Yaflad›¤›m›z Yerin De¤iflimi
Aile büyüklerimiz çocukluklar›n› anlat›rken ad›n› ilk kez duydu¤umuz oyunlardan
bahsederler. Baz› oyunlar bizim oynad›¤›m›z oyunlara benzer.
Eskiden teknoloji bu kadar
geliflmedi¤inden oyuncaklar elle yap›l›rm›fl.
Bez bebek, topaç gibi oyuncaklarla oynan›rm›fl. Günümüzde ise robotlar, bilgisayar oyunlar› ile oynanmaktad›r.
Aile büyüklerimizin oynad›klar› oyunlar›
araflt›r›rken flu sorulara cevap arayabiliriz:
✷ Bu oyunun kurallar› nelerdir?
✷ Oyunu oynamak için nelere ihtiyaç vard›r?
✷ Oyun kaç kifliliktir?
Aile Büyüklerinin Oyunlar›
Yerleflim yerleri insanlar›n da etkisiyle sürekli de¤iflmekte ve geliflmektedir. Yeni, çok katl› binalar infla edilmekte, trafik s›k›nt›s›n›
gidermek için üst geçitler yap›lmaktad›r. Nüfusun h›zla artmas›, insanlar›n köyden kente göç etmesi yeflil alanlar›n yok olup binalar›n ço¤almas›na neden olmufltur.
Bütün bu de¤iflimleri yaflad›¤›m›z yerin eski ve yeni çekilmifl foto¤raflar›n› karfl›laflt›rarak daha rahat görebiliriz.
Müzeler Müzeler, sanat ve bilim
eserlerinin veya sanata ya da bilime yarayan nesnelerin halka gösterilmek için
sergilendi¤i yerlerdir.
Müzelerdeki eserler halk›n ortak mal›d›r. Bizim kültürel de¤erlerimizdir.
Müze, toplumlar›n bilim ve
sanat ürünlerini sergilemek için oluflturulmufl kurumdur. Toplumun
geçmiflini daha iyi tan›mas›n› sa¤lar. Ayr›ca müzeler, toplumu ayd›nlatmak amac›yla insanl›¤›n geliflimi, do¤a olaylar›n›n oluflumu gibi konularda araflt›rmalar yapan merkezlerdir.
Canl›lar
Canl› varl›klar; can› olan, diri, yaflayan varl›klard›r. ‹nsanlar, hayvanlar ve bitkiler canl› varl›klard›r.
Canl›lar do¤ar, büyür ve geliflirler. Hareket eder, beslenirler.
Canl›lar aras›nda beslenme iliflkisi vard›r. Baz› canl›lar, di¤erlerini yer. Bu durum sürekli devam eder. Buna besin zinciri denir. Bitkiler kendi besinlerini kendileri yaparlar. Otla beslenen hayvanlar bitkileri, etle beslenen
hayvanlarda bitkileri yiyen hayvanlar› yerler.
‹nsanlar da bitki ve hayvanlardan yararlan›rlar. Beslenme, giyim, ilaç ve parfüm ihtiyaçlar›n› bitki ve hayvanlardan karfl›larlar.
Cans›z varl›klar, can› olmayan, yaflamayan varl›klard›r. Hava, su, toprak cans›z varl›klard›r.
Canl› ve cans›z varl›klar›n birbirlerine ihtiyaçlar› vard›r. Örne¤in, bitkiler yeflerip büyümek için topra¤a ihtiyaç duyar. Topra¤› da erozyondan bitkiler korur.
Birey, Toplum ve Çevre
‹nsanlar tüm ihtiyaçlar›n› kendi kendilerine karfl›layamazlar. Baflka insanlara ihtiyaç duyarlar. Çevrelerindeki insanlarla iletiflim kurarlar.
Beslenme, bar›nma, giyinme gibi ihtiyaçlar›n› toplum sayesinde karfl›larlar.
‹nsanlar›n birbirlerine karfl› olan ihtiyaçlar›ndan meslekler do¤mufltur.
Toplumun bireyleri çeflitli mesleklerde çal›flarak mal üretir ya da hizmet verir.
Bu nedenle toplumda bireylere ihtiyaç vard›r.
Birey, toplum ve çevre birbirine ba¤›ml›d›r. Birbirleri ile sürekli dayan›flma hâlindedirler.
Kavramlar harf panosuna yukar›dan afla¤›ya ve soldan sa¤a do¤ru yerlefltirilmifltir. Kavramlar› bularak iflaretleyiniz. Kalan harfleri bir araya getiriniz. Bakal›m bu cümleyi bulabilecek misiniz?
DUYGU B‹REY SEÇ‹M L‹DER
BAYRAK TEKNOLOJ‹
B‹LG‹SAYAR OYUN
CANLI TOPLUM ÇEVRE BES‹N
‹‹ LL BB EE SS ‹‹ NN EE OO TT ‹‹ fifi
‹‹ BB ‹‹ LL GG ‹‹ SS AA YY AA RR MM
TT AA EE ‹‹ KK NN EE OO UU DD LL CC
O
O YY JJ DD ‹‹ SS ÇÇ ‹‹ NN UU ÇÇ AA
G
G RR EE EE LL BB ‹‹ RR EE YY EE NN
‹‹ AA fifi RR MM EE MM KK TT GG VV LL
EE KK DD TT OO PP LL UU MM UU RR II
TT EE KK NN OO LL OO JJ ‹‹ ‹‹ EE RR
E⁄LENEREK Ö⁄RENEL‹M 7
☺
Afla¤›daki ifadelerden do¤ru olanlar›n›n bafl›na D, yanl›fl olanlar›n›n bafl›na Y harfi yaz›n›z.
Yerleflim yerleri de¤iflmeyen unsurlard›r.
Nüfusun h›zla artmas› çok katl› binalar›n yap›m›na neden olmufltur.
Aile büyüklerinin oyunlar› ile bizim oynad›¤›m›z oyunlar ayn›d›r.
Bir oyun hakk›nda bilgi edinmek için oyunun nas›l oynand›¤›
bilinmelidir.
Müzeler, ünlü ressamlar›n resimlerinin sergilendi¤i mekânlard›r.
Müzeler, toplumlar›n geçmiflleri ile ilgili bilgi verir.
Canl›lar, do¤ar, büyür ve geliflirler.
Bitkiler, kendi besinlerini kendileri yapar.
Hayvanlar bitki yiyerek beslenir.
Besin zinciri, insanlarla bitkiler aras›ndaki ba¤›ml›l›kt›r.
Can› olmayan, yaflamayan varl›klara cans›z varl›klar denir.
Hava, su, toprak cans›z varl›klara örnektir.
Meslekler, insanlar›n ihtiyaçlar›ndan do¤mufltur.
Toplumlar›n bireylere ihtiyaçlar› yoktur.
‹nsanlar ihtiyaçlar›n› kendileri karfl›larlar.
Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ UYGULAYALIM 14
✍
TEST 14
1. Yaflad›¤› yerin eski hâli ile ilgili foto¤raf bulan kifli afla¤›dakilerden hangisinin de¤iflimini gözlemleyemez?
a. binalar b. yeflil alanlar c. iklim
2. Deniz, dedesinin küçükken oynad›¤› oyunlar› merak eder.
Dedesinden bu oyunlardan baz›lar›n› anlatmas›n› ister. Fakat dedesinin anlatt›¤› oyunlar onun bildiklerinden çok farkl›d›r.
Bunun nedeni afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Dedesinin baflka flehirde büyümesi b. Oyunlar›n zamanla de¤iflmesi c. Deniz’in pek oyun bilmemesi
3. Aile büyüklerinin oynad›¤› oyunlar araflt›r›l›rken hangi sorunun sorulmas› anlams›z olur?
a. Oyun nas›l oynan›r?
b. Oyun kaç kifli ile oynan›r?
c. Oyunu kimler kazan›r?
4. Müze gezen insanlar afla¤›dakilerden hangisi ile ilgili bilgi edinebilirler?
a. Eskiden hangi giysilerin giyildi¤i b. Önceki y›llarda hava koflullar›
c. Bilgisayar›n nas›l kullan›ld›¤›
5. Afla¤›dakilerden hangisi canl›lar›n ortak özelliklerindendir?
a. ço¤alma b. konuflma c. okuma
J
J
6. Afla¤›dakilerden hangisi canl› varl›kt›r?
a. su b. toprak c. bitki
7. Afla¤›dakilerden hangisi canl›lar›n birbirlerini etkilemesine örnektir?
a. Tilkinin tavflan› yemesi b. ‹ne¤in süt vermesi
c. Kar›ncan›n toprakta tünel açmas›
8. “Yeflil bitkiler havaya oksijen verir, hava ise bitkinin büyümesini sa¤lar.” ifadesini afla¤›dakilerden hangisi aç›klar?
a. Canl› varl›klar do¤aya yarar sa¤lar.
b. Canl› ve cans›z varl›klar birbirini etkiler.
c. Aç›k havada bulunan bitki çabuk büyür.
9. “Bireylerin yaflad›klar› topluma karfl› ... vard›r.” ifadesinde bofl b›rak›lan yere afla¤›dakilerden hangisi gelmelidir?
a. sorumluluklar› b. ihtiyaçlar› c. istekleri
10. Birey ve toplumla ilgili afla¤›daki bilgilerden hangisi do¤rudur?
a. Bireyleri toplum oluflturur.
b. Toplumlar birey için çal›fl›rlar.
c. Birey ve toplum birbirine ba¤›ml›d›r.
Do¤adaki Su Döngüsü
Su, do¤ada sürekli hareket eder. Canl›lar taraf›ndan kullan›l›r ancak asla yok olmaz.
Su buhar› yo¤unlafl›r, bulutlar› oluflturur. Uygun koflullar meydana geldi¤inde ya¤›fl olur. Su, ya¤›fl olarak yeryüzüne düfler. Yeryüzünde su ya topra¤a s›zar ya da yer alt› sular›na, akarsu, deniz, okyanusa kar›fl›r.
Akarsu, deniz ve okyanusa kar›flan su, s›cakl›¤›n etkisiyle tekrar buharlaflarak atmosfere döner. Buna su döngüsü denir.
Duyu organlar›m›zla alg›lad›¤›m›z, bölünebilen, a¤›rl›¤› olan nesnelere madde denir.
Maddeler; kat›, s›v› ve gaz olarak bulunurlar. Kat› maddeleri elle tutup gözümüzle görürüz. Dolap, masa, s›ra kat› maddelerdendir.
S›v› maddeler; belirli bir flekli olmayan, bulundu¤u kab›n fleklini alan maddelerdir. Ak›flkand›r. Su, süt, zeytinya¤›, kolonya s›v› maddelere örnektir.
Gaz maddeler belli bir flekli olmayan, gözle göremedi¤imiz
maddelerdir. Örne¤in; hava, su buhar›, do¤al gaz, gaz maddelerdir.
Maddeler ›s› etkisi ile hal de¤ifltirebilirler. Kat› maddeler ›s› ald›¤›nda s›v›
hâle dönüflür. Buna erime denir. Tereya¤› kat› maddedir. Is›t›ld›¤›nda erir ve s›v› hâle gelir.
Su, s›v› bir maddedir. Is›t›ld›¤›nda buharlaflarak su buhar› olur. Gaz hâline dönüflür. Su, so¤ukla karfl›laflt›¤›nda ise kat›lafl›r, buz olur. Kat› hâle dönmüfl olur.
Maddenin De¤iflimi
Hava Durumu ve Etkileri
Ay, Dünya’n›n uydusudur. Günefl’ten ald›¤› ›fl›¤› yans›t›r. Dünya’n›n çevresinde döner. Bu dönüflünü 29,5 günde tamamlar.
Ay’›n kendi etraf›nda dönme süresi, Dünya çevresinde dönme süresine denktir. Bu yüzden biz Ay’›n hep ayn› taraf›n› görürüz.
Dünya’n›n ve Ay’›n hareketleri nedeniyle Ay de¤iflik flekillerde görünür.
Ay Hava durumu, bir zaman bölümünde görülen hava flartlar›n›n tümüdür.
Ülkemizde Devlet Meteoroloji ‹flleri Genel Müdürlü¤ü hava durumu tahminlerinde bulunur. Tahminlerini iletiflim araçlar› ile halka duyurur.
Bizler de gökyüzünü gözlemleyerek hava tahminlerinde bulunabiliriz.
Hava durumu günlük yaflant›m›z› etkiler. Çok ya¤›fll› ve karl› havalarda sürücüler dikkatli olmal›d›r. Hava durumu baz› meslek gruplar›n› da etkiler.
Örne¤in; çiftçiler, bal›kç›lar, pilotlar hava durumundan etkilenirler. Bizler de hava durumuna göre giyiniriz.
Dünya’n›n Hareketleri ve Mevsimler
‹lkbahar: Havalar ›s›nmaya, bitkiler canlanmaya bafllar. Günler uzar. K›fl uykusunda olan hayvanlar uyan›r.
Mevsimler
Dünya, belirli bir yörüngede döner. ‹ki türlü hareketi vard›r.
a. Dünya’n›n Kendi Etraf›nda Dönmesi:
Dünya’n›n kendi etraf›nda dönmesi sonucunda gece ile gündüz oluflur.
Dünya, bu dönüflünü 24 saatte tamamlar.
b. Dünya’n›n Günefl Etraf›nda Dönmesi:
Dünya, Günefl etraf›ndaki dönüflünü 365 gün 6 saatte tamamlar.
Dünya’n›n ekseni e¤iktir. Bu e¤iklik nedeniyle mevsimler oluflur. Dünya Günefl etraf›nda dönerken Günefl ›fl›nlar› her yere ayn› flekilde gelmez.
Dünya’n›n baz› bölgelerine dik, baz› bölgelerine de e¤ik gelir. Ifl›nlar›n dik geldi¤i yerler çok ›s›n›r. Buralarda yaz mevsimi olur. Ifl›nlar›n e¤ik geldi¤i bölgeler ise az ›s›n›r, k›fl mevsimi olur.
K›fl: Havalar so¤uk olur. Kar ya¤ar. Günler k›sa olur. Baz› hayvanlar k›fl uykusuna yatar.
Sonbahar: Havalar so¤umaya bafllar.
A¤açlar yapraklar›n› döker. Günler k›salmaya bafllar.
Yaz: Havalar s›cak , günler uzun olur.
Meyveler olgunlafl›r.
Do¤al afetler, insan etkisi olmadan aniden oluflan do¤al yer ve hava hareketleridir. Sel, heyelan bunlardan baz›lar›d›r.
Do¤al afetler önlem al›nmad›¤›nda can ve mal kayb›na neden olabilir.
Do¤al Afetler
Sizler de zaman› gösteren bir araç tasarlayabilirsiniz.
Zaman› Gösteren Araçlar
‹nsanlar zaman› daha iyi ifade edebilmek için y›l, ay, hafta, gün, saat, dakika, saniye olarak parçalara ay›rm›fllard›r. Zaman› takvim ve saat ile takip ederiz.
Eski zamanlardan bu yana saatin fleklinde de¤ifliklikler olmufltur.
Günümüzde pek çok saat çeflidi kullan›lmaktad›r.
Heyelan: Büyük miktarda topra¤›n yer de¤ifltirmesi sonucu oluflur.
Heyelan› önlemek için a¤açland›rma yap›lmal›d›r.
Sel: Afl›r› ve uzun süreli ya¤›fllar sonucu akarsular›n taflmas› ile oluflan do¤al afettir.
Selin zararlar›ndan korunmak için akarsu ve dere kenarlar›na ev yap›lmamal›d›r.
‹nsanlar toplum içinde yaflayan canl›lard›r. Toplumda yaflaman›n gere¤i olarak insanlar›n sorumluluklar› vard›r. Bu sorumluluklardan biri de çevreyi temiz tutmakt›r. Temiz bir çevrede yaflamak sa¤l›¤›m›z için önemlidir.
Temiz çevre için her birey üzerine düflen görevleri yapmal›d›r. Sizler de çevreyi daha temiz hâle getirmek için fikirler üretebilirsiniz.
Temiz bir çevre için;
✷ Yerlere çöp at›lmamal›d›r.
✷ A¤açland›rmaya önem verilmelidir.
✷ Fabrikalar›n at›klar› akarsu ve denizlere b›rak›lmamal›d›r.
✷ Geri dönüflümü olan eflyalar di¤er eflyalardan ayr› at›lmal›d›r.
Temiz Bir Çevre ‹çin
1. Halk egemenli¤ine dayanan bir yönetim flekli.
2. Can› olan, diri, yaflayan.
3. Sanat, bilim eserlerinin veya sanat ve bilime yarayan nesnelerin sakland›¤›, halka gösterilmek için sergilendi¤i yerler.
4. Atmosferde oluflan s›cakl›k de¤iflmelerini inceleyen fizik dal›, hava bilgisi.
5. Yer kabu¤unun derin katmanlar›n›n k›r›l›p yer de¤ifltirmesi veya yanarda¤lar›n püskürme durumuna geçmesi yüzünden oluflan sars›nt›.
6. Duygu, düflünce ya da bilgilerin her türlü yolla baflkalar›na aktar›lmas›, haberleflme.
7. Çok say›da mant›ksal veya aritmetiksel ifllemlerden oluflan bir ifli, önceden verilmifl bir programa göre yap›p sonuçland›ran elektronik araç, elektronik beyin.
8. Tabiat.
9. Dünya’n›n uydusu.
5
2 3 6
8
9 4
1
7 Tan›mlar› verilen
kavramlar› ilgili kutuya yazarak bulmacay›
çözünüz.
E⁄LENEREK Ö⁄RENEL‹M 8
☺
Afla¤›daki cümlelerden do¤ru olanlar›n›n bafl›na D, yanl›fl olanlar›n›n bafl›na Y harfi yaz›n›z.
Su, do¤ada süreki hareket eder.
Ya¤an ya¤mur sular› yeryüzündeki sulara kar›fl›r.
Yeryüzündeki su, buharlafl›nca yok olur.
Kitap, kalem kat› maddelere örnektir.
Elle tutup gözle görebildi¤imiz maddelere kat› madde denir.
Su buhar› s›v› maddeye örnektir.
Kolonya, gaz maddedir.
Bal›kç›lar, hava durumundan etkilenen bir meslek grubudur.
Ay, Günefl’in uydusudur.
Ay, Dünya’n›n çevresindeki dönüflünü 24 saatte tamamlar.
Dünya, Günefl etraf›ndaki dönüflünü 1 y›lda tamamlar.
Mevsimler, Ay’›n Dünya çevresindeki hareketi sonucu oluflur.
Yaz mevsiminde havalar s›cak, günler uzun olur.
Takvim ve saat zaman› ölçme araçlar›d›r.
‹nsan etkisi olmadan aniden oluflan do¤al yer ve hava hareketlerine do¤al afet denir.
Selin zararlar›ndan korunmak için tahliye çantas› haz›rlanmal›d›r.
Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ UYGULAYALIM 15
✍
GENEL DE⁄ERLEND‹RME 3
1. Önceki y›llarda yapamad›¤›m›z davran›fllar› flimdi yapabilmemiz afla¤›dakilerden hangisini gösterir?
a. Duygular›m›z›n de¤iflti¤ini b. Büyüdü¤ümüzü
c. Okuldaki baflar›m›z›
2. Afla¤›dakilerden hangisi olumlu bir duygudur?
a. sevinç b. korku c. öfke
3. Damla, aile albümünü incelemifl. Eskiden babas›n›n saçlar›n›n siyah oldu¤unu, flimdi ise saçlar›n›n beyazlad›¤›n› fark etmifl.
Bu durumla ilgili afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?
a. ‹nsanlar zamanla daha genç görünebilirler.
b. Zamanla insanlar›n özellikleri de¤iflebilir.
c. Meslek sahibi olmak insanlar› yaflland›rabilir.
4. 1. Yeteneklerimize uygunlu¤u 2. Hangi iflleri yapt›¤›
3. Kimlerin bu iflleri yapt›¤›
Yukar›daki ifadelerden hangileri meslek seçiminde önem tafl›r?
a. 1 ve 2 b. 1 ve 3 c. 2 ve 3
5. Atatürk ne zaman do¤mufltur?
a. 1881 b. 1920 c. 1938
6. 1. planl›
2. düzenli 3. çal›flkan
Yukar›dakilerden hangileri Atatürk’ün özelliklerindendir?
a. 1 ve 2 b. 2 ve 3 c. 1, 2 ve 3
J
J
7. Afla¤›dakilerden hangisi Atatürk’ün yapt›¤› yeniliklerden de¤ildir?
a. Arap harflerinin kullan›lmas›
b. Fabrika, hastaneler yap›lmas›
c. Takvim ve ölçülerin de¤iflmesi
8. 23 Nisan 1920 tarihinde afla¤›dakilerden hangisi olmufltur?
a. Cumhuriyetin ilan›
b. TBMM’nin aç›lmas›
c. Saltanat›n kald›r›lmas›
9. Cumhuriyeti korumak için afla¤›dakilerden hangisi yap›labilir?
a. Okula gitmek yerine iflte çal›flmak b. Di¤er ülkelerin bayraklar›n› ö¤renmek c. Atatürk ilke ve ink›laplar›n› ö¤renmek
10. Ulafl›m araçlar›yla ilgili afla¤›daki bilgilerden hangisi do¤rudur?
a. Zamanla boyutlar› küçülmüfltür.
b. Teknolojik geliflmeler ulafl›m araçlar›n› etkilemifltir.
c. Ulafl›m araçlar› befl y›lda bir yenilenmektedir.
11. Afla¤›dakilerden hangisi ileflitim arac› de¤ildir?
a. Telgraf b. ‹nternet c. Tepegöz
12. Ali, aile büyüklerinin oyunlar› ile kendi oynad›¤› oyunlar›
karfl›laflt›rmak ister. Bunun için oyunlarla ilgili afla¤›dakilerden hangisini bilmelidir?
a. Oyunlar›n nas›l oynand›¤›n›
b. Oyunlar› kimlerin kazand›¤›n›
c. Oyunun kaç defa oynand›¤›n›
13. “Canl›lar, do¤ar, büyür ve ………” ifadesinde bofl b›rak›lan yere afla¤›dakilerden hangisi gelmelidir?
a. konuflurlar b. yürürler c. geliflirler
14. 1. Besin
2. Günefl ›fl›¤›
3. Su
Bitkilerin büyüyebilmesi için yukar›dakilerden hangisine ihtiyaçlar›
vard›r?
a. 1 ve 2 b. 2 ve 3 c. 1, 2 ve 3
15. Kat› maddeler ›s› ald›¤›nda afla¤›dakilerden hangisi olur?
a. Erir. b. Donar. c. Kat›lafl›r.
16. Hava durumu hangi meslek grubunu do¤rudan etkiler?
a. mimar b. çiftçi c. bankac›
17. Ay ile ilgili afla¤›daki bilgilerden hangisi do¤rudur?
a. Günefl’ten ald›¤› ›fl›¤› yans›t›r.
b. Dünya’n›n çevresindeki dönüflünü 30 günde tamamlar.
c. Her gece farkl› yüzü görünür.
18. Dünya’n›n hareketleri ile ilgili afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?
a. Kendi etraf›ndaki dönüflünü 365 günde tamamlar.
b. Günefl etraf›nda dönmesi sonucu mevsimler oluflur.
c. Gece ile gündüzün oluflumu Ay’›n hareketleriyle oluflur.
19. Havalar ›s›n›r, bitkiler canlanmaya bafllar. Günler uzar.
Yukar›daki ifadede hangi mevsim anlat›lmaktad›r?
a. Yaz b. Sonbahar c. ‹lkbahar
20. Büyük miktarda topra¤›n yer de¤ifltirmesi sonucu afla¤›dakilerden
hangisi oluflur?
a. Deprem b. Sel c. Heyelan
