Orjinal Araflt›rma
Original Investigation
Liken Planusta Dermatoloji Yaflam Kalite
‹ndeks Skorlar›: Psoriyazis ve Sa¤l›kl›
Kontrollerle Ka r fl › l a fl t › r › l m a s ›
Dermatology Life Quality Index Scores in Lichen Planus:
Comparison of Psoriasis and Healthy Co n t r o l s
Didem Didar Balc›, Tacettin ‹nand›*
Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi, Dermatoloji ve *Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, Hatay, T ü r k i y e
1 2 7
G i r i fl
Liken planus, deri, mukoza, saç folikülleri ve t›rnakla-r› tutan idyopatik inflamatuar bir dermatozdur. Has-tal›¤›n etyopatogenezinde hepatit C virüsü, herpes
virüsler, afl›lar, kontakt alerjenler ve baz› ilaçlar›n rol oynad›¤› düflünülmektedir. Deri lezyonlar› s›kl›kla ön kol fleksör ve alt ekstremite ön yüzlere yerleflme e¤i-limi gösterirken, mukozal lezyonlar oral ya da geni-tal mukozay› tutar. Deri lezyonlar› kafl›nt›l›, mukozal lezyonlar asemptomatik veya a¤r›l› olabilir1.
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence: D r . Didem Didar Balc›, Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi,
Dermatoloji Anabilim Dal›, An t a k y a, H a t a y, T ü r k i y e T e l . : 0326 214 16 49 Gsm: 0533 225 63 93 E-posta: d i d e m a l t i n e r @ y a h o o . c o m Gelifl Tarihi/Received: 2 6 . 1 0 . 2 0 0 8 Kabul Tarihi/Accepted: 17.11.2008
Ö z e t
Amaç: Deri hastal›klar› fiziksel ve sosyal aktiviteler ile psikolojik durumu etkiler. Bu çal›flman›n amac› liken planuslu hastalar›n
Dermatoloji Yaflam Kalite ‹ndeksi (DYK‹) skorlar›n› belirlemek, bu skorlar› psoriyazisli hastalarla ve sa¤l›kl› kontrollerle karfl›laflt›rmakt›.
Gereç ve Yöntem: Otuz ard›fl›k liken planuslu hasta, 30 psoriyazis vulgarisli hasta ve 30 yafl ve cinsiyet aç›s›ndan efllefltirilmifl
sa¤l›kl› kontrol DYK‹’i doldurdu.
Bulgular: Liken planuslu hastalar›n toplam DYK‹ skorlar› (9.60±7.32) psoriasisli hastalar›n toplam DYK‹ skorlar› (9.50±6.10) ile
benzer (p>0.05), kontrollerinkinden (0.67±0.80) anlaml› derecede yüksekti (p<0.001). Alt grup skorlar› aç›s›ndan liken planus ve psoriyazis hastalar› aras›nda istatistiksel fark saptanmad› (p>0.05). Oral tutulumu olan liken planuslu hastalar›n ortalama toplam DYK‹ skoru (13.27±8.05) oral tutulumu olmayan liken planuslu hastalar›n ortalama toplam DYK‹ skoru (7.47±6.11)’ndan istatistiksel olarak daha yüksek de¤er gösterdi (p=0.034).
Sonuç: Liken planuslu hastalar›n yaflam kalitesi psoriyazisli hastalar kadar etkilenmifltir. DYK‹ liken planuslu hastalar›n yaflam
kalitesini de¤erlendirmede güvenilir ve geçerli bir ölçektir. (Turkderm 2008; 4 2: 1 2 7 - 3 0)
Anahtar Kelimeler: Liken planus, psoriyazis, yaflam kalitesi
S u m m a r y
Background and Design: Skin diseases affect physical and social activities and psychological status. The aim of this study was
to investigate the Dermatology Life Quality Index (DLQI) scores in patients with lichen planus and compared with that in pso-riasis patients and healthy controls.
Material and Method: Thirty consecutive patients with lichen planus, 30 with psoriasis vulgaris attending our dermatology
outpa-tient clinic and 30 sex- and age-matched healthy controls completed the DLQI.
R e s u l t s : Total DLQI scores of patients with lichen planus (9.60±7.32) and psoriasis (9.50±6.10) were comparable (p>0.05) and
sig-nificantly higher than that of healthy controls (0.67±0.80) (p<0.001). No significant difference were detected between the sub-scale scores in patients with lichen planus and psoriasis (p>0.05). Lichen planus patients with oral involvement demonstrated higher mean DLQI score than that of lichen planus patients without oral involvement (13.27±8.05 vs. 7.47±6.11, p=0.034).
Conclusion: The quality of life (QoL) of patients with lichen planus is impaired as much as that of psoriasis. The DLQI
ques-tionnaire is a reliable and valid instrument for assessing the QoL in patients with lichen planus. (Turkderm 2008; 4 2: 1 2 7 - 3 0)
Key Words: Lichen planus, psoriasis, quality of life
Türkderm-Deri Hastal›klar› ve Frengi Arflivi Dergisi, Galenos Yay›nc›l›k taraf›ndan bas›lm›flt›r. Her hakk› sakl›d›r. Turkderm-Archives of the Turkish Dermatology and Venerology, published by Galenos Publishing. All rights reserved.
Deri hastal›klar›n›n yaflam kalitesini pek çok yönlerden etki-ledi¤i bilinmektedir. Hastan›n d›fl görünüflü psikososyal yön-den, a¤r› ve kafl›nt› gibi semptomlar ise fiziksel yönden ya-flam kalitesini olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Deri has-tal›klar›n›n yaflam kalitesi üzerine olan etkilerinin bilinmesi uygun tedavi protokollerinin seçilmesinde önem tafl›r2.
Lite-ratürde liken planuslu hastalar›n psikolojik profilini çeflitli depresyon ve anksiyete skalalar› kullanarak de¤erlendiren çal›flmalar mevcuttur3-8. Dermatoloji Yaflam Kalite ‹ndeksi
(DYK‹) orjinali ‹ngilizce olan, dermatolojik hastal›klara özgü yaflam kalite ölçe¤i olup psoriyazis, vitiligo ve akne vulgaris gibi pek çok dermatolojik hastal›kta yayg›n olarak kullan›l-m›flt›r9-12. Bu ölçe¤in Türkçe versiyonu Öztürkcan ve
arkadafl-lar› taraf›ndan oluflturulmufl ve geçerlili¤i gösterilmifltir13.
Literatürde, liken planuslu hastalarda, yaflam kalitesini hem psikososyal hem de fiziksel olarak de¤erlendirebilen derma-tolojik hastal›klara özgü yaflam kalite anketi kullanan çal›fl-ma bulunçal›fl-maçal›fl-maktad›r. Bu olgu-kontrol çal›flçal›fl-mas›n›n açal›fl-mac›, DYK‹ kullanarak liken planuslu hastalarda yaflam kalitesini de¤erlendirmek ve yayg›n görülen bir dermatoz olan psori-yazisle karfl›laflt›rmakt›r.
Yöntem ve Gereçler
Otuz ard›fl›k liken planuslu hasta, 30 psoriyazis vulgarisli has-ta ve 30 yafl ve cinsiyet aç›s›ndan efllefltirilmifl sa¤l›kl› kontrol çal›flmaya dahil edildi. Tüm kat›l›mc›lardan bilgilendirilmifl onam ve çal›flma için etik kurul onay› al›nd›. Ayr›ca DYK‹’nin telif hakk› sahibi Profesör Dr. Finlay’dan anketi kullanmak üzere izin al›nd›. Tüm kat›l›mc›lar DYK‹’yi doldurdu. Çal›flma-ya kat›lan liken planus ve psoriÇal›flma-yazis vulgarisli hastalar›n has-tal›k süresi ve kulland›klar› tedavi kaydedildi. Liken planuslu hastalar deri tutulumu ve oral tutulum aç›s›ndan grupland›. On alt› yafl ve alt›nda olan, liken planus ya da psoriyazis d›-fl›nda ek bir hastal›¤› bulunan hastalar çal›flmaya dahil edil-medi. Liken planus ve psoriyazis vulgaris tan›s› klinik ve ge-rekli görülen hastalarda histopatoloji ile konuldu.
DYK‹ dermatolojide en s›k kullan›lan yaflam kalite ölçeklerin-den biridir9. Bu anketin orjinali ‹ngilizce olup Türkçe
geçerli-li¤i Öztürkcan ve arkadafllar› taraf›ndan gösterilmifltir13.
An-ket 16 yafl›ndan büyük hastalara uygulanabilir. DYK‹; semp-tomlar ve hastan›n hissettikleri, günlük aktiviteler, bofl za-man›n› de¤erlendirme, okul/ifl hayat›, kiflisel iliflkiler ve teda-vi alt bafll›klar›ndan oluflan, dört muhtemel cevab›n oldu¤u toplam 10 soru içermektedir. Her bir sorunun alabilece¤i skor en az 0 en fazla 3 olup toplam maksimum skor 30, mi-nimum skor 0’d›r. Skorun yüksek olmas› bozulmufl yaflam ka-litesiyle do¤rusal iliflki gösterir.
‹ç tutarl›l›k Cronbach alfa güvenilirlik analizi, soru-toplam skor iliflkisi Spearman korelasyon testiyle de¤erlendirildi. Ya-p›sal geçerlilik Faktör analizi ile test edildi. Gruplar aras›nda-ki ortalama DYK‹ ve alt grup skorlar› ANOVA testiyle karfl›-laflt›r›ld›. Oral tutulumu olan liken planus hastalar› ile oral tutulumu olmayan liken planus hastalar›n›n ortalama DYK‹ skorlar› Student’s t testi ile karfl›laflt›r›ld›. Yafl, cinsiyet, hasta-l›k süresi, lokalizasyon, kullan›lan tedavi ve DYK‹ skorlar› aras›ndaki iliflki Pearson’s korelasyon testiyle de¤erlendirildi. P<0.05 de¤erleri anlaml› kabul edildi. ‹statistiksel analizler SPSS versiyon 11 kullan›larak yap›ld›.
Bulgular
Çal›flmaya kat›lan olgular›n demografik ve klinik özellikleri Tab-lo 1’de gösterilmifltir. Otuz liken planuslu hastan›n 19’u (%63.3) sadece deri lezyonlar›yla, 11’i (%37.7) sadece oral veya oral ve deri lezyonlar›yla karakterizeydi. Sadece oral mukoza tutulumu olan 2 hasta (1 eroziv form, 1 retiküler form) mevcuttu. Deri ve oral tutulum birlikte görülen 9 hastan›n tamam›nda oral muko-zada retiküler formda hastal›k izlendi. Deri tutulumu olan has-talar›n 1’i d›fl›nda tamam›nda deride kafl›nt› yak›nmas›, oral reti-küler form izlenen 10 hastan›n 4’ünde a¤›zda yanma, batma ya-k›nmas›, oral eroziv form belirlenen 1 hastan›n ise a¤›zda yanma ve a¤r› yak›nmas› mevcuttu. Oral retiküler form izlenen 6 hasta-n›n oral lezyonlar› asemptomatikti. Genital bölge ve saçl› deri tutulumu olan hasta yoktu. Liken planuslu hastalar›n 18’i topi-kal kortikosteroid, 5’i sistemik asitretin, 2’si antihistaminik teda-visi almaktayd›. Befl hasta tedavi alm›yordu.
DYK‹’nin güvenilirli¤ini ölçen Cronbach’s alfa katsay›s› 0.90 ola-rak saptand›. Bu de¤er iç tutarl›l›¤›n mükemmel oldu¤unu gös-terdi. Bu de¤er sadece liken planus hastalar› için 0.89, sadece psoriyazis hastalar› için 0.83 olarak belirlendi. Toplam DYK‹ skor-lar› ve alt grup skorskor-lar› Tablo 2’de gösterilmifltir. Liken planus ve psoriyazis hastal›k grubunda en yüksek ölçek alt grup skoru “semptomlar ve hastan›n hissettikleri” alt grubunda saptand› (3.60±2.03’e karfl›l›k 2.90±1.77). Toplam DYK‹ skorlar› ve alt grup skorlar› aç›s›ndan liken planus ve psoriyazis hastalar› aras›nda is-tatistiksel fark saptanmad› (p>0.05). Oral tutulumu olan liken planuslu hastalar›n ortalama toplam DYK‹ skoru (13.27±8.05) oral tutulumu olmayan liken planuslu hastalar›n ortalama top-lam DYK‹ skoru (7.47±6.11)’ndan istatistiksel olarak daha yüksek bulundu (p=0.034). DYK‹’nin yap›sal geçerlili¤ini test etmek için yap›lan faktör analizinde iki faktör elde edildi. Her bir sorunun faktörler üzerine olan etkisi Tablo 3’te gösterilmifltir. Yafl, cinsi-yet, hastal›k süresi, lokalizasyon, kullan›lan tedavi ve DYK‹ skor-lar› aras›nda iliflki saptanmad› (p>0.05).
T a r t › fl m a
Tablo 1. Olgular›n demografik ve klinik özellikleri
Liken planus P s o r i y a z i s K o n t r o l ( n = 3 0 ) v u l g a r i s ( n = 3 0 ) ( n = 3 0 ) Ortalama yafl 4 1 . 3 3 ± 1 6 . 5 7 4 0 . 0 3 ± 1 6 . 1 0 3 9 . 2 0 ± 1 6 . 2 5 Erkek/kad›n 1 3 / 1 7 1 2 / 1 8 1 2 / 1 8 Ortalama
hastal›k süresi (y›l) 1 . 9 2 ± 2 . 6 8 1 1 . 1 5 ± 8 . 7 5
-Tablo 2. Olgular›n alt grup ve toplam DYK‹ skorlar›n›n da ¤ › l › m ›
Alt grup Liken planus P s o r i y a z i s K o n t r o l ( n = 3 0 ) ( n = 3 0 )
Semptomlar ve hisler
(soru 1 ve 2) 3 . 6 0 ± 2 . 0 3 2 . 9 0 ± 1 . 7 7 0 . 4 3 ± 0 . 5 7 Günlük aktiviteler
(soru 3 ve 4) 1 . 4 0 ± 1 . 7 3 1 . 6 3 ± 1 . 7 9 0 . 1 0 ± 0 . 3 1 Bofl zaman (soru 5 ve 6) 1 . 3 0 ± 1 . 5 6 1 . 1 0 ± 1 . 4 2 0 . 0 3 ± 0 . 1 8 Kiflisel iliflkiler (soru 8 ve 9) 1 . 2 7 ± 1 . 6 6 1 . 6 7 ± 1 . 3 5 0 . 1 0 ± 0 . 4 0 Okul/ifl hayat› (soru 7) 1 . 0 3 ± 1 . 3 0 0 . 9 7 ± 1 . 3 8 0 Tedavi (soru 10) 1 . 0 0 ± 1 . 0 5 1 . 2 3 ± 0 . 9 4 0 Toplam DYK‹ skoru 9 . 6 0 ± 7 . 3 2 9 . 5 0 ± 6 . 1 0 0 . 6 7 ± 0 . 8 0
B a l c › ve ark.
Liken Planusta DYK‹ 2 0 08; 4 2: 1 2 7 - 3 0T ü r k d e r m
1 2 8
Deri hastal›klar› d›fl görünüflü etkiledikleri için kiflinin sosyal, mesleki, psikolojik durumunu, kiflisel iliflkilerini, cinsel hayat›n› ve günlük aktivitelerini olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Ya-flam kalitesi testleri kiflinin hastal›¤›na bak›fl aç›s›n› ve hissettikle-rini ortaya koymay› sa¤layan ölçeklerdir2. DYK‹, Finlay ve
Khan’›n gelifltirdikleri orijinali ‹ngilizce olan dermatolojiye özgü bir yaflam kalite ölçe¤idir9. Rutin klinik kullan›ma uygun, k›sa ve
anlafl›l›r olmas›, hastal›klar aras›nda karfl›laflt›rma yapmaya ola-nak sa¤lamas› avantajlar›d›r. Literatürde DYK‹ kullan›larak pso-riyazis, akne, vitiligo ve Behçet Hastal›¤›’nda yaflam kalitesinde-ki bozukluklar›n araflt›r›ld›¤› çal›flmalar mevcuttur1 0 - 1 2 , 1 4.
Literatürde liken planuslu hastalarda yaflam kalitesini de¤er-lendirmek için daha çok hastalar›n psikolojik durumunu öl-çen çeflitli aksiyete ve depresyon skalalar› kullan›lm›flt›r3 - 6 , 8. Bu
çal›flmalar liken planuslu hastalar›n sa¤l›kl› kontrollere göre daha yüksek stres, depresyon ve anksiyete skorlar›na sahip oldu¤unu göstermifltir. Lundqvist ve arkadafllar›, stres, anksi-yete ve depresyon skalalar›n›n yan›s›ra hastalar›n semptom-lar›na yönelik kendilerinin oluflturdu¤u bir anketi genital ve oral eroziv liken planuslu hastalarda kullanarak hastal›¤›n yaflam kalitesine olumsuz psikolojik etkilerinin yan›s›ra olum-suz fiziksel etkilerinin de oldu¤unu göstermifllerdir7. Oral
li-ken planuslu hastalar›n psikolojik profilini de¤erlendiren di-¤er bir çal›flma hipokondriyazis, depresyon ve histeri skorlar›-n›n sa¤l›kl› kontrollerden yüksek oldu¤unu saptam›flt›r1 5.
Liken planus deri tutulumunda kafl›nt›, mukozal tutulumunda yanma ve a¤r› gibi semptomlarla seyreder1. Ancak yukar›da
bahsedilen çal›flmalar›n büyük ço¤unlu¤unda hastal›¤›n psiko-lojik etkileri d›fl›ndaki fiziksel etkilerini de¤erlendirmek müm-kün olmam›flt›r3 - 6 , 8 , 1 5. Bu çal›flmada liken planuslu hastalarda
psoriyazisli hastalardakine benzer olarak en yüksek skor “semptomlar ve hastan›n hissettikleri” alt grubunda saptan-m›flt›r. Çal›flma grubumuzdaki bütün hastalar en fazla kas›nt›, a¤r›, yanma gibi subjektif flikayetlerden yak›nmakta idiler. Bu da liken planuslu hastalarda yaflam kalitesinin psikolojik yön-den oldu¤u kadar fiziksel yönyön-den de etkilendi¤ini göstermek-tedir. Ayr›ca Baflak ve arkadafllar›n›n s›k görülen deri hastal›k-lar›nda yapm›fl oldu¤u çal›flmada papüloskuamöz hastal›k gru-bunda (psoriyazis ve liken planus) en yüksek skor 1 ve 2 no’lu sorular›n oluflturdu¤u “semptomlar ve hastan›n hissettikleri” alt grubunda saptanm›flt›r1 6. Bu bulgu bizim bulgular›m›zla
pa-ralellik göstermektedir. Baflak ve arkadafllar›n›n16 çal›flmas›n-da papüloskuamöz hastal›k grubunçal›flmas›n-da ortalama DYK‹ skoru 8.92 olarak saptanm›fl olup bizim bulgular›m›zla (liken planus için 9.60, psoriyazis için 9.50) çok benzerdir. Ayr›ca Finlay ve K h a n9psoriasisli hastalarda ortalama DYK‹ skorunu 8.9,
Maz-zotti ve arkadafllar›10 ise 8.8 bulmufllard›r. Toplam DYK‹ skor-lar› ve alt grup skorskor-lar› aç›s›ndan liken planus ve psoriyazis has-talar› aras›nda istatistiksel fark saptanmamas› dermatolojik hastal›klara özgü yaflam kalite anketi kullan›larak yap›lm›fl bu çal›flmada, liken planuslu hastalar›n yaflam kalitesinin psoriya-zis kadar etkilendi¤ini göstermifltir. Akay ve arkadafllar› da Beck Depresyon Envanteri kullanarak psoriyazis ve liken pla-nuslu hastalarda kontrollerden yüksek ancak bu iki hastal›k grubunda birbirine yak›n depresyon skorlar› elde etmifllerdir8.
Literatürde oral ve deri tutulumu olan liken planuslu hasta-larda DYK‹ ve Deri ‹ndeksi (Skindex) gibi dermatolojiye özgü yaflam kalite anketleri kullan›larak yaflam kalitesini araflt›ran ve bu lokalizasyondaki tutulumlar›n yaflam kalitesine etkisi-ni karfl›laflt›ran çal›flma bulunmamaktad›r. Ancak Gorouhi ve arkadafllar› bir yaflam kalite anketi olan Oral Sa¤l›k Etki Pro-fili’ni kullanarak oral liken planusta pimekrolimus ve triam-sinolan tedavilerinin etkinli¤ini araflt›rm›fllard›r17. Bizim
çal›fl-mam›zda oral tutulumu olan liken planuslu hastalarda oral tutulumu olmayanlara göre DYK‹ skorlar› istatistiksel olarak daha yüksek bulunmufltur. Bu da oral tutulumun liken pla-nusta hastan›n yaflam kalitesini daha fazla etkiledi¤ini gös-termifltir. Bankao¤lu ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada oral tutulumu olan hastalar›n tümünün retiküler formda ve asemptomatik oldu¤u bildirilmifltir18. Eroziv formun
semp-tomlar›n›n daha fazla olmas› nedeniyle yaflam kalitesini da-ha fazla etkilemesi beklenebilir. Ancak Ivanovski ve arkadafl-lar›n›n çal›flmas›nda retiküler ve eroziv oral liken planuslu hastalar›n hipokondriyazis, depresyon ve histeri skorlar›n›n benzer düzeyde etkilendi¤i ve kontrollerden yüksek oldu¤u gösterilmifltir15.
Bankao¤lu ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda liken planuslu hastalarda genital mukoza tutulumu kad›n ve erkeklerde s›-ras›yla %16.2 ve %14.7 olarak bildirilmifltir. Ayn› çal›flmada kad›n ve erkeklerde s›ras›yla %54.6 ve %40 oran›nda kafl›n-t›, yanma ve ak›nt› gibi semptomlar›n efllik etti¤i bildirilmifl-tir18. Bizim çal›flmam›zda ise genital mukoza tutulumu hiçbir
hastada görülmemifltir. Bu nedenle de genital tutulumun yaflam kalitesine etkisinin de¤erlendirilememesi bu çal›flma-n›n k›s›tl›l›¤›d›r.
Sonuç olarak, bizim bulgular›m›z liken planuslu hastalar›n yaflam kalitesinin psoriyazisli hastalar kadar etkilendi¤ini göstermifltir. Ek olarak liken planuslu hastalarda psikolojik faktörlerin yan›s›ra fiziksel faktörlerin de yaflam kalitesini et-kiledi¤i saptanm›flt›r. Oral tutulum liken planusta yaflam ka-litesini olumsuz yönde daha fazla etkilemektedir. DYK‹ liken planuslu hastalar›n yaflam kalitesini de¤erlendirmede güve-nilir ve geçerli bir ölçektir.
K a y n a k l a r
1 . Shiohara T, Kano Y: Lichen planus and lichenoid dermatoses.
Der-matology. Ed. Bolognia JL, Jorizzo JL, Rapini RP. Spain, Elsevier, 2008; 159-80.
2 . Ac›öz E, Gökdemir G, Köfllü A: Dermatolojide yaflam kalitesi.
Türk-derm 2003;37:16-23.
3 . Vallejo MJ, Huerta G, Cerero R, Seoane JM: Anxiety and depression
as risk factors for oral lichen planus. Dermatology 2001;203:303-7.
Tablo 3. Her bir sorunun faktörler üzerine olan etkisi
DYK‹ sorular› Faktör 1 Faktör 2
1 0 . 4 1 3 0 . 6 6 8 2 0.635 0.629 3 0.830 0.273 4 0.821 0.153 5 0.658 0.546 6 0.713 0.006 7 0.492 0.552 8 0.351 0.668 9 -0.103 0.876 10 0.678 0.414
Faktör analizi: Varimax rotasyonu
B a l c › ve ark. Liken Planusta DYK‹ T ü r k d e r m
2 0 08; 4 2: 1 2 7 - 3 0
1 2 9
B a l c › ve ark.
Liken Planusta DYK‹ 2 0 08; 4 2: 1 2 7 - 3 0T ü r k d e r m
1 3 0
w w w . t u r k d e r m . o r g . t r
4 . Rojo-Moreno JL, Bagán JV, Rojo-Moreno J, Donat JS, Milián MA,
Jiménez Y: Psychologic factors and oral lichen planus. A psychomet-ric evaluation of 100 cases. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Ra-diol Endod 1998;86:687-91.
5 . Colella G, Gritti P, De Luca F, de Vito M: The psychopathological
as-pects of oral lichen planus (OLP). Minerva Stomatol 1993;42:265-70.
6 . Soto Araya M, Rojas Alcayaga G, Esguep A: Association between
psychological disorders and the presence of Oral lichen planus, Bur-ning mouth syndrome and Recurrent aphthous stomatitis. Med Oral 2004; 9: 1-7.
7 . Lundqvist EN, Wahlin YB, Bergdahl M, Bergdahl J: Psychological
he-alth in patients with genital and oral erosive lichen planus. J Eur Acad Dermatol Venereol 2006;20:661-6.
8 . Akay A, Pekcanlar A, Bozdag KE, Altintas L, Karaman A: Assessment
of depression in subjects with psoriasis vulgaris and lichen planus. J Eur Acad Dermatol Venereol 2002;16:347-52.
9 . Finlay AY, Khan GK: Dermatology Life Quality Index (DLQI)-a
simp-le practical measure for routine clinical use. Clin Exp Dermatol 1 9 9 4 ; 1 9 : 2 1 0 - 6 .
1 0 . Mazzotti E, Barbaranelli C, Picardi A, Abeni D, Pasquini P: Psycho-metric properties of the Dermatology Life Quality Index (DLQI) in 900 Italian patients with psoriasis. Acta Derm Venereol 2 0 0 5 ; 8 5 : 4 0 9 - 1 3 .
1 1 . Takahashi N, Suzukamo Y, Nakamura M, Miyachi Y, Green J, Ohya Y, Finlay AY, Fukuhara S; Acne QOL Questionnaire Development
Team: Japanese version of the Dermatology Life Quality Index: va-lidity and reliability in patients with acne. Health Qual Life Outco-mes. 2006; 4: 46.
1 2 . Ongenae K, Van Geel N, De Schepper S, Naeyaert JM: Effect of vi-tiligo on self-reported health-related quality of life. Br J Dermatol 2 0 0 5 ; 1 5 2 : 1 1 6 5 - 7 2 .
1 3 . Oztürkcan S, Ermertcan AT, Eser E, Sahin MT: Cross validation of the Turkish version of dermatology life quality index. Int J Derma-tol 2006;45:1300-7.
1 4 . Blackford S, Finlay AY, Roberts DL: Quality of life in Behçet's syndrome: 335 patients surveyed. Br J Dermatol 1997;136:293. 1 5 . Ivanovski K, Nakova M, Warburton G, Pesevska S, Filipovska A,
Na-res S, Nunn ME, Angelova D, Angelov N: Psychological profile in oral lichen planus. J Clin Periodontol 2005;32:1034-40.
1 6 . Baflak PY: S›k görülen baz› deri hastal›klar›n›n yaflam kalitesi üzerin-deki etkilerinin karfl›laflt›r›lmas›. T Klin J Dermatol 2000;10:171-4. 1 7 . Gorouhi F, Solhpour A, Beitollahi JM, Afshar S, Davari P, Hashemi
P, Nassiri Kashani M, Firooz A: Randomized trial of pimecrolimus cream versus triamcinolone acetonide paste in the treatment of oral lichen planus. J Am Acad Dermatol 2007;57:806-13.
1 8 . Bankao¤lu A, Gökdemir G, Altunay ‹K, Köfllü A: Kutanöz liken pla-nuslu hastalarda oral ve d›fl genital mukoza tutulumu. Türkderm 2 0 0 3 ; 3 7 : 1 0 0 - 3 .
