T.C.
ONDOKUZ MAYIS ÜNĠVERSĠTESĠ
ZİRAAT FAKÜLTESİ
BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ
BBB314-ÖRTÜALTI MEYVE YETİŞTİRİCİLİĞİ
DERS NOTU
Prof. Dr. Hüsnü DEMİRSOY
ÖRTÜALTI KĠRAZ YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ
Örtüaltı kiraz yetiştiriciliği kiraz üretimi yapılan yerin iklim koşullarını yetiştiricilik için daha uygun hale getirebilmektedir. Ağaçları rüzgâr, dolu, soğuk ve don zararından koruduğu gibi ağaçların ve meyvelerin vejetasyon dönemi içerisindeki sıcaklık ihtiyaçlarını da daha kolay karşılamalarını sağlamaktadır. Meyveleri öncelikle yağmur ve dolayısıyla çatlamadan, bazı hastalık ve zararlılar ve kuş zararından koruyabilmektedir. Ayrıca üründe erkencilik sağlar, ağaçların büyümelerini olumlu yönde etkiler dolayısıyla bahçenin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Genel olarak meyve kalitesini artırır ve organik yetiştiriciliğe zemin hazırlayabilir.
Dünyada örtüaltı kiraz yetiştiriciliğinde kullanılan sistemler genel olarak 3 grupta toplanabilir: 1) direk, bağlantı kablosu veya teli ile örtüden oluşan basit sistemler, 2) çoklu yüksek tüneller (bloklu) veya tekli ya da basit ısıtma sistemlerine sahip 3-4 sezonluk yüksek tüneller, 3) bilgisayarla kontrol edilebilen çok fonksiyonlu otomatik açılır kapanır çatıya sahip olan yapılar. Bunlardan birincisi ucuz ve basit olup sadece çatlamaya ve yağmura karşı kirazları korumayı amaçlamaktadır. İkincisi biraz daha pahalı olup örtüaltı yetiştiriciliğinin aşağıda belirtilen diğer avantajlarından yararlanmayı hedefleyen yapılardır. Üçüncü tip yapılar ise oldukça pahalı olup, havalandırma, ısıtma, aydınlatma vb. birçok işlemin bilgisayar yardımıyla otomatik yapılabildiği sistemlerdir.
Örtüaltı Kiraz YetiĢtiriciliği Niçin Yapılır, Avantajları Nelerdir?
1. İklimi etkiler
Michigan’da yapılan örtüaltı kiraz yetiştiriciliği çalışmalarında, yüksek tünelde kirazlar için bir vejetasyon döneminde gerekli olan sıcaklık toplamına ulaşmada
%10’luk bir avantaj sağlandığı tespit edilmiştir. Yine rüzgâr hızının örtüaltı yetiştiriciliğinin yapıldığı yüksek tünellerde 5-20 km/h azaldığı belirlenmiştir. Tünelde günlük ışıklanma %15-20 azalmasına rağmen kullanılan parlak THB’li (termal ısı bariyerli) plastiklerin özelliği nedeniyle örtüaltına gelen ışığın yayılımı muhtemelen artmaktadır. Yine maksimum fotosentez için gerekli ışığı alması için üniform bir ışık dağılımını sağlayan konik ağaç şekli ve tünel içerisinde gölgelenmeyi önemli
derecede azaltan meyve duvarı şeklinde bir yapı önerilmektedir. Ayrıca tünelde azalan rüzgâr hızı buharlaşmayı da azaltarak bitki su ilişkilerini daha düzenli bir hale getirmektedir. Kapalı bir tünelde gün boyunca hızla ısı birikimi olur ve bu ısı gece kaybolur. Kenar ve uç kısımları kapalı olmayan basit bir şekilde sadece örtü kullanılan tünelde yaklaşık bir derecelik koruma kazanılabilir. Bazen böyle tünellerde gün ağarmadan önce çiğin de etkisiyle tüneldeki kuru hava ve kuru toprak daha düşük bir çiğ noktası oluşturacağı için tünelin dışı içinden daha sıcak olabilir. Bu nedenle gözler, çiçekler ve meyvelerin korunması için ilave bir ısıtmanın olduğu tüneller, kenarları ve uç kısımları açık basit tünellerden daha etkin olur. Yaz sonu veya sonbahar başında örtülerin kaldırılması ağaçların soğuklama ihtiyacının karşılanmasını sağlar. Kış sonundan yaz sonuna kadar kapalı kalan tünellerde kışa dayanıklılık, açıkta yetiştiriciliğe göre daha iyi olur (1). Dolayısı ile örtüaltında yapılan yetiştiricilik kış ve ilkbahar donlarından koruma, yazın daha fazla karbonhidrat birikimi nedeniyle iyi bir pişkinleşme, dolayısıyla sonbaharda da soğuklardan koruma sağlar.
2. Meyveleri yağmur ve çatlamadan korur
Özellikle hasat öncesi ve hasat sırasında yağmur kiraz yetiştiriciliğinde önemli bir problemdir. Bu nedenle özellikle yağışın çok olduğu ülke ve bölgelerde meyveleri yağmurdan korumak için kirazlarda basit örtü sistemleri kullanılır (Şekil 1).
Şekil 1. Meyve çatlamasına karşı kullanılan örtü sistemi (Foto; Hüsnü Demirsoy, Norveç,1997)
Michigan’da yapılan çalışmalarda örtüaltındaki kirazlarda çatlamanın daha az olduğu ortaya konmuştur. Örneğin 2008 yılında ‘Lapins’ çeşidinde örtüaltında çatlama % 32 olurken açıkta % 91; ‘Rainier’ çeşidinde ise örtüaltında çatlama % 60 iken, açıkta % 89 olmuştur (1).
3. Tomurcukları, çiçekleri, meyveleri ve ağaçları donlardan korur
İlkbahar geç donları özellikle erken çiçeklenen türler için önemli bir problemdir.
Kirazlarda da zaman zaman ciddi boyutlarda don zararı olmaktadır. Çiçeklenmeden önce örtüaltına alınan kiraz ağaçları dondan korunmuş olur. Bu etki karşımıza 2 şekilde çıkar. Birincisi; örtme işlemi direkt olarak donun etkisini azaltır ve ağaçların zararlanmasını engeller. Şekil 2’de 2007 yılında ilkbahar geç donunun meydana geldiği Michigan’da aynı dönemde tünelde ve tünel dışındaki ağaçların görüntüleri verilmiştir. İkincisi; örtme işlemi dolaylı olarak da kirazları dondan korur. Şöyle ki, Michigan State Üniversitesinde yapılan çalışmalarda dondan önceki yaz dönemi kapatılmış olan tünelde büyüme ve gelişme dolayısıyla pişkinleşme çok daha iyi olmuş; daha güçlü, daha iyi gelişmiş ve pişkinleşmiş ağaçların dondan daha az zarar
gördüğü ya da hiç görmediği tespit edilmiştir. Bu sonuçlar örtüaltında ve açıkta yetiştirilen ağaçların sürgünlerinde yapılan nişasta analizleri ile de doğrulanmıştır.
ġekil 2. Sol tarafta açıkta dondan zarar görmüş Early Robin kiraz çeşidine ait bir ağaç, sağ tarafta tünel içerisinde sağlıklı bir şekilde büyümeye devam eden ağaçlar (Foto: Hüsnü Demirsoy, Michigan, 2007)
4. Hastalıklardan korur
Michigan’da yapılan çalışmalarda örtüaltında yapılan yetiştiricilikte yaprak ıslaklığı ve oransal nemin açığa göre %18 daha az olduğu görülmüştür (2). Bu da nem ve ıslaklıkla gelen hastalıkların azalmasında neden olmuştur. Tünel altında yetişen kiraz ağaçlarında yaprak leke (Blumeriella japii) hastalığının önemli derecede daha az görüldüğü saptanmıştır. Yine daha kuru bir ortam olduğu için tünel altındaki kirazlarda bakteriyel kanserin (Pseudomonas syringa) (1, 2), nemin daha iyi kontrol edilmesi nedeniyle kahverengi çürüklüğün (Monolinia fructicola ve Monolia laxa) daha az görüldüğü belirlenmiştir (3). Bununla birlikte yapılan bazı çalışmalar yüksek tünelde küllemenin dışarıdakinden daha fazla olabileceğini göstermiştir (4). Bu nedenle örtüaltı kiraz yetiştiriciliğinde özellikle nem iyi kontrol edilmelidir.
5. Meyveleri rüzgâr, dolu, kuş ve böcek zararından korur
Michigan State Üniversitesinde yapılan çalışmalarda tünelde rüzgâr hızının
%50 dolayında azaldığı tespit edilmiştir (3). Bu da meyvelerin darbe ile veya birbirine veya dala çarpması ile zararlanmasını engellemekte, meyve kalitesi üzerine olumlu etki yapmaktadır. Ayrıca kuş zararı, tünel içerisinde kuşlar rahat hareket edemedikleri
ve içeri girişleri engellenebildiği için daha az olmaktadır. Aynı şekilde örtü, bitki ve meyveleri dolu zararına karşı da korumaktadır. Dünyanın değişik yerlerinde dolu ve kuş zararına karşı file örtü kullanımı da yaygındır (Şekil 3).
Şekil 3. Kirazda dolu ve kuş zararına karşı file örtü kullanımı (Foto: Hüsnü Demirsoy, Norveç, 1997)
Yine Michigan’da kiraz bahçelerinde ağaçların yapraklarını yiyen Japonya orijinli bir böceğin (Popilla japonica) (Şekil 4) Michigan State Üniversitesinde yapılan çalışmalarda, örtüaltına gelmediği dolayısıyla tünel içerisindeki ağaçlara zarar vermediği görülmüştür (Şekil 5). Tünel dışında çok büyük zararlar veren böcek tünel içerisinde hiç faaliyet gösterememektedir (1, 2, 3).
Şekil 4. Popilla japonica (Foto: Hüsnü Demirsoy, Michigan, 2007)
Şekil 5. Açıkta ve tünelde Popilla japonica’nın etkisi (3)
6. Erkenciliği teşvik eder
Örtüaltı yetiştiriciliğinin kirazlarda hasat zamanını öne alması ya da hasat dönemini uzatması pazar açısından çok önemli avantajlar sağlar. Michigan’da
‘Rainier’ çeşidi ile yapılan bir çalışmada tüneller 4 farklı tarihte (17 ve 24 Mart ile 2 ve 8 Nisan) kapatılmış, çiçeklenme açıktaki ağaçlara göre sırasıyla 11, 7, 3, 0 gün öne gelmiştir. Yine bu yılda olgunlaşmanın kapama tarihine bağlı olarak 8-11 gün öne geldiği görülmüştür (5).
7. Tüm hava şartlarında başta hasat ve budama olmak üzere kiraz bahçesinde çalışma fırsatı verir
Hastalık ve zararlıların gelişimi, çatlama vb. olumsuz unsurlar dikkate alındığında kiraz bahçesinin her dönem kuru olması bir avantaj sağlamaktadır. Aynı zamanda dışarıda yağmur veya kar var iken içeride kuru ortamda bahçede çalışabilmek te üretici açısından büyük avantajlar sağlar. Örneğin yağmurlu ya da rüzgârlı bir havada açıkta yapılamayan budama, açı genişletme için mandal takma ve hasat gibi işlemler örtüaltında rahatlıkla yapılabilmektedir (Şekil 6 ve 7).
Şekil 6. Örtüaltında budama (Foto: Hüsnü Demirsoy, Michigan, 2014)
Şekil 7. Dış ortam hava şartlarına bağlı olmaksızın örtü altında açı açmak için mandal takma işlemi ve hasat (Foto: Hüsnü Demirsoy, Michigan, 2007 ve 2011)
8. Vejetatif gelişmeyi etkiler, daha erken kanopi oluşumu ve bahçe gelişimine imkân sağlar
Örtüaltında kiraz yetiştiriciliği vejetatif gelişmeyi artırır. Ağacın son şeklini erken almasını ve erken meyveye yatmasını sağlar. Yine Michigan’da yapılan çalışmalarda tünelin nisan başında kapatılması açıktaki ağaçlara göre sürgün büyümesini %88 oranında artırmıştır. Daha erken kapama (17 ve 24 Mart) işlemlerinde ise bu artış %115 ve %137 düzeyinde olmuştur (1). Örtüaltında genç ağaçlarda ağaç büyümesi %35 kadar artmaktadır (6).
Yine 2006 yılında Michigan’da Early Robin/Gisela 12, NY Elite/Gisela 5, Rainier/Gisela 6 ve Skeena/Gisela 6 kombinasyonları ile yapılan çalışmalarda tünelde yetiştirilen kirazlarda açıkta yetiştirilenlere göre terminal (uç) sürgün büyümesinin %24 oranında daha fazla; yan dal sayısının daha çok olduğu belirlenmiştir. Ağaçların gövde kesit alanının ise tüneldeki ağaçlarda açıktakilerden
%18 oranında daha az olduğu saptanmıştır. İncelenen tüm kombinasyonlarda yaprak boyutunun tünelde ortalama %25 daha fazla olduğu görülmüştür. Ve ağaçlar üçüncü yılda hedeflenen şekli almış (Şekil 8), dördüncü yılda ise iyi bir meyve üretim alanına sahip olmuşlardır (3).
Şekil 8. Örtüaltında üçüncü yılda ağaçların aldığı şekil (3)
Şekil 9. Örtüaltında dördüncü yılda meyve üretim bölgelerini oluşturmuş ağaç (3)
Esasen ağaç büyümesi ve şekli bakımından örtüaltındaki en önemli hedefler;
ağaçların bahçede kendine ayrılan yeri hemen doldurmaları ve verime yatmaları ile insan çalışma mesafesinde merdiven kullanmaksızın ya da çok daha az kullanılarak ağaçları terbiye etmek, budamak ve hasat etmektir (3)
9. Meyve Kalitesini Etkiler
Örtüaltı kiraz yetiştiriciliğinde öncelikle çatlama, dolu, rüzgâr, kuş ve böcek zararı görmemiş, yüksek getirisi olan iri, tatlı ve gösterişli meyveler beklenmektedir.
Michigan’da 2009 yılında ‘Rainier’/Gisela 5 kombinasyonu ile yapılan çalışmalarda kapama zamanına bağlı olarak meyve çapının arttığı ortaya konmuştur.
Örneğin açıkta meyve iriliği Gisela 5 üzerindeki ‘Rainier’ çeşidinde 25 mm iken, 13-17 Mart’ta kapatılan tünellerde bu çapın 34 mm; 20-24 Mart’ta kapatılanlarda 32 mm; 27 Mart-2 Nisan’da kapatılanlarda 31 mm ve 8 Nisan’da kapatılanlarda 28 mm olduğu görülmüştür. Aynı şekilde meyve ağırlığı açıktakilerde 7 g iken, örtüaltındaki kirazlarda kapama tarihine bağlı olarak erken kapamadan geç kapamaya doğru 15.5 g, 13.2 g, 11.8 g, ve 9.1 g olmuştur. Yine suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) dikkate alındığında açıktaki meyvelerin SÇKM’si 14.3 iken örtüaltındaki kirazlarda kapama tarihine bağlı olarak erken kapamadan geç kapamaya doğru SÇKM 18.8, 17.4, 17.7, 15.8 bulunmuştur (1).
10. Organik yetiştiriciliğe imkân sağlar
Örtüaltında organik üretimde hedeflenebilir. Örtüaltı kiraz yetiştiriciliğinde yukarıda belirtilen avantajların yanında bazı hastalık ve zararlıların kontrol edilebilmesi nedeniyle kimyasal girdilerin azaltılması ve organik üretim potansiyelini artırır.
Örtüaltında Karşılaşılabilecek Zorluklar
Bununla birlikte örtüaltı yetiştiriciliğinde dikkate alınması gereken karşılaşılabilecek güçlükler de vardır. Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
1.Tozlanma problemi (balarısı, Bombus ve diğerleri)
ABD’de yapılan çalışmalarda arı faaliyeti düzgün olmazsa örtüaltında verimin düşük olacağı belirlenmiştir. Bu nedenle mutlaka tünelde arı bulundurulmalıdır. Arı tercihi de önemlidir. Michigan’da yapılan çalışmalarda önce Avrupa bal arıları (Apis mellifera) kullanılmış, fakat plastik örtü bal arısının yol bulmada kullandığı ışık kalitesini değiştirdiği için bu arılar tozlanmada yeterli olmamıştır. Sonraki yıllarda Bambus arıları kullanılmış ve verim artmıştır (1).
2. Ağaç boyunu kontrol etmek,
Örtüaltı yetiştiriciliğinde ağaçların boyu zaman içerisinde çatıya ulaşmaktadır. Bu kısımlarda yapılan yanlış ve fazla kesimler bu bölgelerde güçlü büyümeyi teşvik etmektedir. Bu nedenle genellikle kesim işlemleri yaz sonunda yapılmalıdır.
3. Örtü nedeniyle azalan ışık
Örtüler yukarıda da belirtildiği gibi gelen ışığı biraz azaltmaktadır. Fakat tünele gelen ışık örtü malzemesi, yansıma ile ısınmaya katkıda bulunacak şekilde tercih edilirse (THB’li plastikler) bu aksaklık giderilmiş olur. Yine zeminde beyaz örtülerin kullanılması (Şekil 8), gelen ışığı tekrar bitkilere yansıtacağı için bitkinin kullanabileceği ışık miktarı da artacaktır.
4. Yüksek verim ve meyve iriliği için meyve yükünün kontrolü
Söz konusu kontrol iyi bir terbiye ve budama ile gerçekleştirilebilir. Örtüaltında terbiye sisteminin seçimi çok önemlidir. İçerde gölgeleme yapmayan, sık dikime imkân sağlayan, hasat ve diğer kültürel işlemlerin insan boyu ile merdiven kullanmaksızın ya da çok az kullanarak yapılmasını sağlayan Süper Slender Axe (SSA) ve Upright Fruiting Offshoots (UFO) gibi sistemler tercih edilmelidir. Bu iki sistem yanında örtüaltında Tall Spindle Axe ve Kym Green Bush da kullanılabilir. Özellikle budamaya ve özellikle de tepe kesimlerine özen gösterilmelidir. Yine anaç ve çeşit tercihleri yapılırken anaç ve çeşidin büyüme gücü ve verimlilik durumu mutlaka dikkate alınmalıdır. Şekil 10’da dikim mesafeleri, ağaç boyu ve sisleme başlıkları ile SSA sistemi örtüaltında basitçe şematize edilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi fertigasyon ya da ilaçlama için kullanılacak sistem hem yukarıdan (çatıdan) hem de ağaçların orta yüksekliğinden çalıştırılabilir (1). Ayrıca bu sulama sistemiyle yapılacak mistlemeyle serinletme yapılarak çiçeklenmenin 13 gün kadar gecikebileceği bildirilmiştir (4)(Şekil 11)
Şekil 10. Örtüaltında sık dikim kiraz yetiştiriciliği için örnek ağaç yerleri, mesafeler, fertigasyon ve ilaçlama sistemi (1)
Şekil 11. Mistleme ile serinleme sağlanması (sağ tarafta çiçeklenme mistleme nedeniyle 7-10 gün geciktirilmiştir) (4)
5. Organik yetiştiricilikte mücadele
Organik yetiştiricilik yapılacaksa, bit, akar, kahverengi çürüklük ve küf ile mücadele etmek önemlidir. Entegre bir mücadele yapılmalıdır. Organik yetiştiricilik yapılmayacaksa tünel içi, mücadele işlemlerinin etkili bir şekilde gerçekleştirilmesine imkân sağlayacak şekilde tanzim edilmelidir (Şekil 12) (7). Bu sistem Şekil 13’te görüldüğü gibi tünelin farklı yerlerine yerleştirilebilir.
Şekil 12. Kiraz tünelinde sisleme ve sprinkler sisteminin kullanımı (7)
Şekil 13. İlaçlama, gübreleme ve sisleme sisteminin sematize edilişi (7)
6. Bitki besleme ve toprak yönetimi ile ilgili işlemler
Bitki besleme açısından özellikle N ön plana çıkarılmalıdır. Özellikle çiçeklenme dönemi ve hemen peşinden gelecek meyvelenme dönemi için karbonhidrat rezervleri hazır bulundurulmalıdır. Tünelde besleme işlemi Şekil 12 ve 13’deki gibi yapılabilir.
7. Aşırı rüzgârda tünelin idaresi
Aşırı rüzgârlı zamanlar ve yerlerde tünellerin kontrolü daha zor olacaktır. Bu gibi yerlerde örtüaltı sistemler; rüzgârın şiddeti, yönü de dikkate alınarak iyi bir şekilde kurulmalıdır.
Dünyada Örtüaltı Kiraz YetiĢtiriciliğine Bir BakıĢ
Devamlı ürün elde etmek için; yağmur çatlamasından, kuş ve böcek zararından, dolu zararından değerli bir ürün olan kirazı korumak için bahçe kapama stratejileri dünyanın değişik yerlerinde kullanılmaktadır. Son 10-15 yılda kirazın dünya pazarlarındaki değeri hızla artarken, yeni bahçe örtme stratejileri ve teknolojileri de hızla gelişmektedir. Genellikle fiyatı en uygun olan kapama yöntemi, kuş zararına karşı kullanılan basit fileler ve yağmur örtüleridir. Direk ve telli sistemden ibaret olan yağmur örtüleri başta Norveç olmak üzere Belçika, Almanya, İtalya, Hollanda, İsviçre, İngiltere, Avustralya, Yeni Zelanda’da ve ABD’de de görülmektedir. Bu sistemlerin maliyetleri odun yerine çelik; basit tel yerine çelik tel; polietilen örtü yerine kalın ve dayanıklı polietilen ya da kendinden havalandırmalı örtülerin kullanımına göre değişmektedir.
1990’lı yıllardan beri İngiltere’de az bir ölçüde de diğer Avrupa ülkeleri, ABD ve Çin’de çevre koruyan kiraz üretim sistemleri, yüksek tünelleri içermektedir. Belçika, Çin, Yeni Zelanda, İspanya ve diğer bölgelerde özel değerli pazarlar marketler için kiraz seralara bile dikilmektedir. Üç yıllık plastik örtü ile yapılan tüneller direk ve telden ibaret olan basit örtülerin iki katı daha pahalıdır.
Dünyanın değişik yerlerinde örtüaltında kiraz yetiştiriciliği için kullanılan sistemlere örnekler şekillerde verilmiştir.
Şekil 14. Şili’den basit tel, direk ve örtüden oluşan örtü (8)
ġekil 15. Norveç’ten basit örtü sistemi (Foto: Hüsnü Demirsoy, Norveç, 1997)
ġekil 16. Norveç’ten kuş ve dolu zararı için file de içeren basit örtü sistemi (8)
ġekil 17. İsviçre’den yağmur çatlamasına karşı tünel (8)
ġekil 18. Hollanda’dan yarı mekanik yağmur örtüleri (8)
ġekil 19. İngiltere’den çoklu bloklu tünel (8)
Şekil 20. Michigan’dan yüksek tünel (Foto Hüsnü Demirsoy, 2007)
Şekil 21. Basit yağmur örtüsü (Foto: Hüsnü Demirsoy, Michigan, 2014)
Şekil 22. Michigan’dan bilgisayar programlı katlanabilir örtü sistemleri (8)
KAYNAKLAR
(1). Lang, G.A. 2014. Growing sweet cherries under plastic covers and tunnels: physiological aspects and practical considerations. Acta Hort., 1020:303-312.
(2). Lang, G.A. 2009. High tunnel tree fruit production - the final frontier? HortTech 19(1):50- 55
(3). Lang, G., Hansen, E., Goldy, R., Isaac, R., 2007. Grower-imposed climate Change: The MSU high tunnel Project. Presentation. Australia.
(4). Lang, G., 2015. High tunnel cherries and other Stone fruits: impose your own climate change? http://www.hrt.msu.edu/assets/PagePDFs/greg-lang/2015-Tree-Fruits-in- Tunnels-IHC.pdf
(5). Lang, G.A., Demirsoy, H., Demirsoy, L., 2011. High Tunnel Management for Early Ripening of Sweet Cherries: Bringing Hawaii to Michigan? Hortscience 46(9) (Supplement) S122.
(6). Lang, G., Valentino, T., Demirsoy, H., Demirsoy, L., 2011. High Tunnel Sweet Cherry Studies: Innovative Integration of Precision Canopies, Precocious Rootstocks, and Environmental Physiology. Acta Hort., 903:717-723.
(7). Lang, G., 2015. Preliminary Spray Deposition Results for Sprinkler vs. Fogger Emitters in a High Tunnel Solid-Set Canopy Delivery Spray System. http://
www.hrt.msu.edu/assets/PagePDFs/greg-lang/Greg-GLFW-SSCD-File.pdf
(8). Lang, G., 2013. Optimizing Cherry Production: Physiology-Based Management http://www.hrt.msu.edu/assets/PagePDFs/greg-lang/2013-Intensive-Cherry-Workshop- Kent-UK.pdf
