı bir yerde, rahat bir ortamda, bir sundurma altında tutulması ve çiftleştirilmesi önerilmektedir. Özellikle yaz aylarında, serin ve rahat bir yer temini döllenmedeki başarı için çok büyük önem teşkil
etmektedir.
Diğer Östrus Belirleme Yöntemleri
Progesteron ölçümü
Süt verimi
Vücut ve süt ısısı
Vajinal mukus direnci
Boya salan aygıtlar
Basınca duyarlı elektronik atlama dedektörü
Arayıcı hayvanlar
Adım sayıcı (pedometre)
Puanlama
Kamera sistemi
Kayıtlar
Tişikkirlir
Progesteron Ölçümü
Progesteron değerlerinin östrüsle çok güçlü bir ilişki olduğu uzun zamandır bilinmektedir.
Progesteron kan ve sütte ölçülebilmektedir.
Büyük çiftliklerde östrus takibi için pek pratik bulunmaktadır ve maliyeti yüksektir. Sütte
progesteron ölçümü son yıllarda pratik hale getirilmekle birlikte, kızgınlık takibinden
ziyade hatalı tohumlamaları önlemek ve
gebe olmayanları ayırt etmek amacıyla
kullanılmaktadır.
Süt Verimi
Östrüsteki süt ineklerinde, süt
veriminin %2-8 arasında düştüğü belirlenmiştir. Bu durum hayanın huzursuzluğunun artması ve yem tüketiminin azalmasına
bağlanmaktadır.
Vücut ve Süt Isısı
Östrüsle ilşkili olarak ineklerde vücut ısısının arttığı uzun zamandır bilinmektedir. İneklerde normal vücut ısısı 38,6 C dolaylarındadır.
Östrüs öncesi 2 günde vücut ısısı en düşüktür.
Östrüs sırasında hayvanların %84 de 0,1-0,5 C artar. Isı ölçümü rektum veya sütte yapılabilir.
Her ikisi arasında güçlü bir ilişki vardır.
Çiftliklerde rektumdan ısı ölçümü pratik
değildir.bunun yerine implantlar kullanılarak sürekli ısı tayini yapılması oldukça pratik
bulunmuştur.
Vajinal Mukus Direnci
Hormonal değişiklikler, östrüs siklusu boyunca vajinal mukusun elektrik direncinde
değişikliklere neden olur. Vajinal mukustaki en düşük direnç ovulasyon öncesi 25.saatte olur.
Bu nedenle vajinal mukus direncinin östrüs siklusuyla güçlü bir ilişkisi olduğundan östrüs belirlemede uygun bir yöntemdir. Ancak
bunun için direnç artışının olduğu 24 saat
veya daha fazla zamanlık dönemi belirlemek için her ineğin vajinasına probun her gün
uygulanması gerekir.
Boya Salan Aygıtlar
Bu aygıt ineklerin birbiri üzerine atladığını bakıcıya göstermek amacıyla yapılmıştır.
İçinde kırmızı boya kapsülü içeren silindirik plastik bir aygıtın hayvanın arka kısmına,
sakrumun yanına veya üzerine yapıştırılır. Bir başka hayvanın üzerine atlamasıyla boya
akarak atlayan ve atlanan hayvanı boyar. Bu
aygıt östrüs belirtilerini gözlemeye yardımcı
olarak kullanılır. Kolay uygulanması ve pratik
olması açısından oldukça yaralıdır.
Basınca Duyarlı Elektronik Atlama Dedektörü
Son yıllarda geliştirilen ve
radyotelometrik bir sistemle çalışan
aygıtla; sakrum ortalarına deri altına
yerleştirilerek, kaç defa atlandığını ve
ne kadar sürdüğünü tarih ve saatiyle
anında bilgisayara bildirerek kızgınlık
takibi yapılmaktadır.
Arayıcı Hayvanlar
Östrüsteki hayvanlara atlayarak kızgın olanları tespitte kullanılan yöntemdir. Bu hayvanlara bazı aygıtlar yerleştirilirse
daha etkilidir. Örneğin boğanın çene altına boya salan aygıt yerleştirilmesi gibi.
Bu arayıcı hayvanlar:
1. sürüdeki diger inekler
2. vazektomize boğalar
3.androjenize öküzler
4.cerrahi olarak değiştirilmiş boğalar
Adım Sayıcı(Pedometre)
Süt ineği işletmesinde daha çok tercih edilmektedir. İneğin arka ayağına adım sayıcı aygıt takılarak yapılan yöntemdir.
Otomatik olarak tüm sürü bu sistemle değerlendirilebilmektedir. Hayvanlarda östrüsteki hareketlerinin artması
değerlendirilerek yüksek doğrulukla östrüsler belirlenebilmektedir. Ahırda
serbest olanlarda hareketlerin %93 arttığı,
bağlı olanlarda ise %10 arttığı bildirilir.
Puanlama
Her östrüs belirtisinde 24 saatlik bir dönem de 1 puan verilerek yapılır.
Eğer 24 saatte 100 puanı aşmışsa
inek östrüste olduğu kabul edilir.
Kamera Sistemi
Hayvanların 24 saat kamera kaydıyla izlenmesidir. Kızgınlıktaki hayvanları belirlemede diğerine ek olarak
kullanılan bir yöntemdir.
Kayıtlar
