Görüşme ve gözlem

(1)

Görüşme ve gözlem

(2)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 1. Gündelik hayat: Nitel görüşmenin konusu katılımcının günlük

yaşam dünyası ve onun bu dünya ile ilişkisidir. Katılımcıların yaşadıkları deneyimlere odaklanın, sadece katılımcının inançları ya da sorunlar

hakkındaki tutumlarına değil.

• Örneğin: “Okul müdürünüzün liderlik becerileri hakkında neler

düşünüyorsunuz?” yerine “Okul müdürünüzün liderlik becerileriyle

ilgili size fikir veren başınızdan geçen bir olayı anlatır mısınız?”

(3)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 2. Anlam: Görüşme katılımcının yaşam dünyasıdaki merkezi

temalarının anlamını yorumlamak için fırsatlar sunar. Görüşme neyin söylendiği ile birlikte nasıl söylendiği anlamı üzerine odaklanır.

• Örneğin: “Öğretmen her ne zaman bize kızsa gözlüğünü yukarı kaldırır,

sakin bir ses tonuyla bizimledalga geçmeye başlardı.”

(4)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 3. Niteliksel: Görüşme sıradan bir dil ile ifade edilen nitel bilgi elde etme çabasıdır. Amacı verilen yanıtların nicelleştirilmesi değildir.

• Örneğin: “10 katılımcıdan 6 sı bu konuda benzer şeyler düşündüklerini ifade etmektedir” yerine “nasıl bir örüntünün ortaya çıktığının

keşfedilmesi”

(5)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 4. Tanımlayıcı: Görüşme katılımcının yaşam dünyasının farklı

yönlerinin açık, nüanslı, zengin açıklamalarını elde etmek için uğraşır.

• Örneğin: “Bulunduğunuz okulda başınızdan geçen en önemli olayı anlatabilir misiniz?”

• “Daha çok kimlerle oturmayı ve bu konularda sohbet etmyi tercih ederdiniz?”

• “Okul arkadaşlarınızdan biraz bahsedebilir misiniz?”

• “Sınıfta kimlerle otururdunuz nasıl ders yapardınız?”

(6)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 5. Özgüllük: Genel görüşlerin ortaya çıkarılmasından daha çok, özel durumların ve eylem dizilerinin betimlenmeleri hedeflenir.

• Örneğin: “Sizce Türk eğitim sistemindeki temel sorunlar nelerdir?”

yerine “Okulunuzdaki disiplin problemleri hakkında ne

düşünüyorsunuz?”

(7)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 6.Bilinçli saflık: Görüşmeci hazır kategoriler ve yorumlama şemalarını kullanmak yerine, beklenmedik ve yeni durumlara açık olmadır. Bu

görüşmecinin alandaki deneyimlerine bağlı olarak değişir.

• Görüşülen: “Kızların erkekler göre daha dezavantajlı olduğunu düşünüyorum”

• Görüşmeci:”Evet, bu konuda yayınlanmış çok sayıda araştırma

bulunuyor zaten” yerine “Böyle düşünmenize neden olan olaylardan

biraz bahsedebilir misiniz?”

(8)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 7. Odaklanmış: Yarı yapılandırılmış görüşme klavuzu kullanıldığında görüşme belirli temalar üzerine odaklanır. Böylece, ne kesinlikle

standart sorular ile yapılandırılmıştır, ne de tamamen "yönü olmayan"

sorularla. Müteakip görüşmelerde yeni sorular sorulabilir.

• 8. Muğlaklık: Katılımcının ifadeleri bazen onun hayatının çelişkilerini yansıtan belirsizlikler içerebilir. İnsanlar hayatları üzerine düşünmemiş ya da yaşadıklarının sizing beklediğiniz biçimde yapılandırmamış

olabilirler.

(9)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 9. Değişim: Görüşme süreci yeni anlayışlar ve farkındalıklar yaratabilir.

Bir katılımcı, görüşme sırasında bir tema hakkında kendi açıklamalarını ve o temaya yüklediği anlamları değiştirebilir. Bu yine kendi hayatı

üzerine düşünme meselesi ile yakından ilişkilidir.

• 10. Hassasiyet: Farklı görüşmeciler kendi duyarlılıklarına ve görüşme konusundaki bilgilerine bağlı olarak aynı temalar üzerinde farklı

önermeler üretebilirler.

(10)

Nitel Araştırma Görüşmelerinin Boyutları

• 11. Kişilerarası Durum: Edinilen bilgi, görüşmede sürecinde kişilerarası etkileşim yoluyla üretilir.

• 12. Olumlu Deneyim: İyi yapılmış bir görüşme katılımcı için nadir ve zenginleştirici bir deneyim olabilir. Çünkü görüşme aracılığıyla kişi

kendi hayat durumlarıyla ilgili yeni anlayışlar ve bakış açısı kazanabilir.

• Steinar Kvale (1996) An introduction to Qualitative Research

Interviewing, Thousand Oaks, CA: Sage, pp. 30-31

(11)

GÖRÜŞMECİ İÇİN YETERLİLİK

KRİTERLERİ

(12)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 1. Bilgili: Görüşmeci, görüşme teması hakkında geniş bilgiye sahip olmalıdır; görüşme esnasında hangi boyutların üzerine daha çok

gidileceği hangi konuların odak kayması olduğunu bilmelidir. Bununla

beraber görüşmeci mutlaka görüşme klavuzunu çok iyi bilmelidir.

(13)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 2. Yapılandırma: Görüşmeci, görüşmeye başlamadan once araştırma hakkında katılımcıyı bilgilendirebilmelidir. Görüşmenin sonunda

katılımcının kafasına takılan konuları aydınlatabilmelidir

• Gorusme zamanini tespit ederken, gorusulen kisi icin en uygun zamani kararlastirin. Kisitli zamana sikistirilmis bir gorusme yapmaktan

mumkun oldugunca kacinin. Randevunuza tam zamaninda gidin.

• -Gorusme icin (mumkunse) dikkat dagitmayacak uygun bir yer secin.

Unutmayin asil olan gorusulen kisinin kendisini rahat hissedecegi en uygun ortamdir.

• -Kendinizi bir kez daha tanitin.

(14)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• - Gorusmenin amacini uygun bir dille aciklayin. Bunu yaparken gorusulen kisinin sosyal kokeni, egitim seviyesi gibi demografik ozelliklerini goz onunde bulundurun.

• - Arastirmaya iliskin gizlilik detaylarini aciklayin. (Varsa) Aydinlatilmis riza formunu okuyup imzalamasina izin verin. (Okumayla ilgili bir

sikintisi varsa)Bu formu kendisine yuksek sesle okuyun.

(15)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• Gorusmenin formati hakkinda detayli bilgi verin.

• -Gorusmenin genellikle ne kadar surdugu hakkinda goruseceginiz kisiyi bilgilendirin.

• -Gerekirse iletisim adresinizi gorusulen kisiye verin.

• -Gorusulen kisinin kafasinda olusabilecek her turlu soruyu gorusmeye baslamadan once cevaplandirmaya calisin.

• -Kullanacaginiz kayit cihazini kontrol edin.

(16)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 3. Netlik: Görüşmeci, açık, basit ve kısa sorular sormalıdır. Konuşurken anlaşılır biçimde konuşmalı, akademik ya da profesyonel bir dil

kullanmamalıdır. Katılımcılar genellikle sosyolojik ya da eğitim bilimine ait jargon bilmiyor olabilir. Bu nedenle kavramların ve soruların

herkesin anlayabileceği bir dile dönüştürülmesi ve gerektiğine ek

açıklamalar yapılması görüşmecinin sorumluluğudur.

(17)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 4. Kibar: Görüşmeci, katılımcının söylediği şeyi bitirmesine izin

vermelidir. Katılımcının kendi düşünme ve konuşma hızına saygı

göstermeli, onu zorlamamalıdır. Görüşmeci genellikle katılımcının

daha once üzerinde düiünmediği sorular sorar, bu nedenle görüşme

normal bir konuşmadan daha sık durmalara ya da beklemelere sahip

olabilir.

(18)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 5. Hassas: Konuşulan şeylere dikkat eder, katılımcı konuşurken bir sonraki sorunun ne olduğunu düşünmez. Hangi anlamların görüşme esnasında taşındığını bunların yapılan çalışmadaki karşılığını tartar ve soruları bunlara göre yönlendirir. Eğer katılımcı ona sormadan

görüşme klavuzundaki bazı sorulara cevap verdiyse aynı soruları tekrar

sormamalıdır.

(19)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 6. Açık: Görüşmenin hangi boyutlarının katılımcı için önemli olduğunu farkeder, bu

anlamda yenilikliklere açık olmalıdır. Şüphesiz ki katılımcılar hayatlarında çok önemli bir çok deneyim yaşamışlardır. Bunların bir kısmı görüşmeci için de ilginç olabilir. Ancak

görüşmenin bir odağı vardır ve görüşmeci odak kaymalarını teşvik etmemelidir.

• GÖRÜŞMECİ: Nerelisiniz?

• KATILIMCI (erkek): Ben?

• GÖRÜŞMECİ: Evet.

• KATILIMCI (erkek): İstanbullu sayılırım.

• GÖRÜŞMECİ: Ama nereli?

• KATILIMCI (erkek): Esas ailem Yugoslavyalı, oradan gelmiş fakat ben İstanbulluyum.

• KATILIMCI: Ben de Bulgaristanlıyım tabi.

(20)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• GÖRÜŞMECİ: Evet.

• KATILIMCI: Doğma büyüme, 50’de geldik.

• KATILIMCI: Efendim ben doğma büyüme İstanbulluyum ve yatılı okul bilirim.

• GÖRÜŞMECİ: Hangi yatılı okul efendim, hangisi?

• KATILIMCI: Ben Nişantaşı’nda ilkokulu bitirdim, sonra Erenköy Kız Lisesini bitirdim.

• GÖRÜŞMECİ: Erenköy Kız Lisesi, evet.

• KATILIMCI: …………. İçinde yatılıydım. Onun için filan yemekleri filan çok iyi bilirim.

• GÖRÜŞMECİ: Siz nerelisiniz?

• KATILIMCI (erkek): Aile olarak Urfa Siverek’liyim. Kendim, babam memur, Mardin doğumluyum. İlk, orta, lise Mardin’de okudum.

• GÖRÜŞMECİ: Ne kadar süre buradasınız siz?

• KATILIMCI (erkek): Arkadaşın söylediği gibi 1 seneye koşuyoruz.

• GÖRÜŞMECİ: Daha önce huzurevinde kaldınız mı? ilk defa kalıyorsunuz, nasıl buldunuz burayı?

(21)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 7. Yönü tayin eden: Görüşmeci genel olarak hangi bilginin ilgili olduğunu bilmelidir. Bu

anlamda görüşmenin seyrinin buna göre yönlendirmelidir. Zaman zaman kibarca katılımcının konu dışı söylediklerini kesebilmelidir.

• GÖRÜŞMECİ: Mesleğiniz neydi?

• KATILIMCI (erkek): Müfettiş.

• GÖRÜŞMECİ: Müfettiş. Kaç yıllık emeklilik?

• KATILIMCI (erkek): Valla unuttum, çok oldu, 80’den itibaren, yok 90 diyelim, 25’mi oluyor.

• GÖRÜŞMECİ: Maşallah, şey mi, çoluk çocuk?

• KATILIMCI (erkek): Var.

• GÖRÜŞMECİ: Onlar İzmir tarafında mı?

• GÖRÜŞMECİ: Yok onlar da İstanbul’da. Biri şeyde, şu meşhur hastane var ya, nedir? En meşhuru canım, en pahalısı diyelim, neyse orada. Damat da estetisyen profesörü.

(22)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 8. Eleştirel: Her şeyi pasif biçimde dinlemez. Zaman zaman

katılımcının kafası karışabilir ve bir önceki söylediği ile bir sonraki

söylediği çelişebilir. Bu durumların farkına varır ve katılımcıya bu

çelişkiyi açıklaması için soru sorar.

(23)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 9. Hatırlama: Katılımcının görüşme sürecinde neler söylediğini hatırlar ve eğer gerek duyarsa geriye dönerek önceki söylenenlerle sonraki

söylenenlerle bağlantılar kurar.

• GÖRÜŞMECİ: Ablam öğretmen demiştiniz. … eğitim koşulları nasıl bir fikriniz var mı?

• KATILIMCI: İş yeri açmadan önce işsiz kaldığım dönemde ücretli

öğretmenlik yaptım ben. O köydeki çocukların eğitimden çok yoksun olduğunu düşünüyorum. Ben öğretmen değilim ama bana

öğretmenlik yaptırıyorlar. Onun dışında zorunlu hizmet diye bir şey var

batıdan gelenler için. Bitse de gitsek diye bakıyorlar.

(24)

Görüşmeci için Yeterlilik Kriterleri

• 10. Yorumlama: Görüşme sürecinde katılımcıya söyledikleri üzerinde daha ayrıntılı düşünebilmesi için geribildirim verir. Böylelikle katılımcı bunları onaylama şansına sahip olur.

• GÖRÜŞMECİ: Anlıyorum, yani …. kalmak maliyetli, bunu mu demek istiyorsunuz?

• KATILIMCI: (erkek): Evet, özetle bu.

(25)

GORUSME ONCESINDE

• Arastirmanin hedef ve kapsamina tam olarak hakim olun: Etkili bir gorusmeci arastirmaya iliskin hazirlanmis belgelerin tamamini

gorusme oncesinde okumali ve konuya hakim olmalidir. Ozellikle arastirmanin amaci ve kapsami cok iyi bilinmelidir. Genis capli bir arastirmada bu, hem gorusme esnasinda yasanabilecek odak

kaymalarini engellemek hem de arastirmaya ciddi katkilarda bulunabilecek onemli ayrintilarin atlanmamasi icin gereklidir.

Arastirma hakkinda size yoneltilebilecek sorulari cevaplamaya hazir

olun. Ozellikle gorusulenlerden bazilarina arastirmanin terminolojisine

iliskin aciklamlalar yapmak durumunda kalabilirsiniz.

(26)

GORUSME ONCESINDE

• Gorusme klavuzuna iyice asina olun: Gorusme esnasinda bir sonraki soruyu bulmak icin surekli gorusme klavuzuna bakmayin. Gorusme oncesinde sorularin tam olarak neyi ortaya cikarmak icin hazirlanmis oldugunu iyice anlayin. Kimi zaman anlasilmayan bir soruyu

gorusulenin anlayacagi bicimde kendi cumlelerinizle yeniden ifade etmek zorunda kalabilirsiniz. Ayni zamanda gorusulen kisinin,

sordugunuz sorunun amacina uygun bir cevap verip vermedigine

cabucak karar verin.

(27)

GORUSME ONCESINDE

• Eger cevabi tam olarak almadiginizi dusunuyorsaniz, soruyu

tekrarlayin ya da gorusuleni odaga cekecek yonlendirme ve takip sorulari sorun. Diger taraftan, gorusulen kisi birden fazla soruya ayni anda cevap vermis olabilir. Bu durumda ayni sorulari tekrar tekrar sormayin. Sorulari sorarken esnek olun, gorusmeyi dogal bir sohbet havasinda surdurmeye calisin. Bu nedenle her gorusme oncesinde gorusme klavuzunu en az bir kez yeniden okuyun. Anket formu

doldurmadiginizi nitel bir arastirma icin gorusme yaptiginizi

unutmayin.

(28)

GORUSME ONCESINDE

• Onceden gorusme pratigi yapin:Eger daha once herhangi bir

arastirma icin gorusme yapmadiysaniz ve gorusme tekniklerine hakim

degilseniz, asil gorusmelerden once bir kac gorusme pratigi yapmaniz

sizin icin faydali olacaktir. Bunun icin arastirmanin amacina uygun pilot

gorusmeler yapabilirsiniz.

(29)

GORUSME ONCESINDE

• Gorusmede kullanacagiz kayit cihazi, video kamera vs. cihazlarin nasil calistigini ogrenin: En sik karsilasilan sorunlardan bir tanesi gorusmelerin cihaz kaynakli problemler nedeniyle kayit altina

alinamamasidir. Gorusme sonrasinda tatsiz bir surprizle

karsilasmamak icin kullandiginiz cihazlarin nasil kaydettigi, nasil durdurulup tekrar baslatilacagi gibi ozelliklerini iyice ogrenin.

Gorusmeye gitmeden once cihazin pillerini ya da (sarjli ise) bataryasini

kontrol edin. Deneme amacli kayit yapin. Gorusme sirasinda, cihazin

kayit yaptigindan emin olmak icin ara sira control etmeyi unutmayin.

(30)

Görüşme Sürecinde

• Kayit cihazina gorusme yaptiginiz kisiyi, yeri ve tarihi yuksek sesle kaydedin. Daha sonra olusabilecek karisikliklarin onune boylelikle gecebilirsiniz.

• -Kayit cihazini gorustugunuz kisiyle aranizda set olacak bicimde tam ortaniza koymayin. Bu durum gorusulen kisi uzerinde gorusmeye karsi olumsuz psikolojik etkiler yaratabilir. Kayit cihazi her ikinizin de sesini rahatlikla kaydedecek bir noktaya dikkatlice yerlestirilmelidir.

• -Gorusmeye baslamadan once gorusmecinin hazir olup olmadigini

sorun.

(31)

Görüşme Sürecinde

• -Her seferinde yalnizca bir tek soru sorun. Sorulari birlestirmeyin. Eger bir kac gorusmeden sonra bazi sorularin birlestirilmesi gerektigini

dusunurseniz bunu tum takim uyeleriyle paylasin.

• - Sorulari anlasilir bir sekilde tane tane sorun. Gorusulen kisi soruyu anlamadigini ifade ederse, soruyu daha anlasilir bicimde yeniden sorun. Ornek vermek ya da kisa aciklamalar yapmak isinizi

kolaylastirabilir.

• -Eger gorusmecinin soruya verdigi cevabi karisik ve anlasilmaz olarak

degerlendirirseniz, kendi cumlelerinizle tekrarlayarak, dogru anlayip

anlamadiginizi teyyit edin.

(32)

Görüşme Sürecinde

• -Vucut dilinizin ne soyledigine dikkat edin. Sikilmislik, yorgunluk, onaylamama gibi gorusmecinin sizinle kurdugu guven bagini

koparabilecek mimik ve hareketlerden kacinin.

• -Gorusmeyi mumkun oldugunca bir sohbet havasinda gecirmek

amaciyla, sorularinizi konusmanin dogal akisinda sormaya gayret edin.

• - Gorusulen kisiyi cevaplar konusunda tesvik edici bir tutum

sergilemeye dikkat edin, zaman zaman geri bildirimlerde bulunun.

(33)

Görüşme Sürecinde

• -Genel olarak arastirma konusu ( ya da spesifik sorular) hakkindaki fikir ve dusuncelerinizi belirtmeyin, onermelerden ve

yonlendirmelerden kacinin. Gorusulen kisi sizi memnun etmek ya da kabul gormek amaciyla sizin beklediginizi dusundugu bicimde

cevaplarini yeniden sekillendirebilir. Gorusulen kisi “Siz ne

dusunuyorsunuz?” gibi bir soru sordugunda soruyu bir kenara yazin, gorusmeden sonra cevaplandiracaginizi soyleyin.

• -Duyarli ve sabirli olun. Kimi zaman gorusulen kisi cevap vermeden

once bir sure dusunmek isteyebilir, bu durumda sabirla bekleyin ancak

sessizligin cok uzun surmesine izin vermeyin.

(34)

Görüşme Sürecinde

• -Gorusulen kisinin, arastirmanin (arastirma sorusunun) odagindan kaydigini farkederseniz, takip sorulari araciligiyla onu odaga dogru cekmeye calisin.

• -Gorusme formunda olmasa dahi, gorusmecinin arastirma icin onemli bir konudan bahsettigini farkederseniz, takip sorulari sormaya devam edin. Takim arkadaslariniza bu “yeni konudan” bahsedin.

• -Gorusme surecinin bir terapi ya da danisma sureci olmadiginin her zaman farkinda olun. Bir cok gorusme farkedilmeden, gorusulen

kisinin sorunlarinin paylasildigi bir danisma ya da terapi surecine

donusmektedir.

(35)

Görüşme Sürecinde

• -Kontrolu kaybederek rollerinizi degismeyin. Gorusulen kisinin, gorusmeci haline donmesine izin vermeyin. Size sormak istedigi

sorulari gorusme oncesinde ya da sonrasinda sormasi icin tesvik edin.

• -Gorusulen kisi ile herhangi bir konuda tartisma ya da polemige girmeyin. Olabildigince tarafsizliginizi koruyun. Yargilamayin,

elestiriden uzak durum.

(36)

Görüşme Sürecinde

• - Ani ve asiri tepkiler vermekten kacinin.

• -Kayit cihazinin calisip calismadigini ara sira control edin.

• - Gorusmeyi, gorusulen kisi istemedigi surece bolmeyin.

• -Gorusme bittikten sonra, gorusulen kisiye “Eklemek istedigi herhangi bir sey olup olmadigi”ni sormayi unutmayin.

• -Gorusmeyi sonlandirdiktan sonra mutlaka tesekkur edin.

(37)

Gözlem

• Gözlem, olayların, davranışların ve araştırma yapmak için seçilen ortamda, konuya ilişkin her şeyin sistematik olarak izlenmesi ve kaydedilmesidir.

• Katılımlı gözlem ve katılımsız gözlem. Katılımlı gözlemde araştırmacı, katılımcıların gündelik yaşam etkinliklerine katılarak, bağlamın bir parçası gibi davranır. Katılımcı olmayan gözlemde ise araştırmacı,

katılımcıları ortamın parçası olmadan dışarıdan gözlemler. Katılımsız

gözlemde araştırmacı kimliğini gizlemez ve neden orada bulunduğunu

araştırma yapılan kişi ya da gruba açıkça ifade eder.

(38)